Page 162 - \ARM_19-1946_03

ա / ւ Ն € Ի ՍԱՆԵՐԸ թենէն ոբ քայքայած էբ իրենց քոՀ։ը% ՀԱ6ԱՍՏԱՆԻ ԹԱՆԳԱՐԱնԸ
Անոնց ամէնէն
պզտիկը Աբտաշ սկսաւ Հե­

(ՊԱՏՄՈՒԱԾ*) կեկալ ու լալ դառնագին :

Իյե՚նթ, ինչոթւ կուլաս * * * Նոր մըն ալ կբ քյ . Հայաստանի պատմական Պետական Թան–

շինենք* աւ–ելի՛ Հաստատուն , աւելի գեղեցկաշէն, գարանբ Հաստատուած է \Գ2\ին;Հոն ամփոփուած

Տարաշխարհիկ սերմնացաններ * երկինքէն , Հունա՛ , վերը, բարձունքին վյրայ, ուր Հեղեղը ա– են եւ կը ցուց ագ բուին Հայ մ ո գովոլբդի անց եալ

քաղաքին վյրայ, պարկերով ՀբաՀատիկնեբ պաք - մենեւին չի կրնար Հասնիլ • • •

պեցին ու Հ եռացան անմ իգապէս : Այս անգամ եկեղեցի մը շինենք, ոբ Աստ­ մշակոյթի վերաբերեալ ստեղծագոբծոլթիլնները :

Բազարը սպասեց իր խ լուր գի գետն աղամքա­ ուած պապան չփլցնէ , պատասխանեց Աբտաշ։ թէեւ թանգարանը միայն քառորդ դաբոլ գոյու­

նին մէջ, մահասարսո՛ւռ, մինչեւ որ անոնց երկ– — Զէ՛ * * • գդրոց շինե՛նք, գաբո՚ց * . . խոշոր , թիւն մը ունի, սակայն իր ճոխ / լ պէսպիսուն Հա–

նասոյլերոլ ամեՀի արձագանգը մարեցաւ, իրենց եբկոէ* յարկով , մեծանիւսա , առաջեկը պաըտէղով , ւաքածոներով կբ գերազանցէ նոյնիսկ եւրոպական

վերադարձի ճամ քոլն վրա յ ; պատասխանեց Աուըէն ; փոքր թսզդեըու թանգարանները, քանղի Հայաստան

Անոնց վարուցանի ափերը բացուած էին ան՛ Ոտքերը րոպի կցան , թեւերը սօթտուեցան ի Հնումն ունեցած է արուեստագիտական բաըճբ

է մ շակո յթ ; թանգարանի ա յքեմու տնօրէնն է Պ * Կա­

պարագիծ֊^ ա^էն ու ձախ էն , առանց ղան ազան ո Կ՛֊ ջիղերը պրկուեցան , քյրաի\ԱՔԷ\ սկ**"*Կ ՚Իագել, ճիշտ

թեան : Աւե՛ ր , աւերա՛կ , փլուզո՛ւմ , փլատա՛կ * ո՛­ նախորդ գիշեբուան Հեղեղին նման։ Ու քանի մը րօ ՚Լաֆագարեան, ոբ եօթբ տարիներէ ի վե՛ր կը

րոնց վեր եւ ամպանման փոշին կ\ը յածէր խելա - օրուան մէջ, պճըլիկնեըը կոթողեցին եբկյարկանի վարէ այս Հաստատութիւնը : Ան քառասունն տա­

գաք : փառաւոր դպրոց մը, յառաջամասը պարտէզո՛վ մը րեկան գիտնական մըն է* ունի գրած շաա մը

Այգ գմոխաըոյս ՀրաՀ ատիկնեբէն Հատ մը պայ» օմտուած , որ ի ր ճեբմ ակ պատերով ու կանոնա - պատմաՀնագիտական ԱլԱՕշ|ւՆրս1յր ել յօդուածներ ;

իք ահ էր Հեռաւոր դղեակի մը գէխին , ու փռեր էր ւոբ գիծեբով կը նմանէր իսկապէս կրթական պաշ­ Թանաե գաբ ասը բէ ՚յմնո ,ձ~ է շ. ո մը մ ս

