Page 199 - \ARM_19-1946_03
P. 199
Գլխա^րր յուքսբձանիՀւ գքբէթը քւոձեւոքչ րրքս*– ՁԱՅՆԷՐ ԳԱԻԱՌԷ՚ս
են Հ ա մ ա յ Ա ա վ ա է Ա ն ւ ո Ն
սիւնեբուն խոյակներուն վյբայ քանգակուած
Դէ՚՚՚՚էէ Վամ 2 / " ֊ բ ի վո՛ւյ/–ել։ : Եկեղեցիին Հարաւա - մաքյագածումը
յին մ ո լաքին շրջանակը եւս քան գա կաղա րգ է : ԿԱՊՈՅՏ ԽԱԶԻ ԴԱՇՏԱՀԱՆԴԷՍԸ
Մու ՛ոքի գրան վրայ քանդակուած Է առիլի մը, օ
որ, ցատկեր Է ցուլի մը մէքքին եւ վը վրծէ անոր «ՀայրեՐփք» իմռա.գյաւկանի մ լ մէջ կը գրէ (6 ՄԱՐՍԷՅԼ Պուլվար Օտաօ - Սէն Լուի կա–
թիվունքը ւ
Օգաաաս) .— պոյտ 1(ք ա չի Ա՝ ասնաճիւղյլ այս տարի եւս , 25 0–
Մ եհ՝ գաւիթին Հիւսիսային պատը եւս ունի Նախա գա Հ $՝ր ո ւմ\լն Վերջերս գո սա ոս ին ( տուաւ իր գա շտաՀ անգէս բ \քԱւճար -
նշանակեց յա - եաննեբուն
ագար ակր : Պաբաէգբ լեցուն էր սովո
բազմաթիւ, քանդակներ ել արձանագրութիւն - տ ո * 4 լ յանձնախոք֊մբ մլլՏ ՛որուն աաշւոօնլլ պի֊տի ը լ ֊ րական
Հ անգէսն եր ր ւն նման ւ ԱնգամաւՀ ինիբէն
ներ(2) ; Պանիրէն մէկուն Հրայ , օըինաէ , վալ Ր " յ #աՔրԻԼ Իրհ^Ի^ պԻ^^Կ^՚ն աէԱչաւՀկէրւ,֊ §ԷԱ՝ ԱբաՔք*ի
Սթք–քիբ*քհան նախքւսն Հանդէսին
.քանդակ մը Հ իգան գլուխ մը , որյքւ բերնէն կքսի֊ թիւֆւբ Համայնավաբիեբ-էխ կ. Ր՚-բիշ ա%Հաւ–աաթս՝իմ բացում բ, կատարեց
1935 1946 աաբի%իբալ Հաշ֊
ուաէ շ՚ւԲ՚սյին երվու հայրերը ^անցնին երկու տարրերէ ։
ուետուութիւնբ ^ յեաայ Ա՝ տսնաճիւոի գործ ո ւ*եէու
վոզմը քանդավուաՆառիւօ֊ներոլ վզին–. Առիւծնե Թէ որքան մեծ կար,ել.ոբութիւն կբ արուի այբ թիւնբ ել օգնոլթիւնբ
Հիւանգնեբոլ , խեղճերոլ եւ
րուն տավը թեւատարած՜ արհ֊իւ մը իք ճանվերուն յանձնախումբին , ա,(Գ կ՚երեւի այն բանէն , աբ ա– զանազան Հաստատութիւննեբու
, ե Լ ՜ան ո՜ր կողքին
մէՀ բռնած– է գառ. մը։ ինչպէս յայտնի է, առիւծ նոր կբ մասնակցին ներկայացուցիչներ ւգատեբաղ– Հայեցի կրթութիւնը
սանուՀիներուն :
ները Պռօչեանի նախարարական տան զինանշան - մ ական տ նաւա յին , սլեաա կան , գանձա յին , ա ր գա–
Նմանցնելով մեղուն իր փեթակին մէ^^ բսաւ.
ներն են ,իսկ տաճարը կառոլցուաՆ է անոնց օրով։ բա գտա ութեան բամ ան մ ո ւնքե ե ր էն եւ Աիվիլ Սբբ՜ • 1 ճՀակ ա ււ ա կ տ իբ ո ղ գժ՜֊ո ւա ր ո ւթ Լան ց , բն կ հ րո լ –
Գաւիթին արեւելեան պատին վրա յ քանդակ - Վիսէն իրենց պաշտօնատուներու ա բամ ագրութեան Հիներով փարած ենք եւ լծուած գործին , սրտանց :
ուած֊ է խա՚չ մը, իսկ բուն եկեղեցին լուսնող մոլա տակ Լ գա ծ Հետախուզական բո լււ ր մի^ոցներովէ ՝ԱԱԿԷ Վյ՚րք. վսաաՀ եմ որ ա%ոնք աւելի եռանգուն
քի կամարին անկիւններոլն վրայ կր տեսնուին եր Հետաքրքրական է ^ սակայն յ որ այսւգիսի պիտի աշխատին 1ւ գործ ցոյց տան՛. Ոչ միայն Հա
կու մարդկային բարձրաքանդակներ; Այղ յոլ - յանձնախումբի մբ նշանսՒկումբ ղօբաւոր բնգգի - յերէն պիտի սորվեցնենք սանուՀիներուն^ այլ եւ
շարձանին խարաններուն եւ սեղանին միջել գըտ– մութիւն յաււա^ չբերաւ։ Մինչգեռ, եթէ տաբի մբ սաներուն , այսպիսուէ պիտի կրնանք վառ պաՀել
նուաճ տարահ-ութեան վրայ քանդակուած֊ է խա՛ աււա^ տեգի ունենար այգ֊) աՀտւելի աղմուկ մբ աի– Հայութեան ոգին ամ բո ղ^ սեթունգին մէ^է ագատե*
մը եւս , որուն թեւերուն տակ կանգնած– են երվու ւոի բարձրանար այս եբկրփ մէկ ծա յրէն մ իլս բ ; լով ա յ լասերում էն%
մարդիկ, մէկուն ձեռքը՝ նիզավ , միւսին ձեռքը Ասիկա ցոյց կուաայ^ ոբ այս երկրի Հան բա ֊ Հանգէսբ կբ բացուի ֆ՛րանսական եւ կապոյ.ա
