Page 170 - \ARM_19-1946_03
P. 170
4ԱՐ8Ա-ՀՆՆՈԻԹԻԻՆ հ-սէիա/Ն եք. անՀւաէբեր սպասող բքսգմ/ւք-թէլնկէերբ*.
Պադխդ ՆեղուցԱԽոՆ չոսշ Հայրենասիրութեան ալիքը :
Հ ա յ ա ս տ ա ն ի Բ ա ր ե կ ա մ ը — ֊ Գուն միշտ յոռե–
(ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԻՒՆ ՄԷԿ ԱՐԱՐ) տեսութեամր կր տարուիս։ Ներելի չէ . Հեռագիր
Աբդո Լաւո ոդն եր ը Հելես պոնտոս էն ( Տ ա լւ տա մը՝ է լ վազը մէկի տեղ տասը նաւ կարելի է շա
նէ լ ) անցնելու թուականէն է վեր, պատմութեան րել նա ւաՀ անգի ս ւոին մէշՀ; Հաւատք պէտք է ու
մէք Հռչակ Հանած են Նեղուցն երր : է)լրոպան Ա– Դ ֊ է պ ք ը սսեզ՚ի կ ՚ ո ւ ւ Ա ն ա յ –լքեր օրհյաւԹ : Դ ե ր ա նենալ գործին Հանդէպ :
կատարներս եւնւ՝ Յ ա ս ա ջ դ ի մ ա կ ա ն Շ Է Փ մ է , ակա
սիայէն անքաաող՚ե Հաղէւ գետի մր լայնք ունեցող Հ ա յ ա ս տ ա ն ա ս է բ ը • Լալ կ՝ըլլայ որ Հաւատ
ն ա ւ ո ր Հ ա յ ա ս տ ա ն ա ս է ր ւքը, վ ա ւ ե ր ա ց ո ւ ա ծ Հ ա - քի գասեըգ ուրիշներուն
քուրի անցք մր որ նոյն ատեն Աեւ &ովը եւ Միք - յաստտնի ք՛արե կամ մ ը , "Ներգաղթող մ ր : տաս։ Հոս Հիմքս մենք
երկրականք իրարու կր միացնէ , պատերազմի թէ մեզի ենք– գտար մսւրգ չկա/ մ է քերն իբ : ՍՀևդրնաՀ–
Տ ե ս ա ր ա ն ը կ ը ն ե ր կ ա յ ա ց ն է Ն ՛ ե ր գ ա ղ թ ի կ ՚ մ ի րի Հայութեան
խաղաղութեան ընթացքին , բաղմաթէւ ազգերու տ է ի ն գ ր ա ս ե ն հ ա կ ը » պ ա ր գ կ ա հ ա ւ ո ր ո ւ մ , ս ե դ ս Ք բնակարաններ Հարէլրէն առնոլաղն եՕը ֆախմ>կահ–
ճակատագիր ր տնթրինած՛ է X մ ը , ո ր ո ւ ն վ ր ա յ բ ա զ մ ա թ ի ւ թ ղ թ ա ծ ր ա ր ն ե ր 1ւ ար կութեան ուն գրամը ուտելու վբայ ԷՀ />՚՜/;ւ«.
ՀէաթիՀ Աուլթան ՄուՀամմէտ իր նաւերը ցա պայմանաժամ ը շուտով կը լրանայ եւ օ–
ձ ա ն ա գ ր ո ւ թ ե ա ն գ ո ւ ն ա ւ ո ր թ ո ւ ղ թ ե ր զ ե տ ե ղ ո ւ ա ծ : տաբներ կ՝՛երթանք տեղա լոր ո լի լ անոնց
մաքէն յա քո ղե ցաւ Ասկեղքիւ^ր փոխադրել ու գրա տուներուն
ւել Բիւզանղիոնի մայրաքաղաքք, ուրկէ Օսման ՏԵՍԻԼ Ա• մէք։ Եթէ այս ամառ շկարենանք ՂրԿ^՚Լ ղանոնք
ցիները դարեր շարունակ իշխեցին Նեղուցներուն Հայասաանաււէբլւ • ֊ — Զդագբեցաւ սա դուրսի բոլորն ալ, ի^՚ոէ պիտի ըլլայ վիճակնիս :
եւ մամ անակ մր նո յն ի ս կ Մ էքռ ր կրականին X ազմուկբ* քիչ կբ մնայ ոբ դուռը կոտրեն եւ ներս Հայաստանի Բարեկամի Այս տաբի չըլլա յ
0 սմ ան ց իներ ո ւ արեւր սկսաւ խաւարի լ, երր խումէն : Մ եռանք այս մողովուրդին ձեռքէն , ո ր գալ տաբի թող րրայ * գալ տաբի շեղաւ միւս
արեւմտեան՛ պետ ութի ւննե րր ւո ա ր ած ո ւե ց ան գէպի մէկը ղրկես, ո^ր մէկը պաՀ ես։ Բ՛ոլորն ալ օր ա– տարի։ ^ամանակը ի՛նչ կարեւորութիւն ունի ոբ*
Մերձաւոր Արեւելք, գաղութներ ձեռք ձգելու Հա» ռաք երթալ ու աղատուիլ կյուղեն: Ի՜նչ դմուար ներգազթի գորձը յաւիտենական արժէք կբ ներ
մար, իսկ միւս կողմէ Ռուսաստան իր սաՀմ՛ աննե– գործ է եղեր սա ներգաղթ–բ^ ՚հաշնակնեըը միայն կայացնէ :
ՐՐ ընդարձակեց ի վնաս 0 սմ. կայսրութեան։ քննադատել գիտեն *թող գան տեսնեն թէ էսլ\աէ ս Հայաստանասէբը • Հապա ձմեռռ,ը, Հապա
Մ եծ ումերոլ ա յս տեղատուութիւնը իր անդ» կը նաՀատակո ւինք ա յս տաքին X անտուն մնացողներու կացութի՛՛ւնը, անգործս լ -
բ ա դար ձ ո ւմը կ՚ունենար Նեղուցներու գո յավ ի ճա Հայաստանի թարեկալքը • Դմուար բայց թի՞ւնը :
կին վբ"՛/* նայելով թէ^որ պետութիւնը աւերի մեծ ՛վսեմ գոբծx Մեր անունները յաւէտ անմաՀ պիտի ՅաււաջդիմակաԹը . Գուն մի1 մտաՀոգուիր :
ազդեց ո լ թ իւն ձեռք բերած էր մ իքաղգային կն» մնան պատմութեան էքերուն մէք։ Հ ա յ ը ճարպիկ ոլ շինարար մոգովուրդ է ; Նորէն
ճիռնեբու կարգագրութեան մէք ։ 8աււաջդիմակա1ն|1. Յա քորդ կարաւանին կբ շինէ, նորէն տուն տեղ ^Լ^է\էէաձ \ մէքտեղ չի
կր
Համառօտ կերպով թուենք Նեղուցներու շո՛ւքք ց ան կը լր ա ց ա0 ծ է ար դէն : Աս Հ ինգ Հ ոգին ոց ըն մնւ ՛ր։
Հայաստանասէբը .
