Page 8 - ARM_19-1946_02
P. 8
8 Ա Ռ \Լ Զ
բուն Համար սահմանուեցաւ
վերադառնալու. Համար իրենց բնիկ երկիրը։
Ո ՛Բանի տարիները անցան , դիւանագիտութիւնը
փորձեց Հաչտուիլ թ՚ուրքիոյ Հետ : Ֆրանսական
Ալեքսանարէթի
ու ա Ա ս խ ւ պ ուղղագրութիւնը (ԱՄՓՈՓՈՒՄ) Հովանաւորութեան տակ գտնուող
, որոնք
օ • • • Լենին Հա յ 111II ւո ան ի մ ա ս ի ն իր գիրքը ^ՀԳ^~ Ա ա ն ճ ա ք բ զոՀուեցաւ ի վ ն ա ս Հայերուն պաշտպանու
լով , Տ ա չ ո ւ ի առաւ այն ծ^ բան բ ա կշիռ իրողութիլյ~֊ վերաՀաստատուած էին ֆ ր ա ն ս ա կ ա ն
Օրուան նիւթ Է՝ Հա յեր էէն ի ուղղագրութեան ն ր , //ը քՒուրքիոյ մէ^ Հ ա Հռ Ը Ը բնա^/^ուած՝ էին :
Հաըռը՛ Օ դ ա ո ւ ե լ ո վ ՝ ա յ դ առիթէն , կհուզեմ Հ ա մ ա~ թ ե ա ն տակ։ Աուրիոյ եւ Լիբանանի մէչ Հայ գաղ
ԽորՀրդային դ ի ւ ա ն ա գ ի ա ո ւ թ իւն ր ն կ ա տ ե ս , . որ թականներու թիւր բ ա ր ձ ր ա ց ա ւ 200.000^ : Մինչ
ռ օ տ ա կ ի թո ւ ե լ քանի մը կարեւոր կ է տ ե բ , այ ս ա ե դ պէտք էր ասչաՀ ովել թուրքերը քիուսիո յ կոդմէ՝ Թուրքիո յ եւ ի)* Միու՜թեան յա րարեր ութ իւենե ր ր
ոչ թէ Հ ի ն ե լ նոր ( Հա յա ս ա ա՛ն ե ան կամ Աբեղեանէ ^.Հայկական սպառնալիքին՝^ կենդանացման դէմ : պ ա ղ ե ց ա ն ե լ ֆինլանտական պ ա տ ե ր ա զ մ ի ժամս։ -
՜
ձեւերու մ ասին , ա յ է դիւրին կամ դժ՜ուար ո ււլւլա– Ո****––**իա անՀ բաժ՜ ե շտ կր նկատէ ր ժ ա մ ա ն ա կ ա նակ արտասահմանի մէ^ Հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւ ա ծ ՔաՐ
գրեչոլ խնդրին ԼՈէ֊ը^Ա * ւոր կ ե ր պ ո վ Հ եռացնել Հ ա յ կա կան Հարս ր մ է ^ ա զ "~ աէսներ ցոյց կոլտային1 թէ թ ր ք ա կ ա ն կայաննե֊
Տարիներէ ի Վեր1 րնաշխարՀ էս ( Վզանէս ) գա յ ի ն քաղաքականութենէն եւ ՝Բէմ ալին ղ օ ր ւս վի գ րէ կարելի էր ռմրակո&ել Ր ա գ ո ւ ն , եւ քէուսիա
դուրս , Պոլիս , Աէիլիպէ եւ Փարիզ գտնուելով է կանգնելով^ վ ա ր կ շաՀիլ Մերձաւոր Արեւելքի եր–՛ մտաՀոգուաձ՜ էր ա յ գ խնդրով է
առիթ ունեցեր եմ Հաւաքոյթներոլ եւ դպրոցներու կիրներուն մէ1% Աթալինկրատի հ՜անը օրերուն Թուրքիա թե -
մէը լսելու Հայերէն սխալ արտասանուած ձայներ։ Արեւմտեան երկիրները /Թուրքիան իրենց կո՚Լ– բ ա ց ա ւ օժանդակել քիուսիոյՀ Միայն Հայկական
գործ՝ ո ղու–
Ա տ ո ն ք եթէ շաաերոլ Համար նշանակութիւն չու - մր չունենալովդ դժ՛ուար իժէ ռազմական դէմ)
:
նին, Կամ չ ա տ ե ր անոնց չեն անղրագալ պ ա տ մ ո ւ թ ե ա ն մԷ$ , առածին անգամն ԸԼԼաԼ"՛Լ 1
թիւններ ընէին Իրանի մէէէն ԼՌուսիոյ քՒուըքիա ետ կ ե ց ա ւ ՛Հայաստանի ւէ ր այ յարձա ֊
բայց իրականի մէչ Հարցը այնքան կարեւոր է որ 1920 Սեպտեմբերի կէսին ,քէմ ալականներ ել կում դորՆելէգ եւ Հ ա յ ա ս տ ա ն ա յ գ պ է ս ո վ կրցաւ իր
կ ա ր ժ է լուսաբանել մեր նոր սերունդը, կարմիր ր ա ն ա կ ր գործ՜ագրեցին նախապէս Համա– ամլւոդրական մասնակցութիւնդ բերել քց * Միու
րապէս կչ յայտնեն ձայնուած յարձակէ մը Հայաստանի թ ե ա ն յաղթանակին , Ա եւ \քովի եզերքներուն վրա /
«- • - * -, ռ աա տտ ե ն
մոասերունI ւ...«. վ.րՀայ– է ԱII յ,ոգ /ԱԼզօգռեերրոոււ. I Գալնակցու.– եւ մասնաւո ր ա պ է ս \,ովո րո սիսքի մ է V:
ա սա ռոոոբներ"
Օեւ դե ո անռոո ԱրտասաՀմանի Հայ գաղթականները ամրող—
Փ ա պ է ս զօրավիգ եղան էք ո րՀ ր դ ա , ի ն Միութեան ՛է
Հայ գաղթականներու մեձ՜ամասնութիւնբ տեսաւ ,
որ Հ ա ւ ա ք ա կ ա ն ա պ ա Հ ո վ ո լ թ ե ա ն չգոյութեան պա
