Page 183 - \ARM_19-1946_03
P. 183
թ՚Ր &"քէՒնխբուն , վասնզի ՀկՀ ոգիները ձոքէթխր են , ՊՈՒՏ Մ ԾԻ՝0՝ԱՂ ՀձՀրա^ժսՀըա^կքԱւոնեվւու ա Լ ղաաար >սփ» քէէՀ պիաի սկը–
ուր որ ա լ ըլլան անոնք՝» : սէբ եւ բազմաթիւ կմա՚՚խքներ իրենց դագաղներով^
Արղ 1 եթէ Հոգեբանութեան Հակառակ տեսաւ– <ձՀԱՃ՝2> ի գրա սենեակն երուն առ^եւ պո չ պիտի բռ–
թիւն պաչ/ղող մը կայ այստեղ
, ան աչ Պարսաւք - ՄհռԱն\ա. աւ Խւթխ&ևեդ նէ ին անգամ ա ր ճանադրուելո ւ Հ ամ ա ր անոր , Հա
Խա՛նն է; յաստան ներգաղթելու յոյսով ։
Նախ Հոգեբանական Հարց մր էէ որ կր յ ո ւ ղ Այս օրերս սակայն, վերի անպատԼՀութիլսնե–
ալի այս տողերով, այլ փ ի լ ի ս ո փ ա յ ա կ ա ն հ ո գ հ բ ա - Կբնանք «տարօրինա՛կութեան գաբ» կնքել մեր րուն վրայ, ուրիշ մըն ալ կ՚աւելնայ, մարգը մեռ՛
ԱԱ ւթեաԱ Հի֊,, ռ լ դասական վէճ մկ*, (ո, չադր ու - ապրած ժամանակաշրջան՛ը։ նելէ խրտչեցնելու Հանդամ անք ո ւնե ց ո ղ , որուն
թի՜ւն ստորագծոլյսծ երկու բառերուն իմաստին) : ՛Այսօր մաՀն իսկ ենթարկուած է յեղափոխու Համաձայն, մեռելաթաղ ըն կեր ո ւթ ի ւնն երը իրենց
Ցետոյ ,սխալ է ըբել մանաւանդ թէ «Հոգիները Հո– թեան։ Ա՝եոևելներն՛ ալ սկսած են մասնակցիլ ողջե գագաղա բնակ յաճախ՝ո ր դներ ուն ո ւղեկո ր ո ւթեան
որ վար ո Հեգը վարունգ է , րուն ճ^սկաաագըին եւ օրէնքներուն: Անոնք ալ Հոաէլագիներլձ պիտի բարձրացնեն եղեր՝ առ այժմ
՜խնձորը խնձրր , աք է՛ն տեղ : մ աբխազից են մեր կա՛րգ մը ուըախ՚ութիւններուֆ Հ ոյր իւր ին իրկու, Հ ար իւր Հ թսմ եմաաութիւնով» ։
Ափսո՛՛ս , որ չեմ կրնար կանգ առնել Հոգի կամ նեղութիւններբւն յ Այս եՈԼ–ՀԷ\ մեծ յուղում պատճաոյսծ է գամ՜
բաաին ՛էրա յ՝, տ՛ալու Համար այդ բառին պատմ՛ու ԼքաՀը, որ անշարժութե՛ան կամ մշտակայ ծու– բանա բնակներ ո ւ մէ 2% Աֆյսնք կր վախնան եղեր , որ
թիւնը, առումները մեր դասական մատենագրու լո ւթեան վի՛ճակ մը կը նկատ ո ւէ ր , ն երկայ իս իրենց ոզ2 սիրելիները , յ՛ուղարկաւորութեան ծախ
խուսափին
թեան մէչ՝, տես ութ իւննե րր Հայ ժողովրդական բա– կորսնցուցած է իր այգ Հանգամանքը։ քին ծանրս ւթ ի ւն,ը նկատի առնելով ,
նաՀիւս՚ոլթեան ել աւանդսլթիւննեբու մէՀ (իբրեւ Պատերազմի միջոցին, գերեզմաններն ՛ալ բա մ եոձնելէ եւ գերեզմ անա աուններ ը փակուին , առ ի
Հայ մտքին նպաստը փիլիսոփայութեան պատմու ժին աուին երկնառաք ռումբերէն հ Ա՛ եռելները , գա ԼԳոյէ յաճախորդի ։
թեան) , պատկերազարդելով եբրայական, ասորա ւէա զն ե ր ո վ գոլրս եկան գամբար անն երէն եւ օր Վախ կայ որ մեռելոց սենտիքա^/ միթինկ դոլ
կան , պարսկական ել յունական գրական—փիլիս՚ո– ոլ ա րել տեսան եղծեէով ի բեն ց Հողակ ո յա ին վր– մա րէ Պ * Ջօպանեանի նախագաՀ ո ւթեան տակ , եւ
փայական պարտէզներէ իմ քաղերովս : Նման աշ •Ր՝ամ Գ1՚ո՛ ա& Փ՚հքլՂ) արՀամարՀելով « ա ն շ ա ր ժ ե ղ ի բողոքէ այս յա ւե լո ւմին գէմ ; թերեւս որո շում
խատանք մը ,ռբ քովքովի պիտի բերէր իմ նօթերս, ցի կնւիք ւոէրա-թեանյ. . . մ ի ն չ ի գ ա լ լ լ լ ա ո ն Ք ր ի ս արուի Հան , մաՀագուլ Հռչակելու : ՝ք՝անի մ ր դի
ինձ՜ի պատճառած գինովոլթեամբ պիտի մոռցնէր տ ո ս ի » պատուէ բո։ ակներ ալ պա ագամա ւո ր ներկայանան ս անմ է–
ընթացիկ կեանքի մախանքն ու յաչաղանքը։ Ափ - Օ՚՚վ սլիտի սպասէ վեր շին դատ՛աստանին , մա– կերուֆ ժ՛ողովվէե բողոքելու Համ ար այս անգութ
նաւանգ, վճռօրին պա Հանաքին գէմ * • •
սո՛՛ս, որովՀետել առօրեայ .ընթերցանութեան
նիւթ չէ այս % կողովուրդին պէտք է տալ Հաց ու թուական ալ որոշուած էէ *"յգ
