Page 135 - ARM_19-1946_02
P. 135
8 ԱՌԱՋ
1918 (Բայիս 28– ՄԱՏԻՍ 28 Կ ո ո ւ ե ց ա Ա ևւ Տ ա ղ թ ե ց ի Ա
եւ 1 9 2 0 ՆպեՎքւԽ 29 Նոր օրերո՛ւ Վահագն հ Երզնկա , կարին, կարս եւ Երեւան \ Ահա այն
ճաճանչափա՛յլ Ա՝այի՛ ս ։ ճամբան՝ ուրկէ անցեր էր հայ զինուոր ը իր հետ
1 7 8 9 ժ ո ւ Լ Ա ե ւ 4 8 0 4 - 0 ա փ ս 18 Արեգնածին պատանեակ ։ բերելով պատկերը աւերակ քաղաքնեբուն , թա -
Գուն մեր ցեղին է՛ն մեծ գուպարէն ծնար : փուր մնացած գիւղերու եւ ամայութեան ուրուա
Առակին զոյգ թուականները յ է 1^՛ռ ո լ3 է՝ս՝ է" ~ Բեղի համար մենք կէս առ կէս նահատակուե– կանը Թրքահայաստանի ։ Թուրքը գեռ կուգար իր
ցանք։ ՛Բեղի ծնունդ տալու համար մենք գարերով Ժանիքնե ր ր սրած ու վերկին Հա յը կլլ°լու
ախոր–
օ՝ի եԲ^ԷՐոՐԳ օոյգ թուականները : գիր֊ երկունք կրեցինք ։
ժ ակով ։ Ապրի լեան եաթազանը կը մ օտենար Ե րե–
1918 Մայիս 28 , Գարեւոր գերութենէ վերկ, Բու ծնունդդ տեսնելու համար մենք անհաւա ւանի դռներուն
։ Նահանկ, վհատութիւն ու սար -
Հ ա յ ազգը կը շարունակէ էր փառահեղ թուական սար գոյամարտներ մղեցինք ։
սափ , վասնզի , Հա յր իր պատմ ո ւթ ե ան ամ էնէն
ներու շարքը (Արտաշէս եւ Տիգրան) ։ Կր դառնայ Բեղ աշխարհ բերելու համար մեր դարաւոր ո– սեւ ու մռայլ օբերր կ՚ապրէր,–—• իծ՝ րքահ ա յա ս տա
աղաա ազգ կրկին , պարտագրելով ինքզինքք ոչ սոխին տասնին դէմ մէկով կռո ւեցանքմո լեռնօրէն : նի դատ ար կում էն վերկ ։ Գուրսէն՝ օգնութիւն
մ իա յն իր տկար կամ զօրաւոր դրացիներուն , այք ՛Բեռ անպայման ունենալու համար մեր մի՛ակ չկար , ինքրճ զարնուած ու վիրաւոր ,քա յ ք ա յ ո ւած
եւ հզօր պետ ութիւննե րուն , որոնք րոչորն աչ կը ուխտն եզալ «Ազատութիւն կամ մահ» ։ ու թշուառ՝ կ՝օրօրուէ ր անոր ո շ ճակատագրի մը
ճանչնան ազատ եւ անկախ Հա յաստանի Հ ան ր ա - Ի՛նչ հերոսներ, ի՛նչ մարտիկնե՛ր , տասնեակ ծանրութեան աա կ ;
պետութիւնը ; տարիներով մահու եւ կենաց կռիւ մղեցին ։ Ու հոգիներու մէկ Տէր - Ջ°,րը նստած , հա
Նոյեմբեր 29, 1920.— Ամբող1 Հզօր Ռու-սրան Ի ՛ ն չ քակեր , բիւրաւոր զին ո ւո րն ե ր քոլ սի - յո ւթ իւնը կր փնտռէր յենարան մր, յոյս մր, վեր
համայնավար դառնալէն վերկ, կարելի չէր որ հա ըոյդ, քու ծնունդիդ համար զոհուեցան : կին լաստ մր իր գոյութիւնը փրկելու համար; Ե ւ–
րեւան փոքր պետութիւններր մնայ ին անկախ ։ Ըւ Եւ , երկունքիդ վերկին վայրկեաններն էր » • » : ր ո սլան հ եռու էր* (հուս ր կազմ ա լո յծ ել ^գէաԻ
այգ փքր պետոլթիւններոսն կարգին , Հայաստան Անհամբեր ծնունդիդ կը սպաս է ինք արփագեղ ու տուն» կր վազէր, իսկ Թուրքր, մեր ցեղին արիւեր
ւԱնոր
եւս իռրեւ պետութիւն խորհրդայնացաւ քա կա գանգուր ; լակող հ րէշր , կուգար մ աքրելոլ հ աղա րա լոր տա
պետութիւն տուած էր սակ ւս յն Ա այիս 2,Տի՛ յա յ - Աակայն., աւա՛ղ , բորենին զարհուրելի ու րիներու կեանք ունեցող ժ ո զո վո ւր դի , մ ը ՚Ս՚Ր^ձ^՛
տարարութիւնը Հ մարդկային պատմութեան մէկ չտեսնուած սպանդ մնացորդր , լալահառաչ յ ո ւզա ր կա ւո րը ։