պատաՀս/ծ անցքեր ր ու Համ աձա յնո՛լթիւններր , տանիք մը ունիմ ճամբելիք ։Մեզի Հեռուէն խնամի Ի՛՛նչ աժան տուներ
պա ամո ւթեան լո յս ին տակ րմբռնելու Համ ար նոր կ ՝Ըէէան ։ Լաւ մարդիկ են , ո՛չ թերթ կբ կարդան, ծախուին , մեղք, գոնէ Հայուն ծախած^ը Հայը
պայքարներու իմաստը ։ ոչ ալ ոեւէ ուղղութեան կր Հետեւին ։ առնէր :
Ա|) կատարինէ ցարուՀին \76Տին Պալթիկէն Հայաստանի Բարեկամը կարելի չէ0 Հրա՜ Հ ա յ ա ս տ ա ն ի Բարեկամը– — ինչո՞ւ Հայը պի
Միքերկբական ղրկեց նաւատորմ մը, որուն օգնե՛՛ մարեցնել ։ տի առնէ, ի՞նչ ընելու Համար։ ՛Հոս գալ տարի
ցին Բրիտանաց իներ ր ։քիուսեբր \770ին Զէշմէի առ– 3 աււաջդիմակաՕր Ի՞՛նչը պիտի Հըամարեց– մէկ Հատ Հայ չի մնար։
քեւ ԼԻ՚դմիրի մօտ՝) փճացուցին ՛օսմանեան նաւա նես յ Հայրերնին տարիքր առած է ե՝ շաա՚ոնց Հրա– Հայաստանասէբը Գաշնակնե՞բն ալ պիո՚ի
տորմը Լայս մասին վերքերս Աովետնեբբ պատմա մարած * * • .կեանքէն ։ ք#եզճբ ամիսներէ ի վեր ան գաղթեն : Անո՞նք ալ Հայ կը Հաշուես։
կան Հատոր մր Հ ր ա՛տ ար ա կե ց ին ո ր առիթ տուաւ գործ է ։ /Օ՛՛ո ստացա լ կարգադրել ; Հ ա յ ա ս տ ա ն ի Բարեկամը– — Ի Հարկէ անոնք
թուրք մամուլի դմգոՀ ութեան) : 1 774էին կնքուե Հայաստանի Բարեկամը Լաւ, բան մր կ\բ– ալ պիտի մեկնին– կամաց կամաց Հայանալու վ ր–
ցաւ Գայնաբճայ՛ի դաշինքը֊, ո րոՎ առա քին անգամ նենք , քանի որ խո ստաց եր ես ։ թայց եթէ Հ բա բայ են • . . Հրաժարելով։ Պիաի տեսնես որ քանի
ՀԼԼԼաԼՈէԼ Օսման ց իներր կբ պար տաւո բուէ ին բաց մա բո դներ ու ցանկը ճոխացնելով մ եկնէ ր՝ մ եղի մը ամիսէն մեղայի պիտի գան նոյնիսկ դաշնակ
պաՀ ել ռուս ,/ւ
Ն եզ ո լցնեբը Ռուս ւծառա յո ւթիւն մըն ալ բրած ԿքԼ1լաԲ ։ շէֆերը։ Առանց մասսայի ի՞նչ պիտի ընեն Հոս։
ր)
եր ուն առքեւ։ ՝ Հ ա յ ա ս տ ա ն ա ս է բ ր . — Կը վախնամ •որ նաւր Յաոաջդիմակաւնը Ես քիչ մը տարբեր կր
Նափոլէոնի Ագիպտոս արշաւանքին, ուշանա յ : ին շպէ® ս պիտի ղսպենք տո՚ւն,ր տեղր մտածեմ այս Հարցին շուրք։ Այստեղ մնացող Հա
անգլիական նաւատորմն երր կբ միանան թրքակա՛ յեր պիտի գտնուին; Անպայմա՛ն պիտի գտնուին։
նին , ծովակալ Նելսրն \ 798^5՛ Ապուքի րի առքեւ Ան որ կրնայ՝ պէտք շէ առիթը վւախցնէ : Տ>ուներ ր
կը բն ա քն քէ Ն ափո լէ ոն ի նաւա աո բմր ։ ( 1 871 ) դաշինքներու տրամ ա գր ո ւթ ի ւնն ե ր ր Նե - գրեթէ ձրի կը ^ծախուին : Ես անձնապէս , ճիշտը
(||) .թուրքիա կը Հ աշտոլի Նափոլէոնի Հ ետ ել ղոլցներու մասին։ Ասոնք աւելի նպաստաւոր էին ըսելով, տուն մր գնելու վբայ եմ : Ա ակաբ կութի ւ–
1 ՏՕեին պատերազմ կբ յայտարարէ Ռուսաստանի թո՛ւրքիո յ Համար ։ նը դեռ չէ վեր քացած , բայց կը կարծեմ թէ կը
դէմ , անգլեւռուս նաւատոբմբ կբ փորձէ գրաւել ծա) 1914// Համա շխարՀա յին Պ ատ եր ազմ ին կարդագրռլի : Փիչ առաք մեր Հեռաւոր էսն ամին