րագային հյորՀրգային Միութիւնը իրենց լաւէս -
թիւն կոլտան , ա ր գ ե լ ք են Հայերէն լռւլււէ լւ #«. • • . –յ գոյն պ ա Հ ա պ ա ն ն Էր՝. 1933^ ժամանակները 15.000
ման։ Իսկ ուսուցիչները՝ անպատում Համրերու - միջոցներ գործադրուեցան է ք ա ռ ա կ ս ւս ի քիլոմ եթ ր տարահ՜ոլթ իւն ունեղող
թեամբ կր չանան գիւբացնել տաղտկալի դասը, 1921 Փետրուարին ապստամբութիւն մր տա - Կ ա ր ս ի նաՀանգր ( որ ա ն ց ե ա ի պատե ր ազմէն առաԳ
իրենք իրենցմէ Հնարելով ինքնուրոյն ձեւեր։ Այս– պալեց խորՀրղային կառավարութիւնը , որ յետո/ ունէր 122.000 Հայ բնակիչներ) , ունէր 18 անձ մէկ
պ է ս , ոմանք կ՛՚ըսեն «մեծ թ » ել «պզտիկ դ» , «մեծ վեր աՀ ա ստատ ուեց ա ւ , երբ Յուլիսին կարմիր բա– ք ա ռ ա կ ո ւ ս ի քիլոմեթրի վյրայ։ Մինչ Հաբիլր Հա
Որակումներ՝ որոնց բո/ո–
ձ» եւ «պզտիկ ց» ե լ ն – ։ նակը վ ե ր ա գ ր ա վ ե ց Հայաստանը։ Այս անգամ իւռր– զա բալո ր Հայ գ ա ղ թ ա կ ա ն ն ե ր արտասաՀմանի մէչ
բովին անծանօթ էինք Վ ա ն այ դպրոցներուն մէէ։ Հրդային վարչութիւնը աւելի մեղմ վարուեցաւ : առիթի կը ս պ ա ս ե ն իրենց Հայրենիքը վերադառ -
պարզ կարս ի նա լու
Ուրիշներ , դասագիրքին տուած առաչդն Հոկտեմբեր 13, 1921/3։» դաշնագրով Համար :
բառերուն վրայ կռթնելով, կը ստիպուին ըսել ա– Հ ա յ ա ս տ ա ն ի Հոգամասերէն Աուրմալուի ել Ն ա իւ ի– • ԽորՀրդային կառավարութիւնը կ՝ուզէ այս
, երկկողմանի
չակերտին՝ փ ո ւ ն ջ ք պէտք է գրել փայտին. Հիըովը չեւան ի լրմանները, թոսրք կ ա ռ ա վ ա ր ո ւ թ ե ա ն պա - քսնգիրը լուծել բանակցութիւներով։
մէչ որոշ
" I թէ բ ա բ ի / ՚ յ ՛ Ր Ը ՞ Հ շ ։ ճ ա ն ս ՝ գրել ճրագին ճէովը, հանլով, խորՀրդային թ ա թ ա ր Ազրպէյճանի Հան– Այս բանակցութեանց քարիւղը,քան ղեր պ ի տ ի կատարէ
հ . Միութիւնը
ջ ո ւ թ ը ՝ ջորի^1ք գէովյշ, եւՏւ • եւն . : ր ա պ ե ա ո ւ թ ե ա ն վարչութեան տակ գրուեցան։ Վ ա ն ա յ լիճիշրչանի ի որ, տրամաբա
դաշնագրին մէչ
Մեզ, Հայաստանի մէչ ծնած ուսածներուս Ցուլիս 24,1923^ Լօզանի գաչ– նական է րսել, պ ի տ ի ուզէ ապա–
Համար՝ անծանօթ են ա յ գ տեսակ ուզղագրական նակից պետութիւնները ձեռնպաՀ մնացին վաւե - Հովել ինքզինքը, իր դրան սեմին մօտ, ուրիշ մեծ
ԼԷՆՍ
ցուցմունքներ։ րնչո^ւ։ ՈրովՀետեւ մենք չենք րացնելու իրական լուծում մը։ պ ե տ ո ւ թ ե ա ն մը ազղեցութեան դէմ։
յոյ՝" էբ ս ե փ ա կ ա ն ա ց ն ե լ ՐԱՊԸՐԹ
կրած՜ օ տ ա ր –ոլ թուրք լեզուներուն աղ– քՒուբքիոյ թողուած այն
դեցութիւնը, որոնց ենթարկուած են ՊոլսաՀյերր Հողերը, որոնց Հայ բնակչութիւնշ չնչուած էր
\եւ Պոլսոյ անմիչական մօտ եղող գաւաււնեբբ : չ ա ր դ ո վ ։ Պ ետ ո ւթ իւննեբ ը նախընտրեցին անգիւ Ի՚ճչպես կը գածեԱ
ւբքիոյ արեւելեան սահմաններու խնդիրը
Այգ Ս ո ւ ւ ի . ^ ք ւ ^ ^ ^ ^
Ծ
չոլւՐները թիւն բերին այս սահմանին վրայ եւ հոր - Երր հ ա մ ե մ ա տ ա բ ա ր ալհլի բարեկեցիկ ւլա —
եւ զօրաւոր
Ուսումնական .ոլսոյ մէչ–. Հայե– ղաղ զութներ իրենց եղբայրական օգնութիւնը 1չ ուզեն
ԽորՀուրդը ՚ ւ ս լ ս - յ – ^ լ – ~,. յ
րէն լեզուի ղասագիրքերը Պոլսոյ մէչ ապա ահ : Հրգային Հայաստանի մէչ սկսաւ նոր Հասցնել (Հո ւ ՚1ւ աՀ ա յ գաղութին՝ որ ամէնէն աւ֊եյի
ք ե ր ա կ ա ն ա կ ա ն , գ ր ա գ ի տ ա կ ա ն ու լ ր ա գ ր ա կ ա ն աղ– ՏՏՏՏՏ^ՏՏ^*^ տառապեցաւ նիւթապէս թ է բաբոյապէս պատե
