Page 174 - \ARM_19-1946_03
P. 174
տայ իլ տ ԺԳ • դարսէն նախ Զա լա լէ տտին, ապա ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ Գ՛ԱՆԳԱԲԱՆԸ
Ատրպատական, Մ ուզանի
Մ ոնկոլնեբբ խումեցին
դաշտ բ , օմտուած գեղեցիկ արօտատեղիներով եւ
մ եղմ կլիմ ա յով, ա յս վերքի ննե բո ւն սիրած բանա– (Գ– հւ վերջին մաս)
թերթերը նորէն կր խօսին Ատբպատական ի կատեղիննեբէն մին էր։ Երբ իրենց կեդրոնա՛կան ՄԻՋԱՆՑ-Ր ֊ ԱԶԳԱԳՐԱԿԱՆ ԲԱԺԻՆ
ցուցասրահի
մ աս ին, ո ր ա ա կա ւ ին վե ր քն ա կան Համ աձա յնու - վար չութ իւնբ պա ռա կա ո ւե ց ա ւ, Ատր պատ ականր Ազգադրական բաժինվէ ընդարձակ
Հետաքրքրական
թեան մր չէ յանգած– իբան\ի կեգր * կառավարս լ. - մաս կազմեց Մերձ ՛Արեւելքի իլխանութեան։ (ԻԳ.
երկ մր մէչ է որ ունի 6700 տեսակ
թեան Հետ : գարու վեբքերր Գարադօյունլուներր տիրեցին
Շատ քիչեր գաղափար ունին իրանի այս մեծ րին է Լենկթիմուր անոնցմէ Գաբա իուսուֆի յաո~ իրեր Արել-ելահայ եւ. ԱրելմտաՀայ տնտեսութեան
նաձանգին քքտթւէն% ուր Հայեր՛ի ալ կաբիւոր թիւ. մյլ թեց, իլ՛ մ՚աՀԷ% վերք Գաբա էոք-սուֆ վերադարձաւ, եկ արՀ\եսաներբլ վերաբերեալ < Ասոնք միլք, կրդմէ
Կը (լՀպմխֆ֊Հ իւ, թպաննֆց Լենկթիմուր ի որդին քԲիրԱ& ֊ Ա>իի գքղքՓ^Բ մՔ \քք–տա% մեր ^Ա՚՚վքքք֊Բ^Փ (լ*ֆՒ.
Կա սսլ իո ֆ-ո վո ւ տբիւմւոեան սպի եր ո ւֆ վրա/ Ական տար յաքոբդեց Հօբր եւ քտղաւ Լենկթիմուբէ ցաղէ իւ թովբյթներրլ մարին հ 8րկցադ,րրլ.թեան
րնդարձակ Հողամաս մըն է ^ Հիւսիսային մասը յաքորդներէն ԱաՀ թուՀի Հակառակորդբ ։ Սա– ղբուսէձ– են օդեր , աա ար անՀասներ , մատանիներ ,
նախկին Աղուանից երկիրր, Բագ ո լ մայրաքաղա կայն ի ր եղբօր Ջ Հ անշաՀ ի մ աՀ էն վե բք, Գա րագօ– գլխի թառիկներ է խոշոր դարդար ուձ՛ ճարմանդներ,
քովդ խորՀ* Հանրապետութիւն մրն ԷՀ Հարաւային յունլուներր Հ ետգՀ ետ է տկարացան, եւ Ագղօ յուե– գոյնդգոյն բանուածքներով գօտիներ ե լ վզսոցնեբ,
մ ասր թաւրիղ մայրաքաղաքով վարչական, աշխաբ– լունեբր բռնեց ին իրենց տեղր, մ ին չեւ որ Ար տ ա լի մանեակներ , մկչ\քի, դլխոլ ել ճակատի պկսպիսի
Հ ադր ա կան ել պատմ ական մ էկ մ ասն է իրանեան լի Ա օֆինեբր Հ ետգՀ ետ է զօր ան ա լո վ &աՀ իսմայթ զարդարանքներ , արծաթէ Հայելի եւ սանտր, գի.
բարձրաւանդակին : Ա իւս գլխաւոր քաղաքներն են լի օրով Իրանեան եւ Հայկական բարձրաւանդակ - նիի ամաններ եւայլն : Նաեւ սուր, չերեփ, սրճա
էնգէլի, Ռէշտ, Միանէ, Աբտաբիլ, Մակու, Խոյ, Ո*֊ր" նեբր Հպատակեցուցին։ \)ավոլգ Սուլթան Ս է լիմ ման, րմպակ, ժամացոյցի ամաններ , քսակներ,
մ իա եւ Տ իէմ ան ; Զալտ բբ անի մէք յաղթեց &աՀ ի սմա յի լի : Իր աչքերուն սուրմա գնելու գործ՜իք, ասղաման, ար
Արաքսր կր բամնէ երկիրը Խ . Ափոլթենէն ու. քորդներր , մասնաւորաբար Ա իւլէ յմ ան Գտնունի 1ւ ծաթէ տուփեր , գաւաթներ , բաժակակալներ , սր
ի ր գետ ակ իցներ ով կ*ոռո դէ ի ր արգաւանդ դաշտե– Սուլթան Մուբատ բազմիցս արշաւեցին Ատրպա - բատուփեր ելայլն։ Այս իրերէն ոմանք Համբաւա
րոլն մեծագոյն մասր։ Ու֊բմիոյ լիճը ներքին ա լա տական ։ Գաւրէմ քանիցս գրաւուեցաւ թուրքերու ւոր արուեստագէտ Վարգատ Բադամի ձեռքով շին
գ՛ սն մր կր ձեւացնէ իր Հո ւրքը, ստանալով բաղ - կողմէ ։ Բայց ա Հ Աբբաս այգ քաղաքին մօտ դա* ուած են Շուշիի մէչ՛. Բադամի արուեստ բ անգու–,
մաթիւ. գետեր է նոնք քախքախելով, վեբքնօբէն նուիբադործեց գա կան է • դժբախտաբար իր մահով իր արուեստն
Գար ատ աղ լեռնաշղթան կր կտրէ Ատրպատա– պ տ րս կակ ան տիրապետ ութի ւնր Աաբպ ատ ակ անի ալ կորս ո լա ծ է :
կանր արեւելքէն վրայ : Ցուցադրուած
արեւմ ո ւա ք ; Արեւմ տեան Հա յաս՛ են նաեւ ՀՀատախի եւ Կարս քա
տանի սաՀմաններուն վրայ կր բարձրանան մեծ ու դար ուն "կիգբբ Ռուսեբբ Պարսից Հար -. ղաքի կանանց նաշխուն մետաքսեայ գգեստներբ^