Նեղուցներ ր, բայց չի յաքո ղի ր ։ Հետեւանքով, Փեթրոկբատի անգլիական գեսպանբ ներուն խօսքբ ըրի : Անոնց տունն է՛ քիչ մը Հին
դ ) Նավաբինի մէք 1827 Հոկտ. 2ձին անգլեւ– 1915 Մարտ \Ղ.ին ^Նեղուցներուն դէմ սկսոււս՝ծ ծո– է թէեւ , բայց գինն ալ յարմար է :
ռուսական ն ա ւա տ ո ր մը 1լ ա յրէ Օսմ անց ինեբոլ 6 2 \վա յ ին յա րձակո լմի օրեր ո ւն ) կբ պ ատ աս խան է . Հ ա յ ա ս տ ա ն ա ս է բ ը - — (ի ո ղո վո ւր ղ ը պիտի զր
կենք եւ մենք Հո՞ս պիտի տեղաւո ր ո լինք : ի՞նչ ի~
նաւեր ր , որոնք կբ կռուէ ին էքգի պա ո ս ի ԻպրաՀ իմ ռոլս արտաքին նախարար Աաղանովին մէկ յուշա–
փաշա լի Հրամանին տակ : Տարի մ բ ետք կը սկսի գբին, յայտնելով Մ * ք+րիտանիոյ Համամտութիւնը •մաստ ունի տուն առնելը։
ռու՛ս եւթոլրք պատերազմը ՛որ կբ վերքանայ թուր ռուսական պաՀանքին որ էր <&կ * Պոլսոյ քաղաքք, Հայաստանի Բարեկամը Աճապարելու կա
քերու պարտութեամբ , կբ կնքուի Ադրիանոլպոլ– Վ^ոսփորի ձախ եզերքը, Ա արմ արայի ՚ծովր եւ րիք չուն ինք մենք։ Առանց Հայաստան երթալու
կը ծառայենք։ Եթէ
սի դաշին՚քը 1 829 Ա եպտ . 1 4էին : Պ ատ եր ազմ ական Տարտանէլր, նոյնպէս Հարաւային թբակիան մին մենք արդէն Հայաս՛տանին
տուգանքներէ եւ Հ՛ոգային ՛գրաւումներէ զատ, չեւ էն ո ո—Ա՝ իտիա գիծլդ ։ Օքրանաա Մ արտ Յին բնաւ չերթանք^ Հայաստանը բան չի կորսնցներ,
Ռո ԼԱ եր ուն առքեւ թուր քերբ բաց պիտի պաՀ էին տուած է նո յն իմ աստ յուշագրով մը իր Համ ան ընդՀակառակն կը շա՚Հի :
Նեզուցներր ։ մտութիւնը :
ե ) Ե դի պ՛ա ո ս ի Մ ուՀամ մ էտ Աէէ փաշան կլձ Ժր) Ռուսիա զբաղած է իր նե բքին յեղափո ՏԵՍԻԼ Ր•
յարձակի թուբքիոյ վբայ , Ա ուլթան Մ աՀ մ ուա կը խութիւնով եւ առանց իր մասնակցութեան կր կն՚<– ՛ Ն ե ր գ ա ղ թ ո ղ ը (ներս կբ մտնէ երկչոտ քայլե
դ իմ է Ռ" ւ ս ե ր ո լ օգն ո ւթ ե ան ( կ՚ըս՛ուի թէ Պէզճեան 1920 Օգ ոստոս 1 0^ Ա եվռի դաշինքը, որով րով եւ կր խոնաբՀի) * • քնարել ձեզ • ինծի ուզած
էիք
Յ՛արութիւն Ամիրայի խորՀուրդով) , 15 Հագար -• Պո լսո յ վրա յ կբ մնայ Ա ո լլթանին գե րի շխան ո լ - փ եր քին Հարցաքննութեան մր Համ ար ;
նոց ռուսական բանակ մը ՀԼոսփոր ցամաք կ՚ելլէ ։ թիւնը, բայց Նեզուցներր, ըստ /օգ * 37ի «Խազա–
Ա ուլթանին մ օտ կը մի քամ տեն Անգլիա , Ա) ր ա՛հ ս ա , ղոլթեան թէ պատերազմի մամ տնակ բաց ոլ ի - 3 սա աջ դիմականը . — Բաբեւ , երիտասարդ *
Աւս տ րի ա եւ ոիքումներ կ*բլլան՛ ի նպաստ Մ ՜11 լ տ ի ըլՀան, առանց դրօ շի խ տ բ՛ո ւթեան, առեւտ րա ղ ո ւն այն բա խտ աւո րներէն ես որ յա քո րդ կա բա
Համմէտ Ալիին։ քհուձսերը 1833 Յուլի՛ս Տին կը յա– կան նաւերու ել մ արտ անաւե բու, զինուորական ու լանով Հա յասաան՛ կբ մեկնին ; թիւդ ստացար
քողին Ա ուլթանին Հետ կնքել Հիլնքաբ իսկէլէսիի առեւտրական սաւառնակներու աոքեւ » : ան շուշտ X.