պանիրի պէս նիւթեր (ունի արդէն, ներկայիս , Համար ; ; Ո՚^րիշ կ ա ր գ մը նպաստաւոր կամ ՛ո չ Հետե -
շԳւոր՚Հ իւ սունկի նման բուսնող մեր պատուար ֊ Միայն այսչա՛փ հ Հոս, էք ւր ո պայի մէշ, մե ւանքներ ալ կը նախատեսումն այգ առթիւ : Հ$՝ողո–
մ՜ան Հ րա՚պաբա կագի րնե բուն) : ռելներն ալ կ1 ենթարկուին աեոափոխո ւթեան կամ վՈԼ–ԲԳ(Լ "(/""Ի խու^ժէ , գերեղմաննոցներոլ մօաիկը
.Ուրեմն, արագ ակնարկ մբ մ՛իայն՝ ցոյց տա արտագաղթի հ Վա՛՛յ այն մեռելին , որ թաղումէն բնակարաններ վարձելու , որպէսզի, մաՀ՚ուան պա
լու Համար թէ ի՚նչպէս կը կազմուի «Հոգին» : Հինգ տարի ե՛տքը, իր առժամեայ Հանգստար՛անէն ր՛ագային , պէտք չտեսնուի յո լղար կաւորո ւթեան
չի գաղթեր իրեն Համար մասնաւոր կերպով վար֊–՛ ընկերութիլններոլ դիմելու ւ Բարեկամներ ել ա՝զ–
X ձուա՚ծ կամ գնուած գամ բանա խո ր շը ։ Հողմացրիւ գականներ , դագաոր ձեռ քով բոն ած , փոսին եզեր
Փիլիսոփայութեան պատմութեան մէ^ շատ կ՚ըլլան ոսկեր տիքը , ու տարին Հեղ մը, վրան « Հ « - քը կրնան տանել , ինչպէս բարի ս ո վո ր ութ ի ւն էր
ծանօթ է «անգիր տախտակի» (է&ե>ս1տ քՏՏ&) տեսու գոց՝^ կար գա ց ո ւե լո լ ե րշան կութ են էն կը ղրկուի ժամանակին մեր երկրին մէ^ ։ Փարիզ Հայոց եկե–
թիւն՛ը, որուն Հայրութիւնը կը տրուի Լոքի, թէ «եւ յիշատակն ալ ր աււամի 7 ա՜խ այԹ աաեն ան կը ղեցլո յ ա լագան ին , Հետեւելով մեռելաթաղներու
եւ թելադրանքր կուգայ ԱրիստոտէլէնԼ2) (Հոգիի մեււնի» : ՚°/՛իսսյկի՚ե ւ "ւիաի քառապ ատ կ է յ՛ո *֊ղար կաւորու -
մ ա լ փ ն , 9» • 430ա 1 ) , կամ եպիկոլրեաննեըէն : Ան– ^Հանգիստ ոսկորներս*ւգ՝ֆ ; ք**նչ ծաղրական թեան եւ ՀոդեՀ անգի ստի կրօնատ ուրքը , այս կեր
գիը տախտակր կաբելի է մեր լեզուով թարգմա մաղթանք ։ Հոս Եւր՚ոպայի մէ^ , մարղձուն ոսկոր֊ պով , եկամ ուա ի կարեւոր յաւելում մր ձեռք բե
նել ճերմակ թուղթ , ոբովՀետել Հին ատեն գբի ներն ալ^ Հայ ժողովուրդին պէս , ի՛րաւունք չու– րելով * * * ազգասիրաբար %
Համա՛ր, կը գործածուէր ողորկ տախտակ մը, որուն նին տեղ մ ր տիտիկ ընելու : Օրական Հազարաւոր Սիրով մոլորա՛ծներ ետ պիտի կենան , քանի մը
երեսը ծե՛փուած կ՝ ԸԼԷա ր մոմով, ա յ գ մոմին մէչՀ ղա՛՛դագներ , արտագաղթի ու ն ե ր՚գա ղթ ի ^ենթար \ամուսին փոխած Հօրիորդ՚^ի մր Համար անձնա -
կր մխէին դուրի նման առար՛կայ մ ը Ն֊ կը գր՛էին կուին գործ եւ եկամուտ ապա՚Հովելով բաղմա - սպան ըլլալու Հնոյթէն ; կարգ մը Հբարի—զաւակ՝^–
ճիշտ ին՚չպէս Հիմակ մելանին Հետքերով, ճերմակ թի*– աշխարՀական ւՀւ կրօնական աշխատաւորներու*. ներ , որոնքէ ազգութիւնը երեսի վրայ ձգած իրենց
թուղթի վրայ։ Արգ , Լ՛ոք ճերմակ թուղթի (կամ՝ յյԼսոնց շարքին, կորսուած կամ Հովին տրուած ծնողքին Համ ար մ եծա շոինգ յո լղար կա լոր ութիւն
անգիր տախտակի) կը նմանցնէ մարդկային Հոր կմախքներուն ալ Համրանքը չկայ , Հակառակ մեր մը պիտի կատարէին , ետ պիտի կենան այգ ց՝ու -
՛դին՝ երբ գեռ կոյս է, այսինքն մանուկ։ Որպէսզի կարգ մը դամբանախօսներու Հաւաստիաց՚ումին , ցամ ոլութենէն : Պաըղ թաղում ով մը պիտի բաւա–
կազմուի Հո՛գին ել զարգան՛այ՛, տն՚Հբ՚աժեշտ է ՛որ՛ ՛որոնք , փոսին եզերքը, արտ մ աթախիծ շեշտերով կանան՝ «լո ւս ա Հ ո գի Ն այսպէս կը փափաքէր^ մը
Հոգւոյն ճերմակ թուղթին վրա ք գրուին ղդայո՚ւ– կը սրտապնդեն մեռնողը թէ՝ « Օ ր ^՝ը քոլ. աճիսԹ– նետելով մէ^տեղ ։
թիւններ , որոնք Հէնքր պիտի կազմեն «Հա՛ր՛ուստ ներդ պիսւի փոխադրենք Հայաստան, եայրենի ճո Վերջապէս , բժիշկներու իրարանց՛ում մը պի