փոքր Ա՚ասիսներր եւ Զագռօ՚շր ; Բոլոր այս շեոՀնե– կագրեցին թիւբքմ էն չայի Գաշի"ՔԸ, որ Արաքսի ՛որոնք իրենց գեղեցիկ բան՛ուածքով ե լ յօրինուած
բը եւ իրենց ճիլղաւորումներր Լբացի Մասիսնե - Հիւսիսային Հողամասերը հ֊ Մ՛ուզանը 1լենթաբկէր քով եթէ չեն դեր ագան ցեր Աւր ո սլայի 1ւ Ամերիկա
րէն), օժ՜տուած են պարարտ արօտատեղիներով ւ իրենց : 1 907ի անգլեւռուս Համ աձա յնութիւնն ալ յի մէշ^ ՚քէ՚ր տեսած կանացի զգեստներու զարդա
Աա ր պա տա կան ր Ա ե լ ծովու Հետ իր առեւտրական դրաւ Ատրպատա կանը ռուսական աղդեցոլթեան րանքի արուեստ ր, անոնցմէ ալ ետ չեն մնար։ կա
կապերը Հայաստան ի մ ի քո ց ով է որ կր կատարէ՝ շր քանին մէք։ 1915^ ընգՀ * պատերազմի Հետեւան բինի ոսկեթել բանուածքներով կիներու բաճկո -
Ջ ո ՚ լֆա-Լ են ինակ ան-թ ի ֆլիզ-֊Պաթո ւմ եր կա թո ւղի - քով ռուս եւ թուրք բանա.կներբ մտան Ատրպատա* նակներր եւ Վ^անի ասեղնագործ ժանեակներր քն՝ք–
ով /ւ. ք*ա յագիտ՚-Ալաշկերտ-ւթոփրաք ՝Բ ալէ-Էրղր ո ւմ կան ։ (հուսերոլ կ^աքակցէին Անդրանիկի Հլ ՝Բեռիի շօրէն ե լ նրբօրէն՛ բանուած գեղեցիկ արուեստ մր
–թարերդ—Տրաաիղոն <^թրանսիթ՝^ի Հին ճ ան ա սլ ա ր - կամաւոբտկան գունդերը։ թուբքերր պաբտուեցան կր ցուցադրեն ; թատերէն կա իա ւած են սեղանի Հլ
Հ ով Հ Ատոնք մ իեւնո յն մամ տնակ ունին խոշոր Ա օ ո ւչպո լլա զի ե լ Գիլմ անի մ էք ։ քհէվանտուգի տատի դոյն զդոյն ծածկոցներ , մ՚էչքի ԼաԼ^Ր^ մե
ռագմ ական նշանակութիւն մոզովուբդնեբո ւ տե - կռի ւն երո ւ ընթացքին ինկաւ ՛Բեռին ։ տաքսէ խալիներ, ձեռագործներ ոսկեթել ե լ ար -
գա վախ ո ւթեանց կամ աշխաբՀա՚կալնեբոլ Համար՛է ռուսական յե՛լ ա ւի ո իւ ութ ի ւնր խառնակ ծաթահ իւս ե լ գունաւոր թե լեր ով բանուած ո–
Պատմութեան արշալոյսին Ըւրմիոյ լճի շրքա– կացութիւն մը ստեզծեց Ատրպատականի մէք։ Բ ի– րոնց ծաղիկներբ բնականի տպաւորութիւն կբ թո
կաներր կռուախնձոր են արդէն՝ Ասուրի եւ Վանի չերախով իբ բանակով կանգնած էր (հեշտ եւ էն– ՛ղուն։ Մասնաւոր խնամքով կր սլաՀոլին թանկա
ինքնակալներուն միքեւ։ դէ լի * թուրքե բբ խ ո լմեց ին Ատ բ՚պ ատ ա կ ան, ծրա - գին եկեղեցական զգեստներ —- շ ո լր չա ււ , փորու
Ն • • • Զ * գարուն Մարերը Ատը պա տ ա կան ր դբելո վ մի ա ցնել կ՛ո վկա սեան եւ Իր ան եան Ատ ր - րար ^ եմի՛փորոն, չաթալթադ, բաղսլան , արծաթ–
գարձուց ին կեդրոն ատ եղի : Ըստ Խ ո ր ենա ց ի ի Բիւ–> պտտականներ ր Հլ անկէ քալել Մ ի քին Ասիոյ վրայ։ եայ թագեր եւ գոյնղգոյն ՜բանուածքներով հողա
բասպի առասպելին, ունէին Համ այնավաբակսւն ՛Անդրանիկ Խոյի մօտ անյաքոզութեան մատնուե - թափներ : Հառիճո յ Վ^անքի եկեղեցական սպասնե
տեսակ մր կարգուսարքէ /Բիւրասպի վեբա՚գբու՚ած լով նաՀանՓեց \թախիքեւան ի վրա յով Զաո՝գեզուբ է րէն կան խաչ, սկիհ , բուր՛վառ, եւայլն։ քՕոշոր
դիւթական յատ կո՛ւթի ւնն՛ե ր ր ցո յց կուտան որ ի– ուր կասեցոլց թուրք-թա թա բ ական յարձակս ւմն ե՛ մետաքսեայ պաստառի մբ վրայ նկարազարդս լած
րենո պետք կրօնական Հանդամսւնք մր կր ներ - րբ ։ Վա ս սլ ո ւր ա կանի Հա յերր Կ ո ս տ ի ի ղեկավարու է ՝Ս ՚ Գրիդռր Լուսաւորչի երադբ* բոլոր վանքերբ
կայացնէր : ԱմգաՀակ Հիմը գրաւ բռնապե «՚ թեամբ , միացան Հեքեաբիէ գաղթած Ա՛ար շիմոնէ ներկայացուած են պաստառին վբայ» բանուա՚ծքր
տութեան եւ աւա տա պետ ո ւթե ան : Զրադաշտական ե լ Աղա Պետրոսի Նեստորականներուն, ու միասին շատ նուրբ եւ գեղեցիկ է :
կրօնր ծնաւ Ատրպատականի մէք։ Աւր՚միոյ մօտ Է կերտեցին Ատ բպ ա տ ա կանի Հ երո ս ամա բար, Տ ի լմա ԹԱեԿԱՐԺԷ-Ք ԻՐԵՐ
Զրադաշտի քարայրր : նի եւ Սւբմիո յ մէք ։ կոստի եւ Մ ար շիժոն սպան - (յիւթերու առատութեան եւ տեղի անբաւակա
Աարերր թէե ինկան կիւբոսի ե Տիգրան Ա*է նուեցան, բայց Հայ եւ ասորի մարտիկներն՛ ու մո– նութեան պատճառաւ շատ թան կա րմ էք Հն ո ւթիւն