դաշինքր , որով Ն եզո ւցն ե ր բ կբ գոցուէին բոլոր (Յ՜գ) 1923 Յուլիս 24/՛ Լոգանի դաշնադրով գ ո՜ 1/եբգաղթՀԹզը. Այո՛, շնորՀակալ եմ X Շատ
ռազմանաւեբուն առքեւ , բացի ռուսականէ ոբ ու Հաց ումնե բ կբ տ բուին թուրքիո յ, բա յց կբ զինա ուրախ եմ ՛որ վերքապէս Արաբատր պիտի տես -
զած ատենք պ իա ի կրնար Մ իքե ր կրակ ան ելլել ։ թափուին՝ Չանաք Գաշէ ի չքքանը, ծո վեզե րքն եր էն նեմ , մեր երկրի քուրը, պիտի խմեմ եւ Հայրենիքիս
Գ) 1 839ին էքդ ի որոաւ ի երկրորդ պ ատ ե ր ազմն է մինչեւ քսան քիլոմեթր մաս մը, իսկ Վ%ոսվւորի եր Համար պիտի աշխատիմ :
թուրքիո յ գէմ ։ Այս անգամ Անգլիա էլօգնէ թուր–– կու ծովեզերքներէն \ ^ական քէէմթ. մաս մր, Մ ար– Հայաստանասէրը. Պատրա՞ստ ես, գործերդ
քիս/։ 1841 Յուլիս 14/5/ կր կնքուի Լ ոնտոնի դ ա– մ արայի կգգիները, բացի իմ րա լիէն, Արքիպեզա - Ր"Է՛՛Ր կարգադբա՞ծ ես : Ներգաղթի մամկէտր Հն
շիսքը ՂոV հ։(Լ ստորագրեն Անգլիա, $)րանսա, Հրոսի մէք էմպրոս եւ Պողճատա ; Կբ կազմուի Նե– չելուն պէս՝ ուղղակի ՝ք*արանթինա յ
Աւս ար իա , Փ բուսիա, ()• ո ւս ի ւս ՛ու միւս կոգմէն ղուցնեբ֊ու միքազգային յանձնախումբ թ ո լր— Ներգաղթողը Անշուշտ, գիտեմ։ Պատ -
թուրքիա : կը քնքուին Հիւնք ար իսկէլէսիի մէք ք ի մը նա խագաՀ ո ւթե ան տակ, բայց պատերազմի բաստ ո ւե լու շատ բան չունէի արգէն ։ Տուն՛ս ծա–
Ո* ո լսի ո յ տ ր ո լա՛ծ առա լե լո ւթի ւննե ր ը ել Աոլլթա– մբ պարագային թուրքիա իրաւունք չունէր ւիա– խեցի, ձեռքս անցած գրամով վերմակի եւ անկո–
•նտիանր իրռաազւոմւնքանաւկերբոլարուիառք եփլ ակ: ե լու Նեղուցները օ– կե լու Նեղուցները * զինի Համար քիչ մր բուրդ եւ փոքրիկնեբուս Հա
է՛) Ռուսաստանի դէմ 1853/՛ քՕրիմի պատե - Ժդ) 13 տա րի ետք, 1936 Յուլիս 20ին Մոնթ– գուստ գնեցի։ ՛ԱնՀ ամ բեր կը սպասեմ X
ամրաց
բազմէն ետք, կը կնքուի 1856/՛ Փարիզի դաշինքր բէոյի դաշինքով քնքուեցաւ Նեզուցներր Հայաստանի Բարեկամը. —, կը մնայ ուրեմն
զսբ կր ստորագրեն Անգլիա, $)րանսա , Ռուս իա, նելու արգելքը եւ դարձեալ թուրքիոյ վստաՀուե– վերքին կարեւոր կարգադրութիւն մը։
Ալս ար իա , ֆր ցաւ անոր Հակակշիռբ։ Անգլիա , Ֆրանսա, Խ Մի– Ներգաղթողը Այգ մասին ալ խոբՀ ա՛ծ եմ.
ուսիա , Աւո ր ւո են ի ա , թու^րքիա , 3՝ու–
: Նե ո ւթ ի ւն , ճափոն , Ռում անիա , Պո ւլկարիա
ղուցն երբ դարձեալ փակ կր մնան , իսկ Ղ՝անոլբի ն աս տան , Ա ո ւկո ս լա ւի ա ս տ ո ր ա գր ե ց ին գ ա չ1ւագի– ես չեմ ուղեր Ներգաղթի կոմիտէին վյբայ բեռ րր
նաւարկութեան Հ ա կակշիռր կր յանձն ուի Ա ո լլթա– րր , րստ որու խագադութեան շրջանին ռազմ՛ան ա՛ լալ։ Եթէ իմ ել ընտանիքիս ճամ րու ծա էսս ր ամ–
ն ին , Ռ՝ս ւս ե ր ր միայն եզե րապաՀ թեթեւ նաւեր լերու մուտքը Նեղուցներէն ներս ՛սաՀմանափա ծա բողքութեամբ ի վիճակի չեմ վճարելու , գոնէ մէկ
պիտի կրնան ունենալ Աեւ ծովու մէք; կումններու ենթարկուեցաւ Լյօղ* 1 9 ) ։ թուբքիան մասը պիտի տամ անձլայման :
ոլսասաան օգտուելով Յքրանսայի կրած՛ պատերազմիկ ԼՀԷԷա էո *- պարագա յին , բո լոր սլ ե ա ո ւ՛ Հայաստանի Բարեկամը Միտքս չՀասկցար։
պարտութենէն , 1871 Մարտ \3ի Լոնտոնի՝ դաշէւն– թ ի ւննե բ ո ւ Հռազմանա ւե բ ո լ անցքբ ամՐոգքո՚վիս Ս-յգ 1"սդէրր կերպով մը կը կարգադրենք: Աւե
ՔոէԼ– հ՝(Լ յա^ռՂ/՛ րարեփո խոլթիլններ մտցնել Նե ձգուած է թրքական կառավարութեան որոշոլ - լի կարեւոր ր կայ։ Հիմա, լալ մտիկ ըրէ եւ. ան
ղուցներու մասին, իսկ ՛հանուրի առնշոլթեամր մին Լյօգ* 2 0 ) » ։ թուրքիա եթէ ինքզինք նկատէ կեղծ եղիր մեզի Հետ : Ո՞ ր կազմակերպութեան
Ո՚ոլսաստանին եղած՜ սեղմումներ ր կր ւիերցոլին։ պատերազմ ի խիստ մօտ վտանգի մբ ենթակայ, կը պատկանիս :
թ ) քիուսիա յաղթելով Բ՛ուրքիս յ 1878 Փետր– դարձեալ նոյն յօդուածբ պիտի գոր^ծադրուի , Ներգաղթողբ . ի Հս այ եմ եւ Հայ ժողո
)9ի Սան Սթեֆանոյի ղաշին քուէ րն ղուն իլ կուտա յ ա յս ինքն ռազմ անաւե բու անցքի խնդիրը թուրքի– վուրդին կը պատկանիմ :
թուրքիո յ որ Հ<Վո ո ւիո րր եւ Տարտան՚էլր բ ա ռ դի՜՜ ան պիտի գնաՀատէ ։ Հ ա յ ա ս տ ա ն ա ս է բ ը . Փաստաբանութեան կա
ւոի մնան թէ պատերազմի եւ թէ իսաղաղոլթեան Այս դաշինքին տուած լի ա զօ բ ո ւթիւններ ով րիք չկայ : ՛Հեզի կը Հարցնենք թէ ո՞ ր կուսակցու