ներքն՚աշիսարՀին» : ւլին մ է ջ հ ա ն գ չ ե ց ն ե լ ո ւ հ ա մ ա ր գայնոնք եՆ վ ր ա դ աի սկսի : Այցեգին Համրելու ժամանակ պիտի
Այս փիլիսոփայութիւնը, որ կը տիրապետէր փ ա ո ա ւ ռ ր շ ի ր ի մ մ ը պ ի տ ի կո^թ-ուլռՆի ուս ս ե ր ո ւ ն դ – չգտնեն անոնք ։ Աարդիկ՝ մեռնելէ աւելի յուղար
մ իտքերու վրայ ամբողշ^ <Լ*Ը • գար ո ւն , կը կ՚ո չուի ներ գլխԱ^բկ պիտւի հանեն ա ն ո ր աւռջեւ • • •>> : կաւորութեան վախէն , յլսէ-է կճուելու պարագային
փորձականութիւն (շաբտտտք) : Լայպնից շատ իսկ 1 ր^/՚չկի ՚ ղ Է " 1 ^ վագհն * • * •
պայքարած է Լոքի տեսութեանց դէմ : Բարեբախտաբար , այգ խոստումները շուտով
Լոքի վարդապետութեաԾյ Հետ ոըոշ Հ՚անդիտու– մոռացութեան տոպրակը կը մտնեն , ապա թէ ՝ոչ , կ *,ըս են թէ այս ան պատ եՀ ու թ իւննե րէն ղե րծ
տութիւն մը ունի ^ոնտիյեաքի փիլիսոփայութիւ Հդէ աք պիտ ի ո ւնենայ ինք \Հ\Ա ճիւն ն երո լ \, երդայլթի մնալով օգտոլելոլ Համար , աչքբաց ել ԳՈԲ^ԼՀ
նը։ Արդարեւ, Զ գ ա յ ո ւ թ ե ա ն ց Հեղինակը, Հոգիին Լ$անճէնախումբ՝$>ի մըն ալ, միեւն՛ոյն՝ ատեն բազմա գիտցող ճարպիկներ , յուղարկագիներոլ բարձրա
կազմութիւնը բացատրելու Համար, կ՚երեւակայէ թիւ, շո դենա ւե րո լ ; ցումէն սա ՛ո2 , այս աշխարՀքէն ^Լ^Է*\Ըչ գնելու
անկենդան ՛արձան մը, որուն կեանք պիտի տան ՛Այդ առթիւ, ոսկորներու Հաւատաքննութեան պատրաստութիւն կը տեսնեն X
զգայոլթիւննեըը , առաԳին ՛անգամ Հոտառական վէճերը գլուխ պիտի վերցնէին % Անոնց կ՝ողմէ, Կ– Պ Ե Տ Ո Ի Շ
գործարանին նպաստը։ Ու մինչ Լոք փորձառու - -
թեան ճամ բով զարգացման կր Հասցնէ գաղափար մատէն ամ էնէն՛ վեր ինը բարձրացաւ ան՝ առանց
ներ ը , Կ ռընո պլի փիլիսոփան իմացական դաստիա ՄԻՏ՚Բ Եհ ԱՐ11ԻԵԱՏ որեւէ ձախողանքի ։ Երթեք անօթի չմնաց, երբեք
րակի պ՛ա՛շտօնը կուաայ ուշադրութեան : վաողո ցները մ ան չեկաւ «.դր պան ր ծակ՝2> , երբեք
կան իմաստասէրներ ալ , որոնք գիտել կուտան սլատռած Հագուստներ չՀադալ, երբեք անգործու
թէ Տէքարթի վարդապետութիւնը եւս, չափով մը ն. 8. Տ., Շ. տ ւ Լ Լ Տ Ի Մ Ա Ս Ի Ն թիւն չտեսաւ եւ ՛մի շա ճանչց՛ուեցաւ « Հ րաշք^
կամ Հեո՚ուէն Հեււոլ, կը մտերմանայ այս տեսու Ականաւոր գրագէտ չ^որճ Պէրն՚ըրտ &օ գնա - տղայ մը : կր գանգատէր թէ ես չտես մրն եմ եւ
Հատական մր
թեանց Հետ, տարակոյսը կը սրբէ կր մաքրէ ՛ա բաթաթերթին ստորագրած է Նիւ֊ Ս թ է յ թ ֊ ց մ է ն շա ծնունդով սէնլՅվմէն : Ատիպուած էի իրեն բացա -
մէն գաղափար՝ անգիր տախտակի վերածելու Հա մէչ Ա. Օ. Պ/Շւևի մասին ։Կը քաղենք։ արել թէ ինք չէր գիտեր թէ ինչ է աւատական դա՛
մար Հոգին , մտածման ուժով գրելու Համար վրան Ու-էլզ ս է ն ր - լ մ է ն մը չէր։ Ո՛չ ոք իրմէ աւելի սակարգի պատկանող ընտանիքի մր զաւակներուն
ինչ որ տուն պիտի տայ ենթակային քննական լաւ կը Հասկնար ա զն ո ւա կան ո ւթ իւն բառին իմաս– տեւական անկուտի՚ութիւն\ը, ընտանիք մը որ աղ–
՛միտքը : աը, բայց ան ո՛չ կւ1Աալ > Հո՚ չ ալ ուզեց ազնուակա ն ո լա կանո ւթեան րո լոր յա ւա կնո ւթ իւններն ու
(Այս երկար շարքին մէչ\ կ՚աշխատիմ, ոբ իւ նի դեր կատ՛արել։ Ո՛չ մէկ ընդունակութիւն ունէր պարտ աւո ր՚ոլթի ւնն ե րն ո ւն է ր ՛առանց ա պր՝ռ ւստ ի
րաքանչիւր յօդուած պարփակէ առանձին նիւթ ընկերութեան պա յմ անա դր ա կան ՛դի րքերէն մ է կր միջոցներ՛ ունենալու : ք&մբագրապետներն ՝ոլ Հըա–
Ը , ա յս վերջինը , սա կա յն , ստիպուած եմ բաժ գրաւելու։ ՚Րպրոցի տնօրէն պիտի ըէէար » եղաւ գի՛ տարակիչներր աչք մը կը նետէին իր ^եռագիրնե