1789 Յոպիս 14. Գարեւոր պատերազմներէ , մը կազմակերպեց : —՚ Այսօր վաղր հոս կ՝րլլան ***։
պարտոլթիւններէ , շռա յ լութ իւննե րէ յոգնած Ֆը– Մեր առաքինի ու ա շիսաաասէ ր սեզը կէս առ Մ եղ պիտի կա ր դեն :
ր ան ս ան յեղափո խութ իւն կր յայտարարէ ։ կէս րնակնկուեցաւ։ Թ՛շնամին ամէնէն առակ մեր — Նոր Տէր Զ°Հր* ս ո ը 2.աՐԳ "*– փլուզում ։
18 Մայիս 1804 Ու ա յգ յեղափո խութենէն միտքը անճիտեց , մեզ անտէր , անհովիւ թողելու ՚ Աստուած , դուն մեղի օգնական , ազատէ
է, որ կը բխի Օէրանսայի հզօրագոյն պետութիւնր եւ քեզ երկունքիդ մէկ խեղդելու համար ։ ա յս անգամ ալ ։ Ու փսփսուքներ՝ րերնէ բերան ,
նափօլէօնեան կայսրութիւնը ։ Ա* եր րա ր ի ու ազնիւ մա յրերր իրենց բալիկնե– շշուկներ վախի ել սարսափի : կորած յոյսերուն
1804^՛ ֆրան սան ալ մոռցաւ Տուլիս 1 4հ* , եւ Րով Գողգոթա յէ - Գողգոթա աո ակն ո րգո ւեց ան ։ երազներով Հա յը կր գալարուէր իր տկար ու վի՛
պանծացոլց իր նոր կայսրութիւնը , որ աւաղ շատ Մեր շինական հայրերը Լ°^վաՐ* ան պատ - րաւոր մարմնով :
կարճատեւ եղաւ ել քանի մր ձել ու գէմք փոխելէ մ ելի տառապանքներով անհետացուց մ ոնկոլ բո - Անգին , Արա րատեան դաշտ ին վրայ Մ ասիսը
վերկ, դարձաւ կրկին Տուլիս \4ի * իրեն տուած՝ րենին , քու հրաշափառ ծնունդը խափանելու հա - իր երկն աս լաց կա ա ար ով կը գիտէր իր լան կեր ուն
«Եզբայրոլթեան , Հաւասարութեան ել .Անկախու մ ար : տակ տուայտող հայութեան չարչարանքր ու աէն —
թեան» : .Ա*ինչեւ այսօր ալ ան է Հզօր (հրան սան , Մեր ե1լեզեցիին ազատասէր հովիւները ինչ - խօս կր թաղուէր գի շերն եր ո լ լուռ խորհ ուրդն ե -
հակառակ վերկին շատ ծանր հարուածներուն ։ պիսի խժգժւթ իւննե րով մ եռցուցին , «Ազդիս Հա բուն մէկ :
Ազգի մ ր ապագայ պա ամ՝ ութիւն ր կարելի չէ յոց ազատութիւն» երգերը իրենց հետ թաղելու
ղոլշակել,այն ալ մանաւանգ այսպիսի անակնկալ համար հ Մ եղ պիտի կա բդեն * * * : Եւ ա յս ուր ո լա
ներով յղի շրկանի մը մ էկ, ուր հզօրներն անգամ Մեր ղողդոկուն մամիկներն անգամ իրենց կան ր կ՚անցնէր Հա՛յոց լեոնե րէն ու գա շտ եր էն ,
այլեւս ապահով չեն իրենց հզօրութեան համար ։ կեանքերը տուին , իրենց նշխարանման շրթունք — մուտք կր գործէր գիւղերու եւ աւաններու մէկ
ԼՅիշենք Գերմանիան եւ Իտալիան) : Բայց մոռնալ ն եր ո ւն վրայ փսփսալով երկունքիդ աղօթքներն կծկուած հ ոգեթափ բաղմ ութ իւննե րոլ սրտերէն :
ու մանաւանգ նախատել իր ազգին անցեալ փառ - արդար ու անմեղ ։ Աչքեր կային որ յոյսի ճամբայ փնտռեցին ել
քերը կը նշանակէ անխելքութիւն եւ ինքն իր ան ՚Լերկապէս , մենք առանց սեռի, առանց գա - յո յս ր չտեսած՝ մարեց ան : Հոգիներ կը մ աշէին
ձին թշ նամ ութիւն ։ Գժբա խտաբար ապերախաոլ - ւան անք ի խտրութեան զոհուեցանք, մեր կէսր խարխլած տուներու պատուհաններու աղօտ լոյսին
թիւնր, դասալքութիւն ք շատ մեծ տեղ կը գրաւեն տուինք , ո՛ վ Մայիս յ նոր օրերս՛ ւ. Վ^ահազն , քեզ տակ ։ Հայք կր չարչարուէր իր բզքաուած հայրե