ատեն, շեղոք պետութիւններոլ առեւտրական նա թուրքիա դարձեալ ամբացուց Նեղուցները : թեան անդամ ես :
ւերու առ^եւ » : Դ– Լ Ա Զ Ե Ա Ն
Ներգաղթողը Ես կ ուստ կցական չեմ։ Ջե–
ծ) Պերլինի դաշինքով
Վեր ահ աս տա տ՛ուիւն Փարիզի 1878 Յուլիս 1 ին կր (Մնացեալը յաջորդով) զոք ապրս/ծ եմ միշտ ։ Պարզ աչվսատաւոր մրն եմ։
(1854) ել ԼոնաոՀեի
Յաոաջդիմակաւնը Շատեր այդպէս կ՚ըսեն
Fonds A.R.A.M
Պադխդ ՆեղուցԱԽոՆ չոսշ Հայրենասիրութեան ալիքը :
Հ ա յ ա ս տ ա ն ի Բ ա ր ե կ ա մ ը — ֊ Գուն միշտ յոռե–
(ՈՂԲԵՐԳՈՒԹԻՒՆ ՄԷԿ ԱՐԱՐ) տեսութեամր կր տարուիս։ Ներելի չէ . Հեռագիր
Աբդո Լաւո ոդն եր ը Հելես պոնտոս էն ( Տ ա լւ տա մը՝ է լ վազը մէկի տեղ տասը նաւ կարելի է շա
նէ լ ) անցնելու թուականէն է վեր, պատմութեան րել նա ւաՀ անգի ս ւոին մէշՀ; Հաւատք պէտք է ու
մէք Հռչակ Հանած են Նեղուցն երր : է)լրոպան Ա– Դ ֊ է պ ք ը սսեզ՚ի կ ՚ ո ւ ւ Ա ն ա յ –լքեր օրհյաւԹ : Դ ե ր ա նենալ գործին Հանդէպ :
կատարներս եւնւ՝ Յ ա ս ա ջ դ ի մ ա կ ա ն Շ Է Փ մ է , ակա
սիայէն անքաաող՚ե Հաղէւ գետի մր լայնք ունեցող Հ ա յ ա ս տ ա ն ա ս է բ ը • Լալ կ՝ըլլայ որ Հաւատ
ն ա ւ ո ր Հ ա յ ա ս տ ա ն ա ս է ր ւքը, վ ա ւ ե ր ա ց ո ւ ա ծ Հ ա - քի գասեըգ ուրիշներուն
քուրի անցք մր որ նոյն ատեն Աեւ &ովը եւ Միք - յաստտնի ք՛արե կամ մ ը , "Ներգաղթող մ ր : տաս։ Հոս Հիմքս մենք
երկրականք իրարու կր միացնէ , պատերազմի թէ մեզի ենք– գտար մսւրգ չկա/ մ է քերն իբ : ՍՀևդրնաՀ–
Տ ե ս ա ր ա ն ը կ ը ն ե ր կ ա յ ա ց ն է Ն ՛ ե ր գ ա ղ թ ի կ ՚ մ ի րի Հայութեան
խաղաղութեան ընթացքին , բաղմաթէւ ազգերու տ է ի ն գ ր ա ս ե ն հ ա կ ը » պ ա ր գ կ ա հ ա ւ ո ր ո ւ մ , ս ե դ ս Ք բնակարաններ Հարէլրէն առնոլաղն եՕը ֆախմ>կահ–
ճակատագիր ր տնթրինած՛ է X մ ը , ո ր ո ւ ն վ ր ա յ բ ա զ մ ա թ ի ւ թ ղ թ ա ծ ր ա ր ն ե ր 1ւ ար կութեան ուն գրամը ուտելու վբայ ԷՀ />՚՜/;ւ«.
ՀէաթիՀ Աուլթան ՄուՀամմէտ իր նաւերը ցա պայմանաժամ ը շուտով կը լրանայ եւ օ–
ձ ա ն ա գ ր ո ւ թ ե ա ն գ ո ւ ն ա ւ ո ր թ ո ւ ղ թ ե ր զ ե տ ե ղ ո ւ ա ծ : տաբներ կ՝՛երթանք տեղա լոր ո լի լ անոնց
մաքէն յա քո ղե ցաւ Ասկեղքիւ^ր փոխադրել ու գրա տուներուն
ւել Բիւզանղիոնի մայրաքաղաքք, ուրկէ Օսման ՏԵՍԻԼ Ա• մէք։ Եթէ այս ամառ շկարենանք ՂրԿ^՚Լ ղանոնք
ցիները դարեր շարունակ իշխեցին Նեղուցներուն Հայասաանաււէբլւ • ֊ — Զդագբեցաւ սա դուրսի բոլորն ալ, ի^՚ոէ պիտի ըլլայ վիճակնիս :
եւ մամ անակ մր նո յն ի ս կ Մ էքռ ր կրականին X ազմուկբ* քիչ կբ մնայ ոբ դուռը կոտրեն եւ ներս Հայաստանի Բարեկամի Այս տաբի չըլլա յ
0 սմ ան ց իներ ո ւ արեւր սկսաւ խաւարի լ, երր խումէն : Մ եռանք այս մողովուրդին ձեռքէն , ո ր գալ տաբի թող րրայ * գալ տաբի շեղաւ միւս
արեւմտեան՛ պետ ութի ւննե րր ւո ա ր ած ո ւե ց ան գէպի մէկը ղրկես, ո^ր մէկը պաՀ ես։ Բ՛ոլորն ալ օր ա– տարի։ ^ամանակը ի՛նչ կարեւորութիւն ունի ոբ*
Մերձաւոր Արեւելք, գաղութներ ձեռք ձգելու Հա» ռաք երթալ ու աղատուիլ կյուղեն: Ի՜նչ դմուար ներգազթի գորձը յաւիտենական արժէք կբ ներ
մար, իսկ միւս կողմէ Ռուսաստան իր սաՀմ՛ աննե– գործ է եղեր սա ներգաղթ–բ^ ՚հաշնակնեըը միայն կայացնէ :
ՐՐ ընդարձակեց ի վնաս 0 սմ. կայսրութեան։ քննադատել գիտեն *թող գան տեսնեն թէ էսլ\աէ ս Հայաստանասէբը • Հապա ձմեռռ,ը, Հապա
Մ եծ ումերոլ ա յս տեղատուութիւնը իր անդ» կը նաՀատակո ւինք ա յս տաքին X անտուն մնացողներու կացութի՛՛ւնը, անգործս լ -
բ ա դար ձ ո ւմը կ՚ունենար Նեղուցներու գո յավ ի ճա Հայաստանի թարեկալքը • Դմուար բայց թի՞ւնը :
կին վբ"՛/* նայելով թէ^որ պետութիւնը աւերի մեծ ՛վսեմ գոբծx Մեր անունները յաւէտ անմաՀ պիտի ՅաււաջդիմակաԹը . Գուն մի1 մտաՀոգուիր :
ազդեց ո լ թ իւն ձեռք բերած էր մ իքաղգային կն» մնան պատմութեան էքերուն մէք։ Հ ա յ ը ճարպիկ ոլ շինարար մոգովուրդ է ; Նորէն
ճիռնեբու կարգագրութեան մէք ։ 8աււաջդիմակա1ն|1. Յա քորդ կարաւանին կբ շինէ, նորէն տուն տեղ ^Լ^է\էէաձ \ մէքտեղ չի
կր
Համառօտ կերպով թուենք Նեղուցներու շո՛ւքք ց ան կը լր ա ց ա0 ծ է ար դէն : Աս Հ ինգ Հ ոգին ոց ըն մնւ ՛ր։
Հայաստանասէբը .
