Page 291 - \ARM_19-1946_03

»# Ա Ա X ք

Կապոյտ Իաչխ սաԱհդ ԳիտակաԱ ասուփս էՅԱՌԱՋ»Ի ՊԱՏՄՈՒԱԾ-ԲՆԵՐԸ

ւկպնաԱ ւեոԱԽուԱ Վկ Ֆրանսացի բնագէտ Ալպէբ ՚Հքօաօն առաջին ան­ ԳԷՊԻ ԼԻԹՈԻԱՆԻԱ

գամ բլչալով երեւան Հանեց անգր-թափանցող ճա–
- ^՝ •
կապոյա կ աչփն Ալպեաններոլ օղափոխու - ռադայթնփբոլն գոյութիւնբ , որոնց անդր

թեան կայանը վեբջացալ շատ գոհացուցիչ պայ - (Ս1էքՅ. X ) ճառագայթներ անունը տուաւ ; իսկապէս որ Լիթուանիա Հասեբ էինք , դե տա­

մաննեբու "՞էչ, մեծ յաջողութեամբ։ Ամերիկացի Ա՛իըիքան գիտնականը , չֆոբՀիւ. յի՛" յքգնեցոլցիչ ճամբորդսլթենէ մը վերջ–. Երբ

Մէկ ամիսը երազի մը ն ման ե ցաւ փռքըիկնե - իբ խոբ Հմտութեան եւ նիւթական էայն *^փ^ո9 ՜ նաւերէն վար կիջնէինք՝ արդէն ուժ՜ասպառ վիճակ

բուն Համար , որոնք Հրաժեշտի պաՀուն այնքան ճնեբուն ոբռնց մենաշնորՀբ ունին Ա՝ իացեալ ՛կա մը ունէինք : 3ողնած , քնատ , 1լէս անօթի ու ան–

տխրութեամբ բաժնուեցան այգ գեղեցիկ շրչՆսնէն : Հ ան՛դգնևԵեր.ը, տարաւ ու կա ա ա բ ե լադո բձ՜եց Հանգիստ ՝ վերջապէս Հասանք • * * Ա՝ եր կա րա լան բ

Անոնք յանձնուաօ՜ անձնուէր Խ ա չոլՀ ին ե րու. յիշեալ ճառագա յթներուն ութւրւմնաս իրութ իւն բ երկու մասի բաժնեց ին , նախ կիներն ու աղջիկդ

խնամքին եւ Հարազատ գոլըգոլբանքին՝ միշտ Անդր ՝/• • ճառադայթներբ , օժտուած՜ Ըէէաէուք նեբբ ատեցին մեղմէ։ Անոնք, մարդկային այն

խանգավառ տրամադրութեամբ՝ մեծ սալէս օգ - չավւազանց ակար ալիքի երկայնութեամբ , ո ւնին դժբախտները, պէաք էր որ առանձին աշխատէին ;

տուեցան բնութեան կենսայորդ շնորՀներէն՛, ո- թավէանցումի այնպիսի .զօրութիւն մը, ոբ * ճա­ Մեր խումբբ մնաց մօտաւորապէս 400 Հոգի ,

բոնց Հմայքը շատ չատերոլ մեծ՜ Հիացում պատճա­ ռագայթներ Էն շատ աւելի ուժեղ Է, այսինքն կըէ1՛ երեք - երեք կարգի շարած՜, մեզ քշեցին դէպի

ռված֊ է ։ Ինչպէս ընկեր Ա. •Բէօսէեան իր օղափո ֊ նան դիւրութեամբ թափանց ել 5 մեթր թանձրու - գիւղը :

իւոլթեան շրջանին, յաճախ կայան այցելելով կ՝ ը– թիւն ո՛ւնեցող կապարի կտոր մըx Անոնց աբտաՀո– *հի*–ղՐ պաբպուած՜ էբ , եւ տունեբբ՝ գրաւուած՛

ոէբ • Եղբայր այս Հովիտին մէջ տգեղ տեղ չկայ , սումբ միջին ^աՀ"լ ո՛Լ 50 միլիս ^°Լլ^Է ոյժին կբ գերման զին ո ւո րն եր ով ; ՝^անի մբ գիւղացիներ սա­