մարգոց սրտերուն մէկ : դարձեալ ունենալու համար նախահայրերուն պէս։ նիքին արիւնոտ հողերուն վրայ։ Ու դարերու մու
Երր երեխային նոր պուպրիկ մը նուիրես , ան Եւ ահ ա , հակառակ թին մ էկ կորսուած գոռ ձայն մր պոռթկաց եւ
Ա ելճուք ոսո իւին ա յգքան տ արածուեցաւ
անխղճօրէն մէկ կողմ կը նետէ իր հին ս իրական ճիւաղային արարքներուն , օր մրն ալ ոզկունե - վեհ ե րոտ հ ոգիներուն վբայ ;
խաղալիկը եւ հ ե շա ո ւթ ե ամ ր կը յափշտակուի մ ի– ցինք , տեսանք արեւշող ծնունդդ ։ Ասկէ անգին ուրիշ ճամբայ չունիս , Հա ւ
այն նորով; Այգ անմոռանալի թ ո լական ր , 1918 Մայիս 28։ ժողովուրդ ։
Զէնք եւ կռիւ , Հա յ լ՛են իքի
Օր մ ր կարդացած եմ ոտանաւոր մը, եւ եթէ Այգ °րը <ձԾիրանի - Գօտին» կամար կապեց վրայ։ սաՀմ անն եր ո ւն
չեմ սխալիր, նոյեմրերեան սիրահարի մր կոզմէ Գոռ ձայնը փոթորիկի նման սուրաց ու ան
Մ ասիս էն Արագած երեք անո յշ գո յ սերով։ Ու վե– ցաւ, թմրած
գրուած՝ Արամեան ստորագրութեամբ, ու զզու ա ծ Հոգիները երերուն գետի մր պէս Հո
րէն Աս ա ո ւած պատ դա մեց ն եր շն չո լած մ եր հ այ -
«Հայաստանին»։ «Հայրենի տուն, հայրենի տուն, սանք տուին ու կորաքամակ ամբոիսը մէկքը շըտ–
ր են իքին ոգիէն * * * :
Արարատով աստուածամերձ» հ Արցունք ինկաւ ա է– կած նա յ ե ցաւ վեր , Հա յոց կապո յա երկինքին ու
^ Հայե՛՛ր, էքիրանի - Գօտին օր մը ալ աւե ամպերուն
քերէս , երր ընդգծեց ի ա յս րառր , նուիրական մ եր մէկ թաղուածԱրարատի վեՀափառ Հա
լի հեռուներր, մինչեւ Բղնունեաց - Օ՜ով, մինչեւ սակին։
այս անունը: \Արամը իր լայն ճակատր ուղղած բազ -
Տալրոսեան շղթաներր պիտի հասնի : Այդ °ՐՐ աէ~
ւր է Արարատը աստուածամերձ , նոյեմբեր– ոի տեսնէք մութեան՝ կր խօսէր Հայրենիքի Համար մզուելիք
ես կը հաւատամ , ձել մեն Լ
եան Հայաստանին մաս կը կազմէի ան։ գո յամ արտէն ։
կամքովն ու պողպատեայ բազուկներուն զա ր կո վ ր :
Ըլլայ նոյնիսկ Նոյեմբեր 2Հ)ով, կամ նոր թուա « Մ ա՛ Հ կա՛ մ ազատութիւն» * . »տ Ու դաժան
Այգ °ՐՐ "չի""ի՛ Գայ * քԻէ մր ուշ կամ կանուխ ,
կանով մր, թող ըէէա յ վե՜ր կապէ ս Հայաստանը ի- Գէմքերով մարզիկ, զինուած ու փոշեթաթալ ե-
բայց պիտի գայ անպայման՝։
րապէս Հայուն , բայց Արարատով միասին, որ Աս րեսներով, սկսան շրկիլ յոյ՚՛ փնտռող խուժանին
Հայե՛ ր , ամո՛ւր պահեցէք ձեր Հաւատքը ,
տուծոյ օրհնութիւնը րլլայ միշտ մեր վրայ եւ ը լ մէկ , ոգի տալ թուլամորթներուն , խրախուսել ա՛
այգ օրր պիտի գա^, ու երեք գոյնով ծիածանը
լանք միշտ «Աստուածամերձ» ։ Ա՝ենք ունինք նաեւ նոնք որ «փախչելու» ճամ բան 1լ ո րոնէ ին ։—- Զէնք
պիտի հասնի մինչեւ Տաւրոսի գագաթը։
զրահ ,— Տոկունութիւնը հայկական : էոլրր տ արածուեցաւ ամ էն
Մ ի՛ մոռնաք Ծիրանի — Գօտիին երեք գո յնե– առէք) զէսք» ղէ*ք * * •
Այո, տոկուն ենք եւ դիմացեր ենք շատ հար - րուն խորհուրդը* կողմ, ագքատ , բոպիկ մարդիկ խառնուած իրա -
ուածներու, շատ անիրաւութեանց , կը գիմա - կարմիրը ձեր մարտիրոս ոեղին թափած ա - քու՝ լսեցին մարտակոչը, իրենց սիրտերը ուռած