պատաՀս/ծ անցքեր ր ու Համ աձա յնո՛լթիւններր , տանիք մը ունիմ ճամբելիք ։Մեզի Հեռուէն խնամի Ի՛՛նչ աժան տուներ
պա ամո ւթեան լո յս ին տակ րմբռնելու Համ ար նոր կ ՝Ըէէան ։ Լաւ մարդիկ են , ո՛չ թերթ կբ կարդան, ծախուին , մեղք, գոնէ Հայուն ծախած^ը Հայը
պայքարներու իմաստը ։ ոչ ալ ոեւէ ուղղութեան կր Հետեւին ։ առնէր :
Ա|) կատարինէ ցարուՀին \76Տին Պալթիկէն Հայաստանի Բարեկամը կարելի չէ0 Հրա՜ Հ ա յ ա ս տ ա ն ի Բարեկամը– — ինչո՞ւ Հայը պի
Միքերկբական ղրկեց նաւատորմ մը, որուն օգնե՛՛ մարեցնել ։ տի առնէ, ի՞նչ ընելու Համար։ ՛Հոս գալ տարի
ցին Բրիտանաց իներ ր ։քիուսեբր \770ին Զէշմէի առ– 3 աււաջդիմակաՕր Ի՞՛նչը պիտի Հըամարեց– մէկ Հատ Հայ չի մնար։
քեւ ԼԻ՚դմիրի մօտ՝) փճացուցին ՛օսմանեան նաւա նես յ Հայրերնին տարիքր առած է ե՝ շաա՚ոնց Հրա– Հայաստանասէբը Գաշնակնե՞բն ալ պիո՚ի
տորմը Լայս մասին վերքերս Աովետնեբբ պատմա մարած * * • .կեանքէն ։ ք#եզճբ ամիսներէ ի վեր ան գաղթեն : Անո՞նք ալ Հայ կը Հաշուես։
կան Հատոր մր Հ ր ա՛տ ար ա կե ց ին ո ր առիթ տուաւ գործ է ։ /Օ՛՛ո ստացա լ կարգադրել ; Հ ա յ ա ս տ ա ն ի Բարեկամը– — Ի Հարկէ անոնք
թուրք մամուլի դմգոՀ ութեան) : 1 774էին կնքուե Հայաստանի Բարեկամը Լաւ, բան մր կ\բ– ալ պիտի մեկնին– կամաց կամաց Հայանալու վ ր–
ցաւ Գայնաբճայ՛ի դաշինքը֊, ո րոՎ առա քին անգամ նենք , քանի որ խո ստաց եր ես ։ թայց եթէ Հ բա բայ են • . . Հրաժարելով։ Պիաի տեսնես որ քանի
ՀԼԼԼաԼՈէԼ Օսման ց իներր կբ պար տաւո բուէ ին բաց մա բո դներ ու ցանկը ճոխացնելով մ եկնէ ր՝ մ եղի մը ամիսէն մեղայի պիտի գան նոյնիսկ դաշնակ
պաՀ ել ռուս ,/ւ
Ն եզ ո լցնեբը Ռուս ւծառա յո ւթիւն մըն ալ բրած ԿքԼ1լաԲ ։ շէֆերը։ Առանց մասսայի ի՞նչ պիտի ընեն Հոս։
ր)
եր ուն առքեւ։ ՝ Հ ա յ ա ս տ ա ն ա ս է բ ր . — Կը վախնամ •որ նաւր Յաոաջդիմակաւնը Ես քիչ մը տարբեր կր
Նափոլէոնի Ագիպտոս արշաւանքին, ուշանա յ : ին շպէ® ս պիտի ղսպենք տո՚ւն,ր տեղր մտածեմ այս Հարցին շուրք։ Այստեղ մնացող Հա
անգլիական նաւատորմն երր կբ միանան թրքակա՛ յեր պիտի գտնուին; Անպայմա՛ն պիտի գտնուին։
նին , ծովակալ Նելսրն \ 798^5՛ Ապուքի րի առքեւ Ան որ կրնայ՝ պէտք շէ առիթը վւախցնէ : Տ>ուներ ր
կը բն ա քն քէ Ն ափո լէ ոն ի նաւա աո բմր ։ ( 1 871 ) դաշինքներու տրամ ա գր ո ւթ ի ւնն ե ր ր Նե - գրեթէ ձրի կը ^ծախուին : Ես անձնապէս , ճիշտը
(||) .թուրքիա կը Հ աշտոլի Նափոլէոնի Հ ետ ել ղոլցներու մասին։ Ասոնք աւելի նպաստաւոր էին ըսելով, տուն մր գնելու վբայ եմ : Ա ակաբ կութի ւ–
1 ՏՕեին պատերազմ կբ յայտարարէ Ռուսաստանի թո՛ւրքիո յ Համար ։ նը դեռ չէ վեր քացած , բայց կը կարծեմ թէ կը
դէմ , անգլեւռուս նաւատոբմբ կբ փորձէ գրաւել ծա) 1914// Համա շխարՀա յին Պ ատ եր ազմ ին կարդագրռլի : Փիչ առաք մեր Հեռաւոր էսն ամին
Նեղուցներ ր, բայց չի յաքո ղի ր ։ Հետեւանքով, Փեթրոկբատի անգլիական գեսպանբ ներուն խօսքբ ըրի : Անոնց տունն է՛ քիչ մը Հին
դ ) Նավաբինի մէք 1827 Հոկտ. 2ձին անգլեւ– 1915 Մարտ \Ղ.ին ^Նեղուցներուն դէմ սկսոււս՝ծ ծո– է թէեւ , բայց գինն ալ յարմար է :
ռուսական ն ա ւա տ ո ր մը 1լ ա յրէ Օսմ անց ինեբոլ 6 2 \վա յ ին յա րձակո լմի օրեր ո ւն ) կբ պ ատ աս խան է . Հ ա յ ա ս տ ա ն ա ս է բ ը - — (ի ո ղո վո ւր ղ ը պիտի զր
կենք եւ մենք Հո՞ս պիտի տեղաւո ր ո լինք : ի՞նչ ի~
նաւեր ր , որոնք կբ կռուէ ին էքգի պա ո ս ի ԻպրաՀ իմ ռոլս արտաքին նախարար Աաղանովին մէկ յուշա–