գա յն՝ գետին , ագիքները դուրս թափած : ԳիաՀա– տօնատան մը , որուն գլխին կը պակսէր միայն Առա՛ջին ը ՛Նախ ապաաս՛ ակա Ը բա մնի ցուց աս բաՀն

նում , ին չա խո յզ աշխատանք , մ աքը ա գործում , Օ՛­ ԳՍ°Լահ "^Լ7– գեղածուփ ։ է ։ Հոս կբ տեսնուին ամէնէն Հին գարերու պատ­

րերով ու ամիսներով։ Հիմա, ան խաղավայրն է Տաջոըգ օրը, դպրոցին պարտէզը , անսպասելի կանս զ իրեր Քարէ մուրճեր, գանակներ, սղոց­

թաղամասի մանուկներուն՝։ բանակռիւ մը տեղի կ՚ունենար դ ր օ շ ա կ ի կււխ. : ներ եւն . որոնք գտնուած են Արղնիի բարձ­

—- Աբտա՛շ, Աաւրէ՛ն , եկէք տուն - տուն իսա՛­ 1 Ա՛տ չէ * * * ասիկա է * * * րաւանդակին վյրայ եւ որ երկրաբաններու կոգմէ

ղանք * * * =— Զէ՛ ք իմինս է. ես Հօրս Հարցուցած եմ։ իք . Աիութեան Հնագոյն վ***յրը նկատ ո ւած է Հին

Հրաւէրը, շեփորի մը պէս Հնչեց, անոնց ման­ Աս ալ . . . ,իմ Հօրս լլսաօ-ը շիա ա ղ կ : քաքէ գարու շրջանէն մնացած ։

կական Հոգիներ էն ներս , ընազդի ճամ բով ու երե­ . Զէ՛ • • • իմս շիտակ է... ա՛ս պէտք է դնել... էք * Մ իութեան ամէնէն Հին բնակավայրերը

քը մ է կ վազեց ին դէպի լքուած ա լեր ա կն եը\ը , ինչ­ ՚ Զէ՛ » նԼԼԼաՍ > Իմ ըերածս որոնք նոր քարէ գարուն (ո6օԱէհւՇ կր պատկա­

պէս թռչունները կը խոյանան ցորենի Հասուն ար– Լեւոնն ու Աուըէնը, փ"քրիկ աքաղաղներու նին որ քսել է թէ տասը Հազար տարուան Հնալ–

աի մը վրայ % նման , դէմ գիմաց ելած , առին , տուին իրարու , իմիւն ունին Հայաստանի մէջ երեւան եկան ։

Գուն, Աբտաշ, Հող կը կրես* Աո լրէ՛ն, ի ւր ա քան չի ւբ ը յամառօ րէն պնդելով իբ ըսածին ՕուցասրաՀին կեդրոն բ ի տես դրուած է ՛Շ էնգա–

գուն ալ կղմին ար, ես ալ Հիմեր ո լ քարեր է վրայ ; Լայները ՀետզՀետէ սկսան բարձրանալ , ւ ի իժ գիւգի պեղումներէն Հ ան ուած օճախ մը մէկ

Ամրան արեկը կը Հաւաքէր կայծեր , երկնա­ շրթները դողալ, դէմքեքբ գունատի լ ու աչքերը մ եթը տրամ ադծով որ գտնուեցաւ նոյն գԻլգԻ

կամարէն , իր Հնոցը Հ ըաՀրելու Համար ։ $՝ո չո ւն– կարմբիլ։ Պզտիկ դեւի ձագ մը կը շրքէր իրենց կեդրոնին մէջ Հ ան ո լած կլոր շէնքէ մը։ Հոս կը

ները կը սաւառնէին ո զ րան ո ւա գ * փլատակներուն մա տազ Հոգիներուն մէջ, կիրքին խելառ թափա– կատարուէ ին Հ ե թ ան ո սն ե ր ո ւ զո Հ ա րե ր ո ւթ ե ան ծէ–

\վյըա՛յէն : Ա ին իր քան դո լած քո յնը կը փնտռէր , Հաբումնեբէն մոլեգնած, ոբ կբ սպառնար քանդել սերը : Ւսկ Շէնգաւիթ Երեւանի շրջանին մէջ է ել