բիւրները՝ Պոլս էն դ է պ Գ ա ւ ա ռ ։ Ուսուցիչներէն Ափիւռքի Հայութիլնը նոյնպէս չխօսի, չգրէ եւ րազմ ի դ ա ժ ա ն օրերուն եւ անկէ վեր^ն աչ, սրտա
ոմանք Պոլսեցի կամ Պոլսի դպրոցներու մէչ չուղղագրէ ճիշդ։ Մ ի ա յ ն ՝ պ է տ ք է Որ՝ ՈՆԱռլցիչը ռուչ է լսել անոնց ներքին Լիդերը ինքնապաՀպա–
ուսած , եւ գաւառ եկած : Այս ճնշիք ճ ի շ դ ԱՈբվի հ ն չ ո ւ մ ն ե ր ը բ , պ, փ, կամ դ, թ–, տ, նոլթեան Համ ա ր :
ուժ֊երն ալ՝ ներսէն՝ չեն կրցած նոյնպէս աղ - ծ՜, ճ, ց , ճ, չ , ջ, եւն . տաօռերուն : Է լ ա յ գ ճշգրիտ Պո լսական թերթի մը ուզղուահ՜ երկար նամա
գել բնիկ ՀայաշխարՀի Հնչումներուն վրայ։ իւրացումէն յետոյ՝ գաս տ ա յ իր աշակերտներուն : կէ մը 1լ իմանանք թէ յունաՀայ \$աչը> ԼքոյԸ
Հայաստանցի Հայը, ա յ ս պ է ս , դ ա ր ե ր ո ւ բն - բաղառՆակյս Վզանէն այն գ եիռրողուգոթւեբանս չելած, որ գոյչոէւիթիւն կրնար ա նունգ է–ր մասնաճիւդ $)րանսաՀայ կ ա պ ո յ տ ք$ ա չ ի ն ) լհ՜ուահ՜
պահած
է իր Հ ա ր ա զ ա տ Հնչումները։ է մարդասիրական եւ անձնուէր դ ո ըհ՜ ունէ ութեան
թացքին .ոուադէպ բացառութեամբ մէկ-երկուձայ– Հայաստանէն (գաւառէն) գուբս, Պոլսոյ (կեդրո
ն ի ) մէչ,~ Ըստ այն ատենի բռնակալ վարչու - մը ^օգնելու Համար տաբագիրներուն չվերադարձող
այն ատենի "" "փխրուն ագաններուն
ն ^ Ե ւ ա յ գ Հ զ ս Է-ՐՀ ՀՎ ա֊ ն* ա֊ յ, , , ՄՄուոչւիշ,ի, ԿԿաբինի եւ ն ի ) մ է չ , – Ըստ եւ թշուառ գաղթ
քՒէէլ պ ա տ ե բ ա զ մ ի ընթացքին գորհ՜ելու եւ
խօսելու ազատութիւնը կաշկանդուած՜ էր եւ ապ
7*%^ *Հ* ՚ Ւ ՚ ւ " * * ե ՚ ուղղագրութեան դԳիա կմի Պոլիս ՚ ^^^Վ^ք^ Լ րուստի Հոգերը ծ^անր էին, բայց կ* իէաչր շէ դագ–
մը չէին Հետ
յսերն տետրակները մ եհ տ ե գ դրա - առածին այցը կա տա յ ի Զ^ապԷլ եւ Հր անդ րած՝ դորՆելկ եւ բնկերուՀիները գործվելու, անօրի
ւեր : Ե*֊ ու
բնաւ չէինք ԼԱեր որ մեր Հայերէնի Ա ս ա տ ո ւ ր ամոլին , իրենց տունը % Զի" ընդունեցին նակ ոգի մր ցոյց տուած՝ են : կ տ ր ո ւ ա ծ արտասաՀմ
ս ո ւց ի չ ը մ եղի Հարցնէր՝ «ո՛" ր ^հ\\ով պէտք է ր՛՛է՛ / ա յ ր եւ կին գ ր ա գ է տ ն ե ր ը իրենց զոյգ օրիորդներուն
թէ պզտիկ ^ով
Հ ե տ ; Բարիրկուն ներկայացում, ձեռնասեղմում եւ մանէն , ան չէ դ ա դ ր ե ց ուցա-ծ՜ իր ն պա ա ո ր Հիւան -
եւն* :
ր ա ր ի բ ա ռ ը » : կամ «մեՈ$Ւ պէտք է սովորական քաղաքավաբական խօսքերոլ փոխա - ղ ի ն ու անկար ին :
դրել դՈԱԼ բ ա ռ ը » , եւն* նա կում : ///.. գ ե ռ ոտքի վյրայ ենք , ա թ ո ռ Հրամ - 1944 Գեկաեմբերեան արիւնոտ դէպքերուն
Մենք կը գըէի"Ք աշակերտական օրերէն ցուա&– չ է ։ Տիկին Ա ս ա տ ո ւ ր դէմս արձանացած՜ , զոՀ գտցած՜ են ա տ ե ն ա պ ե տ ո ւ Հ ի ն ԼՏիկին Արշալոյս
այնպէս՝ ինչպէս կը Հնչէինք ; Այնպէս՝ ինչպէս ժ՜պտուն , կը թողու որ ես խօսիմ : Բառին բուն ա– Մ * Փ ա փ ա ղ ե ա ն ^ ե լ գանձապեաուՀին , սակայն Կ*
մեր մ այրերն ու Հա յրերը կը խօսէ ի ն մ եղի Հ ետ : ռումով կախուած– է շրթունքէս հ Հրեշտակի քննոլ– հքաչբ գործ՜ի լծ՜ուելով կանխած՜ է կազմալուծ՜ումը։
Այնպէս՝ ինչպէս մեր ուսոլցիչներր կ՚արտասանէ եմ դւ ՚ յ ր ձ ե ր Միւսներն ալ շուր– ՛Բոյր Շր1* վարչութիւններէն եւ Ամերիկայի
ի ն : Գրատախտակի վրայ ուղղագրութեան դասի թեան առարկայ կեդրոնէն սկսած՜ են ս տ ա ն ա լ ն պ ա ս տ ն ե ր ,յատկաց–
կը Հան էին աշակերտները կ ա ր գ ո վ : Ո՛–" ո լցիչը կր չանակի վ ր ա ս յառան են իրենց աչքերը ուելոլ օգնութեան գործ՜ին ե լ վարդարաններուն :