փաշա լի Հրամանին տակ : Տարի մ բ ետք կը սկսի գբին, յայտնելով Մ * ք+րիտանիոյ Համամտութիւնը •մաստ ունի տուն առնելը։
ռու՛ս եւթոլրք պատերազմը ՛որ կբ վերքանայ թուր ռուսական պաՀանքին որ էր <&կ * Պոլսոյ քաղաքք, Հայաստանի Բարեկամը Աճապարելու կա
քերու պարտութեամբ , կբ կնքուի Ադրիանոլպոլ– Վ^ոսփորի ձախ եզերքը, Ա արմ արայի ՚ծովր եւ րիք չուն ինք մենք։ Առանց Հայաստան երթալու
կը ծառայենք։ Եթէ
սի դաշին՚քը 1 829 Ա եպտ . 1 4էին : Պ ատ եր ազմ ական Տարտանէլր, նոյնպէս Հարաւային թբակիան մին մենք արդէն Հայաս՛տանին
տուգանքներէ եւ Հ՛ոգային ՛գրաւումներէ զատ, չեւ էն ո ո—Ա՝ իտիա գիծլդ ։ Օքրանաա Մ արտ Յին բնաւ չերթանք^ Հայաստանը բան չի կորսնցներ,
Ռո ԼԱ եր ուն առքեւ թուր քերբ բաց պիտի պաՀ էին տուած է նո յն իմ աստ յուշագրով մը իր Համ ան ընդՀակառակն կը շա՚Հի :
Նեզուցներր ։ մտութիւնը :
ե ) Ե դի պ՛ա ո ս ի Մ ուՀամ մ էտ Աէէ փաշան կլձ Ժր) Ռուսիա զբաղած է իր նե բքին յեղափո ՏԵՍԻԼ Ր•
յարձակի թուբքիոյ վբայ , Ա ուլթան Մ աՀ մ ուա կը խութիւնով եւ առանց իր մասնակցութեան կր կն՚<– ՛ Ն ե ր գ ա ղ թ ո ղ ը (ներս կբ մտնէ երկչոտ քայլե
դ իմ է Ռ" ւ ս ե ր ո լ օգն ո ւթ ե ան ( կ՚ըս՛ուի թէ Պէզճեան 1920 Օգ ոստոս 1 0^ Ա եվռի դաշինքը, որով րով եւ կր խոնաբՀի) * • քնարել ձեզ • ինծի ուզած
էիք
Յ՛արութիւն Ամիրայի խորՀուրդով) , 15 Հագար -• Պո լսո յ վրա յ կբ մնայ Ա ո լլթանին գե րի շխան ո լ - փ եր քին Հարցաքննութեան մր Համ ար ;
նոց ռուսական բանակ մը ՀԼոսփոր ցամաք կ՚ելլէ ։ թիւնը, բայց Նեզուցներր, ըստ /օգ * 37ի «Խազա–
Ա ուլթանին մ օտ կը մի քամ տեն Անգլիա , Ա) ր ա՛հ ս ա , ղոլթեան թէ պատերազմի մամ տնակ բաց ոլ ի - 3 սա աջ դիմականը . — Բաբեւ , երիտասարդ *
Աւս տ րի ա եւ ոիքումներ կ*բլլան՛ ի նպաստ Մ ՜11 լ տ ի ըլՀան, առանց դրօ շի խ տ բ՛ո ւթեան, առեւտ րա ղ ո ւն այն բա խտ աւո րներէն ես որ յա քո րդ կա բա
Համմէտ Ալիին։ քհուձսերը 1833 Յուլի՛ս Տին կը յա– կան նաւերու ել մ արտ անաւե բու, զինուորական ու լանով Հա յասաան՛ կբ մեկնին ; թիւդ ստացար
քողին Ա ուլթանին Հետ կնքել Հիլնքաբ իսկէլէսիի առեւտրական սաւառնակներու աոքեւ » : ան շուշտ X.
դաշինքր , որով Ն եզո ւցն ե ր բ կբ գոցուէին բոլոր (Յ՜գ) 1923 Յուլիս 24/՛ Լոգանի դաշնադրով գ ո՜ 1/եբգաղթՀԹզը. Այո՛, շնորՀակալ եմ X Շատ
ռազմանաւեբուն առքեւ , բացի ռուսականէ ոբ ու Հաց ումնե բ կբ տ բուին թուրքիո յ, բա յց կբ զինա ուրախ եմ ՛որ վերքապէս Արաբատր պիտի տես -
զած ատենք պ իա ի կրնար Մ իքե ր կրակ ան ելլել ։ թափուին՝ Չանաք Գաշէ ի չքքանը, ծո վեզե րքն եր էն նեմ , մեր երկրի քուրը, պիտի խմեմ եւ Հայրենիքիս
Գ) 1 839ին էքդ ի որոաւ ի երկրորդ պ ատ ե ր ազմն է մինչեւ քսան քիլոմեթր մաս մը, իսկ Վ%ոսվւորի եր Համար պիտի աշխատիմ :
թուրքիո յ գէմ ։ Այս անգամ Անգլիա էլօգնէ թուր–– կու ծովեզերքներէն \ ^ական քէէմթ. մաս մր, Մ ար– Հայաստանասէրը. Պատրա՞ստ ես, գործերդ
քիս/։ 1841 Յուլիս 14/5/ կր կնքուի Լ ոնտոնի դ ա– մ արայի կգգիները, բացի իմ րա լիէն, Արքիպեզա - Ր"Է՛՛Ր կարգադբա՞ծ ես : Ներգաղթի մամկէտր Հն
շիսքը ՂոV հ։(Լ ստորագրեն Անգլիա, $)րանսա, Հրոսի մէք էմպրոս եւ Պողճատա ; Կբ կազմուի Նե– չելուն պէս՝ ուղղակի ՝ք*արանթինա յ
Աւս ար իա , Փ բուսիա, ()• ո ւս ի ւս ՛ու միւս կոգմէն ղուցնեբ֊ու միքազգային յանձնախումբ թ ո լր— Ներգաղթողը Անշուշտ, գիտեմ։ Պատ -