գռլրզ , բերանը ռազմավան շեփոր : Սեղանին ճա յին կարծիքին մէ^ Համայնավարներու Հանգէսլ Խաչի քայլերգներով։ էգան ա ր տաս անո լթ իլենե ր ,
կատը կ՝երելի քարայծ մը ոստը բերանին : փովախութիւն մբ տեղի . ունեցած է վերջին մէկ երգեր գ պարեր , անակնկալներ կ• քՍաչոլՀինեբու
Բամաթիլ քանդակներ նաեւ միւս յուշարձան տարուան բնթացքին ; ՛իւ այգ՝ ոչ թէ այն սլատճա– կոզմէ : Թաղին Ն"բ Աեբունգբ եւս բերած էր իբ
մասնակցոլթիլնբ ;
ներուն վըայ ; II ով յ ,ոբ Համ ա յնավարնեբբ ի ^արը գո ր ծ ած ած են
Եթէ ա յո բազմազան ել սքանչելի քանդակա կամ կր գործածեն խօսքի եւ մ ամ ո ւ չի աղատ ո լ -» Հանգուցեալ Լեւոն ^հեղուն ի ի մ աՀուան տա -
զարդում ին վրայ աւելցնենք գեղեցիկ սիւներու, թի ւններբ , այլ այն սլա տճ\ա ռո վ ոբ ամէնուն Հա - րեէլտբձն ԲԷԷաԷով նեբկանեբբ վայ ր կետն մբ յո ան–
խոյակներու , խարիսխներու ել ատոնք իրար մի մար այլեւս սլարղ դարձած է այն իրողութիւնբ^ ար կայս լռութիւն պաՀեցին։ Յետոյ բեմ Հրաւիրուե
ացնող Համաչափ աղեղներու եւ կամարներու առ– ի բ ե նք Հ ա ւատ ար իմ չեն Ա* իաց եալ \,աՀ անգն եր ո ւն ցաւ օրուան բանախօս բ ՚Արամ Արմ ա ղան ե ան : Տի՛
կայութիւնը, ու մեծ մասին միակտ՛ուր քարէ շին Հանգէսլ գ 111 յ է Հաւատարիմ են եւ Հլու Հնաղտնգու– շելէ ետք կնո^ գերբ կեանքի եւ քաղաքական աս–
՛ուած ըլլալ1լ– Հասկնալի կը դառնայ այն Հիացու թետմբ կր ծառայեն քՍորՀրգտյին ի ութեան : : սլա րէղնե րուն մ է^ ^ բսաւ . • • կինբ ոչ միտ յն մեր
մը, որ դարեր շարունակ ստեղծ՚ուեր է ամէն այցե Ե թէ ա յս մ աս ին տակաւին կասկածներ կային օրերուն կբ կատարէ մեծ աշխատանք , այլեւ շատ
լուի Հ՛ոգիին մէջ՛. Գեղարդը շատ իրաւացի կերպո՛վ ամանց մտքին մէ^ ասկէ աո ա Փ ^ այժմ երախաներն Հին մամ տնակներուն իսկ կատարած է պատմական
Ք-որամանեան կը Համար ի «պարծանք մե՛ր փոքրա ալ կբ տեսնեն որ Համայնավարներբ երկու չափ ու գեր մբւ զկապոյտ Խաչբ կբ գործէ անկեղծօրէն
թիւ մշտաչարչար Հայութեան Համար՝» : կշիո֊ կբ գործածեն Ա* • Ղ,աՀանգներու եւ Խ* Մի՜ եւ Հաւատարմօրէն այգ ուգղութեամ՛բ ^ առանց գա
Նման բարձր կարծիքներ յայտն եր են նաեւ ութեան վեբաբերմամբ : Օրինակ՝ ղափարի խտրութեան հ Անոր կատարած գոբծու–
եւրոպացի ՛ո՛ւղեգիրն եր : ա ) Համա՚յնտ՚վա՛բներ բ չեն ուղեր , որ Ամ եր ի– նէոլթիւնբ կր տեսնենք \92,()էն աս գին ; ԱՀնոբ չնա ր~~
Ժհ • դարէն սկսեալ բազմաթիւ այցելուներ ու կա ռաղմական՚օրէն գօրաւոբ ր//այ ^ բայց կ\ոլղեն Հիլ է եթէ երբեք կան շատեր որոնք տակաւին կր
նեցած է Գեզարգ : 1655^5# այցելած է ֆրանսացի որ քիուսիա ղօբաւոր բլլայ X գործածեն մայրենի լեզուն» ;
Թավերնիէն , \694ին իտալացի ճեմելլին։ ԺԸ • եւ ր ) Հա կա ո ա /չ են ո ր Ամ եր ի կա ղին ո լոր ական Աճուրգէն վեբ^ , բեմագրուեցաւ խիստ ծիծա՝~
սլա ր տ ա գի ր ծա ուա յ ութ իւն ունենայ այմ՜մ , բա յց
մ ասնաւո րարա ր Ժ\Թ * գա ր ե բաւն աւելի մեծ՜ թի*~ կյուղեն ՈՀ1 Ո՛ ո լս ի ա ո լնենաւ։ գաշարժ՜ կատակերգութիւն մբ^ ՀձԵրկո*– ոբսոբղնե–
մ ր կր կազմ են եւրոպացի այցելուները ; Տ ի շենք գ ) կը պա Հանվեն որ ամ երիկեան Հ՛Հ՛» յ ղեկավարութեամբ սիրուած գերասան Աշոտ
ղօ ր՛քերբ օբ Տակոբեանի
\ճէյմս Մորիէրլլ ( 1 8 1 3 ) , Կեր Փորգբբբ ա //.ա Պ Հ Լ ււ ան ան էք լր ոսլայէն եւ իր օգնականին՝ Վ^աՀան Տակոբեա–
եւ Աս իա յէն ^ բա յց նի կողմ է հ &ատ յա^ող էր նաեւ իր գերփն մէ^ Օբ*
(1819), կյուղեն որ ռուսական գ°բքեբբ բստ կարելւոյն եր Ս ի ր ան ո յշ ^արոնեան բ :