մ իլսը իր կո ըսուած ձագուկները , որ մէկն ալ ամէն միութիւն, Համերաշխութիւն զոր Համագոբ– կբ պատկանի երրորդ Հազարամեակին :

թե ւաւոր , նորաստեզծ Հրէշներու սարսափէն տա­ ծակցաբար ոոյց տուած էին մինչեւ Հ՛իմա։ Տուցաս բաՀ ին ե րկրո րդ բամ ին ը յ ա տ կա ց ո լած է

կաւին սրտաճաք։ Ւ՛սկ Միջերկրական ր ջրասիւնե– Ամ էն էն պ զա ի կը, Արա աշ ապշաՀ ար կր գիտէր գուձնաղարդ խեցեղէններու ւԱսոնք կուգան մշակոլ–

րոլ աՀադնագղորդ անկումէն փշրուած թեւերը կը բան ա կռի ւբ ։ ^/ը զարմ անաբ * * * ին չոՐ° ւ ա յս պա - թ ա յին շրջանէ մը, որ կը Համ ա պա տ ա ս խ ան է նա–

շարմէր ցաւատանջ ; ռակտում բ : ք* րեն ա յնպէս կը թուէ ր թէ ԳՐաօԻ խա - Հոմ ե ր եան մամ ան ակա շրջան ի քաղաքակըր -

Բայց միջօրէ չեղած, մանուկներուն տունը Ա իշէէը եկեր, կանդէէեբ Է սեւ կատուի մբ նման թո ւթեան : խեցեղէնները բազմ ագո յն են ել քաւ

բարձրացած էր արդէն անկիւն մը, միայարկ, եր­ ճանկերը սրած յ Ղ՜Էշ նախազգացում մը կը մթագ­ պաՀպանուած՝ Հակառակ անոր որ 3.500 տարիներ

կու պատ ո ւՀ աննե րով։ Հիմա, ան կը փայլէր վեր­ նէր իր ադոլ Հագին ու կը դողար սաՀմ ռկած, անցած են : Անոնց վ ը ա յ ն կա բո ւած են ա յծերու

ջալոյսի ցոլքերուն տակ , իր արմնադիրներուն Հո­ սպասելով այս անսպասելի թշնամութեան աղի– պատկերներու լք11 թ |ւ Փ ն եր ոբ Հին ատեն շատ տա–

գիներուն պէս ճերմակ ե անբիծ։ Տուն շինողներբ տաւո ր ելքին ; Բանավէճին ամ էնէն բո բ բո քած բածուած էին։ Հայկական մեՀենագրութիւննեըը

քնացան ՛առաջին գիշերը, վաղուան Վայելքին ան­ այծերու պատկերներ կը ներկայացնեն որ կը կոչ­

պաՀուն, Լեւոն ու Աուբէն, յանկարծ, թեերբ վե՛ր, ուին ԱՅԾԱԳՒՐ ։ Աս՛ոնցմէ զատ կան նաեւ կարապ­

մեղունակ երազով ։ ցքները ցցաՇ բարճբձրամ ուր տքա ց ին եր ո վ , ներու 1ւ եգջեբուներու պատկերներ։ Հնագոյն այդ
Ու զեռ առա­
Բայց, առաւօտուն , երազը իր աչքերը 1չր բա­ խոյացան միասին մանկատան վրայ։ մշակոյթի բեկորները երեւան բերուած են կարմիր

նար անսպասելի եղեբապատկերի մբ առջեւ։ Թշ­ ջին՝ Հաբուածբ չտրուած, Աբտաշ սլացիկ նետի մբ Վանքի շրջակայքէն՝ Հին \,ախիէեւանի մէջ* բայց

ուառական ձեռք մը Հիմնա յատակ կործաներ էր պէս նետ\ոլեցալ սրաճիչ անոնց առջեւ ու սաբսա– Հայաստանի Հնագէտներ ուրիշ վայրեբալ մէջ ալ

իրենց նորաշէն տունը։ Աանոլկնեբբ տխրեցան ի– փաՀ աբ ս կսա ւ լալ ո ւ պա դա տ իլ Հեկ ե,կ ալի ց : ինչպէս Արմ աւիր, Հյ րէշ Բլուր, գտած են մ շակու–