Հ ա րո ւածն\ե ր ո ւն տակ, սա կա յն րարձր դիրք մ ր Գովո*֊րդբ ճեղքեցին թրքական գիօ^երր, ՛ու Համա– • ներ եւ իրեր ցուցադրութեան գրուած չեն ; Ասոնք
պաՀ ե ցին թէ Աքիմ ինեանց եւ թէ Հայ արքունիք տանի մօտ մ իա ցան Մ իքադետքի ան դլի ական ար - մասնաւոր արկղներու եւ դարակներու մէք առան
ներուն մէք, ուր ունէին թագաւորէն յետռյ երկ շաւաիւումրին % ձին կը պաՀ ուին • Պ • Կարօ ՚Լաֆագարեան ազնիւ
րորդութիւն ր ։ (Հետագային երր մաՀմետական ի՛ Հ՜* Բ ագո ւն ՛կա՛տաղի գէմ ա գ րո լթ ի ւն մը ցո յց գտնուեցաւ այս բամ ինն եւս ինձ ցուցնելու եւ ո–
խանութ ի ւնն երր տ իր ե ց՛ին իրանի, Ատ ր պա տ ա կանր •տուաւ թուրք՛—թաթարական ում ե ր ո ւն ։ Տ ըն ս թ ըր– րոշ բացատ րոլթիլններ տալու։ թանգարանի այ՛ս
սլա տուոյ տեգ մր կը գրաւէր, ի րր՝ աւատ թագա»» վիլ 191 Յին եկաւ Բադու ։ Ան գլի՛ ա կան զօբքր սա րամին ր Հարուստ է պատմագիտական մեծաբմէք
մառանդին, որաբեւելեան Հասկացողս ւթեամ՛ր երկ կայն դիրքե բ բ լքելով, պատճառ դարձաւ քաղաքին տօքիւմ աննե րով, որոնցմէ դիւանը միայն կբ պա
ք՛ ին Բ֊ * անձնաւորութիւնն է: անկման եւ. 20.000 Հայերու չարդին։ 1918/–^ րունակէ մօտ Հինգ Հագար ։ Ասոնց մէ^ կան քիուս
՛Եր կիր ր շուտուվ թօթափեց մ աւկեգոնական - Մունտրոսի զինադադարով թրքական ումերը Հե - կայսրերու Հայոց տուած Հրովարտակներ , յոլշա–
սելելկեան լուծր, րռնագ բաւեց նաեւ Հայաստանի ռացան Ատրպաատկանէն : ԳԲռԲ քաղաքական եւ դիտական գործերու, կաիմո–
մէկ մ ասր յ Արտաշէս Ա արերր դուրս նետեց Հա - ղիկոսներոլ , պատրիւ ՛բքներ ու բար ճրւ դիճան
• աս տանէն, եւ զին՛ա կց ե ցաւ 1921 ին Լենին Հ րամարեցալ ռուսական ազգե– նձն աւո բո ւթե անց կոնդակներ , թուղթեր ու նա
անոն ց Հ ետ ընդդէմ ցուձթեան
շբքանէն, իրեն վերասլաՀելով միայն, յք ակներ ։ ա տ ա խ ի ա պո ա ա մ բո ւթե ան օբադբու -
Անտիոքի Ա՚ելեւկեաններուն * Մեծն Տ էդրան Հաս - Ո՝ուսիո յ սպաոքնաց ող վտանգի
մբ պարագային թիւնբ գրուած 1915/5/* ասոնցմէ ղատ կան նաեւ
տատեց իր գերիշխանութիւնր անոնց վրայ, եւ ի– Ատբսլատականը
զին՛ուորական գրաւման ենթաբ - դիտական անտիպ ա շխաա ո ւթիւններ ։
ր ենց Հ ա րկ ատ ո լի պա ր տ ա ւո րո է֊թի ւննե րր խղճմտօ կ ե լո ւ ի բաւո լնքլւ : քհիզա & աՀ Փ՚է ՀլէՎի ո ր շատ
թանգարանը ունի լուսանկարչատուն մը ^ ուր
րէն կատարեցին Լոլկ ույ լոսի գէմ : //՚ արկոս - Ս,ն– նպաստաւոր պա լմաններու տակ գաՀակալած էր*
կան տասնեւութ Հազարէ աւելի սեւնկաբ ապակի՛
տոնիոսի ան յաք ող արշաւանքէն վերք, Պարթեւները բազմաթիւ սխա.լներ գործեց– Ա* Մշակութային
ներ ( Ո € 2 ; ծ է ^ 6 տ ) : Ասոնք կր ներկայցնեն մեր պւ
տիրեցին երկրին։ ե Հանրային ճնշումներ փոքր ամա սնութեանց դէմ :
մաՀ ն ա դիա ա կ ան յ ո ւշա րձ յններոլ , պեղո ւմն՚եբ ո ւ ,
Աասանեաց օրով Ատրպատականք կռուախնձոր Բ ՛ Սաատապատի դաշինքր ուղղուած Ո՚ուսիո ք
եղաւ Հայ Արշակունի ներոլ ե լ Պարսից միքեւ։ գէմ : *ե * Գերմանական Հաւկում : արձանագրութիւներու , զարդարանքներու , ազ
է) ո սրով եւ Տրդատ, Հռովմ ի գաղտն ի կամ յա յանի գագրական զանազան իրերու վերարտադրութիւն -
օմանդակութեամր, բազմիցս յարձակեցան ամԳ 1942^5՛ Հիթլէ րական գոբծակալներր կբ վխ - ներ։ Հայաստանի Հնութեան մշակոյթի վերաբեր
նաՀանգին վրայ, եւ Տրդատ ստացաւ արեւմտեան տա յին Ի բանի մէք։ Գերմ աներբ մ ա աղ րած է ին եալ ամէնէն մեծ մոզովածուն է այս։
Ատրպաաականր մինչեւ Գաւրէմ : Վյսսահ ե լ Մա - քեոստով - Վլատ ի կա լկաս գծով ի քնել Բադու ՚ մինչ ճոխ գրադարան մր պատմական , Հն ագի ս՛ա -
շեղ Մ ամ իկոնեաններր (եոմ֊է ք Լիբիա Ագիպտոս \Ա ուէգ Պազեստին
պարտութեան մ ա տ՛ևեցին Սուբ ի՛ա ի բ աք Ատ բպատ ա կ ան գծով պիտ ի մի ա–
Պարսիկներր Մ աղխաղան, Ա ագամաս եւ Գաւրէմ նար իրենց Հ ի ւս ի ս ա յին բան ա կին : Եւ թոլրքեբբ