$ ի ււգ ու ան ( 1 8 3 4 ) ։ Բ ոլորն ալ ոնգաբձակօրէն ներ կար մնան Հոն ;
կայացուցած են տեղագրութիւներ եւ մանրամասն որ Ամերիկա Ղ՝նաՀաաանքի ս;րէեանի Է Տիկ • փնաբիկ Ար–
դ ) Կ,ր սլաՀանգեն Հիւլէական գումանեանբ
նկարագրած *հեգարգի եկեգեցիներբ ^ շռայէելով նախագաՀոլՀի երկար տարիներէ ի
ո ո լ մբի պատրաստ ո լթեան գագտնիքբ ան մ իրապէս վեր ել շատ սիրուած
Հիացման եւ գրուաաանքի արտայայտութիւններ : թաղեցի ժոգովուրգէն 1 կր
Հ ագորգէ Ո՚ուսիո յ ^ բայց չեն ուղեր որ Աիացեա/ ցաւ իր րնկերոլՀ ին եր ո ւն Հետ միասին կազմ ակ Լ ր–
Կեր Փ որգրր գար մ ան քով կր խօսի «ա սլ ա ո աժ՜ ին Աղգերոլ կողմ է րնգունոլի միջազգային Հսկողու պել եւ ամ էն ^անք թափել
մ է փորուած այգ ար տա՛կարգ զանգո լած ին» մա– թեան ամեբիկեան պաՀան^ր , որպէսղի ոչ մէկ ոչե– լու Համա՛ր * մո ղովո ւրգբ գոՀ ձգե
սին դ արուն տ սլա ւո ր ո ւթ ի ւնր կր Համ արի <^մ ե՚֊ծա– տութի ւն կա րենա յ գաղտնի կերպով Հ իւլէական
շուք եւ աղգոլ»(3՝)։ ուումբ պատրաստել : Ներկաներ բ ուրախոլթեամ բ բաժնուեցան տա–՝
Ե^րբ ամայացալ Գեղարգ։ Պատմիչներուն նելով իրենց Հետ Հայրենասիրական եւ Համեբաշ–
^ ) Ե-Րրեք չեն քննագատեբ Աթալինն ու Ա*ոլո– խո ւթեան ուխտ\ր : ;
վկայութեամբ՝ մասամբ կործանած է \679ին, Ե–
թսվբ 1 (լսյյՅ շարունակ Զպատերազմ ական Հրձիգ
րեւանի աՀեղ երկրաշարժին ժամանակ, սակայն ներ» կեցցէ՛ կապոյտ Խաչբ եւ իբ կատարած աշխա–
եւ ՀՀձիմպեր իա լիսաներ՝» կբ կոչեն Թրում բնն աանքբ Հ
յետագային վերաշինուած է մԳւալով միաբանոլ -
ել Պբբնզբ ;
թեան կեդրոն : Գեղարդի ամէնէն ն՛որ արձանա - Ա– Ս •
Ուբ ի շ խ օ ոքով ՝ Մ * ՆաՀ ան գն եր ու կ աո աւէա–
գրութիւնն է 1855 թուականը, գրուած Թիֆչիոցի
րութիւնբ որոշած է պետական պաշտօնատուներէն՝
Միքայէլ Զ՚ոմոյեանի կողմէ : Հաւանական կր թոլի
գուբս քչել բոլոր Հ ամ ա յնավա ինե ր բ եւ անոնց
որ դեռ ՛այդ թուականէն ետքը երկար ժամանակ ԷԲԷԼաս ա ձ Լ ԹՈՒՐ-ԲԻՈՅ ՀԱՅՈՑ ՆԵՐԳԱ%ԹԸ
նմաններբգ որպէսղի անոնք ի վիճակի ել ւ^նասա— օ
գ՛ործած է վանքը :
եւս //• ո ւ ււ ի ո յ ի նպաստ լրտեսութիւն
Այժմ Գեղարդի՛ Հնոլթիւնները վը գտնուին
բարութիւն բնել ՛Ամերիկայի մէ^ ; ճ ո ւ մ հ ո ւ ր ի է թ ( 1 0 Օգոստոս) կ բգ ր է հետեւ
Հայաստանի Յուշարձաններու ՊաՀպանոլթեան կո՛– Ա ա կա յն , պէտք է բԱել , թէ կարծուածին չափ եալ մ ե ծ ա տ ա ռ ի ւ ո բ ա գ ի ր ն հ բ ո ւ ն տակ– « Ռ ո ւ ս հ ի ւ
պատոսարանին առջեւ խռնուած բազմոլթիւնբ ,—
միտէին Հոգատարութեան տակ : Ամէն տարի Հա գիւրին պիտի չբէէայ նախագաՀ Թրս՚֊մբնի նշանա Հիւպատոսաբանբ կ ՚ ր ս է ր-է «դիմռղներր Հ ա յ ե ր
են, որոնք կ՚ւուզհն Ռուսիա գտնուող իրենց ազգա
զարաւոր այցելուներ , Խ . Միութենէն եւ արտա կա՛ծ յանձնաէսում բին գոբծբ , ո ր ովՀ ե ա եւ Համ ա յ֊ կաններէն լուր ստանալ» :
սահմանէն , վուդան սքանչացո՛ւմով դիտել Հայ նավարներբ^ ինչպէս րո յան ի է Լ1 ա ա յաճախ կբ
ժողովուրդին ճարտարապետավան եւ ստեղծագոր ծաւծկեԹ իրենց Համայնավար բլլալբ եւ կբ գործեն
ծական տաղանդին այս Հոյակապ նմ՚ոյշը, որ անմեղ կամ մոլորեց՛ուցիչ անուններու տակ , կ*ԲԼ~ Վերջին օրերս բոլորին ուշադրութեան ա–
Հպարտութիւն վը պատճառէ Հայոց։ լան ՀՀյառաիէիմական՝» , Հգեմոկրատ» , ^Հակաֆա ռարկայ եդա,օ՜ է այն բազմո՛ւթիւն՛ը , որ ռուս Հիւ
Գ֊ Ս Տ Ե Փ Ա Ն Ե Ա Ն
շիստ» եւայլէ/գ որպէսղի աւելի գիւրութետմբ կա պատոսարանին առ^եւ կը իւռնոլի քյրկոլշաբթի ,
(Սսվ • Հայաստան)