բենց քբտնածո բ աշխատութեան աւերումէն ՛ու - Լեւ.ո'%, Աուբէ՛ն... մի՛ փլցնէք... մի՛––– թային նո յն մամ անակա շրջանի պա տ կանո ղ առար­

սկսան րնգվզիլ անմ ե գունակ Հ ա բ ց ա կանն եր ով ։ մեղք է * . . մեղքցէք մեր աշխատանքին ու քրտին­ կաներ :

(V վ էր աւերողը , եւ ի^ն՜չ իրաւունքով .•• քին ... խնայեցէ՛ ք ... իմ ս իբոյս Համ ար ... թ*ն Հ Առաջին Հազա րամ եակի ս կիդթէն կան իրեր

Տզա՛ք, նոըէն շինենք, վճռեցին եբեքբ մի­ կայ որ ... թո՛գ ձեր երկուքին՝ ալ ըսածը րէէայ * Հնագոյն դամբարաններու եւ բնակավայրերու պե­

աբերան ու վե բա շինեց ին զա յն անմիջապէս , կրկ՜ ղումներով դուրս բե ր ո ւ ա ծ : Այս իրերուն մ էջ կր

ն ա պա ա կ ո լած թափով % Ղ՚րօշակները եղըայ րօրէն կբ ծածանէ ին Հիմա, գտնուին պրոնզէ կացիններ՝ քարէ կազապարներ

Աներես օտարականնե՛ր • • • նորէ^ն սկսաք... որբ դրան վեբեւ, ո՛րբ՝ արեւելեանդ "ՐւԼ1՝ արեւ­ ձուլելու յատուկ, որոնք ցոյց կուտան թէ այգ շր–

պիտի չթողում * • * այս Հողք ձեզի չէ՛ • • • Հ ա ս կր­ մտեան պատուՀաններէն : Հովը, որ քիչ առաջ ծա­ ՚֊ջանին Հայաստանի մէջ ձուլածոյ առարկաներ

ցանք*** կը սպառնար Հարեւան ՄէչէէէՀ) յաքւոԲԳ ռին վ րա լ նստած, կռուին՛ վախճանին կը սպատէր, պատրաստելու աբՀեստ դոյութիլ% ունէր։ Ալեք -

առաւօտուն, ըռո ւնց քն ե ր ը ցցած, իրենց ա չքե ը ո ւն Հիմ ա զուաբթօրէն կ օրօրէր զանոնք աջին ու ձա– սանդրապոլի ԼԼենինակս/ն^ մօտ գտնուած Է մե–

առջեւ Հիմնա յատակ, քար ու քանդ .ընելով վեըա– խին, երբեմն շուրթ շրթի–> երբեմն գիրկ գրկի» տագաձուլարան, աւբկէ երեւան եկած են կաղա -

շէն տնակը ։ մ օտեցնելով ո լ Հ եռացնելով զանոնք իրարմէ, աբ պար ներ առաջին՝ Հազարամեակի շրջանէն՝ Ո*֊րար–

Աանուկնեբը լռեցին սաՀմռկած , ու Հ ալածա– պատկերացնեն խոբՀբգանիշբ մ իութեան ու Համե­ տ ա կան էն քիչ առաջ։ Պր՛ոնզէ գարու այս արուես­

կան թիթեռն իկնեբ ու պէս, Մ ի չէ քէն խոմոռաբիբ րաշխութեանդ Հեգնելով ան իմաստ զան ազանա ւթիւ­ տը կր տեսնուի գօտիներու վրայ, որոնք կը կրեն

նա յուածքին տակէն փախան իրենց տուները, սր­ նբ գո յնեբուն ; , վի՛շա սլնեբո լ պատկերներ :

տաբեկ :

Բա յց տուն շինազնեբուն շինարար ոգին ա՛ յն– ՏԻԳՐԱՆ ՓԻՐԱՆԵԱՆ Այս ցուցասրաՀին մէջ ի տես դրուած են ն աե

քան վառ էր Հ եռաւո բ արեւի մը ճառագայթում ին իշխանական սա յ լի մնացորդներ , .որոնք գտնուած

պէս ու ց եղա յ ին բնազդը ա՛ յնքան Հ զօ բ ու աննու­ ՒՈԻՐ-ԲԻ/տ ՆԵՐԿԱՅ ԲՆԱԿ ԶIIԻ ԹԻ ԻՆԸ են Նոր Պայազիտի Հողաբլուր դամբարանին մ էջ X