մէկը միւսէն գեղեցիկ են սա լեռնային Հրաշալիք­ Հ ամս ատաս խ՛անէ ; կայն չէին Հեռացեր , եւ անոնք էին որ մեզի տաք
ւ֊րկէ կոլգան ա ւգ ճառադայթն՛երբ
ները, որոնց աղգեցոլթենէն մարդկային Հոգին՛ կը ։ Աստզե– սուրճ կ ո ւ ա սւյին ու ջուր կբ բերէին : Անոնք , ա յգ

բերկրի : Իրապէս ալ Գոլլոլպբուս իր շրջաններով բւււ կորիղներուն մէջ թէեւ գոյութիւն ունին անդր էսեզճ Լիթուանցիները՝ ապշաՀաբ կը դիտէին մեր

կբ ներկայացնէր գեղազարդ պատկեր մը կանաչա­ ՝(Հ . ճառագայթներ , սակայն անոնք ծ՜ծ՜ոլելով աստ– փիլակը , չէին խնդար , եւ յա յանի էր ոբ դժգո -

խիտ բլուներու ծվոցին մէջ եւ կապոյտ երկնքին ղեբոլ արտաքին խաւեր բ կազմող նիւթերէն, չեն Հանք մ բ կար իրենց եբեսնեբուն վրայ : Նայուածք­

տակ : կրնար գուբս ելել անկէ։ Կբ կարծ՜ուի թէ միջմո - ներով ու շարժուձեւեբով մ եղի կ*իմ ացնէին իրենց

Բնականաբար միջավայրին այգ գեղեցկոլ - լոբակային միգաստղերը 1լաբտաղբեն ղանոնք ; տխուր վիճակը : ք՚բենք տեսեր էին պատերազմը ,

թիւնները մեծապէս ազդեց ին փոքբ՚իկներոլն ֆի - Այսպէս , ճամ բո բդելով անջրպետին մէջէն , կոլ ֊ \94է\ին , երբ գերման բանակները գրոՀ առլին մեծ՜

զիքականին եւ մանաւանդ Հոգեբանոլթեանվրայ։ դան երկիր եւ կշաղղեն մեր գործաբանային յօրին­ յա բձա կողա կան ով մը, ^\ալթ՜եան երկիրներէն մին­

Անոնք օգտուելով ընտիր առատ սնունդէն՛ , մաքուր ուածութեան վբայ ։ չեւ Ֆինլանտա եւ Պալքաններբ։ իՒնդանօթի աՀեղ

օդէն ՛ու գուբէն ե լ կենսատու արեւէն , քա^առող^ Հաստատուած է թէ անդր–՝Բ . ճառագայթում­ ռմբամաբտ մը տեղի ունեցեր էր իրենց երկրին մէջ

վիճակի մը մէջ կը փայլէին : ՇնորՀիլ երկու ման­ ները իրենց թափանցումի ուժով երբ Հիւլէի մբ ու տ ո ւներու կիսաւեր էէսքեբը այդ կ՛՛ապաառցու -
ցանէին ։
կավարժ խաչոլՀիներ՚ոլ , անոնք այդ կարճ շրջանին Հ ան գի պին , կբ փճացնեն զ ա յ ն ։ Այդ պատճառով

սորվեցան սաՀոլն ե լ մաքուր Հայերէն խօսիլ^ եր­ անխուսափելի կբ ՛հ կա ւո ո ւի մեր մարմնին մէջ գտ­ ^իո՚^Հ էք *իեբմաննեբէն , Հարցուցի գիլղա -

գել, արտասանել, ինչպէս նաեւ մանկական մար՝ - նուած– միլիոնաւոր Հիւլէներուն բնաջնջումը։ Այգ ցիի մբ ոբ սուրճ կբ բաժնէ ր մեզի ։

ղանքներ։ Երկու մանուկներ՝ որոնք տասը Հայե­ բնաջնջումն է ո բ դան դա ղօբ էն ու յաբատեւօրէն *9 ատաս խանի փոխարէն ուսեր բ թօթվեց եւ