նանք հիմա՛ ու պիտի գիմ ան ան,ւ
գալիքներուն նաեւ բոլոր րիւնն է գետեր ով է ոլ ա չ-քե ր ո ւն մ է$ յո յս ի լո յս ը բռնած՝ ձգեց ին
, որովհետեւ ազգովին երգած ենք կապո յար ձեր անն մ ան պա յծառ երկինքն ու տուն ո լ տեղ , կին ու զա ւա կ , Հայր ու մայր, եւ
միշտ ոլ կ՝երգենք՝ լեոներն են ծփհ՜փուն , ծիծղուն ։ ո լղզուեց ան դէպի ճակատ , գէպի 10ալիլ եւ Վ^է -
֊ « է ՜ յ ջան հայրենիք, քո հողին մեււնելք , Նարնկադոյնը ձեր յորձանուտ դաշտերն են Հ իպ փա շան ե ր ո լ արիւնարբու բան ա կն ե ր ո ւն դէմ
անգին հայրենիք : ցորեանի, աշխարհահռչակ ծիրանն ու կոյս հողին յանդիման ։ Մ այիսեան ար ե լին տակ , Արա ր աա ր
Ա՜խ քիչ է, թ է որ մի կեանքով մեռնեմ. ծոցր գտնուած գեղին մետաղներ ր ... կր զիտէր Հա յոց վերկին դո յամա րա ր , ի խնդիր
Երնէկ ունենամ հազար .ու մի կեանք, հազարն գան
է սրտանց քեզ մատաղ անեմ » : Հայեր , ամո՛ւր կեցէք ու հաւատքո՛վ , ապա Հա յրենիքի ել ազատութեան ։
ձերն է , գալիք սերունդներուն » *.. : Թշնամին կանգ առաւ։ կրկին փորձեց , եւ
Ազգին սրտէն են բխած այս խօս քերը թանկա– ԶԱՐՄԷՆ փշրուած ակռաներով բռնեց փախուստ ի ճամ բան ։
Գին եւ ոչ բանաստեղծին միայն հ Հայ զին ոլորներ կրնկակոխ խուժեցին ու Հասան
թրքական բանակատեղին , յաղթութեան շեփորր
Ազդին հոգիին նկարն է ան եւ ոչ թէ միայն ի– գիս սրտին բաբա խումն է , որ միշտ եւ ուժգին կր ձայն առաւ ռազմադաշտին վրայ Ու Հովերուն Հետ
սահ ակե անին : տրոփէ ։ Անունն է փոխեր ան , առժամեայ թէ° խառնուելով , Հ ասաւ մին չեւ Երեւան : (ի ո ղո վ ո ւր -
Կա** յ , կրնա™ յ զո յ ութիւն ունենա լ մ էկ հա ք տեւական , այգ միայն ապագան կրնայ ըսել : Նո— ղր ցնծաց , ուրախութեան արցունքներով Համբու
անհատ , ինչ կո ւս ա կ ց ո ւթ եան ալ պատկանի , որ յեմբեր 2Հ)բ պաշտողները պիտի միշտ պաշտեն նա րեց Հայրենի Հողը, զգալով որ այդ Հողր սրբացաւ
չցանկա յ ապրիլ յաւիտեան կանաչ ար ելով ազատ եւ Մայիս 2.&Ը՚, ինչպէս Ֆ ր սան ս ան կը յարգէ Տուլիս քակերու արիւնով , աղքատներու սլ ա շա պան ո լ -
Հայրեն՛իքի մէկ ու անուշ երգով, բարձր, զիլ էգո՜ 1 ֊ \ ր , եւ անոր կարգին իր փառքը կերտող բո լո ր թեամբ։ Հայը իր Հայրենիքր վերագտալ անցնե -
վէ իր «կան հայրենիքին ազատութիւնր »: թուականները , առաւել եւս ն ա վա լէ ո ն ե ան Մ ա յ ի ս լով արեան ծովերէ եւ մինակր մաքառելով անարգ
՝Բանի որ ցանկութիւնը նոյնն է, ինչո^ւ տա - ա յ գ Հգ°Բ Կայսրութենէն վեըկ, կրկի" ոսո իս ի մը բիրտ ուժերուն դէմ :
կաւին առիթներ ստեղծել իրար կոտրելու, եւ այն ւերանստն ընդունեց Տուլիս 1 4հ* , եւ ասով է որ Երկրորդ Տէր - Զօրը անցեր էր ։
ալ զոյգ թուականներու համար որ ազգը կը ներ - յաւէրժացաւ ։ ՀայԼՀ էՍ ՚ԼրԷ^՜-ԼՀ լուհ՜եց եւ ք ՚ ա ց ճակատով
կայացնեն հ Մեր Մեծ Տիգրանն աչ ինկաւ օր մր դժբախտ, կանգնեցաւ աչխարՀին առկեւ, յիչեցնելով իւր գո
Եթէ Մայիս 28ը եղած չըլլար, Նոյեմբեր 29/» բայց մենք միշտ հպարտութեամբ կը յիչենք զ ա յ ն ։ յութիւն ր , դարերու իր պատմութիւնը ու ապրելու