աՀ մը ցնցուեցայ։ եորՀեցայ թէ, գ ա ւ ա ռ է ն
թ ե լ ա դ ր է ր յ տ զ ա ք կը գրէինք : ՄԷ^ԼԸ դրատախ - Գոքինոյի Հ* Կ* Խաչը, որ ա մ բ ո դ Չ պատերազ
յ , մ իւսներր իրռսց տ ս ա ր ^ « "/ — նոր եկած՜ , ա ր դ ե օ ք պոլսական ք ա գա քավա ր ոլ - մ ի ընթացքին չէ դ ա դ ր ա ծ ՝ դործ՜ելէ , ունի 200^ ա–
, միւսները իրենց
տակին վրայ տարօրինակ տետրակներուն թերի0 մը ունիմ,
Ըգիւ՚եքԸ՝ պիտի թուի *ա~ թեան կամ արդուզարդի որուն
՛ելի ա ն գ ա մ ուՀիներ : Գրաւման, շրջանին Հիւանդ -
վրա յ : Ե ա
Համար զ ի " ա յ դ չ ա փ կր դիտեն։ ( \ լ լռեցի, էի^՚ե– ներոլ եւ աղքատներու ա րամ ա գ ր ա ծ է ա ն գ ա մ ն ե րէ
տ ե ր ո ւ դ ՝ գ ր ե թ է անսխալ էր ; ցայ : Տիկին Ա ս ա տ ո ւ ր ը «Բայց, խնդրեմ, Պ* Ջ ի–
Մենք ճիշդ կը Հնչէինք մեր երրեակ երանգնե եւ Հանգանակութենէ գ ո յա ցած՝ մ եհ գ ա մա բներ
ր ո վ Հարուստ բաղաձայններ ր *—։ Բ . *կ *
րհ). Գ– Կ– ՝Բ– (8. շ, ՛հ՛ Թ. Տ– (ձ, էհ, է ) , Ծ՛ լումով մր՛. / / « կախուած՜ եմ ձեր շրթունքէն, մտիկ
էլ րնեմ ։ Ջեր Հնչու մները այնքան Հ ա ր ա զ ա տ են որ տրաիւմի գ ր ա ւ մ ա ն շրջանի արժէքով,
մուտք
Ջ , Ց (էշ, ճշ, էհշ) , ճ– Ջ– Ջ– (էյ, էշհ, ձյ) : ձիշզ՝ իմ ա էլան շ ն ե րս կ՝ ո լ զ ե ն աւելի շ ա տ Լ" ե լ : Ո՛– դ առ– իսկ Յունուարէն ասդին 385.395 տրաիւմի
ինչպէս գ ր ա ծ ՝ ու խօսահ՜ են մեր ղ ի րհ րուն Հնարիչ նաչով իր ամուսինին —> « ՚ / Հ ^ տեսնե^ս , Հրանղ , ա ն ե ց ա Ն է որ գորնանուան է Ջ՚սւարեան վարժս։՝–
ները։ ինչպէս ա ւ ա ն դ ա ծ ՝ է.ն իրենց աշակերտնե - մենք մեր աշակերտներուն սխալ կր սորվեցնենք : բանի նորոգութեան , ուսուցիչներու թոշակներուն
բուն : Ա յնպէս ի ն շպէս /&՝ա ր դմ ան-ի չ ն ե ր ը տաոա - Մեր դ ա ս ա դ ի ր ք ե ր ն անկարող են մեր լեզուին բնիկ ե լ աղքատներուն է
դարձուցակ Հնչումներն աւանդելու՝^ , եւն * եւն * : է , Ֆիոքւնսիի 1 00^վարչուաթւեիլւինը, անդ։ մ որ եսնոր130.վե 00ր0ա կա տ ղրմաիոյմ լանի
են օ ա ար բ ա ռ երբ
մեր բարբառին :- մուտք ։ կազմ ուած՜ են նաե Ամարուս ի ի եւ Թամ–
ՇՅթթ&յՕՇ6՝ Կապադովկիա (ոչ էր/ւէ,քՇՁետ1էհէ^§տՅ) : Գ ա ս ա դ ի ր ք ե ր ո ւ Հեղինակ , ուսուցիչ ե լ դրա -
դ է տ ա յ դ ամոլբ՝ կը Հասկնար բնիկ եւ օտարացած՝ IIչ ււ ւ ր ի ո յ մ ասնաճիւղերը :
(Շ&Տթ16ՈՈ6 ( Կ ա ս պ ե ա ն ձով) , (ոչ թէ 0տտհ)13ո) : Կամ Հնչումներուն տարբերութիւնը : //լ պ է տ ք ը կը շեշ– ՅունաՀայ կ *Խաչը մասնակցած՝ է պատերագէ–
ւէր ըստ դարմանելու գ •յսերն յգիր–
Գրիգոր ոչ բնաւ Տ^^^^օ>^) : 8&եյ4օոշ՝ Բա– այնմ մ ի ընթացքին կազմ ուած՝ Համ ազզա յ ի ն Ի/նամա -
բելոն (եւ ոչ թէ Բ&բշ\0Ո , Փափեքոն) : Օզոատ կամ քերը։ Իսկ Թէոդիկ( որուն շ ա տ մօաիկ եղայ ատեն տարական մարմնին ,Հ *Բ *Ը *Միա թեան եւ Աղք"՛–
Օ&ւշհ՝ ԳարեՀ ոչ քտււ-օհ, կամ թ՝արեՀ) : Րօոէստ՝ տ ա խ ն ա մ մա րմ ի ն ի ն Հեւո ձեռք ձեռքի աշխատած՜
են
րիզ (բնաւ. (ոչ հ8թՈէ 2 ՂՏօոճօ^ տ) Ր:Ր ԲԼ&ՈՏ՝ Պարի՚ս կամ Փա– ձա ,ներր : - Ի ՞ ՛ ն չ տարբերութիւն, եղբայր , - կ՝ը– ամոքել Հայութեան թչուառութիլնը
է
Ա յ գ դորնակցոլթիւնը կը շարունակուի նաեւ
ներկայիս , Համազգային գ ա րմ անատոլննե րու
դո բնին առթիւ։ իսկ յունաՀայ կ, Խաշի վարժա -
բանի սենեակներէն մէկը տլէամադրոլան Է իբբեւ
ԳոքւԷնիո՚յ հ
կձՒԲԴ չ ի ա ա կ կ՝ընեն։ Պաստառ չկայ ո ր ((ՄՄն^ահց եաա,լ,ը յ ա յ ա բ գ ւ ւ վ ) ՏԻԹՈԻնԻ գարմս/սատուն