րէն բառ իսկ չէիՌ գիտեր , ապշեցուցիչ յառաջգի֊ մեզի գէպի մաՀ կ^առաջն՚ոբդէ ։ դէմքը տխուր երեւոյթ մը առաւ։ Հակառակ մեր

մ ոլթեամբ մր միւսնեբուն մրցանիշն ալ կոտրե — Ըստ այսմ , մենք շրջապատուած^ ե\նք թաքուն դժբախտութեան , սկսանք խղճա լ այս գիւղացի -

ց ի ն ։ Հա յո ր դիներ ո ւն Արտերուն մէջ սկսած՛ էբ բո– ուժերու եւ անտեսանելի ալիքներու անխորտակելի նեբուն փրայ, որոնց տուներն ու տեղերը բռնի

ցավառիլ ազգ* նախանձախնդրութեան կայօ՜ը։ Ա– ցանցով մը, որուն մարդկային միտքբ .անւլօբ է գրաւուած՜ էին Գերմանացիներէն : Ւ^նչ ունէին սա

նոնք վարժուեցան խ՛օսիլ Հայերէն առանց օտար թափանցելու ; խեղճերը , որոԲւն գէ շո ւթ ի ւնն ե ր ԱՐաօ^ » որո® ւն

բառ մը գործ՜ածվելու, շնոբՀալի բա րե կբ թո լթեամ բ Հօրմ օնն ե րբ քիմի ա կան աբտադր ո ւթիւննեբ սպառնացեր էին ոբ իրենց խաղաղ երկիրը ոչմիայն

պատասխանելով Հձշն՚որՀ ակա լ եմ, տիկին պարոն են, որոնք կբ պատրաստուին մեր մարմնին մէջ պատերազմի թատերաբեմ կբ դառնար , ա յէեւ տ ե–

եւ օրիորդի, ամէն ուղղուած՜ Հարց,ումի կամ ըն - գտնուած մեծ՜ ու փոքր գեղձերու կոգմէ; Հթատեբբ ղաՀ ան ո լա ծ էին ու քշուած՝ Հեռաւո ր եւ անՀ արա–

ծ՛այուահ՜ փոքր ծ՜առայոլթեանց Համար : ՛Եթէ օր կը թափին արեան մէջ, ուրիչնեբ՝ իրենց Հիւթբ ղատ երկիրներ ։ Աչքիս առջեւ կը ներկայանային

մը չտեսնէի, կբ կաբօտնայի մեր ան՛ուշիկ Հ բեշ - գուբս կբ վանեն մարմին էն, կամ կպարտագրեն տկար ժոգովոլբգնեբոլ ան սլա ամ ե լի զա րՀ ուրան -

տակները : Յաճախ բոլոր գործ-եբս լքելով կայան գո րծ՜ա բաններ ուն մէջ, ինչպէս՝ քրտնային գեղ - քբ , անոնց գաղթբ , եւ գ ա շ տ եբու \ու անտառներու

կր մեկնէի՛, միասին տանելով քաղցրաՀամ պտուղ­ ձերբ , լորձնային գեգձերը , մարսողական ղանա - ամայութիւնները ։Կբ ցաւէի իրենց խեղճ վփճակին ,

ներ եւ թարմ բանջարեղէն : Հոն Հասնելուս փոք - ղան Հիւթեր ը, եւն՛* ։ որովՀետեւ ես ալ ւիաքրիկ ժողովուրդի մբ զա­

բիկները .ուբախութեամ բ կ՚ըսէին իրար՛ու, Այ՜ Մեը գո րծա բանա յին յօրինուած՜ ութիւնբ կա - ւակն էի , ու կեանքի ամէնէն մե(ծ՜ եր կո ւնքն երը

սօր շատ ուտ՛ելիք բեր՛աւ, տակաւին պիտի չմեկ– րե լի է նմ անցնել ՛իսկական տա ր րա լուծ արան ի մը , տեսած՜ ։ Գիւղին մէջ եբկաբ չմնացինք , զինուորա­

նինքՀ Վ^եբջին շաբաթը ղի՛ս բոլոր՛ովին՛ պարապ ուր Ր^իջ^՚երոլ խում բեր , կազմ ելով ներքին Հ իւ - կան ձեւով տեսակ մբ դադար էր ու երբ ժամա -

