Page 218 - ARM_19-1946_02
P. 218
6ճ* « 4
Զէ՝ոգց ԽրաժշտագԽ ԽեւաԱ9 Աովետա Հայաստանի կապ ճարտարապետական կառո լ ւյ ո ւաձ վւո վ ա էքէ
կէՀ զարնեն; Ատոնցմէ
է Զ.անղ1ուԼ։ մեձ կամուրջը։
ՕՆՆԻԿ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆԻ ՀԵՏ մւԱ)էաքաղաքը Այգ կամուրջը էֆմ իա&նէ խճուղիէն Հետ մ իա -
ցնեչոլ Համար ճամբայ մը Լինուաձ֊ է; Ընգչայ -
ՀԱՅ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹԵԱՆ ՄԱՍԻՆ նահ՝ է Աէավերգեան , Աբուէեան փոզո ցներու զգալի
օ Սաորհւ քաղոլածաբար կուաանք « Սովետական մասըդ \,ալպանգեան դ Ապանդաըեանդ Գ՚նունի , էն–
Հայաստան. » ամսաթերթէն՝ առուեստի վասսւա–
(Դ– եւ վերջին մաս) կաւոյւ գործիչ եւ Երեւան քաղաքի գլխաւ֊որ սար - գէլսի փողոցնեբր կուպրով ծ՛ածկուած՝ են։ Հյինա–
Զեր առաֆագբոլթիւննեբուն մ կ ա տ ա ր ե լա– տարապետ՝ Մ– Գրիգռրեանի յօոյէՆածր։ բ ա ր ո ւթ ի ւնն ե ր ը կբ կա տ ա բ ո լին ըն գո ւն ո ւա ծ յա -
պէս յաջողած՜ էք– Համ աննուաղէ գեղեցկութեանդ տակադծ՜ի մը Համաձայն դ կան շարք մբ րաըհկաբդ
Հո յա կա ա կառուց ո ւահ՜քին մասին կարելի է գաղա Հազուագիւտ են այն քաղաքները որ Հիմնուած՜ վտողոցներ դ ինչպէս Աթալինի, Աիկոյեանի անուան
փար մր կաղմելզայն ունկնդրելէ եսւքմիայն ։Ա քան– են մեր թուականէն տասնեակ դարեր առա^։ Հնա պողոտաները ։ քաղաքի յ ա տ ա կա գծ՜ին մ էջ նկատի
դա
չեչի գոր(Ւ մլլ^ խորապէս Հայկական զոր կբցահ՜ գիտական պեղումները կը վկայեն որ Հնագոյն կը են առնուած՜ քաղաքա յին շա րք մ ր ամբող^ութիւէւ–
ա՛յն
էք Հասցնել արուեստի բարձ րագոյն արտայայտոլ– րերու մէ$^ բնակութիւն եղած՜ է Հոն ։ Ասիկա ներ որոնց լիակատար շինութիւնը աւարտելու
թԼ ան ; Պէաք է գոլք սկսէիք այգ վերա&նունդբ , Հ աստ ատ են ո ւր ա ր տ ական շրթանէն մնացած՜ Վրայ է ։ է*նէպէս ՀթաՀումեանի Հրապարակը պար
յուշարձանները որոնք վարքերս կարմիր ք*լոլբի՝ եւ տէզով ե լ անոր արձանով։ Համալսարանական
որուն մ ասին խօսեցանք , որովՀետեւ գուք 1 ե ր ա– - կա յաբանի մօտ գտնուող Մ ուխանաթ քՒափայի թագի ամբողջութիւնբ գրաւի չ էդ ուր շէնքերբ կը
ժ՜շաագէսաներգ ունիք արդէն ա յգ մի Հլա զգա յին լե<– շրջապատին մէ^ երեւան ելան դ ինչպէս նաեւ \ յ ի – կեդրոն ան ան ՚Լոլկաս ՚Լուկասեանի անունով պար–
ղուն յ Նեռն ա կա բերդի մնացորդները : տէգի շուրջ եւ որու կեդրոնը շինուած՜ է Ասո՛ղս՛ ՜
• Այո՛ յ կ^բնդունիմ թէ առաւելութիւն մլմև է Ուրարտական շք ի՛ն ի յ ո ւշա ր ձանն ե բ էն յետո յ՝ գիտաբանբ։ կ՚աշխատին նաեւ Լենինի Հրապարակի
ունենալ ա յգ միջազգային լեզուն , սակայն անՀրա– աւելի նորեր բ կան Հռոմ էական ձ1՚ 2.ա^՛ I7 ագդեցու ամ բողջութիւնբ ա լա ր տ ե լո ւ եւ ուր կր շինեն <(.Ա–
ժեշտ ա՛լ չէ , օրինակ գրագէտի մր Համար , որ ան թեան յոլշարճան Հելլէնական ճաբտարապետոլ — բարաա» տրրստի գեղեցիկ շէնքը ։
մե&նայ։ Կէօթէ խ ո րապէս կերման է եւ գերմանե թեան նուրբ դիծ՜ե բ ով կառո լցուած՝ *հառն ին ։ կան ՚^ադաքր Հիմա՛ զարդարուած^ է ճարտարասլե -
րէն գրած , Տանթէն1 իտալերէն եւ քՒոլսթռյ ռու նաեւ միջնադարէն առա^ կառո լցուած՜ յուշարձան տա կան դեղեց իկ շէ*եքե րով , ինչպէս Հ ա յ կա կան
սերէն , բայց անոնք բոլոր աղգերէն կարդա ցուահ՜ ները Աւանը դ քԼուարթնոցբ եւ \ Օրդ դարու մէ^ ՍՍՌ կառավարական տունը դ որ ստալինեան մրցա
եւ ճանչցուածէ են : ք*բենց լեզուն արգելք չէ եոահ՜ շինուածԵըեւան ի կաթողիկէն դ քաղաքին կեդրոնը։ նակի արժանացաւ դ Օփեբայի եւ պալէթի թաա ր ո–