քաղաքներուն ԼՈէ֊րք ՛Զ * գարուն ծագեցաւ ՄաւԼ ՜ պիտի արշաւէին կ ո վկաս : Ս թա լինկբատը քուրը կայ մաՀիկ մբ կը գծէ Մերձաւոր Արեւելքի քաՈ*
կր
դակի/ Համայնական շարմումր որ գսպուեցաւ կա– ձգեց ա յս օ^րադիբը : քհուսերբ ե ւ Ան դլի ա ց ին ե ր ր տէսին վրայ ։ Այո մաՀիկին ճառադայթնեբը
Սղերղ*
ւատի կողմէ* Ար շա կո ւն իներո լ անկումէն վերք, գրաւեցին իբանբ : քք՛ի գ ա շաՀ գաՀագր կուեցալ ե լ Հասնին մինչեւ Մամախաթուն , Գործոթ,
Աւարտյրի մէք Վարդան Մամիկոնեան պարտուե - պայ մ ան ա ւո ր ո ւե ց ան պարպել ե ր կիրը պա՛տ եր աղ - Խնուս, Ապա տան եւ ՊաՀրէյն*
ցաւ Պարսիկներէ, \,երսեՀապատի մօտ Վ^աՀան Մա– մ էն վեց ամիս վերքը % Ատբպատականը կարեւոր ռագմ ա ի՛՛ա ր ի՛ "ի" մըե
միկոնեան յաղթեց անոնց : Միլս Վ^արդան քախքա– է, իր արեւմտեան սաՀմաններուն վրայ Պ ա յաղի "
իւեց Պարսիկներր կաղամ ախի դաշտին մէք (Ո\ր~ Ատրպատականի մոգոՎոլրդր սակայն զայրա տի բացուածքը , ՝Բօթուրր , ///անասոբբ , ^1 իլէլէ^և1
միոյ լիճ) : Ատ րպատա կանր– րտգմիցս են թարկ » ցած ապիկար վարչութենէ մբ , որ կր կապտէր եւ Ո՚էվանտուզբ , Աեւ ծովու եւ Միջերկրականէ
ուեցաւ րիւզանգական արշաւանքներու, որոնց ա– լեգուական ե լ մշակութային ագատ ո ւթի ւննե բ բ, ե կողմբ նայ.ող պատուհաներ են։ իր եւ Բա՚գուիս՜
մէնէն նշանաւորն է Հայ Հերակլ կայսեր ներխոլ– բէկեբոլ շաՀ ագո րծմ ան կ՝ենթարկէր Հ ո զա գործ միչեւ ոչ մէկ բնական պատուար ; Անգլիացիները
մումր ; մոգովոլբդը , Ը^դփգե լ ո վ Աա բ պա տ ա կանը ինքնօ– զայն կբ նկատեն առաչաւոր դիրք մբ, որ կրնայ
է* գարուն Արա րնե րր նուաճեցին երկիրր, որ րէն Հռչակեց ՚.Մինչ ՝Բիւբտեբբ Ուրմիոյ լճին Լուրք վտանգել թէ իրենց քարիւղի (Բերքիւք , Աաա -
դարձաւ գօրաւոր էմիրոլթիւն մր քմշնամի Բագ– եւ Հարաւր Մ ուսթաֆա Պարզանիի ՛լ ե կ ա վա րո լ - տան, ՊտՀրէյն) եւ թէ Հնդկաստանի անիծեալ ճա–
ր ատ ո ւն ինե ր ո ւ եւ Արծ ր ո ւն ին եր ո լ, տպստամր յա թեամբ ինքնօրէն ՝Բ իւբտիստան մր կբ Հ իմնէ ին : սա՚պար^ր , ՚ղրի՚֊Ր Հայ ժողովուրդի բոլոր ղժ »•
ճախ Խալիֆային Հանդէպ։ Մ թ չ Հերի (Խոյ) մէք Վե ր Հեր ս կնքուած ռուսելպաբսիկ Համ աձա քնու - բախտ ութ եւ "3
թեամբ քհուսերբ Հոգերը։ Հայ ժողովոլրղբ
ր ո յ ն դրած էին րաւա՚կան գօրեգ մաՀմետական իշ– պարպեցին իրանեան ունի իր դարաւոր ի ր աւո ւն՛
խ աններ ՝ թշն ամ ի Վա սոլո լրակ ան ի Արծրո ւն ին ե - Ատրպատական ր ունի խայտաբզէտ բնակ չու - քբ Մերձաւոր Արեւելքի մէչ, նո լիր ագո րծ" ւած
րուն ։ Արաբական Լրքա՚եէ կարեւոր դէպքերէն է թիսն՝ Ազէրի, ՝Բիւբ տ, Պարսիկ , Նեստորական , 1914—1920 եւ 1940 ,1945 ինկած Հայ Հերոս նա՛
Բաբանի ղմուարաղուսպ Համայնական՛ շաբմումրւ Հայ, Հրեայ, տարրեր շաՀերով, ծագումով, կրօ Հատակներոլ արիւնով։ Հետեւինք աւչի ուշով
Տ՝Ա * գարուն Ա ելճուքնեբ բ Հ աստ ատուեցան նով եւ կենցազով։ Մէկ օզակն է քաքիլզաբեր ըն Ատրպատականի Հարցին, որ կրնայ իր անդրադար
Հոն ։ Զաքաբէ եւ իվանէ , Հայ եւ վրացի զօրքով դարձակ Հ ո գա շերտի մը , որ Մ111 յՔո ա Կրոզնի ձումն ունենալ Հայկական Հարցի լուծմա՛ն վրայ ՚
Անդրկովկասը մաքբելէ վերք, եկան մինչեւ Ար - Բա դու թաւրիղ ՚Բէրքուք Հանգր՛ուանն եր ոՎ Հս– ԱՐՏԱԻԱԶԴ ԱՆՏՈՆԵԱ՚ե
Fonds A.R.A.M
Ատրպատական, Մ ուզանի
Մ ոնկոլնեբբ խումեցին
դաշտ բ , օմտուած գեղեցիկ արօտատեղիներով եւ
մ եղմ կլիմ ա յով, ա յս վերքի ննե բո ւն սիրած բանա– (Գ– հւ վերջին մաս)
թերթերը նորէն կր խօսին Ատբպատական ի կատեղիննեբէն մին էր։ Երբ իրենց կեդրոնա՛կան ՄԻՋԱՆՑ-Ր ֊ ԱԶԳԱԳՐԱԿԱՆ ԲԱԺԻՆ
ցուցասրահի
մ աս ին, ո ր ա ա կա ւ ին վե ր քն ա կան Համ աձա յնու - վար չութ իւնբ պա ռա կա ո ւե ց ա ւ, Ատր պատ ականր Ազգադրական բաժինվէ ընդարձակ
Հետաքրքրական
թեան մր չէ յանգած– իբան\ի կեգր * կառավարս լ. - մաս կազմեց Մերձ ՛Արեւելքի իլխանութեան։ (ԻԳ.