ր՛ենան խաբե լ մ ի ամ ի ան ե ր բ ել աւելի անարգեք Չորեքշաբթի եւ Ուրբաթ օրերը։
(1) ԽՄՐ թնագրին մէջ այս «ապառաժ» կերպով գործել իրենց բարոյական– ու նիւթական ԽորՀ . քիոլսիոյ կոզմէ ա ր ա 111 ծ որոշո լմի մր
աւերն երբ ;
բաւէին տ ե ղ գ ր ո ւ ա ծ Է «լեււ» : Ա պ ա հ ո վ ա բ ա ր «.ան Հ ամ աձա յն 1 փափաքոզ Հա յերբ պիտի կարենան
սերէն մտածած Լ այդպէս գրած է յօդուածագիբբ: քՕորՀ . Հայաստան ներգաղթել :
(2) Գեղարդի արձանագրութեանց մեծ մասր Թ ր ք ա ՛Հ ա յեր էն ալ գ իմո ղնե բ գան ո լեց ան :
սկարագբուած է Ալիշանի «Այրաբատ»բԹ մէջ (էջ ՀԱՅ ՅԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆՆԵՐ ԿԸ Գ Ր Ա Ի Ե Ն ՊԱՆՔ Կ^բսուի թէ Հիւպատոսաբանբ ներկայիս կր ղբագի
334—351) , ի ն չ պ է ս ե ւ կ. կ ո ս տ ա ն ե ա ն ց ի « Վ ի մ ա ՕԹՕՄԱՆԸ • • • ՅԻՍՈԻՆ ՏԱՐԻ ԱՌԱՋ– գ ի մ ո գն եր ո ւն մ եկնում ի գործոզոլթ՚ի ւննե բբ կար
օ
կան տ ա ր հ գ բ ք »իւն մ է ջ : գագրելով հ Աինչգեռ Հիւպատոսարանին շրջանակ
ներ բ կբ յա յան են Հետեւեալբ. > «Հայերու աբձա–
(3) Միւս ուզեգիրնհրուն կարծիքներէն բնո Նիւ Ե ո ր ք Հ է բ ը լ ւ ռ ՛որ ամէն օր քանի մը տ՛ո նագրւթեան Համար տակաւին քԱորՀ* քհուսիտյէն
րոշ հատուածներ, բնագիբռվ ե ւ գրաբար թ ա ր գ ղով կը յիշէ յիսուն տարի առա^ նոյն օրը պատա– ՀրաՀանգ չէ եկած։ Ախալ է թէ 500 Հայեր արձա
մանութեամբ , Ալիշանի «Այրաբատ»ի մէջ: Հահ– կարեւոր դէպք մը. Հետեւեալ ձեւով կը նկա նագրուած են ։ Անշուշտ փափաքոզնեբբ արձանա–
րագրէ Պանք 0թռմանի դէպքը իր Չորեքշաբթիի գրուած են , բայց այգքան Հոգի չեն։ Դիմողներ բ,
թիլին մ է լ (28 Օգոստոս) անոնք են գ որոնք կհուզեն քհա֊սիա գտնուող իրենց
ԲՆԱԿԱՐԱՆ վարձու տուողները եւս սկսած են փսանըհինգ Հ ա յ դաւադիրնհրորոնք Օսմա՛նեան ազգականներէն լուր ստանա լ ։
Դրամասաւյնր գրաւած էին անձնատուր եղան եւ
«սեւ շուկայ» րնել Փարի՛զի մ է ^ ։ ԱռչԴ օր տեղի դրամատան տնօրէն Սըբ էակըբ Վինսրնթի զբօսա Ներգաղթի ՀբաՀտնգ մբն ալ չէ եկած տակա
նաւով առաջնորդուեցան : Թուրք կսսւավաբոլթիլ–
՛ունեցաւ դատը ֆրանսացի տիվն՚ոէ* մը, որ բնա նր ա ր տ ա ք ս մ ա ն հրամա՛նագիր մ ր հ բ ա տ ա բ կ ե ց ա– ւին : Այս պատճառաւ ա րքո շ չէ թէ երբ պիտի ու
նոնց դ է մ ։ Թալրքերւր սկսան կոտորել Հայ երբ :
կարան փոխանցելու ժամանակ՝ 700,000 ֆր • թ&Տ Ֆրանսացի նաւազներր Պոլիս ցամաք ելան : ղարկենք զիրենք»:
բՕէէՇ ստացեր Էր իրեն յաջորդս զ վարձակալէն : 9 Թասին կբ գբէ.— «՝Բոմիւնիւսթ Պ
ոգմ ասր»
Դատապարտուեցաւ 20,000 ֆրանք տուգանքի ել
երեք ամիս բանտարկութեան : Հայեր կյուղեն Ո՛ ուսի ա երթալ։ (հուսեր ր Հազարու–
ԱՄ ԵՐԻԿԵԱՆ ձայնասփիւռը վը տեղեվացնէ ՅԱՌԱՋ Աըր էռկըր Վինսընթ Պանք Օթօ– մէկ միջոցներով արտասաՀմտնի Հայերբ կանչե
թէ իրանի կեդրոնական կառավարութեան ՚.ե Ատբ– մանի տնօրէնն էր 1889 ՚1897։ Զ.անաղան պաշտօն ցին։ Հրաւէրբ իբ իսկութեանբ մէ^ կասկածելի է ։
պատականի բանա կց ո ւթիւնն ե ր՚ը խզուեցան որով– ներ վարեց մինչեւ 1926։ Լո րաԼ ր ո լ (թողուէին ան \յւ սակայն մեր երկրին Հա յերբ գիշերաշրջիկներու
Հետել Ատրպատավանի իշխանո լթիւնները մեր - գամ ընտրուեցալ նոյն տարին . ճանօթ է լորտ նման գիմել սկսան ։ *հոՀութեամբ կբ տեղեկանանք
՚ ժ ե ց ի ն շրջանին Հիւսիսային սաՀմանփն Հսկո՚ղու - ա՚էպըրնրն անունով : Պերլինի դեսպանութիւնը թէ գացողներր անգործ եւ թափառական մարգիկ
թիւնը ենթարկել ՚թ՚եՀրանի կառավարութեան : վարեց 1929—1930։ են 1ւ Հայ փոքր ամ ան ո ւթեան կողմէ նողկանքի ար–