նել երկու մ ասի , ^էաՐ^ւ1՛ ՀՀՐ11ա՝ 1Ոէ1 Աեղմ ել աւելի ; տութեան ուսուցիչ ։ Տիքըֆսին ՝ոլ ՚Րիփլինկին պէս> րուն ու կը Հրատարակէին ինչ որ գրէր • Հ*սկ 1ՀԾս
Ա՝նաց եալ մ ասով՝ էլ աւա րտի Հ ո գերանա կան - իր ետին ձգեց ամէն բան ոլ եղաւ ժողովրդական Հինգ ստուար վէպեր դրեցի ու ամբռո^ ին ր տարի
փի լիս ոփա յա կան սխալներու քննութիւնը)., բա յց ՚ԼԷ՚՚Ղ^Գէ՚Բ՝ նիւթական մտ՚աՀոգութենէ զերծ ել ՛ըն ձաիւ՝ո ր դո ւթեան մատնուեցայ մ ինչի լ որ ծանօթ
լե զո լական սխալներուն անցնելէ առա 2՝ ւզիա ի բա կերութեան լայն շրջանակները բաց իր առ^ել : Եր՞–՛ Հրատարակիչ մր ինձմով զբաղեցաւ ։ իր ընթեր -
նամ փակագիծ մը Պ՝ա րսամ Լ ան ի նոր սլաաաս խա բեք չապ րեց՚աւ ս է ն թ վ մ է ն ի մր նման* չմնաց խա ցոզն երր կ* երեւակայէին թէ ամ էն բան Հասկցող
նին Համ ար , ցաւելով ոբ Զգրաւոր եւ բերանաց ի նութպանի աշկերտ , ՝ո՛չ ալ դասատու* աշէսարՀի Ո՚-էլգը կրնար ամէն բան ներել։ Իրողութիւնը այն
Համակրանքէ յայտնոզ ՛իր ծանօթները» • փակագի վրայ չկայ մէկր\ "վ՛ուս նմանէր* նմանեցալ ՛միայն է ՛որ ամ՛էնէն աննշան քննադատութիւնն իսկ բա -
ծէս գուբս կը մնան տակաւինէ : ինքիրեն։ Ո*– որքանն գրաւիչ էր՛* * ^ ա յ ^ չափազանց լական էր որ ղա յ բանար ու չխնա յէբ իր ամէնէն
Շ– ՆԱՐԴ-ՈԻՆԻ շփացած ։ Այս երեւո՚յթ՚ը շփոթութեան կը մատնէր անձնուէր ըարեկամներուն ալ ։
անոնք որ կր ճանչնային ղինքը իբրեւ եր՛իտասարդ Ե*– սա կա յն թչնամի չունէր ։ Զա րամ տոլթիւն
(1) Պարսամէան ՛իր ք ն ն ա դ ա տ ո ւ թ ի ւ ն ը գրի Հանճար մ ր\՝ պատժուած չքաւորո ւթենէն •ո ւ ան— չկար իր յարձակումներուն մէՓ։ ՛Անգամ մը Տ է յ լ ի
կ ՚ ս ս ւ ն է գ բ ա ղ ե լ ո ւ հաս՛ար յ ա տ կ ա պ է ս Օշակաւնի
դրած՜ հոգեբանական հարցերով , ուստի կը ստո - յայա ո ւթ են էն ։ ք*ր ա կան ին մէ^ սանդուղի առածին Ք ր ո ն ի ք լ ^ երկու սիւնակները գրաւեց Հար՛ուածելու
րագծէ հատուածին վերջաւորութիւնը ու կ՚անցնր՝
յայտարարելով մ՛իայն թ է մատնանշուած աողե - Համ ար զիս ա յնպիսի բառերով ՛որոնք իրաւունք
բ ո ւ ն « ը ն դ հ ա ն ո ւ ր ոգիին հ ա մ ա կ ա ր ծ ի ք չ է » ։Այս ան
մեղ մատնանշումէն, սակայն, ձանձախարիթի պէս պիտի տային ինծի բաունցք մը իջեցնելու իր գըր–
կ ը բ ո ն կ ի գ ր ո ղ ւքը եւ, Ս թ ա ն պ ո ւ լ ի մ ա մ ո ւ լ ի ն մ է ջ ,
կը բւաչէ Օշականը ոչ թ է «հոգեբանական սխալ թեան մէջ , որոնք վկայՈՆթ-իւն կր րերեն դասա - իսոլն ։ Բայց յսյ2"ԲԳ °Հ՚\Ր^ Հ^՚րբ Հանդիպում մը ունե
վարկածի մ՛ը» համար ա յ ս անգամ, այլ ի ր ցեղը
նախատելու մեղքով : կա՛ն գբականութ-ենէն՝ յ ա ս ա խ ե ր բ ո ր դ ձ է ո ք ով, ցանք «Հեղինակներու Ընկերակցութեանդ մօտ ,
( 2 ) Մ ա ր դ ի կ կան, ա6116ոտաշ1ի վ ա ր պ ե տ ն ե ր , մ է կ ը մյիւ֊սը րւնդօրինակելով 9 տպագրական վրի - խօսակց՛ութիւն ը այնքան ս ի՚րա լի ր էր որքան առա^։
որոնք վկայութիւն կը բհրեն Աստուածաշունչէն՝
ւուբ կը փ՛նտռես վ կ ա յ ո ւ թ ի ւ ն ը ե ւ չես գտնէր : Հ ե պակներն ալ միասին, ոն կր փնւաւես՝ չես (յաներ։ կարելի չէր զինքր է"եԲ^ԼՀ Պարկեշտ Էր, ժուժկալ
ղ ի ն ա կ ն ե ր կան, ն ո յ ն ի ս կ ե ւ ր ո պ ա կ ա ն մ ա տ ե ն ա գ ր ֊;ո–ւ^
փ ա ն ի ՜ ք ա ն ի ՜ աւնգամ մ ա ղ ե ր ՝եմ Մշակականքը քա եւ աշխատասէր ։
ւ ե լ ո ւ համար տպագրական վ ր ի պ ա կ ի մ ը մ*եղքը ,
ու Խորենացին՝ սրբագրելու համար յիշսւսւակոլ–
թ֊եան մը սխալը : Ընթերցողը կրնայ վստահ ըլլալ ՍՏԱՑԱՆ՚Բ
որ, երբ կը յիշատակեմ Հիպպոկրատը կամ Հերո– Զ Է Յ Թ Ո Ի Ն , Բ–
տ ատ՛որ * Տ . Գ է ռ բ գ ե ա ն , պատ–
դոտոսր, Պղատոնր կամ Կէօթէն, անպայման սսսււ–