աճ , որ երբեք չրնկրկեցան խափանարար աւ աւե­ Ա ա յլի փա յա ի մ աս երբ քանդակուած են դեղեց իկ

րիչ բռունցքին առջեւ։ Ու Բ՚՚ջ™ Ր ՛Լ °ԲԼՀ կս սաս գաղ­ Թուրքիս յ Վիճակագրական Տեսչութեան վեր­ ա րո կե ս տ ո վ : Ա յս սա յլը կը նմ անի ա յմմ եան Արա­

տագողի փախցնել կղմինտր , Հոդ ու քար, մրջիւն­ ջին տեգեկագրին Համաձայն (առմամեայ) , երկ­ րատ եան Ղ՝ա շտին մ էջ դո բծած ո լող գիւղական

ներու պէս , աւերակսյտէն իրենց պարտէզը , ուր , րին բնակչութեան թիւն է 18.860.222 Հոգի։ Ամէ­ կառքերուն, միայն սա տարրեբոլթեամբ, որ երեք

իրենց սեփական Հողին վրա յ կանգնեց ո ւց ին մ ան– նսէնակա բալզա մթամիաւրրդ ՀնէքաՀեաարնիգը : ՊոԱհլի*սն էսի,կ իսկ ամէնէն անիւ ունի 1ւ շատ կը նմ ան ի Հ ի տ տ ի տ ա կան սա յլե–
կատ ո ւնը դարձեալ ; բոլոր
բուն ւ Կառքին վրայ քանդակուած է պառկած դիբ–
Հ անգն եր ո ւն սանկր .
Ամասիա՝ Քով ցեղապետը իր զէն քո վ ել զա ր գար անքն եբ ո վ :
Հիմա , ան անվախ կը բանար լուսամուտները # ^ " 5 , ՝ 335.908, Աղրր՝ 134.951,
Այսօրինակ սայլերը կը քաշուէին երեք լուծ եզնե­
աբեւին դէմ , ս տ ո ւե ր ա լո յս խաղեբով ; Ո՛ չ ոք կբ 148.133, Անգտրա՝ 696.576, Անթալիտ՝ 279.458, Այ–
րէ • Նո յն սայլի տապանատան առանձին լ՛աման–
Համ արձակէր մօտենալ իրեն չար դ ի տ ո ւմ ո վ , Հա­ տրն՝ 298.406, Պտլրքէսիր՝ 526.265, Պիլէճիք՝
մ ունք ի մէջ
լերն անգամ կր քաշուէին , կա բծես բնազդական 136.075, Պինկէօլ՝ 75.453, Պիթլիս՝ 74.449, Պօլու՝
գտնոլաօ՜ են տասնչորս ռաղմտկան
մ ղում ով ; ԸնդՀ ակա ռակն , օրէ օր կը կատարելա­ 277.625, Պուբտուր՝ 126.138, Պուրսա՝ 491.328, Զա–
գերիներու կամ Նաո^աներոլ մնառորգներ, որոնք
գործուէր , կը գեղեցկանար , արտաքին ու ներքին նաք֊քալէ՝ 318.029, Ջանկրրբ՝ 197.185, ՋօրոլՀ
ո՛չ մի զարդարանք չէին կրեր իր^նո վրայ
յարդար ո ւմներ ոս : ( ճորոխ ) ՝ 159.386, Զօրում՝ 313.556, -
~"– ՂԸ թուին սսլաննոլաձ՝ րլլալ իրենց տիրոշՀր դամ­
Աըտա՛ շ , Աուբէն , եկէ՛ք պարտէզ մըն ալ նիզլի՝ 315.429, Տիարսլտքըր՝ 251,073, էտիրնէ՝ բանին առֆեւ Հ

շինենք տունին առջեւ : 198.393, կլազիզ՝ 198.351, էրգինճտն՝ 171.828, ԷՐ– ՛Առածին Հազարամեակի սլա ական ո զ հետաքրք­