մանասածֆ ;
Fonds A.R.A.M
են Հ ա մ ա յ Ա ա վ ա է Ա ն ւ ո Ն
սիւնեբուն խոյակներուն վյբայ քանգակուած
Դէ՚՚՚՚էէ Վամ 2 / " ֊ բ ի վո՛ւյ/–ել։ : Եկեղեցիին Հարաւա - մաքյագածումը
յին մ ո լաքին շրջանակը եւս քան գա կաղա րգ է : ԿԱՊՈՅՏ ԽԱԶԻ ԴԱՇՏԱՀԱՆԴԷՍԸ
Մու ՛ոքի գրան վրայ քանդակուած Է առիլի մը, օ
որ, ցատկեր Է ցուլի մը մէքքին եւ վը վրծէ անոր «ՀայրեՐփք» իմռա.գյաւկանի մ լ մէջ կը գրէ (6 ՄԱՐՍԷՅԼ Պուլվար Օտաօ - Սէն Լուի կա–
թիվունքը ւ
Օգաաաս) .— պոյտ 1(ք ա չի Ա՝ ասնաճիւղյլ այս տարի եւս , 25 0–
Մ եհ՝ գաւիթին Հիւսիսային պատը եւս ունի Նախա գա Հ $՝ր ո ւմ\լն Վերջերս գո սա ոս ին ( տուաւ իր գա շտաՀ անգէս բ \քԱւճար -
նշանակեց յա - եաննեբուն
ագար ակր : Պաբաէգբ լեցուն էր սովո
բազմաթիւ, քանդակներ ել արձանագրութիւն - տ ո * 4 լ յանձնախոք֊մբ մլլՏ ՛որուն աաշւոօնլլ պի֊տի ը լ ֊ րական
Հ անգէսն եր ր ւն նման ւ ԱնգամաւՀ ինիբէն
ներ(2) ; Պանիրէն մէկուն Հրայ , օըինաէ , վալ Ր " յ #աՔրԻԼ Իրհ^Ի^ պԻ^^Կ^՚ն աէԱչաւՀկէրւ,֊ §ԷԱ՝ ԱբաՔք*ի
Սթք–քիբ*քհան նախքւսն Հանդէսին
.քանդակ մը Հ իգան գլուխ մը , որյքւ բերնէն կքսի֊ թիւֆւբ Համայնավաբիեբ-էխ կ. Ր՚-բիշ ա%Հաւ–աաթս՝իմ բացում բ, կատարեց
1935 1946 աաբի%իբալ Հաշ֊
ուաէ շ՚ւԲ՚սյին երվու հայրերը ^անցնին երկու տարրերէ ։
ուետուութիւնբ ^ յեաայ Ա՝ տսնաճիւոի գործ ո ւ*եէու
վոզմը քանդավուաՆառիւօ֊ներոլ վզին–. Առիւծնե Թէ որքան մեծ կար,ել.ոբութիւն կբ արուի այբ թիւնբ ել օգնոլթիւնբ
Հիւանգնեբոլ , խեղճերոլ եւ
րուն տավը թեւատարած՜ արհ֊իւ մը իք ճանվերուն յանձնախումբին , ա,(Գ կ՚երեւի այն բանէն , աբ ա– զանազան Հաստատութիւննեբու
, ե Լ ՜ան ո՜ր կողքին
մէՀ բռնած– է գառ. մը։ ինչպէս յայտնի է, առիւծ նոր կբ մասնակցին ներկայացուցիչներ ւգատեբաղ– Հայեցի կրթութիւնը
սանուՀիներուն :
ները Պռօչեանի նախարարական տան զինանշան - մ ական տ նաւա յին , սլեաա կան , գանձա յին , ա ր գա–
Նմանցնելով մեղուն իր փեթակին մէ^^ բսաւ.
ներն են ,իսկ տաճարը կառոլցուաՆ է անոնց օրով։ բա գտա ութեան բամ ան մ ո ւնքե ե ր էն եւ Աիվիլ Սբբ՜ • 1 ճՀակ ա ււ ա կ տ իբ ո ղ գժ՜֊ո ւա ր ո ւթ Լան ց , բն կ հ րո լ –
Գաւիթին արեւելեան պատին վրա յ քանդակ - Վիսէն իրենց պաշտօնատուներու ա բամ ագրութեան Հիներով փարած ենք եւ լծուած գործին , սրտանց :
ուած֊ է խա՚չ մը, իսկ բուն եկեղեցին լուսնող մոլա տակ Լ գա ծ Հետախուզական բո լււ ր մի^ոցներովէ ՝ԱԱԿԷ Վյ՚րք. վսաաՀ եմ որ ա%ոնք աւելի եռանգուն
քի կամարին անկիւններոլն վրայ կր տեսնուին եր Հետաքրքրական է ^ սակայն յ որ այսւգիսի պիտի աշխատին 1ւ գործ ցոյց տան՛. Ոչ միայն Հա
կու մարդկային բարձրաքանդակներ; Այղ յոլ - յանձնախումբի մբ նշանսՒկումբ ղօբաւոր բնգգի - յերէն պիտի սորվեցնենք սանուՀիներուն^ այլ եւ
շարձանին խարաններուն եւ սեղանին միջել գըտ– մութիւն յաււա^ չբերաւ։ Մինչգեռ, եթէ տաբի մբ սաներուն , այսպիսուէ պիտի կրնանք վառ պաՀել
նուաճ տարահ-ութեան վրայ քանդակուած֊ է խա՛ աււա^ տեգի ունենար այգ֊) աՀտւելի աղմուկ մբ աի– Հայութեան ոգին ամ բո ղ^ սեթունգին մէ^է ագատե*
մը եւս , որուն թեւերուն տակ կանգնած– են երվու ւոի բարձրանար այս եբկրփ մէկ ծա յրէն մ իլս բ ; լով ա յ լասերում էն%
մարդիկ, մէկուն ձեռքը՝ նիզավ , միւսին ձեռքը Ասիկա ցոյց կուաայ^ ոբ այս երկրի Հան բա ֊ Հանգէսբ կբ բացուի ֆ՛րանսական եւ կապոյ.ա