կերաղարգ * Տպ * Տէր Ցակոբեան ;
գած եմ վկայոլթ-իւնը իր աղբիւրին մ է յ ։
Fonds A.R.A.M
ուր որ ա լ ըլլան անոնք՝» : սէբ եւ բազմաթիւ կմա՚՚խքներ իրենց դագաղներով^
Արղ 1 եթէ Հոգեբանութեան Հակառակ տեսաւ– <ձՀԱՃ՝2> ի գրա սենեակն երուն առ^եւ պո չ պիտի բռ–
թիւն պաչ/ղող մը կայ այստեղ
, ան աչ Պարսաւք - ՄհռԱն\ա. աւ Խւթխ&ևեդ նէ ին անգամ ա ր ճանադրուելո ւ Հ ամ ա ր անոր , Հա
Խա՛նն է; յաստան ներգաղթելու յոյսով ։
Նախ Հոգեբանական Հարց մր էէ որ կր յ ո ւ ղ Այս օրերս սակայն, վերի անպատԼՀութիլսնե–
ալի այս տողերով, այլ փ ի լ ի ս ո փ ա յ ա կ ա ն հ ո գ հ բ ա - Կբնանք «տարօրինա՛կութեան գաբ» կնքել մեր րուն վրայ, ուրիշ մըն ալ կ՚աւելնայ, մարգը մեռ՛
ԱԱ ւթեաԱ Հի֊,, ռ լ դասական վէճ մկ*, (ո, չադր ու - ապրած ժամանակաշրջան՛ը։ նելէ խրտչեցնելու Հանդամ անք ո ւնե ց ո ղ , որուն
թի՜ւն ստորագծոլյսծ երկու բառերուն իմաստին) : ՛Այսօր մաՀն իսկ ենթարկուած է յեղափոխու Համաձայն, մեռելաթաղ ըն կեր ո ւթ ի ւնն երը իրենց
Ցետոյ ,սխալ է ըբել մանաւանդ թէ «Հոգիները Հո– թեան։ Ա՝եոևելներն՛ ալ սկսած են մասնակցիլ ողջե գագաղա բնակ յաճախ՝ո ր դներ ուն ո ւղեկո ր ո ւթեան
որ վար ո Հեգը վարունգ է , րուն ճ^սկաաագըին եւ օրէնքներուն: Անոնք ալ Հոաէլագիներլձ պիտի բարձրացնեն եղեր՝ առ այժմ
՜խնձորը խնձրր , աք է՛ն տեղ : մ աբխազից են մեր կա՛րգ մը ուըախ՚ութիւններուֆ Հ ոյր իւր ին իրկու, Հ ար իւր Հ թսմ եմաաութիւնով» ։
Ափսո՛՛ս , որ չեմ կրնար կանգ առնել Հոգի կամ նեղութիւններբւն յ Այս եՈԼ–ՀԷ\ մեծ յուղում պատճաոյսծ է գամ՜
բաաին ՛էրա յ՝, տ՛ալու Համար այդ բառին պատմ՛ու ԼքաՀը, որ անշարժութե՛ան կամ մշտակայ ծու– բանա բնակներ ո ւ մէ 2% Աֆյսնք կր վախնան եղեր , որ
թիւնը, առումները մեր դասական մատենագրու լո ւթեան վի՛ճակ մը կը նկատ ո ւէ ր , ն երկայ իս իրենց ոզ2 սիրելիները , յ՛ուղարկաւորութեան ծախ
խուսափին
թեան մէչ՝, տես ութ իւննե րր Հայ ժողովրդական բա– կորսնցուցած է իր այգ Հանգամանքը։ քին ծանրս ւթ ի ւն,ը նկատի առնելով ,
նաՀիւս՚ոլթեան ել աւանդսլթիւննեբու մէՀ (իբրեւ Պատերազմի միջոցին, գերեզմաններն ՛ալ բա մ եոձնելէ եւ գերեզմ անա աուններ ը փակուին , առ ի
Հայ մտքին նպաստը փիլիսոփայութեան պատմու ժին աուին երկնառաք ռումբերէն հ Ա՛ եռելները , գա ԼԳոյէ յաճախորդի ։
թեան) , պատկերազարդելով եբրայական, ասորա ւէա զն ե ր ո վ գոլրս եկան գամբար անն երէն եւ օր Վախ կայ որ մեռելոց սենտիքա^/ միթինկ դոլ
կան , պարսկական ել յունական գրական—փիլիս՚ո– ոլ ա րել տեսան եղծեէով ի բեն ց Հողակ ո յա ին վր– մա րէ Պ * Ջօպանեանի նախագաՀ ո ւթեան տակ , եւ
փայական պարտէզներէ իմ քաղերովս : Նման աշ •Ր՝ամ Գ1՚ո՛ ա& Փ՚հքլՂ) արՀամարՀելով « ա ն շ ա ր ժ ե ղ ի բողոքէ այս յա ւե լո ւմին գէմ ; թերեւս որո շում
խատանք մը ,ռբ քովքովի պիտի բերէր իմ նօթերս, ցի կնւիք ւոէրա-թեանյ. . . մ ի ն չ ի գ ա լ լ լ լ ա ո ն Ք ր ի ս արուի Հան , մաՀագուլ Հռչակելու : ՝ք՝անի մ ր դի
ինձ՜ի պատճառած գինովոլթեամբ պիտի մոռցնէր տ ո ս ի » պատուէ բո։ ակներ ալ պա ագամա ւո ր ներկայանան ս անմ է–
ընթացիկ կեանքի մախանքն ու յաչաղանքը։ Ափ - Օ՚՚վ սլիտի սպասէ վեր շին դատ՛աստանին , մա– կերուֆ ժ՛ողովվէե բողոքելու Համ ար այս անգութ
նաւանգ, վճռօրին պա Հանաքին գէմ * • •
սո՛՛ս, որովՀետել առօրեայ .ընթերցանութեան
նիւթ չէ այս % կողովուրդին պէտք է տալ Հաց ու թուական ալ որոշուած էէ *"յգ
պանիրի պէս նիւթեր (ունի արդէն, ներկայիս , Համար ; ; Ո՚^րիշ կ ա ր գ մը նպաստաւոր կամ ՛ո չ Հետե -