էէր կրնար հնիլ Հայաստանի մէկ, որովհետեւ Մեր Արտաշէսն ալ «աւա՛զ ,փառացո անցաւս ր ի» իր յաւիտենականութիւնր։ քհաղմագաշտին վրայ,
Մայիս 2%էն առակ չկար Հայաստան , այնպէս ինչ հառաչեց . բայց մ ենք կք յարգենք նաեւ իր պար Հայ ղինուորը ինկած Էր մէկ նպատակի Համար ՚
պէս կր հասկնանք մենք, բոլոր ազատատենչ ան - տութիւն ր մինչեւ հիմա։ Հայրենիք եւ ազատութիւն ։ Թափուած արեան
հատներս : Ուրեմն ինչո*ւ անարգել Մայիս 28^ յ եւ չտես պզպկակներէն վեր ածն աւ Հայրենիքր ։
Մ ա յիս 23 ր պատմութեան անցած , մոռցուած նել իրականութիւնը : Թ • ՀԵՐՈ8ԵԱՆ
թուական մր չէ ; Մայիս 28ը կայ ամէն մէկ Հայու սրտի մէկ։
Մայիս 28հ» կ ա յ ու կը մնայ, ու պիտի մնայ Այս բան ր մենէ չի կրնար խլել ոչ մէկ հզօր ազգ, ԿԵԱՆՔԻ -ԲԱՌՈՒՂ.ԻԷՆ, աաամուաձ֊քներ :
յաւիտեան , որովհետեւ ան միայն թուական մը մ ինչեւ արմ ատապէս էր^նկէ մ եզ ։ Այգ չեն կրնար Գրես՝ Տոքթ– Տ– ՎարՀապեաեան , Պէ յ ր " ւ թ ,1946 :
չի ներկայացներ ։ Ան օր մբ չ է ։ Ան մեր ազգին ընել, որովհետեւ մերն է «Աստուածամերձ» Ա– 9-^5^ 70 եգ. գաՀեզան։ Հասցէ 8. Ր. 1326, Տտ^–
անկախութեան ոգին է* ի՚՚կ ոգիները անմահ են։՛ րարատը ։ ասէհ (Սեաւ)։
Ան ազգիս արեան պահանկն է ու ազգիս արիւ Գահիրէ ԱՐՄԷՆ ՆԱ&իՐԻ
նը դեռ չէ ցամքած եւ չի կրնար ռամքիէ * Ա& աղ–
Fonds A.R.A.M
1918 (Բայիս 28– ՄԱՏԻՍ 28 Կ ո ո ւ ե ց ա Ա ևւ Տ ա ղ թ ե ց ի Ա
եւ 1 9 2 0 ՆպեՎքւԽ 29 Նոր օրերո՛ւ Վահագն հ Երզնկա , կարին, կարս եւ Երեւան \ Ահա այն
ճաճանչափա՛յլ Ա՝այի՛ ս ։ ճամբան՝ ուրկէ անցեր էր հայ զինուոր ը իր հետ
1 7 8 9 ժ ո ւ Լ Ա ե ւ 4 8 0 4 - 0 ա փ ս 18 Արեգնածին պատանեակ ։ բերելով պատկերը աւերակ քաղաքնեբուն , թա -
Գուն մեր ցեղին է՛ն մեծ գուպարէն ծնար : փուր մնացած գիւղերու եւ ամայութեան ուրուա
Առակին զոյգ թուականները յ է 1^՛ռ ո լ3 է՝ս՝ է" ~ Բեղի համար մենք կէս առ կէս նահատակուե– կանը Թրքահայաստանի ։ Թուրքը գեռ կուգար իր
ցանք։ ՛Բեղի ծնունդ տալու համար մենք գարերով Ժանիքնե ր ր սրած ու վերկին Հա յը կլլ°լու
ախոր–
օ՝ի եԲ^ԷՐոՐԳ օոյգ թուականները : գիր֊ երկունք կրեցինք ։
ժ ակով ։ Ապրի լեան եաթազանը կը մ օտենար Ե րե–
1918 Մայիս 28 , Գարեւոր գերութենէ վերկ, Բու ծնունդդ տեսնելու համար մենք անհաւա ւանի դռներուն
։ Նահանկ, վհատութիւն ու սար -
Հ ա յ ազգը կը շարունակէ էր փառահեղ թուական սար գոյամարտներ մղեցինք ։
սափ , վասնզի , Հա յր իր պատմ ո ւթ ե ան ամ էնէն
ներու շարքը (Արտաշէս եւ Տիգրան) ։ Կր դառնայ Բեղ աշխարհ բերելու համար մեր դարաւոր ո– սեւ ու մռայլ օբերր կ՚ապրէր,–—• իծ՝ րքահ ա յա ս տա
աղաա ազգ կրկին , պարտագրելով ինքզինքք ոչ սոխին տասնին դէմ մէկով կռո ւեցանքմո լեռնօրէն : նի դատ ար կում էն վերկ ։ Գուրսէն՝ օգնութիւն
մ իա յն իր տկար կամ զօրաւոր դրացիներուն , այք ՛Բեռ անպայման ունենալու համար մեր մի՛ակ չկար , ինքրճ զարնուած ու վիրաւոր ,քա յ ք ա յ ո ւած