Fonds A.R.A.M
բուն Համար սահմանուեցաւ
վերադառնալու. Համար իրենց բնիկ երկիրը։
Ո ՛Բանի տարիները անցան , դիւանագիտութիւնը
փորձեց Հաչտուիլ թ՚ուրքիոյ Հետ : Ֆրանսական
Ալեքսանարէթի
ու ա Ա ս խ ւ պ ուղղագրութիւնը (ԱՄՓՈՓՈՒՄ) Հովանաւորութեան տակ գտնուող
, որոնք
օ • • • Լենին Հա յ 111II ւո ան ի մ ա ս ի ն իր գիրքը ^ՀԳ^~ Ա ա ն ճ ա ք բ զոՀուեցաւ ի վ ն ա ս Հայերուն պաշտպանու
լով , Տ ա չ ո ւ ի առաւ այն ծ^ բան բ ա կշիռ իրողութիլյ~֊ վերաՀաստատուած էին ֆ ր ա ն ս ա կ ա ն
Օրուան նիւթ Է՝ Հա յեր էէն ի ուղղագրութեան ն ր , //ը քՒուրքիոյ մէ^ Հ ա Հռ Ը Ը բնա^/^ուած՝ էին :
Հաըռը՛ Օ դ ա ո ւ ե լ ո վ ՝ ա յ դ առիթէն , կհուզեմ Հ ա մ ա~ թ ե ա ն տակ։ Աուրիոյ եւ Լիբանանի մէչ Հայ գաղ
ԽորՀրդային դ ի ւ ա ն ա գ ի ա ո ւ թ իւն ր ն կ ա տ ե ս , . որ թականներու թիւր բ ա ր ձ ր ա ց ա ւ 200.000^ : Մինչ
ռ օ տ ա կ ի թո ւ ե լ քանի մը կարեւոր կ է տ ե բ , այ ս ա ե դ պէտք էր ասչաՀ ովել թուրքերը քիուսիո յ կոդմէ՝ Թուրքիո յ եւ ի)* Միու՜թեան յա րարեր ութ իւենե ր ր
ոչ թէ Հ ի ն ե լ նոր ( Հա յա ս ա ա՛ն ե ան կամ Աբեղեանէ ^.Հայկական սպառնալիքին՝^ կենդանացման դէմ : պ ա ղ ե ց ա ն ե լ ֆինլանտական պ ա տ ե ր ա զ մ ի ժամս։ -
՜
ձեւերու մ ասին , ա յ է դիւրին կամ դժ՜ուար ո ււլւլա– Ո****––**իա անՀ բաժ՜ ե շտ կր նկատէ ր ժ ա մ ա ն ա կ ա նակ արտասահմանի մէ^ Հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւ ա ծ ՔաՐ
գրեչոլ խնդրին ԼՈէ֊ը^Ա * ւոր կ ե ր պ ո վ Հ եռացնել Հ ա յ կա կան Հարս ր մ է ^ ա զ "~ աէսներ ցոյց կոլտային1 թէ թ ր ք ա կ ա ն կայաննե֊
Տարիներէ ի Վեր1 րնաշխարՀ էս ( Վզանէս ) գա յ ի ն քաղաքականութենէն եւ ՝Բէմ ալին ղ օ ր ւս վի գ րէ կարելի էր ռմրակո&ել Ր ա գ ո ւ ն , եւ քէուսիա
դուրս , Պոլիս , Աէիլիպէ եւ Փարիզ գտնուելով է կանգնելով^ վ ա ր կ շաՀիլ Մերձաւոր Արեւելքի եր–՛ մտաՀոգուաձ՜ էր ա յ գ խնդրով է
առիթ ունեցեր եմ Հաւաքոյթներոլ եւ դպրոցներու կիրներուն մէ1% Աթալինկրատի հ՜անը օրերուն Թուրքիա թե -
մէը լսելու Հայերէն սխալ արտասանուած ձայներ։ Արեւմտեան երկիրները /Թուրքիան իրենց կո՚Լ– բ ա ց ա ւ օժանդակել քիուսիոյՀ Միայն Հայկական
գործ՝ ո ղու–
Ա տ ո ն ք եթէ շաաերոլ Համար նշանակութիւն չու - մր չունենալովդ դժ՛ուար իժէ ռազմական դէմ)
:
նին, Կամ չ ա տ ե ր անոնց չեն անղրագալ պ ա տ մ ո ւ թ ե ա ն մԷ$ , առածին անգամն ԸԼԼաԼ"՛Լ 1
թիւններ ընէին Իրանի մէէէն ԼՌուսիոյ քՒուըքիա ետ կ ե ց ա ւ ՛Հայաստանի ւէ ր այ յարձա ֊
բայց իրականի մէչ Հարցը այնքան կարեւոր է որ 1920 Սեպտեմբերի կէսին ,քէմ ալականներ ել կում դորՆելէգ եւ Հ ա յ ա ս տ ա ն ա յ գ պ է ս ո վ կրցաւ իր
կ ա ր ժ է լուսաբանել մեր նոր սերունդը, կարմիր ր ա ն ա կ ր գործ՜ագրեցին նախապէս Համա– ամլւոդրական մասնակցութիւնդ բերել քց * Միու
րապէս կչ յայտնեն ձայնուած յարձակէ մը Հայաստանի թ ե ա ն յաղթանակին , Ա եւ \քովի եզերքներուն վրա /
«- • - * -, ռ աա տտ ե ն
մոասերունI ւ...«. վ.րՀայ– է ԱII յ,ոգ /ԱԼզօգռեերրոոււ. I Գալնակցու.– եւ մասնաւո ր ա պ է ս \,ովո րո սիսքի մ է V:
ա սա ռոոոբներ"
Օեւ դե ո անռոո ԱրտասաՀմանի Հայ գաղթականները ամրող—
Փ ա պ է ս զօրավիգ եղան էք ո րՀ ր դ ա , ի ն Միութեան ՛է
Հայ գաղթականներու մեձ՜ամասնութիւնբ տեսաւ ,
որ Հ ա ւ ա ք ա կ ա ն ա պ ա Հ ո վ ո լ թ ե ա ն չգոյութեան պա