՚ Հա՛ , աղէկ ըսի՛ր յ Լեւոն , վաղն իսկ : գրոլմ՝ 395.800, էսկիշէհիր՝ 224.269, Կաղի Անթէսլ՝ րական զէնքեր ու նաեւ զարդարանքներ՝ թէ՛ ա–

Վերջալոյսը ամպեըու թխպայորդ կարաւան մբ 293.567, Կիրէ սուն՝ 284.147, Կիւմիւշհտնէ՝ 190.673, րանց եւ թէ՛ կանանց համար՝ կան Հայաստանի

կը Հալածէր , էր կարմ րարոբբ նիզակներով : Բա յց Հաքեարի՝ 34.919, Հաթայ՝ 255.336, Ի չէ լ՝ 280.102, բազմաթիւ դամբարաններէն բեբուաՆ։ Զէնքերուն

վե ր ա Հ ա ս դի շեր ո լան աղջամ ուզջէն յո գնած , պար– իսթանպուլ՝ 1.064.091, Իղմիր՝ 676.986, Իսաար - կարեւորագոյններն են սուրեր եւ դաշոյնի եդբեր,

ա՚ուած արելբ քաշուեցաւ լեռներ ու ետին , երկ - թա՝ 174.113, Կարս՝ 383.222, ֊Բասթամոնու՝ 384.109, երախակալներ % Գամ բաբաններս շատ հետաքրքրա­

ն ադա շտ ը թողլով ամ սլ եբո լ արշաւանքին : Տան - Գայսէրի՝ 321,125, ՝Բըրքլարէչի՝ 178.382, ՚Բըրչէ - կան են : Անոնց մէչ կան անհ ատ ական, մօբ եւ ե–

կարծ Հրեղէն նմոյգ մը սկսաւ շրջի լ արշաւասոյր, հիր՝ 157.703, ՝Բոճաէլի՝ 418.753, Գոնեա՝ 667.268, բախայի ել բազմամարդ դամբարաններ։ Ամենայն

որոտագոռ, վազցնեգով իր Հեղեղանման լորձունք֊ քվ,ւթահիա՝ 384,268, Աալաթիա՝ 438.397, Մտնի - Հաւանական ո ւթե ամբ ծծկեր մ անկան մ ա յրը երբ

Ք") երԽէ ՎՐայ՚> մինչեւ լոյս։ ոտ՝ 472.442, Մ արտ շ՝ 294.919, Մարտին՝ 235.467, մեռնէր երախան ալ կը մեռցնէ ին եւ մօրը Հետ կը

Առաւօտուն , երկնակամարը լուացուած, ջինջ Մուղլա՝ 219.568, Մ ուշ՝ 82.518, Նիյտէ՝ 298.950, թագէ ին, քանզի իսնամ՚ոդ պիտի չըլլար : Այ" Ա ո ՚

ու կապոյտ Հայելի մր , իսկ գետինը՝ ջրաթաթախ, Օրտու՝ 333.923, Րիղէ՝ 172.104, Աամսոն՝ 409.454, վո բութիւն բ յատուկ էր նա խապատմ ական կենցա–

պղտոր սպունգ մը ։ Մ անուկնեբը չարագուշակ նա­ Սէյհան՝ 420.774, Սիիրթ (Աղերդ)՝ 137.806, Սի - գով ապբոզ մողովուրդնեբաւ Համար՝. Բազմամարդ

խազգացումներով, վազեցին խռ՛ովայոյզ, պար - նոպ՝ 205.594, Սվաղ՝ 494.373, Թէքիրտագ՝ 204.223, դամբարանները կը վերաբերին ի շ իս ա նա կա ն սե -

տէզ։ Աւա՛՛ղ»** մանկատունը կը լողար ջրակոյտի թոքաթ՝ 342.244, Տրասլիղոն՝ 396.673, Թունճէլի՝ բունդէն անձերու, որոնց մաՀուան՝ սպաննուած ե.

մը մէջ խեղգամաՀ , կքա՛ծ* փլփլած։ Ագէտը այս 90.732, Ուրֆա՝ 227.561, Վան՝ 126.919, Եօզկաթ՝ անոնց Հետ թաղուած են իրենց ճորտերը կամ ծա*

անդամ Հարեւան Աիշէլէն չէր , այլ անողոք բնու­ 289.940, Զօնկուչաաք՝ 384.493։

Fonds A.R.A.M