տեսնելով անՀամբեր ու դժգոՀ զարմացումով մը թանջատման գեղձեր , կը պատրաստեն շարք մբ նակբ եկաւ թուխ շապիկաւո բներ ը սկսան պոռալ*

կը Հարցնէ ին Պարոն, ինչո^ւ ուտելիք էթեբիք , մ ասնա յատուկ արտագբոլթիւններ ։ Ներ քէն բնա - 2/ըԱեռլ , շընե*լ * * * ( շո՛ւտ , շո՛՛լա ) ;

ուրեմն պիաի մեկնիռնք։ Բոլորն ալ լճացած՜ ա չքե— լուծ ար անին մ էջ Հաւասարակշռութիւն պա Հ ե լո լ Գարձեալ մեզ կարգի շարեցին։ Հակառակ մեր

բ՛ով ջերմօրէն կը խնդրէին ոը մեկնումը յետա - Համար , անՀբաժեշտ է որ այգ աբտագբութիւննե– <
ձգուի : րուն որակն ու քանակր ներդաչնակօրէն մասնակ - թարկել զինուորական կա ր գա պաՀ ութեան ։ Ու. ի՛՛ն չ

կիրակի , պարո ններ՝ թ֊իւթէլեան ե լ Պետիկ - ցին՛ մարմնի աճում ին , /1^/ք^^՜/7,7ճ՝ նորոգումին , Հ պա րտ ութիւն իրենց Հ ամ ար, որ մ եզ վե բ ած՜ե լո վ

եան կայա՛ն եկած՜ էէն աղոցը ընկերանալու, մինչեւ արեան շրջանի կանոնաւորութեան , սննդական ոչխարներու Հօտի կբ բանեցնէին , կը ծ՜եծէին ,

Ս՛արսէյլ։ Վերջինը փոքր պարկ մը բերած՜ էրթարմ աբտագրութիւննեբու օգտագոբծումին , փոխա - կը սպառնային , եւ եթէ ծ^ա յ ր այեգո լթեան գաբ՝

կաղին լեռնելու X Կէսօրէ վերջ երեքս միասին ժա­ կե ր պո լթեան ե լ մթերում ին , ո բոնցմ է կախում կբ սպաննէին -

մերով պատեցանք անտառակներու մէջ, կարծ՜ելով ունի մարդուն առող^ո ւթ իւն ը ; Կբ քալենք շարք - շաբք , փոշոտ ճամբէ մը

թէ պարկը շուտով պիտի լեցուի, բայց մեր էա ՜ Երբ " ՚ յ գ Հաւասարակշռութիւն բ խախտի , ան– աւազուտ ու թաթաւուն ; Հատ Հաւ Հ ու
ցոզական առաջ այու֊
բաճճիներուն անցած ճամքաներ էն կարելի էր ար­ կոլգան կամ տեւական խանգարումներ ու Հ ոն , անտառներ կան անծա՛յ ր ած^ի ր եւ ամ

դեօք իբրեւ նմոյշ կաղին մբ գտնել։ Հ՝ թեան ովկիանի մբ մէջէն է որ կ^անցնինք։

իրիկուն բ պա ււ յա է վերադարձին տեսանք որ Ուղեղին մէջ գոյութիւն ունի <<է^թՕթհ^» ա - Երբեմն, Հարց կուտայինք իրարու, թէ՛ ո՛ւր է

իյ ո րով ածն եր ը կբ դառնային կարմիր կրակին նուն գեղձ մը , որ երեք որոշ մասերէ կը բաղկա­ ա յս երկրի ժողովուրդը , ո1 լբ գնաց արդեօք % Փո­

^ ո լ ^ : կաթսայի մբ մէջ կեռար Համեղ կաթնա­ ՛՜ցայ եւ արեան մէջ երեք տեսակ Հօբմօններ կբ շին արդէն նստած մեր երեսներ ուն * Լ ր ա յ *. ծոծ՜րակ

պուրը։ եյաէուՀի մր անկիւն մբ առանձն՛ացած^ մեծ ղրկէ * անոնց մ է կը կը կանոնաւորէ մ արմն ին ո լ ականջ, աչքերոլ բիբեր՝ ճերմկցեբ են։ Ո՛– ՔԱՐ՜