երկ մր մէչ է որ ունի 6700 տեսակ
թեան Հետ : գարու վեբքերր Գարադօյունլուներր տիրեցին
Շատ քիչեր գաղափար ունին իրանի այս մեծ րին է Լենկթիմուր անոնցմէ Գաբա իուսուֆի յաո~ իրեր Արել-ելահայ եւ. ԱրելմտաՀայ տնտեսութեան
նաձանգին քքտթւէն% ուր Հայեր՛ի ալ կաբիւոր թիւ. մյլ թեց, իլ՛ մ՚աՀԷ% վերք Գաբա էոք-սուֆ վերադարձաւ, եկ արՀ\եսաներբլ վերաբերեալ < Ասոնք միլք, կրդմէ
Կը (լՀպմխֆ֊Հ իւ, թպաննֆց Լենկթիմուր ի որդին քԲիրԱ& ֊ Ա>իի գքղքՓ^Բ մՔ \քք–տա% մեր ^Ա՚՚վքքք֊Բ^Փ (լ*ֆՒ.
Կա սսլ իո ֆ-ո վո ւ տբիւմւոեան սպի եր ո ւֆ վրա/ Ական տար յաքոբդեց Հօբր եւ քտղաւ Լենկթիմուբէ ցաղէ իւ թովբյթներրլ մարին հ 8րկցադ,րրլ.թեան
րնդարձակ Հողամաս մըն է ^ Հիւսիսային մասը յաքորդներէն ԱաՀ թուՀի Հակառակորդբ ։ Սա– ղբուսէձ– են օդեր , աա ար անՀասներ , մատանիներ ,
նախկին Աղուանից երկիրր, Բագ ո լ մայրաքաղա կայն ի ր եղբօր Ջ Հ անշաՀ ի մ աՀ էն վե բք, Գա րագօ– գլխի թառիկներ է խոշոր դարդար ուձ՛ ճարմանդներ,
քովդ խորՀ* Հանրապետութիւն մրն ԷՀ Հարաւային յունլուներր Հ ետգՀ ետ է տկարացան, եւ Ագղօ յուե– գոյնդգոյն բանուածքներով գօտիներ ե լ վզսոցնեբ,
մ ասր թաւրիղ մայրաքաղաքով վարչական, աշխաբ– լունեբր բռնեց ին իրենց տեղր, մ ին չեւ որ Ար տ ա լի մանեակներ , մկչ\քի, դլխոլ ել ճակատի պկսպիսի
Հ ադր ա կան ել պատմ ական մ էկ մ ասն է իրանեան լի Ա օֆինեբր Հ ետգՀ ետ է զօր ան ա լո վ &աՀ իսմայթ զարդարանքներ , արծաթէ Հայելի եւ սանտր, գի.
բարձրաւանդակին : Ա իւս գլխաւոր քաղաքներն են լի օրով Իրանեան եւ Հայկական բարձրաւանդակ - նիի ամաններ եւայլն : Նաեւ սուր, չերեփ, սրճա
էնգէլի, Ռէշտ, Միանէ, Աբտաբիլ, Մակու, Խոյ, Ո*֊ր" նեբր Հպատակեցուցին։ \)ավոլգ Սուլթան Ս է լիմ ման, րմպակ, ժամացոյցի ամաններ , քսակներ,
մ իա եւ Տ իէմ ան ; Զալտ բբ անի մէք յաղթեց &աՀ ի սմա յի լի : Իր աչքերուն սուրմա գնելու գործ՜իք, ասղաման, ար
Արաքսր կր բամնէ երկիրը Խ . Ափոլթենէն ու. քորդներր , մասնաւորաբար Ա իւլէ յմ ան Գտնունի 1ւ ծաթէ տուփեր , գաւաթներ , բաժակակալներ , սր
ի ր գետ ակ իցներ ով կ*ոռո դէ ի ր արգաւանդ դաշտե– Սուլթան Մուբատ բազմիցս արշաւեցին Ատրպա - բատուփեր ելայլն։ Այս իրերէն ոմանք Համբաւա
րոլն մեծագոյն մասր։ Ու֊բմիոյ լիճը ներքին ա լա տական ։ Գաւրէմ քանիցս գրաւուեցաւ թուրքերու ւոր արուեստագէտ Վարգատ Բադամի ձեռքով շին
գ՛ սն մր կր ձեւացնէ իր Հո ւրքը, ստանալով բաղ - կողմէ ։ Բայց ա Հ Աբբաս այգ քաղաքին մօտ դա* ուած են Շուշիի մէչ՛. Բադամի արուեստ բ անգու–,
մաթիւ. գետեր է նոնք քախքախելով, վեբքնօբէն նուիբադործեց գա կան է • դժբախտաբար իր մահով իր արուեստն
Գար ատ աղ լեռնաշղթան կր կտրէ Ատրպատա– պ տ րս կակ ան տիրապետ ութի ւնր Աաբպ ատ ակ անի ալ կորս ո լա ծ է :
կանր արեւելքէն վրայ : Ցուցադրուած
արեւմ ո ւա ք ; Արեւմ տեան Հա յաս՛ են նաեւ ՀՀատախի եւ Կարս քա
տանի սաՀմաններուն վրայ կր բարձրանան մեծ ու դար ուն "կիգբբ Ռուսեբբ Պարսից Հար -. ղաքի կանանց նաշխուն մետաքսեայ գգեստներբ^
փոքր Ա՚ասիսներր եւ Զագռօ՚շր ; Բոլոր այս շեոՀնե– կագրեցին թիւբքմ էն չայի Գաշի"ՔԸ, որ Արաքսի ՛որոնք իրենց գեղեցիկ բան՛ուածքով ե լ յօրինուած
բը եւ իրենց ճիլղաւորումներր Լբացի Մասիսնե - Հիւսիսային Հողամասերը հ֊ Մ՛ուզանը 1լենթաբկէր քով եթէ չեն դեր ագան ցեր Աւր ո սլայի 1ւ Ամերիկա
րէն), օժ՜տուած են պարարտ արօտատեղիներով ւ իրենց : 1 907ի անգլեւռուս Համ աձա յնութիւնն ալ յի մէշ^ ՚քէ՚ր տեսած կանացի զգեստներու զարդա