որ անոնք բոլոբինբ դառնան ։ կարեւռրբ , միֆաղ - Հակառակ տարերային եւ ընկերային ա- նը դ Անասնաբուժական կաճ առը դ .որոնք կառուց -
գային չափանիշովդ մարգկային Հասար՚ակաց նկա ղէտներուն դ քաղաքի բնտկչոլթեան մշտակայու - ա ած են ակադեմական Ալ* քՒտմանեանվւ յա աո է -
րագիր ներկա յացնող ստեղ&ա գործ՛ական ա շիւա՝ - նութիւնը կը բացատրուի Երեւանի բարենպաստ կագծ՜ով դ գիւղատնտեսական դրամատունը դ Աելան
տանքն է X Հ իւբանոց ը դ փբօֆէսէօբ /• ո ւն եաթ ե՚անի յատակա–
Այս բմբռնում ով ի^նչ եղան՝ է մեր մէ^^ Հոս Երեւան կը գանուի Ղ^եզամայ լեռներ ու ստո գծ՜ով դ կենսա - ՛ք* իմի ական կաճառը վւբօֆ • Ա ա -
թէ Հայաստան է րոտը դ Արարաաեան արգաւանդ դաշտավայրի ա– ֆա ր եան ի յատակագ&ով դ Հա յ են ե րգո յի դ մամ ուլի
-— Գրեթէ ո չին չ , ար տ ա սաՀ մ ան ի մ է^ ոչին՛չ յ մենայա ր մա բ մէկ տեղը , Հրազդան ( ՏԼանդու^ գե տուեր ճարտարապետ Աարգարեանի յատակա -
Հայաստանի մէ^ պզտիկ բան մր ։Աա կա յն քւայնպէս տին ափը դ որ ոլորապտոյտ 1Լ ՝անցնի քաղաքի Հ\իւ– գծով դ Լենին ի արձան բ ՍՍՌՄ ժողովրզական նկա
ինչպէս բացատրեցին այնտեղ ա<լ այգպիսի ստեղ — ս իս-արեւմ տեան եզերքէն ։ ՝ք^ագաքր բո ԼՈ ր կողմ ե– րիչ — քանդակագործ՝ Ս՚իբկուբովի եւ երիտասարդ
օ^ագորձ-ութիւն տեգի չէ ունեցած : Են չ որ բրահ՜ րէն շրջապատուած՝ է բա ր ձ ր ո ւթ ի ւնն ե ր ո վ դ միայն ճարտարապետներ *(յ * ^աբ եմ ուզո վայ ի ու Լ • ՜Վար–
են գ օրինակդ Հ ա յ ճարտարապետութեան Համար , մ էկ կողմ էն բացուած՝ գէպ/՛ Ար ար ատ ե ան մ եծ՝ գան ո վի յատակագծերով դ &աՀում եանի արձանը
չեն բրահ՜ Երաժշտութեան Համ ար ; Հա յ եբաժրշ - դաշտավայրը^ որու վրայ ^ԼԷԼԷ՚Է Տահ.ասէ Արա ~~ Մ ի րկուբովի եւ ճարտարապետութեան ա կագեմ ա–
աոլթեան պակսահ՜ են $՝որամ անեաննեբ ե քՒաման՜ բատը : կան մ՝ ել ա ո վ ս կի ի յաաակագծ՜ով եւ *Լուկասեանի
եաննեբ գ Ախալ ^Հասկցուինք ^ Հայկական ոճով ^ Երբ Հիւսիսէն՝ Աեւանի կողմ էն կբ մօտենաք դ արձանը քանգակադործ՜ Ս * Ստեփանեանի յատա–
երա -
բա յց բարձր թէ՜ք նիք ուԼ Համ անուագա յին քաղաքը շատ լալ կ՚երեւայ* անդ մէկէն կը բաց ուի՛ կազհով ։
ժշտութեան մասին է խօսքբ; ձեր առ^եւ , երբ լա յն խճուղիէն կը մօտենաք նորա–՛
\) պենգիա րեան դ կամ ուրիշներ ա յգ —ո ւ ո 25 տարին փոքրիկ ժամ կէտ է այն քաղաքի
ղոլթեամբ գորձ՜եր չՄ՚ն տուահ՜ ՚. տ ո ւն կ անտառին : Համարդ որու պատմութիւնը կբ սկսի Հնագոյն
՝—՚ ^ պին գի ա ր ե ան ի ե ր ա ժ՜ չտ ո լ թ ի լն բ զուտ կարելի չէ Երեւանի Համայնապատկերը երե դարաշրջանն եր էն ։ Սովետական իշխանութեան
Հա յ կա կան չէ ^ խառնուրդ մբն՝ է կ ո վկա սեան զա ւակայել <առանց Արարատի որ մասնաւոր դե - շնորՀիւ Եբե ւանբ կերպարանափոխուեցաւ ե՝ւ դար
նագան ցեղերու եբաւեշտութիւններուն , վրացա ղեցկութիլն մ ր կոլաայ քաղաքին ; ձաւ սովետական Հայաստանի քաղաքական դ վար
կանդ աղրպէյճանեան դ թաթարական ե*– ռուսական, Եթէ Հրաղգանի ոռոգիչ չուրերը չըլլային՝ &- չական դ արդիւնաբեր ական եւ կուլտուրական կեդ
շատ քիչ Հա յ կա կան ։ քյա չա տ ո ւր ե ան րետիր երգա– րեւանը եւ շրջակաները անապատային գօտի պիտի րոն եւ որ յետադայ զարգացման լայն Հեռանկար
Հան մ՝բն էդ իր արՀեստբ շատ լալ գիտէ դ սակայն դառնային չոր կէէմայէս պատճառաւ : ք\ռոգման ներ ունի ։ ^
տա կաւին չէ փորձած՜ Հա յ ոճով տալ Համ անուա - շնոբՀիւ է դ որ Երեւանը շրջապատուած– է կանանչ