իյնամվ> ո վ կբ պատրաստէր Համ ո վ «քէօֆթէ»ները , րնգՀանուբ աճումը ։ Երբ ան չափէ աւելի արտա - տինք մբ կբ ծորայ մեր այտերէն , մեր մազերէն ,

ուրիշ մը մեծ՜ ամաններու մէջ մածնուն կը մակար­ գրէ, անհաս, ր Հսկայ մբ կ՚ըլլայ ; մեր սրունքներէն ու դաստա կներէն:

դէր, այս բոլորը մեկնելէ առաջ եւ ճամ բու ըն՛ - Վ^իղին մէջ գտնուած՝ վաՀանակերպ գեդձը քի– Լիթուանական ամառ, ի՛՛նչքան Հրակէզ , փո­

թացքին ուտելու Համար : մ իապէս ծ^անօթ Հօրմ օն մբ 1լ արտադրէ : Երբ ա յ դ շոտ ու ան յ ա գո ւթ ե ան ինչ ծ՜արաւ ։

Յաջորդ օրը, երկուշաբթի , մեծ՛ .ինքնաշարժը դեգձը չզաբղանայ ,տղան թզուկ կը մնայ, իսկ ^՚բբ ք*տալացիներբ , որ առ Հասարակ գլխաբաց
ւիա բժ ո ւթ ի ւնն եր ունին ու խնամքով իրենց մաղեբբ
Հ աս ալ : կա բգապաՀո լթեամբ եւ ներդաշնակոլ - չափէ աւելի զարգանայ , կրնայ իսպիպ (§01էք6) ա

թեամբ ֆրանսական եւ Հայկական , քայլերգները ջ գալ եւ ծանր խանգարումն՛եր պատճառե լ։ կբ յարդարէն՝ դարձեր էին ջաղացպաններ * * * Ալ

երդուելէ վերջ, ի յարգանս տեղացիներուն , կառ­ Գերերեկամ ա յին պատուտակն երբ (շ9.բտս1շտ չէին երգեր ։ ԼեՀերբ եւ Ռուսեբբ աւելի գոՀ 1լեբե–
-
քը շարժեցաւ : Յուզիչ էր տեսարանը : ճ մբան ատռէնալին կը շինեն , որ արեան անօթ­ ւային , չեմ գիտեր ինչու; Հ

ւկսւ Կբգեբւ ւ ա ւո ա ր ա փ մը՝ •որուն քո ՚"ՅՐլ ներուն առան՚ձդա կան ո լ թ ի ւն ը անվթար կբ պաՀԷ։ Մ իքէն , ֆրանսացի բեկերս , կողքիս կբ քալէր
Հնչուն արձագանգը
մեղմօրէն կբ լոուէր ժայռե - Հօրմօննեո ո լ փոփո խակ ան Համ եմ ատ ո ւթ ի ւն - լուռ ու շնչասպառ Կբ ՚էէէա,քք1 որ յողնած՝ է , սա -

բու խորէն; Անդադար երգեցին սոխակներու նման ներէն կախում ունին կենսական երեւոյթներուն կայն, չէի ^ԼՐսար իրեն օգնել, մանաւանդ ոբ ես

մինչեւ Մարսէյլ։ նպաստաւոր օգի մը շնորՀիւ էականի , մարմնին աճումբ, ծերութիւնը, անՀատի իրմէն աւելի բեռ ունէի ։ ՄտաՀոգ էր , ու միշտ կը

ճամ բո րդոլթիւնը շատ Հաճելի եղաւ։ Կէս ճամբան մը բնաւորութիւն՛ը, նկարադիբբ, եւն*։ վախնար որ մեր կաշին Լիթուանիա պիաի մնայ ։

մարգագետնի մբ վբայ Հսկայ բարտիներու Հովա­ Հօբմօննե ր ո լ քննութիւն բ գիտնականներու Մ իք վախնար , Ա իքէ , աս ալ կ՝ անցնի , կ՚րսէ՚ի *

նիին ճոիւ ե լ առատ նախընթրիք կոգմէ տակաւին կարօտ է լուրջ ո լս ումնաս իբու - •—- Գուն Գերմանացին չես ճանչնար , կբ պատաս–
ուղղուեցաւ էսանէբ ։
մը , որմէ ժամ մը փեր^ ինքնաշարժք թեան :