րագային հյորՀրգային Միութիւնը իրենց լաւէս -
թիւն կոլտան , ա ր գ ե լ ք են Հայերէն լռւլււէ լւ #«. • • . –յ գոյն պ ա Հ ա պ ա ն ն Էր՝. 1933^ ժամանակները 15.000
ման։ Իսկ ուսուցիչները՝ անպատում Համրերու - միջոցներ գործադրուեցան է ք ա ռ ա կ ս ւս ի քիլոմ եթ ր տարահ՜ոլթ իւն ունեղող
թեամբ կր չանան գիւբացնել տաղտկալի դասը, 1921 Փետրուարին ապստամբութիւն մր տա - Կ ա ր ս ի նաՀանգր ( որ ա ն ց ե ա ի պատե ր ազմէն առաԳ
իրենք իրենցմէ Հնարելով ինքնուրոյն ձեւեր։ Այս– պալեց խորՀրղային կառավարութիւնը , որ յետո/ ունէր 122.000 Հայ բնակիչներ) , ունէր 18 անձ մէկ
պ է ս , ոմանք կ՛՚ըսեն «մեծ թ » ել «պզտիկ դ» , «մեծ վեր աՀ ա ստատ ուեց ա ւ , երբ Յուլիսին կարմիր բա– ք ա ռ ա կ ո ւ ս ի քիլոմեթրի վյրայ։ Մինչ Հաբիլր Հա
Որակումներ՝ որոնց բո/ո–
ձ» եւ «պզտիկ ց» ե լ ն – ։ նակը վ ե ր ա գ ր ա վ ե ց Հայաստանը։ Այս անգամ իւռր– զա բալո ր Հայ գ ա ղ թ ա կ ա ն ն ե ր արտասաՀմանի մէչ
բովին անծանօթ էինք Վ ա ն այ դպրոցներուն մէէ։ Հրդային վարչութիւնը աւելի մեղմ վարուեցաւ : առիթի կը ս պ ա ս ե ն իրենց Հայրենիքը վերադառ -
պարզ կարս ի նա լու
Ուրիշներ , դասագիրքին տուած առաչդն Հոկտեմբեր 13, 1921/3։» դաշնագրով Համար :
բառերուն վրայ կռթնելով, կը ստիպուին ըսել ա– Հ ա յ ա ս տ ա ն ի Հոգամասերէն Աուրմալուի ել Ն ա իւ ի– • ԽորՀրդային կառավարութիւնը կ՝ուզէ այս
, երկկողմանի
չակերտին՝ փ ո ւ ն ջ ք պէտք է գրել փայտին. Հիըովը չեւան ի լրմանները, թոսրք կ ա ռ ա վ ա ր ո ւ թ ե ա ն պա - քսնգիրը լուծել բանակցութիւներով։
մէչ որոշ
" I թէ բ ա բ ի / ՚ յ ՛ Ր Ը ՞ Հ շ ։ ճ ա ն ս ՝ գրել ճրագին ճէովը, հանլով, խորՀրդային թ ա թ ա ր Ազրպէյճանի Հան– Այս բանակցութեանց քարիւղը,քան ղեր պ ի տ ի կատարէ
հ . Միութիւնը
ջ ո ւ թ ը ՝ ջորի^1ք գէովյշ, եւՏւ • եւն . : ր ա պ ե ա ո ւ թ ե ա ն վարչութեան տակ գրուեցան։ Վ ա ն ա յ լիճիշրչանի ի որ, տրամաբա
դաշնագրին մէչ
Մեզ, Հայաստանի մէչ ծնած ուսածներուս Ցուլիս 24,1923^ Լօզանի գաչ– նական է րսել, պ ի տ ի ուզէ ապա–
Համար՝ անծանօթ են ա յ գ տեսակ ուզղագրական նակից պետութիւնները ձեռնպաՀ մնացին վաւե - Հովել ինքզինքը, իր դրան սեմին մօտ, ուրիշ մեծ
ԼԷՆՍ
ցուցմունքներ։ րնչո^ւ։ ՈրովՀետեւ մենք չենք րացնելու իրական լուծում մը։ պ ե տ ո ւ թ ե ա ն մը ազղեցութեան դէմ։
յոյ՝" էբ ս ե փ ա կ ա ն ա ց ն ե լ ՐԱՊԸՐԹ
կրած՜ օ տ ա ր –ոլ թուրք լեզուներուն աղ– քՒուբքիոյ թողուած այն
դեցութիւնը, որոնց ենթարկուած են ՊոլսաՀյերր Հողերը, որոնց Հայ բնակչութիւնշ չնչուած էր
\եւ Պոլսոյ անմիչական մօտ եղող գաւաււնեբբ : չ ա ր դ ո վ ։ Պ ետ ո ւթ իւննեբ ը նախընտրեցին անգիւ Ի՚ճչպես կը գածեԱ
ւբքիոյ արեւելեան սահմաններու խնդիրը
Այգ Ս ո ւ ւ ի . ^ ք ւ ^ ^ ^ ^
Ծ
չոլւՐները թիւն բերին այս սահմանին վրայ եւ հոր - Երր հ ա մ ե մ ա տ ա բ ա ր ալհլի բարեկեցիկ ւլա —
եւ զօրաւոր
Ուսումնական .ոլսոյ մէչ–. Հայե– ղաղ զութներ իրենց եղբայրական օգնութիւնը 1չ ուզեն
ԽորՀուրդը ՚ ւ ս լ ս - յ – ^ լ – ~,. յ
րէն լեզուի ղասագիրքերը Պոլսոյ մէչ ապա ահ : Հրգային Հայաստանի մէչ սկսաւ նոր Հասցնել (Հո ւ ՚1ւ աՀ ա յ գաղութին՝ որ ամէնէն աւ֊եյի
ք ե ր ա կ ա ն ա կ ա ն , գ ր ա գ ի տ ա կ ա ն ու լ ր ա գ ր ա կ ա ն աղ– ՏՏՏՏՏ^ՏՏ^*^ տառապեցաւ նիւթապէս թ է բաբոյապէս պատե