շԳւոր՚Հ իւ սունկի նման բուսնող մեր պատուար ֊ Միայն այսչա՛փ հ Հոս, էք ւր ո պայի մէշ, մե ւանքներ ալ կը նախատեսումն այգ առթիւ : Հ$՝ողո–
մ՜ան Հ րա՚պաբա կագի րնե բուն) : ռելներն ալ կ1 ենթարկուին աեոափոխո ւթեան կամ վՈԼ–ԲԳ(Լ "(/""Ի խու^ժէ , գերեղմաննոցներոլ մօաիկը
.Ուրեմն, արագ ակնարկ մբ մ՛իայն՝ ցոյց տա արտագաղթի հ Վա՛՛յ այն մեռելին , որ թաղումէն բնակարաններ վարձելու , որպէսզի, մաՀ՚ուան պա
լու Համար թէ ի՚նչպէս կը կազմուի «Հոգին» : Հինգ տարի ե՛տքը, իր առժամեայ Հանգստար՛անէն ր՛ագային , պէտք չտեսնուի յո լղար կաւորո ւթեան
չի գաղթեր իրեն Համար մասնաւոր կերպով վար֊–՛ ընկերութիլններոլ դիմելու ւ Բարեկամներ ել ա՝զ–
X ձուա՚ծ կամ գնուած գամ բանա խո ր շը ։ Հողմացրիւ գականներ , դագաոր ձեռ քով բոն ած , փոսին եզեր
Փիլիսոփայութեան պատմութեան մէ^ շատ կ՚ըլլան ոսկեր տիքը , ու տարին Հեղ մը, վրան « Հ « - քը կրնան տանել , ինչպէս բարի ս ո վո ր ութ ի ւն էր
ծանօթ է «անգիր տախտակի» (է&ե>ս1տ քՏՏ&) տեսու գոց՝^ կար գա ց ո ւե լո լ ե րշան կութ են էն կը ղրկուի ժամանակին մեր երկրին մէ^ ։ Փարիզ Հայոց եկե–
թիւն՛ը, որուն Հայրութիւնը կը տրուի Լոքի, թէ «եւ յիշատակն ալ ր աււամի 7 ա՜խ այԹ աաեն ան կը ղեցլո յ ա լագան ին , Հետեւելով մեռելաթաղներու
եւ թելադրանքր կուգայ ԱրիստոտէլէնԼ2) (Հոգիի մեււնի» : ՚°/՛իսսյկի՚ե ւ "ւիաի քառապ ատ կ է յ՛ո *֊ղար կաւորու -
մ ա լ փ ն , 9» • 430ա 1 ) , կամ եպիկոլրեաննեըէն : Ան– ^Հանգիստ ոսկորներս*ւգ՝ֆ ; ք**նչ ծաղրական թեան եւ ՀոդեՀ անգի ստի կրօնատ ուրքը , այս կեր
գիը տախտակր կաբելի է մեր լեզուով թարգմա մաղթանք ։ Հոս Եւր՚ոպայի մէ^ , մարղձուն ոսկոր֊ պով , եկամ ուա ի կարեւոր յաւելում մր ձեռք բե
նել ճերմակ թուղթ , ոբովՀետել Հին ատեն գբի ներն ալ^ Հայ ժողովուրդին պէս , ի՛րաւունք չու– րելով * * * ազգասիրաբար %
Համա՛ր, կը գործածուէր ողորկ տախտակ մը, որուն նին տեղ մ ր տիտիկ ընելու : Օրական Հազարաւոր Սիրով մոլորա՛ծներ ետ պիտի կենան , քանի մը
երեսը ծե՛փուած կ՝ ԸԼԷա ր մոմով, ա յ գ մոմին մէչՀ ղա՛՛դագներ , արտագաղթի ու ն ե ր՚գա ղթ ի ^ենթար \ամուսին փոխած Հօրիորդ՚^ի մր Համար անձնա -
կր մխէին դուրի նման առար՛կայ մ ը Ն֊ կը գր՛էին կուին գործ եւ եկամուտ ապա՚Հովելով բաղմա - սպան ըլլալու Հնոյթէն ; կարգ մը Հբարի—զաւակ՝^–
ճիշտ ին՚չպէս Հիմակ մելանին Հետքերով, ճերմակ թի*– աշխարՀական ւՀւ կրօնական աշխատաւորներու*. ներ , որոնքէ ազգութիւնը երեսի վրայ ձգած իրենց
թուղթի վրայ։ Արգ , Լ՛ոք ճերմակ թուղթի (կամ՝ յյԼսոնց շարքին, կորսուած կամ Հովին տրուած ծնողքին Համ ար մ եծա շոինգ յո լղար կա լոր ութիւն
անգիր տախտակի) կը նմանցնէ մարդկային Հոր կմախքներուն ալ Համրանքը չկայ , Հակառակ մեր մը պիտի կատարէին , ետ պիտի կենան այգ ց՝ու -
՛դին՝ երբ գեռ կոյս է, այսինքն մանուկ։ Որպէսզի կարգ մը դամբանախօսներու Հաւաստիաց՚ումին , ցամ ոլութենէն : Պաըղ թաղում ով մը պիտի բաւա–
կազմուի Հո՛գին ել զարգան՛այ՛, տն՚Հբ՚աժեշտ է ՛որ՛ ՛որոնք , փոսին եզերքը, արտ մ աթախիծ շեշտերով կանան՝ «լո ւս ա Հ ո գի Ն այսպէս կը փափաքէր^ մը
Հոգւոյն ճերմակ թուղթին վրա ք գրուին ղդայո՚ւ– կը սրտապնդեն մեռնողը թէ՝ « Օ ր ^՝ը քոլ. աճիսԹ– նետելով մէ^տեղ ։
թիւններ , որոնք Հէնքր պիտի կազմեն «Հա՛ր՛ուստ ներդ պիսւի փոխադրենք Հայաստան, եայրենի ճո Վերջապէս , բժիշկներու իրարանց՛ում մը պի
ներքն՚աշիսարՀին» : ւլին մ է ջ հ ա ն գ չ ե ց ն ե լ ո ւ հ ա մ ա ր գայնոնք եՆ վ ր ա դ աի սկսի : Այցեգին Համրելու ժամանակ պիտի