Աա ր պա տա կան ր Ա ե լ ծովու Հետ իր առեւտրական դրաւ Ատրպատա կանը ռուսական աղդեցոլթեան րանքի արուեստ ր, անոնցմէ ալ ետ չեն մնար։ կա
կապերը Հայաստան ի մ ի քո ց ով է որ կր կատարէ՝ շր քանին մէք։ 1915^ ընգՀ * պատերազմի Հետեւան բինի ոսկեթել բանուածքներով կիներու բաճկո -
Ջ ո ՚ լֆա-Լ են ինակ ան-թ ի ֆլիզ-֊Պաթո ւմ եր կա թո ւղի - քով ռուս եւ թուրք բանա.կներբ մտան Ատրպատա* նակներր եւ Վ^անի ասեղնագործ ժանեակներր քն՝ք–
ով /ւ. ք*ա յագիտ՚-Ալաշկերտ-ւթոփրաք ՝Բ ալէ-Էրղր ո ւմ կան ։ (հուսերոլ կ^աքակցէին Անդրանիկի Հլ ՝Բեռիի շօրէն ե լ նրբօրէն՛ բանուած գեղեցիկ արուեստ մր
–թարերդ—Տրաաիղոն <^թրանսիթ՝^ի Հին ճ ան ա սլ ա ր - կամաւոբտկան գունդերը։ թուբքերր պաբտուեցան կր ցուցադրեն ; թատերէն կա իա ւած են սեղանի Հլ
Հ ով Հ Ատոնք մ իեւնո յն մամ տնակ ունին խոշոր Ա օ ո ւչպո լլա զի ե լ Գիլմ անի մ էք ։ քհէվանտուգի տատի դոյն զդոյն ծածկոցներ , մ՚էչքի ԼաԼ^Ր^ մե
ռագմ ական նշանակութիւն մոզովուբդնեբո ւ տե - կռի ւն երո ւ ընթացքին ինկաւ ՛Բեռին ։ տաքսէ խալիներ, ձեռագործներ ոսկեթել ե լ ար -
գա վախ ո ւթեանց կամ աշխաբՀա՚կալնեբոլ Համար՛է ռուսական յե՛լ ա ւի ո իւ ութ ի ւնր խառնակ ծաթահ իւս ե լ գունաւոր թե լեր ով բանուած ո–
Պատմութեան արշալոյսին Ըւրմիոյ լճի շրքա– կացութիւն մը ստեզծեց Ատրպատականի մէք։ Բ ի– րոնց ծաղիկներբ բնականի տպաւորութիւն կբ թո
կաներր կռուախնձոր են արդէն՝ Ասուրի եւ Վանի չերախով իբ բանակով կանգնած էր (հեշտ եւ էն– ՛ղուն։ Մասնաւոր խնամքով կր սլաՀոլին թանկա
ինքնակալներուն միքեւ։ դէ լի * թուրքե բբ խ ո լմեց ին Ատ բ՚պ ատ ա կ ան, ծրա - գին եկեղեցական զգեստներ —- շ ո լր չա ււ , փորու
Ն • • • Զ * գարուն Մարերը Ատը պա տ ա կան ր դբելո վ մի ա ցնել կ՛ո վկա սեան եւ Իր ան եան Ատ ր - րար ^ եմի՛փորոն, չաթալթադ, բաղսլան , արծաթ–
գարձուց ին կեդրոն ատ եղի : Ըստ Խ ո ր ենա ց ի ի Բիւ–> պտտականներ ր Հլ անկէ քալել Մ ի քին Ասիոյ վրայ։ եայ թագեր եւ գոյնղգոյն ՜բանուածքներով հողա
բասպի առասպելին, ունէին Համ այնավաբակսւն ՛Անդրանիկ Խոյի մօտ անյաքոզութեան մատնուե - թափներ : Հառիճո յ Վ^անքի եկեղեցական սպասնե
տեսակ մր կարգուսարքէ /Բիւրասպի վեբա՚գբու՚ած լով նաՀանՓեց \թախիքեւան ի վրա յով Զաո՝գեզուբ է րէն կան խաչ, սկիհ , բուր՛վառ, եւայլն։ քՕոշոր
դիւթական յատ կո՛ւթի ւնն՛ե ր ր ցո յց կուտան որ ի– ուր կասեցոլց թուրք-թա թա բ ական յարձակս ւմն ե՛ մետաքսեայ պաստառի մբ վրայ նկարազարդս լած
րենո պետք կրօնական Հանդամսւնք մր կր ներ - րբ ։ Վա ս սլ ո ւր ա կանի Հա յերր Կ ո ս տ ի ի ղեկավարու է ՝Ս ՚ Գրիդռր Լուսաւորչի երադբ* բոլոր վանքերբ
կայացնէր : ԱմգաՀակ Հիմը գրաւ բռնապե «՚ թեամբ , միացան Հեքեաբիէ գաղթած Ա՛ար շիմոնէ ներկայացուած են պաստառին վբայ» բանուա՚ծքր
տութեան եւ աւա տա պետ ո ւթե ան : Զրադաշտական ե լ Աղա Պետրոսի Նեստորականներուն, ու միասին շատ նուրբ եւ գեղեցիկ է :
կրօնր ծնաւ Ատրպատականի մէք։ Աւր՚միոյ մօտ Է կերտեցին Ատ բպ ա տ ա կանի Հ երո ս ամա բար, Տ ի լմա ԹԱեԿԱՐԺԷ-Ք ԻՐԵՐ
Զրադաշտի քարայրր : նի եւ Սւբմիո յ մէք ։ կոստի եւ Մ ար շիժոն սպան - (յիւթերու առատութեան եւ տեղի անբաւակա
Աարերր թէե ինկան կիւբոսի ե Տիգրան Ա*է նուեցան, բայց Հայ եւ ասորի մարտիկներն՛ ու մո– նութեան պատճառաւ շատ թան կա րմ էք Հն ո ւթիւն
Հ ա րո ւածն\ե ր ո ւն տակ, սա կա յն րարձր դիրք մ ր Գովո*֊րդբ ճեղքեցին թրքական գիօ^երր, ՛ու Համա– • ներ եւ իրեր ցուցադրութեան գրուած չեն ; Ասոնք