բիւրները՝ Պոլս էն դ է պ Գ ա ւ ա ռ ։ Ուսուցիչներէն Ափիւռքի Հայութիլնը նոյնպէս չխօսի, չգրէ եւ րազմ ի դ ա ժ ա ն օրերուն եւ անկէ վեր^ն աչ, սրտա
ոմանք Պոլսեցի կամ Պոլսի դպրոցներու մէչ չուղղագրէ ճիշդ։ Մ ի ա յ ն ՝ պ է տ ք է Որ՝ ՈՆԱռլցիչը ռուչ է լսել անոնց ներքին Լիդերը ինքնապաՀպա–
ուսած , եւ գաւառ եկած : Այս ճնշիք ճ ի շ դ ԱՈբվի հ ն չ ո ւ մ ն ե ր ը բ , պ, փ, կամ դ, թ–, տ, նոլթեան Համ ա ր :
ուժ֊երն ալ՝ ներսէն՝ չեն կրցած նոյնպէս աղ - ծ՜, ճ, ց , ճ, չ , ջ, եւն . տաօռերուն : Է լ ա յ գ ճշգրիտ Պո լսական թերթի մը ուզղուահ՜ երկար նամա
գել բնիկ ՀայաշխարՀի Հնչումներուն վրայ։ իւրացումէն յետոյ՝ գաս տ ա յ իր աշակերտներուն : կէ մը 1լ իմանանք թէ յունաՀայ \$աչը> ԼքոյԸ
Հայաստանցի Հայը, ա յ ս պ է ս , դ ա ր ե ր ո ւ բն - բաղառՆակյս Վզանէն այն գ եիռրողուգոթւեբանս չելած, որ գոյչոէւիթիւն կրնար ա նունգ է–ր մասնաճիւդ $)րանսաՀայ կ ա պ ո յ տ ք$ ա չ ի ն ) լհ՜ուահ՜
պահած
է իր Հ ա ր ա զ ա տ Հնչումները։ է մարդասիրական եւ անձնուէր դ ո ըհ՜ ունէ ութեան
թացքին .ոուադէպ բացառութեամբ մէկ-երկուձայ– Հայաստանէն (գաւառէն) գուբս, Պոլսոյ (կեդրո
ն ի ) մէչ,~ Ըստ այն ատենի բռնակալ վարչու - մը ^օգնելու Համար տաբագիրներուն չվերադարձող
այն ատենի "" "փխրուն ագաններուն
ն ^ Ե ւ ա յ գ Հ զ ս Է-ՐՀ ՀՎ ա֊ ն* ա֊ յ, , , ՄՄուոչւիշ,ի, ԿԿաբինի եւ ն ի ) մ է չ , – Ըստ եւ թշուառ գաղթ
քՒէէլ պ ա տ ե բ ա զ մ ի ընթացքին գորհ՜ելու եւ
խօսելու ազատութիւնը կաշկանդուած՜ էր եւ ապ
7*%^ *Հ* ՚ Ւ ՚ ւ " * * ե ՚ ուղղագրութեան դԳիա կմի Պոլիս ՚ ^^^Վ^ք^ Լ րուստի Հոգերը ծ^անր էին, բայց կ* իէաչր շէ դագ–
մը չէին Հետ
յսերն տետրակները մ եհ տ ե գ դրա - առածին այցը կա տա յ ի Զ^ապԷլ եւ Հր անդ րած՝ դորՆելկ եւ բնկերուՀիները գործվելու, անօրի
ւեր : Ե*֊ ու
բնաւ չէինք ԼԱեր որ մեր Հայերէնի Ա ս ա տ ո ւ ր ամոլին , իրենց տունը % Զի" ընդունեցին նակ ոգի մր ցոյց տուած՝ են : կ տ ր ո ւ ա ծ արտասաՀմ
ս ո ւց ի չ ը մ եղի Հարցնէր՝ «ո՛" ր ^հ\\ով պէտք է ր՛՛է՛ / ա յ ր եւ կին գ ր ա գ է տ ն ե ր ը իրենց զոյգ օրիորդներուն
թէ պզտիկ ^ով
Հ ե տ ; Բարիրկուն ներկայացում, ձեռնասեղմում եւ մանէն , ան չէ դ ա դ ր ե ց ուցա-ծ՜ իր ն պա ա ո ր Հիւան -
եւն* :
ր ա ր ի բ ա ռ ը » : կամ «մեՈ$Ւ պէտք է սովորական քաղաքավաբական խօսքերոլ փոխա - ղ ի ն ու անկար ին :
դրել դՈԱԼ բ ա ռ ը » , եւն* նա կում : ///.. գ ե ռ ոտքի վյրայ ենք , ա թ ո ռ Հրամ - 1944 Գեկաեմբերեան արիւնոտ դէպքերուն
Մենք կը գըէի"Ք աշակերտական օրերէն ցուա&– չ է ։ Տիկին Ա ս ա տ ո ւ ր դէմս արձանացած՜ , զոՀ գտցած՜ են ա տ ե ն ա պ ե տ ո ւ Հ ի ն ԼՏիկին Արշալոյս
այնպէս՝ ինչպէս կը Հնչէինք ; Այնպէս՝ ինչպէս ժ՜պտուն , կը թողու որ ես խօսիմ : Բառին բուն ա– Մ * Փ ա փ ա ղ ե ա ն ^ ե լ գանձապեաուՀին , սակայն Կ*
մեր մ այրերն ու Հա յրերը կը խօսէ ի ն մ եղի Հ ետ : ռումով կախուած– է շրթունքէս հ Հրեշտակի քննոլ– հքաչբ գործ՜ի լծ՜ուելով կանխած՜ է կազմալուծ՜ումը։
Այնպէս՝ ինչպէս մեր ուսոլցիչներր կ՚արտասանէ եմ դւ ՚ յ ր ձ ե ր Միւսներն ալ շուր– ՛Բոյր Շր1* վարչութիւններէն եւ Ամերիկայի
ի ն : Գրատախտակի վրայ ուղղագրութեան դասի թեան առարկայ կեդրոնէն սկսած՜ են ս տ ա ն ա լ ն պ ա ս տ ն ե ր ,յատկաց–
կը Հան էին աշակերտները կ ա ր գ ո վ : Ո՛–" ո լցիչը կր չանակի վ ր ա ս յառան են իրենց աչքերը ուելոլ օգնութեան գործ՜ին ե լ վարդարաններուն :