գռլրզ , բերանը ռազմավան շեփոր : Սեղանին ճա յին կարծիքին մէ^ Համայնավարներու Հանգէսլ Խաչի քայլերգներով։ էգան ա ր տաս անո լթ իլենե ր ,
կատը կ՝երելի քարայծ մը ոստը բերանին : փովախութիւն մբ տեղի . ունեցած է վերջին մէկ երգեր գ պարեր , անակնկալներ կ• քՍաչոլՀինեբու
Բամաթիլ քանդակներ նաեւ միւս յուշարձան տարուան բնթացքին ; ՛իւ այգ՝ ոչ թէ այն սլատճա– կոզմէ : Թաղին Ն"բ Աեբունգբ եւս բերած էր իբ
մասնակցոլթիլնբ ;
ներուն վըայ ; II ով յ ,ոբ Համ ա յնավարնեբբ ի ^արը գո ր ծ ած ած են
Եթէ ա յո բազմազան ել սքանչելի քանդակա կամ կր գործածեն խօսքի եւ մ ամ ո ւ չի աղատ ո լ -» Հանգուցեալ Լեւոն ^հեղուն ի ի մ աՀուան տա -
զարդում ին վրայ աւելցնենք գեղեցիկ սիւներու, թի ւններբ , այլ այն սլա տճ\ա ռո վ ոբ ամէնուն Հա - րեէլտբձն ԲԷԷաԷով նեբկանեբբ վայ ր կետն մբ յո ան–
խոյակներու , խարիսխներու ել ատոնք իրար մի մար այլեւս սլարղ դարձած է այն իրողութիւնբ^ ար կայս լռութիւն պաՀեցին։ Յետոյ բեմ Հրաւիրուե
ացնող Համաչափ աղեղներու եւ կամարներու առ– ի բ ե նք Հ ա ւատ ար իմ չեն Ա* իաց եալ \,աՀ անգն եր ո ւն ցաւ օրուան բանախօս բ ՚Արամ Արմ ա ղան ե ան : Տի՛
կայութիւնը, ու մեծ մասին միակտ՛ուր քարէ շին Հանգէսլ գ 111 յ է Հաւատարիմ են եւ Հլու Հնաղտնգու– շելէ ետք կնո^ գերբ կեանքի եւ քաղաքական աս–
՛ուած ըլլալ1լ– Հասկնալի կը դառնայ այն Հիացու թետմբ կր ծառայեն քՍորՀրգտյին ի ութեան : : սլա րէղնե րուն մ է^ ^ բսաւ . • • կինբ ոչ միտ յն մեր
մը, որ դարեր շարունակ ստեղծ՚ուեր է ամէն այցե Ե թէ ա յս մ աս ին տակաւին կասկածներ կային օրերուն կբ կատարէ մեծ աշխատանք , այլեւ շատ
լուի Հ՛ոգիին մէջ՛. Գեղարդը շատ իրաւացի կերպո՛վ ամանց մտքին մէ^ ասկէ աո ա Փ ^ այժմ երախաներն Հին մամ տնակներուն իսկ կատարած է պատմական
Ք-որամանեան կը Համար ի «պարծանք մե՛ր փոքրա ալ կբ տեսնեն որ Համայնավարներբ երկու չափ ու գեր մբւ զկապոյտ Խաչբ կբ գործէ անկեղծօրէն
թիւ մշտաչարչար Հայութեան Համար՝» : կշիո֊ կբ գործածեն Ա* • Ղ,աՀանգներու եւ Խ* Մի՜ եւ Հաւատարմօրէն այգ ուգղութեամ՛բ ^ առանց գա
Նման բարձր կարծիքներ յայտն եր են նաեւ ութեան վեբաբերմամբ : Օրինակ՝ ղափարի խտրութեան հ Անոր կատարած գոբծու–
եւրոպացի ՛ո՛ւղեգիրն եր : ա ) Համա՚յնտ՚վա՛բներ բ չեն ուղեր , որ Ամ եր ի– նէոլթիւնբ կր տեսնենք \92,()էն աս գին ; ԱՀնոբ չնա ր~~
Ժհ • դարէն սկսեալ բազմաթիւ այցելուներ ու կա ռաղմական՚օրէն գօրաւոբ ր//այ ^ բայց կ\ոլղեն Հիլ է եթէ երբեք կան շատեր որոնք տակաւին կր
նեցած է Գեզարգ : 1655^5# այցելած է ֆրանսացի որ քիուսիա ղօբաւոր բլլայ X գործածեն մայրենի լեզուն» ;
Թավերնիէն , \694ին իտալացի ճեմելլին։ ԺԸ • եւ ր ) Հա կա ո ա /չ են ո ր Ամ եր ի կա ղին ո լոր ական Աճուրգէն վեբ^ , բեմագրուեցաւ խիստ ծիծա՝~
սլա ր տ ա գի ր ծա ուա յ ութ իւն ունենայ այմ՜մ , բա յց
մ ասնաւո րարա ր Ժ\Թ * գա ր ե բաւն աւելի մեծ՜ թի*~ կյուղեն ՈՀ1 Ո՛ ո լս ի ա ո լնենաւ։ գաշարժ՜ կատակերգութիւն մբ^ ՀձԵրկո*– ոբսոբղնե–
մ ր կր կազմ են եւրոպացի այցելուները ; Տ ի շենք գ ) կը պա Հանվեն որ ամ երիկեան Հ՛Հ՛» յ ղեկավարութեամբ սիրուած գերասան Աշոտ
ղօ ր՛քերբ օբ Տակոբեանի
\ճէյմս Մորիէրլլ ( 1 8 1 3 ) , Կեր Փորգբբբ ա //.ա Պ Հ Լ ււ ան ան էք լր ոսլայէն եւ իր օգնականին՝ Վ^աՀան Տակոբեա–
եւ Աս իա յէն ^ բա յց նի կողմ է հ &ատ յա^ող էր նաեւ իր գերփն մէ^ Օբ*
(1819), կյուղեն որ ռուսական գ°բքեբբ բստ կարելւոյն եր Ս ի ր ան ո յշ ^արոնեան բ :