գէպի Մարսէյլ, ուր «Յառածին միջոցաւ ժամ ա– Հ ՏԷՐՈԱԿԻ Կր ճանչնամ , թերեւս քեղի չափ :

գրավայբ մ ը որոշուած էր իրի կուան՝ ժամբ 1 ին 5 րամ ւ ՚գբոլթիւնբ բլ քրելաւելոլ Հւ կր
իրեն";
Ճ11շ6 ԼշօՈ ՇաոեշէէՏւ : Որոշեալ ժամէն 10 վայր ՚ կոդմանի ե լ բացառիկ օգտակար ո ւթիւննեբ բ ո - կատակէ ի ու երբեմն, գլանիկ մը կուտայի

կեան առաջ Հ աս անք * ք*նքնաշաբժբ \երելալուն ա- բոնցմով կրնայ Հպարտանալ կապոյտ ք$աչբ ։ Բովս կար կէս քիլօ լեՀական ծխախոտ : ԼեՀերը

ո աջին ողջոյնները տ ր ո ւեցան ե բդերով : ք(քանգա - Կեցցեն քՍաչոլՀիները \եւ մեր սաները։ ձխախոտի սեւ շուկայ կ՝ ընէին։ Մ իքէն , երբեմն կը

վառութիւնբ աննկարագրելի էբ X Բազմաթիւ Հայ­ Եր* ԳռչուԹեաԹ Հարցնէր ինձի թէ արդեօք լի թո լան երէն չե՜մ

րենակիցներ ինչպէս նաեւ /&աչուՀիներ եկահ էիս 5 . Գ , ՚&նո րՀ ակա լութ իւնն եը Տէր եւ Տիկիս Հասկնար ; Ոլ երբ ոչ կ՝ըսէի՝ կը զարմանար : իրեն

"աները գիմ ա ւո ր ե լո ւ , որոնք կառքէն վար կ*իջ " Վաը ք-եաններ որոնք յն՛ ո ւ յ բաբ օգնես ին Րհ ա մ ա Հ ա յ Դ կաըձեւ ՚ւմէն լեզուներն <ւլ գիտէ
նմանութիւն
նէին վարդագոյն այտերով։ Յուղումի եւ ուբա - կայլ նին ՚ ՛ւ ւ ո-ւ. կւ.ր..կար/.ծ.՜..է.ր. <# թէք,11մեր ք եւրկիրը

խութեան աղգեցոլթեան տակ գիրկընդխառն Համ– ունի Պայթեան երկիրներու Հետ

Բոյրսեր ։ Կարօտ ցած էին անոնք իրենց Հարազատ Ոչ , ոչ , Տէրանսայփ վիճակը ինչ ալ եղաւծ՜
շատեր ը կ^ԷՀ՜ ԿԸ ԽՆԴՐՈԻԻ
սրտակհցներ բ X Ոաժանմ ան՛ պաՀուն ըլ/այ՝ կը նաիյընտրեմ Հոն մեռնիլ։ Այս Էր իր

սէին Պարոն , անգամ մ ըն ա յ եԲրբ պիաի երթանք միտքբ :

այնտեղ ։ Տակաւին չէին կրցած՛ յագենալ Ալպեան– Կարճ գրել տեղական հանդէսներու. նկա - Երրեմն կը յիչեցնէի թէ ժամանակին , ֆրան­
բադրոՆթւիւննեբը եւ. ժողովի հրաւէրները: Յստակ
ներոլ Հբապո յբներէն , որոնք ա յնքան ազդած՜ էի" դրել , թոլղր֊ին լքէկ էջին վբայ եւ մելանով : սական բանակները անցած՜ են այս շրջաններէն է

մեր Հա յո րդիներո ւն վրայ * Օրը օրիԹ հաղորդել կարեւոր դէպք ե ր ը : Թ– ՀԵՐՈ8ԵԱՆ

Այս Դ^դք*$էհ. Հսո-սաբկբ ունեցաւ իբ բա ո մ ա - (3)

Fonds A.R.A.M