Այս փիլիսոփայութիւնը, որ կը տիրապետէր փ ա ո ա ւ ռ ր շ ի ր ի մ մ ը պ ի տ ի կո^թ-ուլռՆի ուս ս ե ր ո ւ ն դ – չգտնեն անոնք ։ Աարդիկ՝ մեռնելէ աւելի յուղար
մ իտքերու վրայ ամբողշ^ <Լ*Ը • գար ո ւն , կը կ՚ո չուի ներ գլխԱ^բկ պիտւի հանեն ա ն ո ր աւռջեւ • • •>> : կաւորութեան վախէն , յլսէ-է կճուելու պարագային
փորձականութիւն (շաբտտտք) : Լայպնից շատ իսկ 1 ր^/՚չկի ՚ ղ Է " 1 ^ վագհն * • * •
պայքարած է Լոքի տեսութեանց դէմ : Բարեբախտաբար , այգ խոստումները շուտով
Լոքի վարդապետութեաԾյ Հետ ոըոշ Հ՚անդիտու– մոռացութեան տոպրակը կը մտնեն , ապա թէ ՝ոչ , կ *,ըս են թէ այս ան պատ եՀ ու թ իւննե րէն ղե րծ
տութիւն մը ունի ^ոնտիյեաքի փիլիսոփայութիւ Հդէ աք պիտ ի ո ւնենայ ինք \Հ\Ա ճիւն ն երո լ \, երդայլթի մնալով օգտոլելոլ Համար , աչքբաց ել ԳՈԲ^ԼՀ
նը։ Արդարեւ, Զ գ ա յ ո ւ թ ե ա ն ց Հեղինակը, Հոգիին Լ$անճէնախումբ՝$>ի մըն ալ, միեւն՛ոյն՝ ատեն բազմա գիտցող ճարպիկներ , յուղարկագիներոլ բարձրա
կազմութիւնը բացատրելու Համար, կ՚երեւակայէ թիւ, շո դենա ւե րո լ ; ցումէն սա ՛ո2 , այս աշխարՀքէն ^Լ^Է*\Ըչ գնելու
անկենդան ՛արձան մը, որուն կեանք պիտի տան ՛Այդ առթիւ, ոսկորներու Հաւատաքննութեան պատրաստութիւն կը տեսնեն X
զգայոլթիւննեըը , առաԳին ՛անգամ Հոտառական վէճերը գլուխ պիտի վերցնէին % Անոնց կ՝ողմէ, Կ– Պ Ե Տ Ո Ի Շ
գործարանին նպաստը։ Ու մինչ Լոք փորձառու - -
թեան ճամ բով զարգացման կր Հասցնէ գաղափար մատէն ամ էնէն՛ վեր ինը բարձրացաւ ան՝ առանց
ներ ը , Կ ռընո պլի փիլիսոփան իմացական դաստիա ՄԻՏ՚Բ Եհ ԱՐ11ԻԵԱՏ որեւէ ձախողանքի ։ Երթեք անօթի չմնաց, երբեք
րակի պ՛ա՛շտօնը կուաայ ուշադրութեան : վաողո ցները մ ան չեկաւ «.դր պան ր ծակ՝2> , երբեք
կան իմաստասէրներ ալ , որոնք գիտել կուտան սլատռած Հագուստներ չՀադալ, երբեք անգործու
թէ Տէքարթի վարդապետութիւնը եւս, չափով մը ն. 8. Տ., Շ. տ ւ Լ Լ Տ Ի Մ Ա Ս Ի Ն թիւն չտեսաւ եւ ՛մի շա ճանչց՛ուեցաւ « Հ րաշք^
կամ Հեո՚ուէն Հեււոլ, կը մտերմանայ այս տեսու Ականաւոր գրագէտ չ^որճ Պէրն՚ըրտ &օ գնա - տղայ մը : կր գանգատէր թէ ես չտես մրն եմ եւ
Հատական մր
թեանց Հետ, տարակոյսը կը սրբէ կր մաքրէ ՛ա բաթաթերթին ստորագրած է Նիւ֊ Ս թ է յ թ ֊ ց մ է ն շա ծնունդով սէնլՅվմէն : Ատիպուած էի իրեն բացա -
մէն գաղափար՝ անգիր տախտակի վերածելու Հա մէչ Ա. Օ. Պ/Շւևի մասին ։Կը քաղենք։ արել թէ ինք չէր գիտեր թէ ինչ է աւատական դա՛
մար Հոգին , մտածման ուժով գրելու Համար վրան Ու-էլզ ս է ն ր - լ մ է ն մը չէր։ Ո՛չ ոք իրմէ աւելի սակարգի պատկանող ընտանիքի մր զաւակներուն
ինչ որ տուն պիտի տայ ենթակային քննական լաւ կը Հասկնար ա զն ո ւա կան ո ւթ իւն բառին իմաս– տեւական անկուտի՚ութիւն\ը, ընտանիք մը որ աղ–
՛միտքը : աը, բայց ան ո՛չ կւ1Աալ > Հո՚ չ ալ ուզեց ազնուակա ն ո լա կանո ւթեան րո լոր յա ւա կնո ւթ իւններն ու
(Այս երկար շարքին մէչ\ կ՚աշխատիմ, ոբ իւ նի դեր կատ՛արել։ Ո՛չ մէկ ընդունակութիւն ունէր պարտ աւո ր՚ոլթի ւնն ե րն ո ւն է ր ՛առանց ա պր՝ռ ւստ ի
րաքանչիւր յօդուած պարփակէ առանձին նիւթ ընկերութեան պա յմ անա դր ա կան ՛դի րքերէն մ է կր միջոցներ՛ ունենալու : ք&մբագրապետներն ՝ոլ Հըա–
Ը , ա յս վերջինը , սա կա յն , ստիպուած եմ բաժ գրաւելու։ ՚Րպրոցի տնօրէն պիտի ըէէար » եղաւ գի՛ տարակիչներր աչք մը կը նետէին իր ^եռագիրնե
նել երկու մ ասի , ^էաՐ^ւ1՛ ՀՀՐ11ա՝ 1Ոէ1 Աեղմ ել աւելի ; տութեան ուսուցիչ ։ Տիքըֆսին ՝ոլ ՚Րիփլինկին պէս> րուն ու կը Հրատարակէին ինչ որ գրէր • Հ*սկ 1ՀԾս