եւ հզօր պետ ութիւննե րուն , որոնք րոչորն աչ կը ուխտն եզալ «Ազատութիւն կամ մահ» ։ ու թշուառ՝ կ՝օրօրուէ ր անոր ո շ ճակատագրի մը
ճանչնան ազատ եւ անկախ Հա յաստանի Հ ան ր ա - Ի՛նչ հերոսներ, ի՛նչ մարտիկնե՛ր , տասնեակ ծանրութեան աա կ ;
պետութիւնը ; տարիներով մահու եւ կենաց կռիւ մղեցին ։ Ու հոգիներու մէկ Տէր - Ջ°,րը նստած , հա
Նոյեմբեր 29, 1920.— Ամբող1 Հզօր Ռու-սրան Ի ՛ ն չ քակեր , բիւրաւոր զին ո ւո րն ե ր քոլ սի - յո ւթ իւնը կր փնտռէր յենարան մր, յոյս մր, վեր
համայնավար դառնալէն վերկ, կարելի չէր որ հա ըոյդ, քու ծնունդիդ համար զոհուեցան : կին լաստ մր իր գոյութիւնը փրկելու համար; Ե ւ–
րեւան փոքր պետութիւններր մնայ ին անկախ ։ Ըւ Եւ , երկունքիդ վերկին վայրկեաններն էր » • » : ր ո սլան հ եռու էր* (հուս ր կազմ ա լո յծ ել ^գէաԻ
այգ փքր պետոլթիւններոսն կարգին , Հայաստան Անհամբեր ծնունդիդ կը սպաս է ինք արփագեղ ու տուն» կր վազէր, իսկ Թուրքր, մեր ցեղին արիւեր
ւԱնոր
եւս իռրեւ պետութիւն խորհրդայնացաւ քա կա գանգուր ; լակող հ րէշր , կուգար մ աքրելոլ հ աղա րա լոր տա
պետութիւն տուած էր սակ ւս յն Ա այիս 2,Տի՛ յա յ - Աակայն., աւա՛ղ , բորենին զարհուրելի ու րիներու կեանք ունեցող ժ ո զո վո ւր դի , մ ը ՚Ս՚Ր^ձ^՛
տարարութիւնը Հ մարդկային պատմութեան մէկ չտեսնուած սպանդ մնացորդր , լալահառաչ յ ո ւզա ր կա ւո րը ։
1789 Յոպիս 14. Գարեւոր պատերազմներէ , մը կազմակերպեց : —՚ Այսօր վաղր հոս կ՝րլլան ***։
պարտոլթիւններէ , շռա յ լութ իւննե րէ յոգնած Ֆը– Մեր առաքինի ու ա շիսաաասէ ր սեզը կէս առ Մ եղ պիտի կա ր դեն :
ր ան ս ան յեղափո խութ իւն կր յայտարարէ ։ կէս րնակնկուեցաւ։ Թ՛շնամին ամէնէն առակ մեր — Նոր Տէր Զ°Հր* ս ո ը 2.աՐԳ "*– փլուզում ։
18 Մայիս 1804 Ու ա յգ յեղափո խութենէն միտքը անճիտեց , մեզ անտէր , անհովիւ թողելու ՚ Աստուած , դուն մեղի օգնական , ազատէ
է, որ կը բխի Օէրանսայի հզօրագոյն պետութիւնր եւ քեզ երկունքիդ մէկ խեղդելու համար ։ ա յս անգամ ալ ։ Ու փսփսուքներ՝ րերնէ բերան ,
նափօլէօնեան կայսրութիւնը ։ Ա* եր րա ր ի ու ազնիւ մա յրերր իրենց բալիկնե– շշուկներ վախի ել սարսափի : կորած յոյսերուն
1804^՛ ֆրան սան ալ մոռցաւ Տուլիս 1 4հ* , եւ Րով Գողգոթա յէ - Գողգոթա աո ակն ո րգո ւեց ան ։ երազներով Հա յը կր գալարուէր իր տկար ու վի՛
պանծացոլց իր նոր կայսրութիւնը , որ աւաղ շատ Մեր շինական հայրերը Լ°^վաՐ* ան պատ - րաւոր մարմնով :
կարճատեւ եղաւ ել քանի մր ձել ու գէմք փոխելէ մ ելի տառապանքներով անհետացուց մ ոնկոլ բո - Անգին , Արա րատեան դաշտ ին վրայ Մ ասիսը
վերկ, դարձաւ կրկին Տուլիս \4ի * իրեն տուած՝ րենին , քու հրաշափառ ծնունդը խափանելու հա - իր երկն աս լաց կա ա ար ով կը գիտէր իր լան կեր ուն
«Եզբայրոլթեան , Հաւասարութեան ել .Անկախու մ ար : տակ տուայտող հայութեան չարչարանքր ու աէն —
թեան» : .Ա*ինչեւ այսօր ալ ան է Հզօր (հրան սան , Մեր ե1լեզեցիին ազատասէր հովիւները ինչ - խօս կր թաղուէր գի շերն եր ո լ լուռ խորհ ուրդն ե -