$ ի ււգ ու ան ( 1 8 3 4 ) ։ Բ ոլորն ալ ոնգաբձակօրէն ներ կար մնան Հոն ;
կայացուցած են տեղագրութիւներ եւ մանրամասն որ Ամերիկա Ղ՝նաՀաաանքի ս;րէեանի Է Տիկ • փնաբիկ Ար–
դ ) Կ,ր սլաՀանգեն Հիւլէական գումանեանբ
նկարագրած *հեգարգի եկեգեցիներբ ^ շռայէելով նախագաՀոլՀի երկար տարիներէ ի
ո ո լ մբի պատրաստ ո լթեան գագտնիքբ ան մ իրապէս վեր ել շատ սիրուած
Հիացման եւ գրուաաանքի արտայայտութիւններ : թաղեցի ժոգովուրգէն 1 կր
Հ ագորգէ Ո՚ուսիո յ ^ բայց չեն ուղեր որ Աիացեա/ ցաւ իր րնկերոլՀ ին եր ո ւն Հետ միասին կազմ ակ Լ ր–
Կեր Փ որգրր գար մ ան քով կր խօսի «ա սլ ա ո աժ՜ ին Աղգերոլ կողմ է րնգունոլի միջազգային Հսկողու պել եւ ամ էն ^անք թափել
մ է փորուած այգ ար տա՛կարգ զանգո լած ին» մա– թեան ամեբիկեան պաՀան^ր , որպէսղի ոչ մէկ ոչե– լու Համա՛ր * մո ղովո ւրգբ գոՀ ձգե
սին դ արուն տ սլա ւո ր ո ւթ ի ւնր կր Համ արի <^մ ե՚֊ծա– տութի ւն կա րենա յ գաղտնի կերպով Հ իւլէական
շուք եւ աղգոլ»(3՝)։ ուումբ պատրաստել : Ներկաներ բ ուրախոլթեամ բ բաժնուեցան տա–՝
Ե^րբ ամայացալ Գեղարգ։ Պատմիչներուն նելով իրենց Հետ Հայրենասիրական եւ Համեբաշ–
^ ) Ե-Րրեք չեն քննագատեբ Աթալինն ու Ա*ոլո– խո ւթեան ուխտ\ր : ;
վկայութեամբ՝ մասամբ կործանած է \679ին, Ե–
թսվբ 1 (լսյյՅ շարունակ Զպատերազմ ական Հրձիգ
րեւանի աՀեղ երկրաշարժին ժամանակ, սակայն ներ» կեցցէ՛ կապոյտ Խաչբ եւ իբ կատարած աշխա–
եւ ՀՀձիմպեր իա լիսաներ՝» կբ կոչեն Թրում բնն աանքբ Հ
յետագային վերաշինուած է մԳւալով միաբանոլ -
ել Պբբնզբ ;
թեան կեդրոն : Գեղարդի ամէնէն ն՛որ արձանա - Ա– Ս •
Ուբ ի շ խ օ ոքով ՝ Մ * ՆաՀ ան գն եր ու կ աո աւէա–
գրութիւնն է 1855 թուականը, գրուած Թիֆչիոցի
րութիւնբ որոշած է պետական պաշտօնատուներէն՝
Միքայէլ Զ՚ոմոյեանի կողմէ : Հաւանական կր թոլի
գուբս քչել բոլոր Հ ամ ա յնավա ինե ր բ եւ անոնց
որ դեռ ՛այդ թուականէն ետքը երկար ժամանակ ԷԲԷԼաս ա ձ Լ ԹՈՒՐ-ԲԻՈՅ ՀԱՅՈՑ ՆԵՐԳԱ%ԹԸ
նմաններբգ որպէսղի անոնք ի վիճակի ել ւ^նասա— օ
գ՛ործած է վանքը :
եւս //• ո ւ ււ ի ո յ ի նպաստ լրտեսութիւն
Այժմ Գեղարդի՛ Հնոլթիւնները վը գտնուին
բարութիւն բնել ՛Ամերիկայի մէ^ ; ճ ո ւ մ հ ո ւ ր ի է թ ( 1 0 Օգոստոս) կ բգ ր է հետեւ
Հայաստանի Յուշարձաններու ՊաՀպանոլթեան կո՛– Ա ա կա յն , պէտք է բԱել , թէ կարծուածին չափ եալ մ ե ծ ա տ ա ռ ի ւ ո բ ա գ ի ր ն հ բ ո ւ ն տակ– « Ռ ո ւ ս հ ի ւ
պատոսարանին առջեւ խռնուած բազմոլթիւնբ ,—
միտէին Հոգատարութեան տակ : Ամէն տարի Հա գիւրին պիտի չբէէայ նախագաՀ Թրս՚֊մբնի նշանա Հիւպատոսաբանբ կ ՚ ր ս է ր-է «դիմռղներր Հ ա յ ե ր
են, որոնք կ՚ւուզհն Ռուսիա գտնուող իրենց ազգա
զարաւոր այցելուներ , Խ . Միութենէն եւ արտա կա՛ծ յանձնաէսում բին գոբծբ , ո ր ովՀ ե ա եւ Համ ա յ֊ կաններէն լուր ստանալ» :
սահմանէն , վուդան սքանչացո՛ւմով դիտել Հայ նավարներբ^ ինչպէս րո յան ի է Լ1 ա ա յաճախ կբ
ժողովուրդին ճարտարապետավան եւ ստեղծագոր ծաւծկեԹ իրենց Համայնավար բլլալբ եւ կբ գործեն
ծական տաղանդին այս Հոյակապ նմ՚ոյշը, որ անմեղ կամ մոլորեց՛ուցիչ անուններու տակ , կ*ԲԼ~ Վերջին օրերս բոլորին ուշադրութեան ա–
Հպարտութիւն վը պատճառէ Հայոց։ լան ՀՀյառաիէիմական՝» , Հգեմոկրատ» , ^Հակաֆա ռարկայ եդա,օ՜ է այն բազմո՛ւթիւն՛ը , որ ռուս Հիւ
Գ֊ Ս Տ Ե Փ Ա Ն Ե Ա Ն
շիստ» եւայլէ/գ որպէսղի աւելի գիւրութետմբ կա պատոսարանին առ^եւ կը իւռնոլի քյրկոլշաբթի ,
(Սսվ • Հայաստան)