աՀ մը ցնցուեցայ։ եորՀեցայ թէ, գ ա ւ ա ռ է ն
թ ե լ ա դ ր է ր յ տ զ ա ք կը գրէինք : ՄԷ^ԼԸ դրատախ - Գոքինոյի Հ* Կ* Խաչը, որ ա մ բ ո դ Չ պատերազ
յ , մ իւսներր իրռսց տ ս ա ր ^ « "/ — նոր եկած՜ , ա ր դ ե օ ք պոլսական ք ա գա քավա ր ոլ - մ ի ընթացքին չէ դ ա դ ր ա ծ ՝ դործ՜ելէ , ունի 200^ ա–
, միւսները իրենց
տակին վրայ տարօրինակ տետրակներուն թերի0 մը ունիմ,
Ըգիւ՚եքԸ՝ պիտի թուի *ա~ թեան կամ արդուզարդի որուն
՛ելի ա ն գ ա մ ուՀիներ : Գրաւման, շրջանին Հիւանդ -
վրա յ : Ե ա
Համար զ ի " ա յ դ չ ա փ կր դիտեն։ ( \ լ լռեցի, էի^՚ե– ներոլ եւ աղքատներու ա րամ ա գ ր ա ծ է ա ն գ ա մ ն ե րէ
տ ե ր ո ւ դ ՝ գ ր ե թ է անսխալ էր ; ցայ : Տիկին Ա ս ա տ ո ւ ր ը «Բայց, խնդրեմ, Պ* Ջ ի–
Մենք ճիշդ կը Հնչէինք մեր երրեակ երանգնե եւ Հանգանակութենէ գ ո յա ցած՝ մ եհ գ ա մա բներ
ր ո վ Հարուստ բաղաձայններ ր *—։ Բ . *կ *
րհ). Գ– Կ– ՝Բ– (8. շ, ՛հ՛ Թ. Տ– (ձ, էհ, է ) , Ծ՛ լումով մր՛. / / « կախուած՜ եմ ձեր շրթունքէն, մտիկ
էլ րնեմ ։ Ջեր Հնչու մները այնքան Հ ա ր ա զ ա տ են որ տրաիւմի գ ր ա ւ մ ա ն շրջանի արժէքով,
մուտք
Ջ , Ց (էշ, ճշ, էհշ) , ճ– Ջ– Ջ– (էյ, էշհ, ձյ) : ձիշզ՝ իմ ա էլան շ ն ե րս կ՝ ո լ զ ե ն աւելի շ ա տ Լ" ե լ : Ո՛– դ առ– իսկ Յունուարէն ասդին 385.395 տրաիւմի
ինչպէս գ ր ա ծ ՝ ու խօսահ՜ են մեր ղ ի րհ րուն Հնարիչ նաչով իր ամուսինին —> « ՚ / Հ ^ տեսնե^ս , Հրանղ , ա ն ե ց ա Ն է որ գորնանուան է Ջ՚սւարեան վարժս։՝–
ները։ ինչպէս ա ւ ա ն դ ա ծ ՝ է.ն իրենց աշակերտնե - մենք մեր աշակերտներուն սխալ կր սորվեցնենք : բանի նորոգութեան , ուսուցիչներու թոշակներուն
բուն : Ա յնպէս ի ն շպէս /&՝ա ր դմ ան-ի չ ն ե ր ը տաոա - Մեր դ ա ս ա դ ի ր ք ե ր ն անկարող են մեր լեզուին բնիկ ե լ աղքատներուն է
դարձուցակ Հնչումներն աւանդելու՝^ , եւն * եւն * : է , Ֆիոքւնսիի 1 00^վարչուաթւեիլւինը, անդ։ մ որ եսնոր130.վե 00ր0ա կա տ ղրմաիոյմ լանի
են օ ա ար բ ա ռ երբ
մեր բարբառին :- մուտք ։ կազմ ուած՜ են նաե Ամարուս ի ի եւ Թամ–
ՇՅթթ&յՕՇ6՝ Կապադովկիա (ոչ էր/ւէ,քՇՁետ1էհէ^§տՅ) : Գ ա ս ա դ ի ր ք ե ր ո ւ Հեղինակ , ուսուցիչ ե լ դրա -
դ է տ ա յ դ ամոլբ՝ կը Հասկնար բնիկ եւ օտարացած՝ IIչ ււ ւ ր ի ո յ մ ասնաճիւղերը :
(Շ&Տթ16ՈՈ6 ( Կ ա ս պ ե ա ն ձով) , (ոչ թէ 0տտհ)13ո) : Կամ Հնչումներուն տարբերութիւնը : //լ պ է տ ք ը կը շեշ– ՅունաՀայ կ *Խաչը մասնակցած՝ է պատերագէ–
ւէր ըստ դարմանելու գ •յսերն յգիր–
Գրիգոր ոչ բնաւ Տ^^^^օ>^) : 8&եյ4օոշ՝ Բա– այնմ մ ի ընթացքին կազմ ուած՝ Համ ազզա յ ի ն Ի/նամա -
բելոն (եւ ոչ թէ Բ&բշ\0Ո , Փափեքոն) : Օզոատ կամ քերը։ Իսկ Թէոդիկ( որուն շ ա տ մօաիկ եղայ ատեն տարական մարմնին ,Հ *Բ *Ը *Միա թեան եւ Աղք"՛–
Օ&ւշհ՝ ԳարեՀ ոչ քտււ-օհ, կամ թ՝արեՀ) : Րօոէստ՝ տ ա խ ն ա մ մա րմ ի ն ի ն Հեւո ձեռք ձեռքի աշխատած՜
են
րիզ (բնաւ. (ոչ հ8թՈէ 2 ՂՏօոճօ^ տ) Ր:Ր ԲԼ&ՈՏ՝ Պարի՚ս կամ Փա– ձա ,ներր : - Ի ՞ ՛ ն չ տարբերութիւն, եղբայր , - կ՝ը– ամոքել Հայութեան թչուառութիլնը
է
Ա յ գ դորնակցոլթիւնը կը շարունակուի նաեւ
ներկայիս , Համազգային գ ա րմ անատոլննե րու
դո բնին առթիւ։ իսկ յունաՀայ կ, Խաշի վարժա -
բանի սենեակներէն մէկը տլէամադրոլան Է իբբեւ
ԳոքւԷնիո՚յ հ
կձՒԲԴ չ ի ա ա կ կ՝ընեն։ Պաստառ չկայ ո ր ((ՄՄն^ահց եաա,լ,ը յ ա յ ա բ գ ւ ւ վ ) ՏԻԹՈԻնԻ գարմս/սատուն
Fonds A.R.A.M