հակառակ վերկին շատ ծանր հարուածներուն ։ պիսի խժգժւթ իւննե րով մ եռցուցին , «Ազդիս Հա բուն մէկ :
Ազգի մ ր ապագայ պա ամ՝ ութիւն ր կարելի չէ յոց ազատութիւն» երգերը իրենց հետ թաղելու
ղոլշակել,այն ալ մանաւանգ այսպիսի անակնկալ համար հ Մ եղ պիտի կա բդեն * * * : Եւ ա յս ուր ո լա
ներով յղի շրկանի մը մ էկ, ուր հզօրներն անգամ Մեր ղողդոկուն մամիկներն անգամ իրենց կան ր կ՚անցնէր Հա՛յոց լեոնե րէն ու գա շտ եր էն ,
այլեւս ապահով չեն իրենց հզօրութեան համար ։ կեանքերը տուին , իրենց նշխարանման շրթունք — մուտք կր գործէր գիւղերու եւ աւաններու մէկ
ԼՅիշենք Գերմանիան եւ Իտալիան) : Բայց մոռնալ ն եր ո ւն վրայ փսփսալով երկունքիդ աղօթքներն կծկուած հ ոգեթափ բաղմ ութ իւննե րոլ սրտերէն :
ու մանաւանգ նախատել իր ազգին անցեալ փառ - արդար ու անմեղ ։ Աչքեր կային որ յոյսի ճամբայ փնտռեցին ել
քերը կը նշանակէ անխելքութիւն եւ ինքն իր ան ՚Լերկապէս , մենք առանց սեռի, առանց գա - յո յս ր չտեսած՝ մարեց ան : Հոգիներ կը մ աշէին
ձին թշ նամ ութիւն ։ Գժբա խտաբար ապերախաոլ - ւան անք ի խտրութեան զոհուեցանք, մեր կէսր խարխլած տուներու պատուհաններու աղօտ լոյսին
թիւնր, դասալքութիւն ք շատ մեծ տեղ կը գրաւեն տուինք , ո՛ վ Մայիս յ նոր օրերս՛ ւ. Վ^ահազն , քեզ տակ ։ Հայք կր չարչարուէր իր բզքաուած հայրե
մարգոց սրտերուն մէկ : դարձեալ ունենալու համար նախահայրերուն պէս։ նիքին արիւնոտ հողերուն վրայ։ Ու դարերու մու
Երր երեխային նոր պուպրիկ մը նուիրես , ան Եւ ահ ա , հակառակ թին մ էկ կորսուած գոռ ձայն մր պոռթկաց եւ
Ա ելճուք ոսո իւին ա յգքան տ արածուեցաւ
անխղճօրէն մէկ կողմ կը նետէ իր հին ս իրական ճիւաղային արարքներուն , օր մրն ալ ոզկունե - վեհ ե րոտ հ ոգիներուն վբայ ;
խաղալիկը եւ հ ե շա ո ւթ ե ամ ր կը յափշտակուի մ ի– ցինք , տեսանք արեւշող ծնունդդ ։ Ասկէ անգին ուրիշ ճամբայ չունիս , Հա ւ
այն նորով; Այգ անմոռանալի թ ո լական ր , 1918 Մայիս 28։ ժողովուրդ ։
Զէնք եւ կռիւ , Հա յ լ՛են իքի
Օր մ ր կարդացած եմ ոտանաւոր մը, եւ եթէ Այգ °րը <ձԾիրանի - Գօտին» կամար կապեց վրայ։ սաՀմ անն եր ո ւն
չեմ սխալիր, նոյեմրերեան սիրահարի մր կոզմէ Գոռ ձայնը փոթորիկի նման սուրաց ու ան
Մ ասիս էն Արագած երեք անո յշ գո յ սերով։ Ու վե– ցաւ, թմրած
գրուած՝ Արամեան ստորագրութեամբ, ու զզու ա ծ Հոգիները երերուն գետի մր պէս Հո
րէն Աս ա ո ւած պատ դա մեց ն եր շն չո լած մ եր հ այ -
«Հայաստանին»։ «Հայրենի տուն, հայրենի տուն, սանք տուին ու կորաքամակ ամբոիսը մէկքը շըտ–
ր են իքին ոգիէն * * * :
Արարատով աստուածամերձ» հ Արցունք ինկաւ ա է– կած նա յ ե ցաւ վեր , Հա յոց կապո յա երկինքին ու
^ Հայե՛՛ր, էքիրանի - Գօտին օր մը ալ աւե ամպերուն
քերէս , երր ընդգծեց ի ա յս րառր , նուիրական մ եր մէկ թաղուածԱրարատի վեՀափառ Հա
լի հեռուներր, մինչեւ Բղնունեաց - Օ՜ով, մինչեւ սակին։
այս անունը: \Արամը իր լայն ճակատր ուղղած բազ -
Տալրոսեան շղթաներր պիտի հասնի : Այդ °ՐՐ աէ~
ւր է Արարատը աստուածամերձ , նոյեմբեր– ոի տեսնէք մութեան՝ կր խօսէր Հայրենիքի Համար մզուելիք