գային երամ՜շաոլթիլԱ % Եթէ "՚֊բիձ ւ աձԳ ^* *–է աՀ~ այգիներով։ Ղյա խա պէ ս մրդա ւո ո լ •այգիները միայ% Բւա՚սեղ ԿաԱաչեաճ
խատանքի փորձ եղահ՜ է , ես տեղեակ չեմ : Երեւանի շուրջ կը գտնուէին դ իսկ ՚ " յ ս օ Ր ՝ք՝"՚նա՝– 8
քՒէեւ եր կարե ցաւ ա յս զրո՛յցր դ բա յց շատ քեռի բ ա ր ձ ր ա լան դա կբ եւ լանջերը դ Արա բկի րի
պիտի խնդրէ ի որ քանֆ մր խօսք ալ ընէիք Հայկա լանջեր ը ե լ Ա ա րի թաղբ կանանչաւէտ են–. 1938^՛ Ակիլտար, իճատիէ, քարէ գպրոցը... Տ"օ -
կան Պաաարազի մասին : Իթնչ աւելցուցած էք Եկ^ ի վեր Երեւանի շրջակա յ բլուրն ե րբ անտառներով րէն, թովմաս Աճէմեան, Հին Արմալական
մալեանի եւ ^ ո մի տասի պատարագներուն վրա^յ : ծ աՆկուած՜ են ։ կանանչով ծաՆկուած՜ է Հրաղգանի Ակիւաարի , մանաւանդ Հ՚քյերսէսեան - Երմոն–
• էքկմտլեանի պատարագբ չորս ձայնով է դ աջ ափը դ Արա բկի ը ի դիմացը դ Ա եբաստիա եւ Մ "՚՜ եան՛» վարժարանի , Հին ընկերներս կր յ ի չ ե ն ան -
լաւ կր Հնչէ դ բայց դժ՜բախտաբար Հայկական լաթիա ա ւանն ե ր էն Հ իլսիս ։ Ա յ դ տ ար ած՝ ո ւթ ի ւն - չուշտ թովմաս «էֆէնտի»ն : (այս թրքական տ իա -
դՐոշմէ ր \ս ո լ Է* Աս յօրինուա՛ծ՝ Է եւրոպական ե - ները ծածկուած՛ են պտղատու այգիներով։ Վ^եր— գոսր որքան գէշ կ"լԳայ ,1ս1 11 պատուական ու -
րաժ՜շտոլթեան մԷ^ գործահ՜ական դաշնաւորոլ - ջին 25 տարուան ընթացքին քաղաքը դարձած՜ է սոլցլին) ։
Ան էր
թեանց վրա յ : Ե կմ ա լեան ռուսական երաժշտութե– արգի ւն աբե բա կան խոշոր ՚քա ղտք դ Հա յ աս տանի՛ որ, առածին անգամ մեր իճատիէի քա
րէ ղպրոցր րերաձ էր Հետեւեալ ուսուցիչները–
նէն օւԼ ա ո ւահ է դ երբ ի՚եքբ դ ռուսականն ալ ելրո - • մԼակոլթայիս ՚ քաղաքական կեդրոն :
պա կանի ագդեցութեան տակ էր : 1 32*7 ին երբ Ո՚ուսերը գրաւեց ին Երեւանը դ քա– Արիստակէս Պօյաճեան (թուաբանութիւն) , Տար»
-—- Ւ՚սկ կոմիտասի^նբ : ղաքը մօա 12.000 բնակիչ ու-նէր։ \9\4ին.ունէր 30 Գեւոնեան (ֆրանսերէն., Պօյնիկեան (ֆրանսերէն
կոմ ի տա սին ներդաշնակած– պատարագբ ա– Հ աղաս Հոգի ։ Այդ Հաբ ի՚֊ր տարուան շր ջան՛ին մէջ եւ երկրաչափութիւն) , Խորէն Աստ ար եան (քաղա
ւելի պարզ էդ եւ ա յգ պարզութեան իսկ պատճա— ք ա զ ա րր սա լա յատակուած՜ չէր եւ ունէր ծ՜ուռ ու քացիական կրթութիւն) , Գէորգ Ա ես րոպ (պատ -
ռով չի տար Հ այ եկեղեցականն երգին ամբող^ նեղ փողոցներ դ չունէր ջրմուղ եւ կոյուղի ։ Տու մ ութ իւն) , Բար սեգ կանաչեան (երգ եւ ձայնա -
միսթ-իք Հոդին։ կոմիտասի պա<տարադբ երեք ձայ ները Հում աղիւսէ շինուած՜ էին յ քէչ Ա՛նդամ կըո~ գրութիւն՝) :
նով է ։ ք1 պատիւ իրեն դ պէտք է րսել թէ , ինքչլ , մինտրէ։ ք՝ացի նաՀանգապետի դ նաՀանգական Բարսեգ կանաչեան . . . Կր յիչէք անշուշտ ,
կոմիտասբ արգէն իր կենդանութեան մ տած՜ած՜ էր վար չութեան դ դրամ ատան ե լ քանի մ ը Հարուստ քարէ գպրոցի Հին ընկերներս , կոմիտաս վարդա
վեց ձայնով տալդ բայց ժամանակ չունեցաւ։ Ո՛– ՜ ներու շէն քե րէն ո ր շինուած՜ էին տաշուած՜ տուֆ պետի Լաւագոյն աշակերտներէն մ է կը : կարհ՜եմ
ղեց ի իր ագո բծել մ ե& եւ գժբախա եր դա Հանին ե - քարով ։ 1 9 1 1 ֊ – Ո 2 ^ էր։ Ինձ նման, նստաձ էիք, քարէ
րազր : Վեցին վրայ 1\ՐԳ ձայն մրն ալ աւելցուցի դ քաղաքի աճած՜ բնակչոլթեան փ ո խ ա դ ր ա կան գպրոցի երկրորգ յարկը, մեձ սրաՀին մէշ\է
մ եներգի մ ր դերով եւ որ մ աս կբ կազմ է ամ - պաՀանջներուն չէին բաւարարեր նեո .ու ծ՜ուռ փո– թովմաս «.էֆէնտի^ն մեզի ըսաՆ էր թէ ՏօԱշՏ©/՛