ր՛ենան խաբե լ մ ի ամ ի ան ե ր բ ել աւելի անարգեք Չորեքշաբթի եւ Ուրբաթ օրերը։
(1) ԽՄՐ թնագրին մէջ այս «ապառաժ» կերպով գործել իրենց բարոյական– ու նիւթական ԽորՀ . քիոլսիոյ կոզմէ ա ր ա 111 ծ որոշո լմի մր
աւերն երբ ;
բաւէին տ ե ղ գ ր ո ւ ա ծ Է «լեււ» : Ա պ ա հ ո վ ա բ ա ր «.ան Հ ամ աձա յն 1 փափաքոզ Հա յերբ պիտի կարենան
սերէն մտածած Լ այդպէս գրած է յօդուածագիբբ: քՕորՀ . Հայաստան ներգաղթել :
(2) Գեղարդի արձանագրութեանց մեծ մասր Թ ր ք ա ՛Հ ա յեր էն ալ գ իմո ղնե բ գան ո լեց ան :
սկարագբուած է Ալիշանի «Այրաբատ»բԹ մէջ (էջ ՀԱՅ ՅԵՂԱՓՈԽԱԿԱՆՆԵՐ ԿԸ Գ Ր Ա Ի Ե Ն ՊԱՆՔ Կ^բսուի թէ Հիւպատոսաբանբ ներկայիս կր ղբագի
334—351) , ի ն չ պ է ս ե ւ կ. կ ո ս տ ա ն ե ա ն ց ի « Վ ի մ ա ՕԹՕՄԱՆԸ • • • ՅԻՍՈԻՆ ՏԱՐԻ ԱՌԱՋ– գ ի մ ո գն եր ո ւն մ եկնում ի գործոզոլթ՚ի ւննե բբ կար
օ
կան տ ա ր հ գ բ ք »իւն մ է ջ : գագրելով հ Աինչգեռ Հիւպատոսարանին շրջանակ
ներ բ կբ յա յան են Հետեւեալբ. > «Հայերու աբձա–
(3) Միւս ուզեգիրնհրուն կարծիքներէն բնո Նիւ Ե ո ր ք Հ է բ ը լ ւ ռ ՛որ ամէն օր քանի մը տ՛ո նագրւթեան Համար տակաւին քԱորՀ* քհուսիտյէն
րոշ հատուածներ, բնագիբռվ ե ւ գրաբար թ ա ր գ ղով կը յիշէ յիսուն տարի առա^ նոյն օրը պատա– ՀրաՀանգ չէ եկած։ Ախալ է թէ 500 Հայեր արձա
մանութեամբ , Ալիշանի «Այրաբատ»ի մէջ: Հահ– կարեւոր դէպք մը. Հետեւեալ ձեւով կը նկա նագրուած են ։ Անշուշտ փափաքոզնեբբ արձանա–
րագրէ Պանք 0թռմանի դէպքը իր Չորեքշաբթիի գրուած են , բայց այգքան Հոգի չեն։ Դիմողներ բ,
թիլին մ է լ (28 Օգոստոս) անոնք են գ որոնք կհուզեն քհա֊սիա գտնուող իրենց
ԲՆԱԿԱՐԱՆ վարձու տուողները եւս սկսած են փսանըհինգ Հ ա յ դաւադիրնհրորոնք Օսմա՛նեան ազգականներէն լուր ստանա լ ։
Դրամասաւյնր գրաւած էին անձնատուր եղան եւ
«սեւ շուկայ» րնել Փարի՛զի մ է ^ ։ ԱռչԴ օր տեղի դրամատան տնօրէն Սըբ էակըբ Վինսրնթի զբօսա Ներգաղթի ՀբաՀտնգ մբն ալ չէ եկած տակա
նաւով առաջնորդուեցան : Թուրք կսսւավաբոլթիլ–
՛ունեցաւ դատը ֆրանսացի տիվն՚ոէ* մը, որ բնա նր ա ր տ ա ք ս մ ա ն հրամա՛նագիր մ ր հ բ ա տ ա բ կ ե ց ա– ւին : Այս պատճառաւ ա րքո շ չէ թէ երբ պիտի ու
նոնց դ է մ ։ Թալրքերւր սկսան կոտորել Հայ երբ :
կարան փոխանցելու ժամանակ՝ 700,000 ֆր • թ&Տ Ֆրանսացի նաւազներր Պոլիս ցամաք ելան : ղարկենք զիրենք»:
բՕէէՇ ստացեր Էր իրեն յաջորդս զ վարձակալէն : 9 Թասին կբ գբէ.— «՝Բոմիւնիւսթ Պ
ոգմ ասր»
Դատապարտուեցաւ 20,000 ֆրանք տուգանքի ել
երեք ամիս բանտարկութեան : Հայեր կյուղեն Ո՛ ուսի ա երթալ։ (հուսեր ր Հազարու–
ԱՄ ԵՐԻԿԵԱՆ ձայնասփիւռը վը տեղեվացնէ ՅԱՌԱՋ Աըր էռկըր Վինսընթ Պանք Օթօ– մէկ միջոցներով արտասաՀմտնի Հայերբ կանչե
թէ իրանի կեդրոնական կառավարութեան ՚.ե Ատբ– մանի տնօրէնն էր 1889 ՚1897։ Զ.անաղան պաշտօն ցին։ Հրաւէրբ իբ իսկութեանբ մէ^ կասկածելի է ։
պատականի բանա կց ո ւթիւնն ե ր՚ը խզուեցան որով– ներ վարեց մինչեւ 1926։ Լո րաԼ ր ո լ (թողուէին ան \յւ սակայն մեր երկրին Հա յերբ գիշերաշրջիկներու
Հետել Ատրպատավանի իշխանո լթիւնները մեր - գամ ընտրուեցալ նոյն տարին . ճանօթ է լորտ նման գիմել սկսան ։ *հոՀութեամբ կբ տեղեկանանք
՚ ժ ե ց ի ն շրջանին Հիւսիսային սաՀմանփն Հսկո՚ղու - ա՚էպըրնրն անունով : Պերլինի դեսպանութիւնը թէ գացողներր անգործ եւ թափառական մարգիկ
թիւնը ենթարկել ՚թ՚եՀրանի կառավարութեան : վարեց 1929—1930։ են 1ւ Հայ փոքր ամ ան ո ւթեան կողմէ նողկանքի ար–
մանասածֆ ;
Fonds A.R.A.M