պաՀ ե ցին թէ Աքիմ ինեանց եւ թէ Հայ արքունիք տանի մօտ մ իա ցան Մ իքադետքի ան դլի ական ար - մասնաւոր արկղներու եւ դարակներու մէք առան
ներուն մէք, ուր ունէին թագաւորէն յետռյ երկ շաւաիւումրին % ձին կը պաՀ ուին • Պ • Կարօ ՚Լաֆագարեան ազնիւ
րորդութիւն ր ։ (Հետագային երր մաՀմետական ի՛ Հ՜* Բ ագո ւն ՛կա՛տաղի գէմ ա գ րո լթ ի ւն մը ցո յց գտնուեցաւ այս բամ ինն եւս ինձ ցուցնելու եւ ո–
խանութ ի ւնն երր տ իր ե ց՛ին իրանի, Ատ ր պա տ ա կանր •տուաւ թուրք՛—թաթարական ում ե ր ո ւն ։ Տ ըն ս թ ըր– րոշ բացատ րոլթիլններ տալու։ թանգարանի այ՛ս
սլա տուոյ տեգ մր կը գրաւէր, ի րր՝ աւատ թագա»» վիլ 191 Յին եկաւ Բադու ։ Ան գլի՛ ա կան զօբքր սա րամին ր Հարուստ է պատմագիտական մեծաբմէք
մառանդին, որաբեւելեան Հասկացողս ւթեամ՛ր երկ կայն դիրքե բ բ լքելով, պատճառ դարձաւ քաղաքին տօքիւմ աննե րով, որոնցմէ դիւանը միայն կբ պա
ք՛ ին Բ֊ * անձնաւորութիւնն է: անկման եւ. 20.000 Հայերու չարդին։ 1918/–^ րունակէ մօտ Հինգ Հագար ։ Ասոնց մէ^ կան քիուս
՛Եր կիր ր շուտուվ թօթափեց մ աւկեգոնական - Մունտրոսի զինադադարով թրքական ումերը Հե - կայսրերու Հայոց տուած Հրովարտակներ , յոլշա–
սելելկեան լուծր, րռնագ բաւեց նաեւ Հայաստանի ռացան Ատրպաատկանէն : ԳԲռԲ քաղաքական եւ դիտական գործերու, կաիմո–
մէկ մ ասր յ Արտաշէս Ա արերր դուրս նետեց Հա - ղիկոսներոլ , պատրիւ ՛բքներ ու բար ճրւ դիճան
• աս տանէն, եւ զին՛ա կց ե ցաւ 1921 ին Լենին Հ րամարեցալ ռուսական ազգե– նձն աւո բո ւթե անց կոնդակներ , թուղթեր ու նա
անոն ց Հ ետ ընդդէմ ցուձթեան
շբքանէն, իրեն վերասլաՀելով միայն, յք ակներ ։ ա տ ա խ ի ա պո ա ա մ բո ւթե ան օբադբու -
Անտիոքի Ա՚ելեւկեաններուն * Մեծն Տ էդրան Հաս - Ո՝ուսիո յ սպաոքնաց ող վտանգի
մբ պարագային թիւնբ գրուած 1915/5/* ասոնցմէ ղատ կան նաեւ
տատեց իր գերիշխանութիւնր անոնց վրայ, եւ ի– Ատբսլատականը
զին՛ուորական գրաւման ենթաբ - դիտական անտիպ ա շխաա ո ւթիւններ ։
ր ենց Հ ա րկ ատ ո լի պա ր տ ա ւո րո է֊թի ւննե րր խղճմտօ կ ե լո ւ ի բաւո լնքլւ : քհիզա & աՀ Փ՚է ՀլէՎի ո ր շատ
թանգարանը ունի լուսանկարչատուն մը ^ ուր
րէն կատարեցին Լոլկ ույ լոսի գէմ : //՚ արկոս - Ս,ն– նպաստաւոր պա լմաններու տակ գաՀակալած էր*
կան տասնեւութ Հազարէ աւելի սեւնկաբ ապակի՛
տոնիոսի ան յաք ող արշաւանքէն վերք, Պարթեւները բազմաթիւ սխա.լներ գործեց– Ա* Մշակութային
ներ ( Ո € 2 ; ծ է ^ 6 տ ) : Ասոնք կր ներկայցնեն մեր պւ
տիրեցին երկրին։ ե Հանրային ճնշումներ փոքր ամա սնութեանց դէմ :
մաՀ ն ա դիա ա կ ան յ ո ւշա րձ յններոլ , պեղո ւմն՚եբ ո ւ ,
Աասանեաց օրով Ատրպատականք կռուախնձոր Բ ՛ Սաատապատի դաշինքր ուղղուած Ո՚ուսիո ք
եղաւ Հայ Արշակունի ներոլ ե լ Պարսից միքեւ։ գէմ : *ե * Գերմանական Հաւկում : արձանագրութիւներու , զարդարանքներու , ազ
է) ո սրով եւ Տրդատ, Հռովմ ի գաղտն ի կամ յա յանի գագրական զանազան իրերու վերարտադրութիւն -
օմանդակութեամր, բազմիցս յարձակեցան ամԳ 1942^5՛ Հիթլէ րական գոբծակալներր կբ վխ - ներ։ Հայաստանի Հնութեան մշակոյթի վերաբեր
նաՀանգին վրայ, եւ Տրդատ ստացաւ արեւմտեան տա յին Ի բանի մէք։ Գերմ աներբ մ ա աղ րած է ին եալ ամէնէն մեծ մոզովածուն է այս։
Ատրպաաականր մինչեւ Գաւրէմ : Վյսսահ ե լ Մա - քեոստով - Վլատ ի կա լկաս գծով ի քնել Բադու ՚ մինչ ճոխ գրադարան մր պատմական , Հն ագի ս՛ա -