բողքին : : ոոՍ՛"VԸ. ՚՛ Աաո՚Բ Համար անՀրա՝ժ՝եշտ եղաւ մեծ՜ ուսուցիչ մր պիտի գայ, այս կէս օրէն Վք՚րք.՛՛
Հրաշալի գիւտ մԸ՝ ա՝յդ 7րդ ձայնբ ։ Զի" թափով առաջ տանիլ ճամ բաներ ու շինոլթիւնը ։ ( 1 9 1 1 ^ , Տ01ք6ջ6^ ուսուցիչ մը, թուրքիս յ . մէ2) *
չափազանց .յուղեց ։ ^տյ պատարագբ դ աոօք^Ք(Լ )938էն 1941 քւաոուեցան Աաալթի, Օրինիւլիռէի , Հրա՛՛շք, ի՞՛նչ պարծանք, երր օտարները մեզ կր
զոր Հաւատացեալները կբ մատուցանեն իրենց Աս– յյ՚իկոյեանի անունով պողոտաները դ կայարանի ճանչնան իրրեւ իյանոլթպան X
տուտոյն դ վեց ձայներն են ւ Անոնց Համընթաց Հ րապարակը դ Ա արքս ի եւ Կ ի րովի փողո ցներբ Հին ընկերներս ճահ չցաքէ Էք , նաեւ, նոյն վար
պարզդ վճիտդ բայց խորունկ մարգկային ձայն •եւա ւլն ։ Վերոյիշեալ ւիողոցներոլ լայնութիւ1յբ 25՜ ժարանին մէչՀ, Ա՚իՀրան թումաճեանը , վարդապե
մը՛, որ կ՚ընկերանայ անոնց դ կը խաոնուի Հաւատ էն 42 մեթր է ։ ՚ՀյՈբ ճամբաներ բացուեցան Աւանի տին ուրիշ աշակերտներէն մէկը, ե լ յետոյ, Ակիւ՛
քի Ա՛յգ յաճախ կիրքի Հասնող զօրութեան դ մեղմդ կիրճին մէջ$իրովի անուան գործ՛արանին քով 1ւն ։ աարի սոխակը , Վարգան Աարգիսեանը :
կնո^ մը շրթնեբէն Նորող մեղեդի մր։ Հրեշտակ - Ասկէ զատ կր պատրաստուէին ստորերկրեայ Հա — Բարսեզ կանաչեան : ի՞նէպէս կը յիշեմ զի^ՔԸ. ՝•
բու խումբ մբ կարծ՜էք դ որ իրենց թեթեւդ երկնա ղո րգակց ո ւթ ի ւնն եր դ Ջրմ ուղ դ կո յուղի դ Հ եռա խօս դ ՆիՀար , Հիւանդ էր այն ատեն։ \,ոյնիսկ կ՝Ը~
յին շունչն ալ կբ խառնեն այդ մարդոց յուղումին։ եւա յլն ։ Պ ա տ եը ա զմ ր չընդՀ ատեց ճանա պա բՀնե ր ո ւ սէին թէ , թոքախտալոր էր ; կրրեք չէր խնդար |
Այո՛ դ Հայ պատարագին մէ^ Հրեշտակներն շինարար ութի ւ1նբ ։ ^անաքեռի խճուղին լայնցոլ - Ջղայնոտ էր , երբեմն ալ չար : Պարզապէս կր վախ
ալ կ՛երգեն , միտքս Հասկցուած՜ է ուրեմն 1 էալ ց ին ։ Նորքի ստորոտէն անցնող խճուղին մ եծ՜ չա նայինք իրմէ։ Տասնեակ տարիներ վ/՚րչՀ, Հաս -
զգացած՜ էք X Ամէնէն աւելի ուզած՛ եմ իմ պատա փով շինուած է դ որ կարճ ճամ բո վ ՝ք^անա քեռը կը կցանք միայն թէ, ի՞նչ կը նշանակէր , այն ատեն,
րագիս մ է^ ձ^ձ՚^^Լ ^ ա յ կրօսական Հ ո գի ին ամ բող^ միացնէ Արտաշատին։ Զինուած՛ են քաղաքին ռա - ձայնագրութիւն սորվեցնել Հայ աղոց :
ւքիսթիք յափշտակութիւնը ։ նազան վա յբեր բ կամ ուր ջներ որոնք ի րենց Հ ո յա– Կը. յէլէ՞Ք՚ւ ԷՐ առաչ\ին երգը։
• կատարելապէս յաջողած՜ էք ՚ կոմիտասինը ՜Շնչէ՛, հնչէ՛, զանգակն ազու,
աւելի պարզ է դ ինչպէս Մանկութեան օրերու, Ալէլու • . .
ըսիք յ թերեւս աւելի գեղե– -— ԼոաԴԸոգէ մը աներեսութիւնը դ ըսել 1լու -
ցիկ՚տ Ը ա յ ց գ ո ՚ ֊ ք (աճաիյ Հասած՜ էք զօրութեան մր Ակիւտարցի ընկերներս , ամ բոզ՛է աշխարՀէ
որ կր սարսէ ունկնդիրին Հոգին։ խորացուցած՝ էք Ո՚շ ք Բ ա յ ս պարտաւոր եմ ձեզ գոՀացնել որ– մէ1 ց Ս ո լ ա ^ Կ Գ>է«է> յԷԺսԷք այղ օրերը, երբ
Հայկական պատարագբ : պէսղհ * • • կարենամ երթալ ճաշել : Այժմ կը խոր - միայն թրքական երգեր լսելու վարժուաձ էիսՔ I
Կ՛ուղէ ի ուրիշ քանի մ ը Հ ար ց ո ւմնե ր ալ ընել դ Հիմ Կրօնական Համանուագ մը գրել դ օգտագոր - երբ աո աքին անգամ ԱԱալով, մարգ մը եկաւ մեզի
սա կա յն կարծեմ չափազանցեց ի եւ • • • ձեր աղ - ծ՜ելով մեր կրոնաշունչ բո լո ր <&մ,ոթ ի՛վաները ։ Լա յն Հայերէն երգել սորվեցնելու .
նուոլթիլնր չարաչար գործ՜ած՜եցի ։ Բայց վերջին ընդելուզումով մըդ ինչպէս փորձած՜ եմ Հ ա յ կա. - Շնչէ՛, հնչէ՛, զանգակն ազու ...