թուրքիա : կը քնքուին Հիւնք ար իսկէլէսիի մէք ք ի մը նա խագաՀ ո ւթե ան տակ, բայց պատերազմի բաստ ո ւե լու շատ բան չունէի արգէն ։ Տուն՛ս ծա–
Ո* ո լսի ո յ տ ր ո լա՛ծ առա լե լո ւթի ւննե ր ը ել Աոլլթա– մբ պարագային թուրքիա իրաւունք չունէր ւիա– խեցի, ձեռքս անցած գրամով վերմակի եւ անկո–
•նտիանր իրռաազւոմւնքանաւկերբոլարուիառք եփլ ակ: ե լու Նեղուցները օ– կե լու Նեղուցները * զինի Համար քիչ մր բուրդ եւ փոքրիկնեբուս Հա
է՛) Ռուսաստանի դէմ 1853/՛ քՕրիմի պատե - Ժդ) 13 տա րի ետք, 1936 Յուլիս 20ին Մոնթ– գուստ գնեցի։ ՛ԱնՀ ամ բեր կը սպասեմ X
ամրաց
բազմէն ետք, կը կնքուի 1856/՛ Փարիզի դաշինքր բէոյի դաշինքով քնքուեցաւ Նեզուցներր Հայաստանի Բարեկամը. —, կը մնայ ուրեմն
զսբ կր ստորագրեն Անգլիա, $)րանսա , Ռուս իա, նելու արգելքը եւ դարձեալ թուրքիոյ վստաՀուե– վերքին կարեւոր կարգադրութիւն մը։
Ալս ար իա , ֆր ցաւ անոր Հակակշիռբ։ Անգլիա , Ֆրանսա, Խ Մի– Ներգաղթողը Այգ մասին ալ խոբՀ ա՛ծ եմ.
ուսիա , Աւո ր ւո են ի ա , թու^րքիա , 3՝ու–
: Նե ո ւթ ի ւն , ճափոն , Ռում անիա , Պո ւլկարիա
ղուցն երբ դարձեալ փակ կր մնան , իսկ Ղ՝անոլբի ն աս տան , Ա ո ւկո ս լա ւի ա ս տ ո ր ա գր ե ց ին գ ա չ1ւագի– ես չեմ ուղեր Ներգաղթի կոմիտէին վյբայ բեռ րր
նաւարկութեան Հ ա կակշիռր կր յանձն ուի Ա ո լլթա– րր , րստ որու խագադութեան շրջանին ռազմ՛ան ա՛ լալ։ Եթէ իմ ել ընտանիքիս ճամ րու ծա էսս ր ամ–
ն ին , Ռ՝ս ւս ե ր ր միայն եզե րապաՀ թեթեւ նաւեր լերու մուտքը Նեղուցներէն ներս ՛սաՀմանափա ծա բողքութեամբ ի վիճակի չեմ վճարելու , գոնէ մէկ
պիտի կրնան ունենալ Աեւ ծովու մէք; կումններու ենթարկուեցաւ Լյօղ* 1 9 ) ։ թուբքիան մասը պիտի տամ անձլայման :
ոլսասաան օգտուելով Յքրանսայի կրած՛ պատերազմիկ ԼՀԷԷա էո *- պարագա յին , բո լոր սլ ե ա ո ւ՛ Հայաստանի Բարեկամը Միտքս չՀասկցար։
պարտութենէն , 1871 Մարտ \3ի Լոնտոնի՝ դաշէւն– թ ի ւննե բ ո ւ Հռազմանա ւե բ ո լ անցքբ ամՐոգքո՚վիս Ս-յգ 1"սդէրր կերպով մը կը կարգադրենք: Աւե
ՔոէԼ– հ՝(Լ յա^ռՂ/՛ րարեփո խոլթիլններ մտցնել Նե ձգուած է թրքական կառավարութեան որոշոլ - լի կարեւոր ր կայ։ Հիմա, լալ մտիկ ըրէ եւ. ան
ղուցներու մասին, իսկ ՛հանուրի առնշոլթեամր մին Լյօգ* 2 0 ) » ։ թուրքիա եթէ ինքզինք նկատէ կեղծ եղիր մեզի Հետ : Ո՞ ր կազմակերպութեան
Ո՚ոլսաստանին եղած՜ սեղմումներ ր կր ւիերցոլին։ պատերազմ ի խիստ մօտ վտանգի մբ ենթակայ, կը պատկանիս :
թ ) քիուսիա յաղթելով Բ՛ուրքիս յ 1878 Փետր– դարձեալ նոյն յօդուածբ պիտի գոր^ծադրուի , Ներգաղթողբ . ի Հս այ եմ եւ Հայ ժողո
)9ի Սան Սթեֆանոյի ղաշին քուէ րն ղուն իլ կուտա յ ա յս ինքն ռազմ անաւե բու անցքի խնդիրը թուրքի– վուրդին կը պատկանիմ :
թուրքիո յ որ Հ<Վո ո ւիո րր եւ Տարտան՚էլր բ ա ռ դի՜՜ ան պիտի գնաՀատէ ։ Հ ա յ ա ս տ ա ն ա ս է բ ը . Փաստաբանութեան կա
ւոի մնան թէ պատերազմի եւ թէ իսաղաղոլթեան Այս դաշինքին տուած լի ա զօ բ ո ւթիւններ ով րիք չկայ : ՛Հեզի կը Հարցնենք թէ ո՞ ր կուսակցու
ատեն, շեղոք պետութիւններոլ առեւտրական նա թուրքիա դարձեալ ամբացուց Նեղուցները : թեան անդամ ես :
ւերու առ^եւ » : Դ– Լ Ա Զ Ե Ա Ն
Ներգաղթողը Ես կ ուստ կցական չեմ։ Ջե–
ծ) Պերլինի դաշինքով
Վեր ահ աս տա տ՛ուիւն Փարիզի 1878 Յուլիս 1 ին կր (Մնացեալը յաջորդով) զոք ապրս/ծ եմ միշտ ։ Պարզ աչվսատաւոր մրն եմ։
(1854) ել ԼոնաոՀեի
Յաոաջդիմակաւնը Շատեր այդպէս կ՚ըսեն
Fonds A.R.A.M