շեղ Մ ամ իկոնեաններր (եոմ֊է ք Լիբիա Ագիպտոս \Ա ուէգ Պազեստին
պարտութեան մ ա տ՛ևեցին Սուբ ի՛ա ի բ աք Ատ բպատ ա կ ան գծով պիտ ի մի ա–
Պարսիկներր Մ աղխաղան, Ա ագամաս եւ Գաւրէմ նար իրենց Հ ի ւս ի ս ա յին բան ա կին : Եւ թոլրքեբբ
քաղաքներուն ԼՈէ֊րք ՛Զ * գարուն ծագեցաւ ՄաւԼ ՜ պիտի արշաւէին կ ո վկաս : Ս թա լինկբատը քուրը կայ մաՀիկ մբ կը գծէ Մերձաւոր Արեւելքի քաՈ*
կր
դակի/ Համայնական շարմումր որ գսպուեցաւ կա– ձգեց ա յս օ^րադիբը : քհուսերբ ե ւ Ան դլի ա ց ին ե ր ր տէսին վրայ ։ Այո մաՀիկին ճառադայթնեբը
Սղերղ*
ւատի կողմէ* Ար շա կո ւն իներո լ անկումէն վերք, գրաւեցին իբանբ : քք՛ի գ ա շաՀ գաՀագր կուեցալ ե լ Հասնին մինչեւ Մամախաթուն , Գործոթ,
Աւարտյրի մէք Վարդան Մամիկոնեան պարտուե - պայ մ ան ա ւո ր ո ւե ց ան պարպել ե ր կիրը պա՛տ եր աղ - Խնուս, Ապա տան եւ ՊաՀրէյն*
ցաւ Պարսիկներէ, \,երսեՀապատի մօտ Վ^աՀան Մա– մ էն վեց ամիս վերքը % Ատբպատականը կարեւոր ռագմ ա ի՛՛ա ր ի՛ "ի" մըե
միկոնեան յաղթեց անոնց : Միլս Վ^արդան քախքա– է, իր արեւմտեան սաՀմաններուն վրայ Պ ա յաղի "
իւեց Պարսիկներր կաղամ ախի դաշտին մէք (Ո\ր~ Ատրպատականի մոգոՎոլրդր սակայն զայրա տի բացուածքը , ՝Բօթուրր , ///անասոբբ , ^1 իլէլէ^և1
միոյ լիճ) : Ատ րպատա կանր– րտգմիցս են թարկ » ցած ապիկար վարչութենէ մբ , որ կր կապտէր եւ Ո՚էվանտուզբ , Աեւ ծովու եւ Միջերկրականէ
ուեցաւ րիւզանգական արշաւանքներու, որոնց ա– լեգուական ե լ մշակութային ագատ ո ւթի ւննե բ բ, ե կողմբ նայ.ող պատուհաներ են։ իր եւ Բա՚գուիս՜
մէնէն նշանաւորն է Հայ Հերակլ կայսեր ներխոլ– բէկեբոլ շաՀ ագո րծմ ան կ՝ենթարկէր Հ ո զա գործ միչեւ ոչ մէկ բնական պատուար ; Անգլիացիները
մումր ; մոգովոլբդը , Ը^դփգե լ ո վ Աա բ պա տ ա կանը ինքնօ– զայն կբ նկատեն առաչաւոր դիրք մբ, որ կրնայ
է* գարուն Արա րնե րր նուաճեցին երկիրր, որ րէն Հռչակեց ՚.Մինչ ՝Բիւբտեբբ Ուրմիոյ լճին Լուրք վտանգել թէ իրենց քարիւղի (Բերքիւք , Աաա -
դարձաւ գօրաւոր էմիրոլթիւն մր քմշնամի Բագ– եւ Հարաւր Մ ուսթաֆա Պարզանիի ՛լ ե կ ա վա րո լ - տան, ՊտՀրէյն) եւ թէ Հնդկաստանի անիծեալ ճա–
ր ատ ո ւն ինե ր ո ւ եւ Արծ ր ո ւն ին եր ո լ, տպստամր յա թեամբ ինքնօրէն ՝Բ իւբտիստան մր կբ Հ իմնէ ին : սա՚պար^ր , ՚ղրի՚֊Ր Հայ ժողովուրդի բոլոր ղժ »•
ճախ Խալիֆային Հանդէպ։ Մ թ չ Հերի (Խոյ) մէք Վե ր Հեր ս կնքուած ռուսելպաբսիկ Համ աձա քնու - բախտ ութ եւ "3
թեամբ քհուսերբ Հոգերը։ Հայ ժողովոլրղբ
ր ո յ ն դրած էին րաւա՚կան գօրեգ մաՀմետական իշ– պարպեցին իրանեան ունի իր դարաւոր ի ր աւո ւն՛
խ աններ ՝ թշն ամ ի Վա սոլո լրակ ան ի Արծրո ւն ին ե - Ատրպատական ր ունի խայտաբզէտ բնակ չու - քբ Մերձաւոր Արեւելքի մէչ, նո լիր ագո րծ" ւած
րուն ։ Արաբական Լրքա՚եէ կարեւոր դէպքերէն է թիսն՝ Ազէրի, ՝Բիւբ տ, Պարսիկ , Նեստորական , 1914—1920 եւ 1940 ,1945 ինկած Հայ Հերոս նա՛
Բաբանի ղմուարաղուսպ Համայնական՛ շաբմումրւ Հայ, Հրեայ, տարրեր շաՀերով, ծագումով, կրօ Հատակներոլ արիւնով։ Հետեւինք աւչի ուշով
Տ՝Ա * գարուն Ա ելճուքնեբ բ Հ աստ ատուեցան նով եւ կենցազով։ Մէկ օզակն է քաքիլզաբեր ըն Ատրպատականի Հարցին, որ կրնայ իր անդրադար
Հոն ։ Զաքաբէ եւ իվանէ , Հայ եւ վրացի զօրքով դարձակ Հ ո գա շերտի մը , որ Մ111 յՔո ա Կրոզնի ձումն ունենալ Հայկական Հարցի լուծմա՛ն վրայ ՚
Անդրկովկասը մաքբելէ վերք, եկան մինչեւ Ար - Բա դու թաւրիղ ՚Բէրքուք Հանգր՛ուանն եր ոՎ Հս– ԱՐՏԱԻԱԶԴ ԱՆՏՈՆԵԱ՚ե
Fonds A.R.A.M