Հարցում մ ըն ալ այսօր։ ՚Ի^նչ նոր ծ՜բա գի բներ ու - կան Համանուագին մէ9, Հայ կրօնական մհձ֊ երգը Այս մարդը Բարսեզ կանաչեանն էբ։
տաք , եւ • * . Լասելէ էյսւծ֊ ձայնուէ մրլ^ արգէն ոտքր՝) Ֆրէնկին լեոի , Աէլամսըզի , կնի ՄաՀալլէի ,
Հա® դ կանոնաւոր Ա՛՛՛՛գր՛՛ո ի մը ճարպիկու– թերեւս . . . զա յն կոչեմ « Լուսաւորչի Համա -ընկերներս դուք որ, ինձ նման, տարիներ
թիւնբ ունիք , 1Լ ուզէք գաղտնիքներու ալ տի - նուագը » : մեր աննման Վարդանին ղեկավարութեան տակ՝
բանայ \ Կ– ՓՕԼԱՏԵԱՆ երգս/ձ֊ էք վարդապետին պատարագը ե լ ^Անձրեւն
Fonds A.R.A.M
Զէ՝ոգց ԽրաժշտագԽ ԽեւաԱ9 Աովետա Հայաստանի կապ ճարտարապետական կառո լ ւյ ո ւաձ վւո վ ա էքէ
կէՀ զարնեն; Ատոնցմէ
է Զ.անղ1ուԼ։ մեձ կամուրջը։
ՕՆՆԻԿ ՊԷՐՊԷՐԵԱՆԻ ՀԵՏ մւԱ)էաքաղաքը Այգ կամուրջը էֆմ իա&նէ խճուղիէն Հետ մ իա -
ցնեչոլ Համար ճամբայ մը Լինուաձ֊ է; Ընգչայ -
ՀԱՅ ԵՐԱԺՇՏՈՒԹԵԱՆ ՄԱՍԻՆ նահ՝ է Աէավերգեան , Աբուէեան փոզո ցներու զգալի
օ Սաորհւ քաղոլածաբար կուաանք « Սովետական մասըդ \,ալպանգեան դ Ապանդաըեանդ Գ՚նունի , էն–
Հայաստան. » ամսաթերթէն՝ առուեստի վասսւա–
(Դ– եւ վերջին մաս) կաւոյւ գործիչ եւ Երեւան քաղաքի գլխաւ֊որ սար - գէլսի փողոցնեբր կուպրով ծ՛ածկուած՝ են։ Հյինա–
Զեր առաֆագբոլթիւննեբուն մ կ ա տ ա ր ե լա– տարապետ՝ Մ– Գրիգռրեանի յօոյէՆածր։ բ ա ր ո ւթ ի ւնն ե ր ը կբ կա տ ա բ ո լին ըն գո ւն ո ւա ծ յա -
պէս յաջողած՜ էք– Համ աննուաղէ գեղեցկութեանդ տակադծ՜ի մը Համաձայն դ կան շարք մբ րաըհկաբդ
Հո յա կա ա կառուց ո ւահ՜քին մասին կարելի է գաղա Հազուագիւտ են այն քաղաքները որ Հիմնուած՜ վտողոցներ դ ինչպէս Աթալինի, Աիկոյեանի անուան
փար մր կաղմելզայն ունկնդրելէ եսւքմիայն ։Ա քան– են մեր թուականէն տասնեակ դարեր առա^։ Հնա պողոտաները ։ քաղաքի յ ա տ ա կա գծ՜ին մ էջ նկատի
դա
չեչի գոր(Ւ մլլ^ խորապէս Հայկական զոր կբցահ՜ գիտական պեղումները կը վկայեն որ Հնագոյն կը են առնուած՜ քաղաքա յին շա րք մ ր ամբող^ութիւէւ–
ա՛յն
էք Հասցնել արուեստի բարձ րագոյն արտայայտոլ– րերու մէ$^ բնակութիւն եղած՜ է Հոն ։ Ասիկա ներ որոնց լիակատար շինութիւնը աւարտելու
թԼ ան ; Պէաք է գոլք սկսէիք այգ վերա&նունդբ , Հ աստ ատ են ո ւր ա ր տ ական շրթանէն մնացած՜ Վրայ է ։ է*նէպէս ՀթաՀումեանի Հրապարակը պար
յուշարձանները որոնք վարքերս կարմիր ք*լոլբի՝ եւ տէզով ե լ անոր արձանով։ Համալսարանական
որուն մ ասին խօսեցանք , որովՀետեւ գուք 1 ե ր ա– - կա յաբանի մօտ գտնուող Մ ուխանաթ քՒափայի թագի ամբողջութիւնբ գրաւի չ էդ ուր շէնքերբ կը
ժ՜շաագէսաներգ ունիք արդէն ա յգ մի Հլա զգա յին լե<– շրջապատին մէ^ երեւան ելան դ ինչպէս նաեւ \ յ ի – կեդրոն ան ան ՚Լոլկաս ՚Լուկասեանի անունով պար–
ղուն յ Նեռն ա կա բերդի մնացորդները : տէգի շուրջ եւ որու կեդրոնը շինուած՜ է Ասո՛ղս՛ ՜
• Այո՛ յ կ^բնդունիմ թէ առաւելութիւն մլմև է Ուրարտական շք ի՛ն ի յ ո ւշա ր ձանն ե բ էն յետո յ՝ գիտաբանբ։ կ՚աշխատին նաեւ Լենինի Հրապարակի
ունենալ ա յգ միջազգային լեզուն , սակայն անՀրա– աւելի նորեր բ կան Հռոմ էական ձ1՚ 2.ա^՛ I7 ագդեցու ամ բողջութիւնբ ա լա ր տ ե լո ւ եւ ուր կր շինեն <(.Ա–
ժեշտ ա՛լ չէ , օրինակ գրագէտի մր Համար , որ ան թեան յոլշարճան Հելլէնական ճաբտարապետոլ — բարաա» տրրստի գեղեցիկ շէնքը ։
մե&նայ։ Կէօթէ խ ո րապէս կերման է եւ գերմանե թեան նուրբ դիծ՜ե բ ով կառո լցուած՝ *հառն ին ։ կան ՚^ադաքր Հիմա՛ զարդարուած^ է ճարտարասլե -
րէն գրած , Տանթէն1 իտալերէն եւ քՒոլսթռյ ռու նաեւ միջնադարէն առա^ կառո լցուած՜ յուշարձան տա կան դեղեց իկ շէ*եքե րով , ինչպէս Հ ա յ կա կան
սերէն , բայց անոնք բոլոր աղգերէն կարդա ցուահ՜ ները Աւանը դ քԼուարթնոցբ եւ \ Օրդ դարու մէ^ ՍՍՌ կառավարական տունը դ որ ստալինեան մրցա