Ա՝նաց եալ մ ասով՝ էլ աւա րտի Հ ո գերանա կան - իր ետին ձգեց ամէն բան ոլ եղաւ ժողովրդական Հինգ ստուար վէպեր դրեցի ու ամբռո^ ին ր տարի
փի լիս ոփա յա կան սխալներու քննութիւնը)., բա յց ՚ԼԷ՚՚Ղ^Գէ՚Բ՝ նիւթական մտ՚աՀոգութենէ զերծ ել ՛ըն ձաիւ՝ո ր դո ւթեան մատնուեցայ մ ինչի լ որ ծանօթ
լե զո լական սխալներուն անցնելէ առա 2՝ ւզիա ի բա կերութեան լայն շրջանակները բաց իր առ^ել : Եր՞–՛ Հրատարակիչ մր ինձմով զբաղեցաւ ։ իր ընթեր -
նամ փակագիծ մը Պ՝ա րսամ Լ ան ի նոր սլաաաս խա բեք չապ րեց՚աւ ս է ն թ վ մ է ն ի մր նման* չմնաց խա ցոզն երր կ* երեւակայէին թէ ամ էն բան Հասկցող
նին Համ ար , ցաւելով ոբ Զգրաւոր եւ բերանաց ի նութպանի աշկերտ , ՝ո՛չ ալ դասատու* աշէսարՀի Ո՚-էլգը կրնար ամէն բան ներել։ Իրողութիւնը այն
Համակրանքէ յայտնոզ ՛իր ծանօթները» • փակագի վրայ չկայ մէկր\ "վ՛ուս նմանէր* նմանեցալ ՛միայն է ՛որ ամ՛էնէն աննշան քննադատութիւնն իսկ բա -
ծէս գուբս կը մնան տակաւինէ : ինքիրեն։ Ո*– որքանն գրաւիչ էր՛* * ^ ա յ ^ չափազանց լական էր որ ղա յ բանար ու չխնա յէբ իր ամէնէն
Շ– ՆԱՐԴ-ՈԻՆԻ շփացած ։ Այս երեւո՚յթ՚ը շփոթութեան կը մատնէր անձնուէր ըարեկամներուն ալ ։
անոնք որ կր ճանչնային ղինքը իբրեւ եր՛իտասարդ Ե*– սա կա յն թչնամի չունէր ։ Զա րամ տոլթիւն
(1) Պարսամէան ՛իր ք ն ն ա դ ա տ ո ւ թ ի ւ ն ը գրի Հանճար մ ր\՝ պատժուած չքաւորո ւթենէն •ո ւ ան— չկար իր յարձակումներուն մէՓ։ ՛Անգամ մը Տ է յ լ ի
կ ՚ ս ս ւ ն է գ բ ա ղ ե լ ո ւ հաս՛ար յ ա տ կ ա պ է ս Օշակաւնի
դրած՜ հոգեբանական հարցերով , ուստի կը ստո - յայա ո ւթ են էն ։ ք*ր ա կան ին մէ^ սանդուղի առածին Ք ր ո ն ի ք լ ^ երկու սիւնակները գրաւեց Հար՛ուածելու
րագծէ հատուածին վերջաւորութիւնը ու կ՚անցնր՝
յայտարարելով մ՛իայն թ է մատնանշուած աողե - Համ ար զիս ա յնպիսի բառերով ՛որոնք իրաւունք
բ ո ւ ն « ը ն դ հ ա ն ո ւ ր ոգիին հ ա մ ա կ ա ր ծ ի ք չ է » ։Այս ան
մեղ մատնանշումէն, սակայն, ձանձախարիթի պէս պիտի տային ինծի բաունցք մը իջեցնելու իր գըր–
կ ը բ ո ն կ ի գ ր ո ղ ւքը եւ, Ս թ ա ն պ ո ւ լ ի մ ա մ ո ւ լ ի ն մ է ջ ,
կը բւաչէ Օշականը ոչ թ է «հոգեբանական սխալ թեան մէջ , որոնք վկայՈՆթ-իւն կր րերեն դասա - իսոլն ։ Բայց յսյ2"ԲԳ °Հ՚\Ր^ Հ^՚րբ Հանդիպում մը ունե
վարկածի մ՛ը» համար ա յ ս անգամ, այլ ի ր ցեղը
նախատելու մեղքով : կա՛ն գբականութ-ենէն՝ յ ա ս ա խ ե ր բ ո ր դ ձ է ո ք ով, ցանք «Հեղինակներու Ընկերակցութեանդ մօտ ,
( 2 ) Մ ա ր դ ի կ կան, ա6116ոտաշ1ի վ ա ր պ ե տ ն ե ր , մ է կ ը մյիւ֊սը րւնդօրինակելով 9 տպագրական վրի - խօսակց՛ութիւն ը այնքան ս ի՚րա լի ր էր որքան առա^։
որոնք վկայութիւն կը բհրեն Աստուածաշունչէն՝
ւուբ կը փ՛նտռես վ կ ա յ ո ւ թ ի ւ ն ը ե ւ չես գտնէր : Հ ե պակներն ալ միասին, ոն կր փնւաւես՝ չես (յաներ։ կարելի չէր զինքր է"եԲ^ԼՀ Պարկեշտ Էր, ժուժկալ
ղ ի ն ա կ ն ե ր կան, ն ո յ ն ի ս կ ե ւ ր ո պ ա կ ա ն մ ա տ ե ն ա գ ր ֊;ո–ւ^
փ ա ն ի ՜ ք ա ն ի ՜ աւնգամ մ ա ղ ե ր ՝եմ Մշակականքը քա եւ աշխատասէր ։
ւ ե լ ո ւ համար տպագրական վ ր ի պ ա կ ի մ ը մ*եղքը ,
ու Խորենացին՝ սրբագրելու համար յիշսւսւակոլ–
թ֊եան մը սխալը : Ընթերցողը կրնայ վստահ ըլլալ ՍՏԱՑԱՆ՚Բ
որ, երբ կը յիշատակեմ Հիպպոկրատը կամ Հերո– Զ Է Յ Թ Ո Ի Ն , Բ–
տ ատ՛որ * Տ . Գ է ռ բ գ ե ա ն , պատ–
դոտոսր, Պղատոնր կամ Կէօթէն, անպայման սսսււ–
կերաղարգ * Տպ * Տէր Ցակոբեան ;
գած եմ վկայոլթ-իւնը իր աղբիւրին մ է յ ։
Fonds A.R.A.M