եւ ճանչցուածէ են : ք*բենց լեզուն արգելք չէ եոահ՜ շինուածԵըեւան ի կաթողիկէն դ քաղաքին կեդրոնը։ նակի արժանացաւ դ Օփեբայի եւ պալէթի թաա ր ո–
որ անոնք բոլոբինբ դառնան ։ կարեւռրբ , միֆաղ - Հակառակ տարերային եւ ընկերային ա- նը դ Անասնաբուժական կաճ առը դ .որոնք կառուց -
գային չափանիշովդ մարգկային Հասար՚ակաց նկա ղէտներուն դ քաղաքի բնտկչոլթեան մշտակայու - ա ած են ակադեմական Ալ* քՒտմանեանվւ յա աո է -
րագիր ներկա յացնող ստեղ&ա գործ՛ական ա շիւա՝ - նութիւնը կը բացատրուի Երեւանի բարենպաստ կագծ՜ով դ գիւղատնտեսական դրամատունը դ Աելան
տանքն է X Հ իւբանոց ը դ փբօֆէսէօբ /• ո ւն եաթ ե՚անի յատակա–
Այս բմբռնում ով ի^նչ եղան՝ է մեր մէ^^ Հոս Երեւան կը գանուի Ղ^եզամայ լեռներ ու ստո գծ՜ով դ կենսա - ՛ք* իմի ական կաճառը վւբօֆ • Ա ա -
թէ Հայաստան է րոտը դ Արարաաեան արգաւանդ դաշտավայրի ա– ֆա ր եան ի յատակագ&ով դ Հա յ են ե րգո յի դ մամ ուլի
-— Գրեթէ ո չին չ , ար տ ա սաՀ մ ան ի մ է^ ոչին՛չ յ մենայա ր մա բ մէկ տեղը , Հրազդան ( ՏԼանդու^ գե տուեր ճարտարապետ Աարգարեանի յատակա -
Հայաստանի մէ^ պզտիկ բան մր ։Աա կա յն քւայնպէս տին ափը դ որ ոլորապտոյտ 1Լ ՝անցնի քաղաքի Հ\իւ– գծով դ Լենին ի արձան բ ՍՍՌՄ ժողովրզական նկա
ինչպէս բացատրեցին այնտեղ ա<լ այգպիսի ստեղ — ս իս-արեւմ տեան եզերքէն ։ ՝ք^ագաքր բո ԼՈ ր կողմ ե– րիչ — քանդակագործ՝ Ս՚իբկուբովի եւ երիտասարդ
օ^ագորձ-ութիւն տեգի չէ ունեցած : Են չ որ բրահ՜ րէն շրջապատուած՝ է բա ր ձ ր ո ւթ ի ւնն ե ր ո վ դ միայն ճարտարապետներ *(յ * ^աբ եմ ուզո վայ ի ու Լ • ՜Վար–
են գ օրինակդ Հ ա յ ճարտարապետութեան Համար , մ էկ կողմ էն բացուած՝ գէպ/՛ Ար ար ատ ե ան մ եծ՝ գան ո վի յատակագծերով դ &աՀում եանի արձանը
չեն բրահ՜ Երաժշտութեան Համ ար ; Հա յ եբաժրշ - դաշտավայրը^ որու վրայ ^ԼԷԼԷ՚Է Տահ.ասէ Արա ~~ Մ ի րկուբովի եւ ճարտարապետութեան ա կագեմ ա–
աոլթեան պակսահ՜ են $՝որամ անեաննեբ ե քՒաման՜ բատը : կան մ՝ ել ա ո վ ս կի ի յաաակագծ՜ով եւ *Լուկասեանի
եաննեբ գ Ախալ ^Հասկցուինք ^ Հայկական ոճով ^ Երբ Հիւսիսէն՝ Աեւանի կողմ էն կբ մօտենաք դ արձանը քանգակադործ՜ Ս * Ստեփանեանի յատա–
երա -
բա յց բարձր թէ՜ք նիք ուԼ Համ անուագա յին քաղաքը շատ լալ կ՚երեւայ* անդ մէկէն կը բաց ուի՛ կազհով ։
ժշտութեան մասին է խօսքբ; ձեր առ^եւ , երբ լա յն խճուղիէն կը մօտենաք նորա–՛
\) պենգիա րեան դ կամ ուրիշներ ա յգ —ո ւ ո 25 տարին փոքրիկ ժամ կէտ է այն քաղաքի
ղոլթեամբ գորձ՜եր չՄ՚ն տուահ՜ ՚. տ ո ւն կ անտառին : Համարդ որու պատմութիւնը կբ սկսի Հնագոյն
՝—՚ ^ պին գի ա ր ե ան ի ե ր ա ժ՜ չտ ո լ թ ի լն բ զուտ կարելի չէ Երեւանի Համայնապատկերը երե դարաշրջանն եր էն ։ Սովետական իշխանութեան
Հա յ կա կան չէ ^ խառնուրդ մբն՝ է կ ո վկա սեան զա ւակայել <առանց Արարատի որ մասնաւոր դե - շնորՀիւ Եբե ւանբ կերպարանափոխուեցաւ ե՝ւ դար
նագան ցեղերու եբաւեշտութիւններուն , վրացա ղեցկութիլն մ ր կոլաայ քաղաքին ; ձաւ սովետական Հայաստանի քաղաքական դ վար
կանդ աղրպէյճանեան դ թաթարական ե*– ռուսական, Եթէ Հրաղգանի ոռոգիչ չուրերը չըլլային՝ &- չական դ արդիւնաբեր ական եւ կուլտուրական կեդ
շատ քիչ Հա յ կա կան ։ քյա չա տ ո ւր ե ան րետիր երգա– րեւանը եւ շրջակաները անապատային գօտի պիտի րոն եւ որ յետադայ զարգացման լայն Հեռանկար
Հան մ՝բն էդ իր արՀեստբ շատ լալ գիտէ դ սակայն դառնային չոր կէէմայէս պատճառաւ : ք\ռոգման ներ ունի ։ ^
տա կաւին չէ փորձած՜ Հա յ ոճով տալ Համ անուա - շնոբՀիւ է դ որ Երեւանը շրջապատուած– է կանանչ
գային երամ՜շաոլթիլԱ % Եթէ "՚֊բիձ ւ աձԳ ^* *–է աՀ~ այգիներով։ Ղյա խա պէ ս մրդա ւո ո լ •այգիները միայ% Բւա՚սեղ ԿաԱաչեաճ
խատանքի փորձ եղահ՜ է , ես տեղեակ չեմ : Երեւանի շուրջ կը գտնուէին դ իսկ ՚ " յ ս օ Ր ՝ք՝"՚նա՝– 8
քՒէեւ եր կարե ցաւ ա յս զրո՛յցր դ բա յց շատ քեռի բ ա ր ձ ր ա լան դա կբ եւ լանջերը դ Արա բկի րի
պիտի խնդրէ ի որ քանֆ մր խօսք ալ ընէիք Հայկա լանջեր ը ե լ Ա ա րի թաղբ կանանչաւէտ են–. 1938^՛ Ակիլտար, իճատիէ, քարէ գպրոցը... Տ"օ -
կան Պաաարազի մասին : Իթնչ աւելցուցած էք Եկ^ ի վեր Երեւանի շրջակա յ բլուրն ե րբ անտառներով րէն, թովմաս Աճէմեան, Հին Արմալական
մալեանի եւ ^ ո մի տասի պատարագներուն վրա^յ : ծ աՆկուած՜ են ։ կանանչով ծաՆկուած՜ է Հրաղգանի Ակիւաարի , մանաւանդ Հ՚քյերսէսեան - Երմոն–
• էքկմտլեանի պատարագբ չորս ձայնով է դ աջ ափը դ Արա բկի ը ի դիմացը դ Ա եբաստիա եւ Մ "՚՜ եան՛» վարժարանի , Հին ընկերներս կր յ ի չ ե ն ան -
լաւ կր Հնչէ դ բայց դժ՜բախտաբար Հայկական լաթիա ա ւանն ե ր էն Հ իլսիս ։ Ա յ դ տ ար ած՝ ո ւթ ի ւն - չուշտ թովմաս «էֆէնտի»ն : (այս թրքական տ իա -
դՐոշմէ ր \ս ո լ Է* Աս յօրինուա՛ծ՝ Է եւրոպական ե - ները ծածկուած՛ են պտղատու այգիներով։ Վ^եր— գոսր որքան գէշ կ"լԳայ ,1ս1 11 պատուական ու -
րաժ՜շտոլթեան մԷ^ գործահ՜ական դաշնաւորոլ - ջին 25 տարուան ընթացքին քաղաքը դարձած՜ է սոլցլին) ։
Ան էր
թեանց վրա յ : Ե կմ ա լեան ռուսական երաժշտութե– արգի ւն աբե բա կան խոշոր ՚քա ղտք դ Հա յ աս տանի՛ որ, առածին անգամ մեր իճատիէի քա
րէ ղպրոցր րերաձ էր Հետեւեալ ուսուցիչները–
նէն օւԼ ա ո ւահ է դ երբ ի՚եքբ դ ռուսականն ալ ելրո - • մԼակոլթայիս ՚ քաղաքական կեդրոն :
պա կանի ագդեցութեան տակ էր : 1 32*7 ին երբ Ո՚ուսերը գրաւեց ին Երեւանը դ քա– Արիստակէս Պօյաճեան (թուաբանութիւն) , Տար»
-—- Ւ՚սկ կոմիտասի^նբ : ղաքը մօա 12.000 բնակիչ ու-նէր։ \9\4ին.ունէր 30 Գեւոնեան (ֆրանսերէն., Պօյնիկեան (ֆրանսերէն
կոմ ի տա սին ներդաշնակած– պատարագբ ա– Հ աղաս Հոգի ։ Այդ Հաբ ի՚֊ր տարուան շր ջան՛ին մէջ եւ երկրաչափութիւն) , Խորէն Աստ ար եան (քաղա
ւելի պարզ էդ եւ ա յգ պարզութեան իսկ պատճա— ք ա զ ա րր սա լա յատակուած՜ չէր եւ ունէր ծ՜ուռ ու քացիական կրթութիւն) , Գէորգ Ա ես րոպ (պատ -
ռով չի տար Հ այ եկեղեցականն երգին ամբող^ նեղ փողոցներ դ չունէր ջրմուղ եւ կոյուղի ։ Տու մ ութ իւն) , Բար սեգ կանաչեան (երգ եւ ձայնա -
միսթ-իք Հոդին։ կոմիտասի պա<տարադբ երեք ձայ ները Հում աղիւսէ շինուած՜ էին յ քէչ Ա՛նդամ կըո~ գրութիւն՝) :
նով է ։ ք1 պատիւ իրեն դ պէտք է րսել թէ , ինքչլ , մինտրէ։ ք՝ացի նաՀանգապետի դ նաՀանգական Բարսեգ կանաչեան . . . Կր յիչէք անշուշտ ,
կոմիտասբ արգէն իր կենդանութեան մ տած՜ած՜ էր վար չութեան դ դրամ ատան ե լ քանի մ ը Հարուստ քարէ գպրոցի Հին ընկերներս , կոմիտաս վարդա
վեց ձայնով տալդ բայց ժամանակ չունեցաւ։ Ո՛– ՜ ներու շէն քե րէն ո ր շինուած՜ էին տաշուած՜ տուֆ պետի Լաւագոյն աշակերտներէն մ է կը : կարհ՜եմ
ղեց ի իր ագո բծել մ ե& եւ գժբախա եր դա Հանին ե - քարով ։ 1 9 1 1 ֊ – Ո 2 ^ էր։ Ինձ նման, նստաձ էիք, քարէ
րազր : Վեցին վրայ 1\ՐԳ ձայն մրն ալ աւելցուցի դ քաղաքի աճած՜ բնակչոլթեան փ ո խ ա դ ր ա կան գպրոցի երկրորգ յարկը, մեձ սրաՀին մէշ\է
մ եներգի մ ր դերով եւ որ մ աս կբ կազմ է ամ - պաՀանջներուն չէին բաւարարեր նեո .ու ծ՜ուռ փո– թովմաս «.էֆէնտի^ն մեզի ըսաՆ էր թէ ՏօԱշՏ©/՛
բողքին : : ոոՍ՛"VԸ. ՚՛ Աաո՚Բ Համար անՀրա՝ժ՝եշտ եղաւ մեծ՜ ուսուցիչ մր պիտի գայ, այս կէս օրէն Վք՚րք.՛՛
Հրաշալի գիւտ մԸ՝ ա՝յդ 7րդ ձայնբ ։ Զի" թափով առաջ տանիլ ճամ բաներ ու շինոլթիւնը ։ ( 1 9 1 1 ^ , Տ01ք6ջ6^ ուսուցիչ մը, թուրքիս յ . մէ2) *
չափազանց .յուղեց ։ ^տյ պատարագբ դ աոօք^Ք(Լ )938էն 1941 քւաոուեցան Աաալթի, Օրինիւլիռէի , Հրա՛՛շք, ի՞՛նչ պարծանք, երր օտարները մեզ կր
զոր Հաւատացեալները կբ մատուցանեն իրենց Աս– յյ՚իկոյեանի անունով պողոտաները դ կայարանի ճանչնան իրրեւ իյանոլթպան X
տուտոյն դ վեց ձայներն են ւ Անոնց Համընթաց Հ րապարակը դ Ա արքս ի եւ Կ ի րովի փողո ցներբ Հին ընկերներս ճահ չցաքէ Էք , նաեւ, նոյն վար
պարզդ վճիտդ բայց խորունկ մարգկային ձայն •եւա ւլն ։ Վերոյիշեալ ւիողոցներոլ լայնութիւ1յբ 25՜ ժարանին մէչՀ, Ա՚իՀրան թումաճեանը , վարդապե
մը՛, որ կ՚ընկերանայ անոնց դ կը խաոնուի Հաւատ էն 42 մեթր է ։ ՚ՀյՈբ ճամբաներ բացուեցան Աւանի տին ուրիշ աշակերտներէն մէկը, ե լ յետոյ, Ակիւ՛
քի Ա՛յգ յաճախ կիրքի Հասնող զօրութեան դ մեղմդ կիրճին մէջ$իրովի անուան գործ՛արանին քով 1ւն ։ աարի սոխակը , Վարգան Աարգիսեանը :
կնո^ մը շրթնեբէն Նորող մեղեդի մր։ Հրեշտակ - Ասկէ զատ կր պատրաստուէին ստորերկրեայ Հա — Բարսեզ կանաչեան : ի՞նէպէս կը յիշեմ զի^ՔԸ. ՝•
բու խումբ մբ կարծ՜էք դ որ իրենց թեթեւդ երկնա ղո րգակց ո ւթ ի ւնն եր դ Ջրմ ուղ դ կո յուղի դ Հ եռա խօս դ ՆիՀար , Հիւանդ էր այն ատեն։ \,ոյնիսկ կ՝Ը~
յին շունչն ալ կբ խառնեն այդ մարդոց յուղումին։ եւա յլն ։ Պ ա տ եը ա զմ ր չընդՀ ատեց ճանա պա բՀնե ր ո ւ սէին թէ , թոքախտալոր էր ; կրրեք չէր խնդար |
Այո՛ դ Հայ պատարագին մէ^ Հրեշտակներն շինարար ութի ւ1նբ ։ ^անաքեռի խճուղին լայնցոլ - Ջղայնոտ էր , երբեմն ալ չար : Պարզապէս կր վախ
ալ կ՛երգեն , միտքս Հասկցուած՜ է ուրեմն 1 էալ ց ին ։ Նորքի ստորոտէն անցնող խճուղին մ եծ՜ չա նայինք իրմէ։ Տասնեակ տարիներ վ/՚րչՀ, Հաս -
զգացած՜ էք X Ամէնէն աւելի ուզած՛ եմ իմ պատա փով շինուած է դ որ կարճ ճամ բո վ ՝ք^անա քեռը կը կցանք միայն թէ, ի՞նչ կը նշանակէր , այն ատեն,
րագիս մ է^ ձ^ձ՚^^Լ ^ ա յ կրօսական Հ ո գի ին ամ բող^ միացնէ Արտաշատին։ Զինուած՛ են քաղաքին ռա - ձայնագրութիւն սորվեցնել Հայ աղոց :
ւքիսթիք յափշտակութիւնը ։ նազան վա յբեր բ կամ ուր ջներ որոնք ի րենց Հ ո յա– Կը. յէլէ՞Ք՚ւ ԷՐ առաչ\ին երգը։
• կատարելապէս յաջողած՜ էք ՚ կոմիտասինը ՜Շնչէ՛, հնչէ՛, զանգակն ազու,
աւելի պարզ է դ ինչպէս Մանկութեան օրերու, Ալէլու • . .
ըսիք յ թերեւս աւելի գեղե– -— ԼոաԴԸոգէ մը աներեսութիւնը դ ըսել 1լու -
ցիկ՚տ Ը ա յ ց գ ո ՚ ֊ ք (աճաիյ Հասած՜ էք զօրութեան մր Ակիւտարցի ընկերներս , ամ բոզ՛է աշխարՀէ
որ կր սարսէ ունկնդիրին Հոգին։ խորացուցած՝ էք Ո՚շ ք Բ ա յ ս պարտաւոր եմ ձեզ գոՀացնել որ– մէ1 ց Ս ո լ ա ^ Կ Գ>է«է> յԷԺսԷք այղ օրերը, երբ
Հայկական պատարագբ : պէսղհ * • • կարենամ երթալ ճաշել : Այժմ կը խոր - միայն թրքական երգեր լսելու վարժուաձ էիսՔ I
Կ՛ուղէ ի ուրիշ քանի մ ը Հ ար ց ո ւմնե ր ալ ընել դ Հիմ Կրօնական Համանուագ մը գրել դ օգտագոր - երբ աո աքին անգամ ԱԱալով, մարգ մը եկաւ մեզի
սա կա յն կարծեմ չափազանցեց ի եւ • • • ձեր աղ - ծ՜ելով մեր կրոնաշունչ բո լո ր <&մ,ոթ ի՛վաները ։ Լա յն Հայերէն երգել սորվեցնելու .
նուոլթիլնր չարաչար գործ՜ած՜եցի ։ Բայց վերջին ընդելուզումով մըդ ինչպէս փորձած՜ եմ Հ ա յ կա. - Շնչէ՛, հնչէ՛, զանգակն ազու ...
Հարցում մ ըն ալ այսօր։ ՚Ի^նչ նոր ծ՜բա գի բներ ու - կան Համանուագին մէ9, Հայ կրօնական մհձ֊ երգը Այս մարդը Բարսեզ կանաչեանն էբ։
տաք , եւ • * . Լասելէ էյսւծ֊ ձայնուէ մրլ^ արգէն ոտքր՝) Ֆրէնկին լեոի , Աէլամսըզի , կնի ՄաՀալլէի ,
Հա® դ կանոնաւոր Ա՛՛՛՛գր՛՛ո ի մը ճարպիկու– թերեւս . . . զա յն կոչեմ « Լուսաւորչի Համա -ընկերներս դուք որ, ինձ նման, տարիներ
թիւնբ ունիք , 1Լ ուզէք գաղտնիքներու ալ տի - նուագը » : մեր աննման Վարդանին ղեկավարութեան տակ՝
բանայ \ Կ– ՓՕԼԱՏԵԱՆ երգս/ձ֊ էք վարդապետին պատարագը ե լ ^Անձրեւն
Fonds A.R.A.M