ես կը հաւատամ , ձել մեն Լ
եան Հայաստանին մաս կը կազմէի ան։ գո յամ արտէն ։
կամքովն ու պողպատեայ բազուկներուն զա ր կո վ ր :
Ըլլայ նոյնիսկ Նոյեմբեր 2Հ)ով, կամ նոր թուա « Մ ա՛ Հ կա՛ մ ազատութիւն» * . »տ Ու դաժան
Այգ °ՐՐ "չի""ի՛ Գայ * քԻէ մր ուշ կամ կանուխ ,
կանով մր, թող ըէէա յ վե՜ր կապէ ս Հայաստանը ի- Գէմքերով մարզիկ, զինուած ու փոշեթաթալ ե-
բայց պիտի գայ անպայման՝։
րապէս Հայուն , բայց Արարատով միասին, որ Աս րեսներով, սկսան շրկիլ յոյ՚՛ փնտռող խուժանին
Հայե՛ ր , ամո՛ւր պահեցէք ձեր Հաւատքը ,
տուծոյ օրհնութիւնը րլլայ միշտ մեր վրայ եւ ը լ մէկ , ոգի տալ թուլամորթներուն , խրախուսել ա՛
այգ օրր պիտի գա^, ու երեք գոյնով ծիածանը
լանք միշտ «Աստուածամերձ» ։ Ա՝ենք ունինք նաեւ նոնք որ «փախչելու» ճամ բան 1լ ո րոնէ ին ։—- Զէնք
պիտի հասնի մինչեւ Տաւրոսի գագաթը։
զրահ ,— Տոկունութիւնը հայկական : էոլրր տ արածուեցաւ ամ էն
Մ ի՛ մոռնաք Ծիրանի — Գօտիին երեք գո յնե– առէք) զէսք» ղէ*ք * * •
Այո, տոկուն ենք եւ դիմացեր ենք շատ հար - րուն խորհուրդը* կողմ, ագքատ , բոպիկ մարդիկ խառնուած իրա -
ուածներու, շատ անիրաւութեանց , կը գիմա - կարմիրը ձեր մարտիրոս ոեղին թափած ա - քու՝ լսեցին մարտակոչը, իրենց սիրտերը ուռած
նանք հիմա՛ ու պիտի գիմ ան ան,ւ
գալիքներուն նաեւ բոլոր րիւնն է գետեր ով է ոլ ա չ-քե ր ո ւն մ է$ յո յս ի լո յս ը բռնած՝ ձգեց ին
, որովհետեւ ազգովին երգած ենք կապո յար ձեր անն մ ան պա յծառ երկինքն ու տուն ո լ տեղ , կին ու զա ւա կ , Հայր ու մայր, եւ
միշտ ոլ կ՝երգենք՝ լեոներն են ծփհ՜փուն , ծիծղուն ։ ո լղզուեց ան դէպի ճակատ , գէպի 10ալիլ եւ Վ^է -
֊ « է ՜ յ ջան հայրենիք, քո հողին մեււնելք , Նարնկադոյնը ձեր յորձանուտ դաշտերն են Հ իպ փա շան ե ր ո լ արիւնարբու բան ա կն ե ր ո ւն դէմ
անգին հայրենիք : ցորեանի, աշխարհահռչակ ծիրանն ու կոյս հողին յանդիման ։ Մ այիսեան ար ե լին տակ , Արա ր աա ր
Ա՜խ քիչ է, թ է որ մի կեանքով մեռնեմ. ծոցր գտնուած գեղին մետաղներ ր ... կր զիտէր Հա յոց վերկին դո յամա րա ր , ի խնդիր
Երնէկ ունենամ հազար .ու մի կեանք, հազարն գան
է սրտանց քեզ մատաղ անեմ » : Հայեր , ամո՛ւր կեցէք ու հաւատքո՛վ , ապա Հա յրենիքի ել ազատութեան ։
ձերն է , գալիք սերունդներուն » *.. : Թշնամին կանգ առաւ։ կրկին փորձեց , եւ
Ազգին սրտէն են բխած այս խօս քերը թանկա– ԶԱՐՄԷՆ փշրուած ակռաներով բռնեց փախուստ ի ճամ բան ։
Գին եւ ոչ բանաստեղծին միայն հ Հայ զին ոլորներ կրնկակոխ խուժեցին ու Հասան
թրքական բանակատեղին , յաղթութեան շեփորր
Ազդին հոգիին նկարն է ան եւ ոչ թէ միայն ի– գիս սրտին բաբա խումն է , որ միշտ եւ ուժգին կր ձայն առաւ ռազմադաշտին վրայ Ու Հովերուն Հետ
սահ ակե անին : տրոփէ ։ Անունն է փոխեր ան , առժամեայ թէ° խառնուելով , Հ ասաւ մին չեւ Երեւան : (ի ո ղո վ ո ւր -
Կա** յ , կրնա™ յ զո յ ութիւն ունենա լ մ էկ հա ք տեւական , այգ միայն ապագան կրնայ ըսել : Նո— ղր ցնծաց , ուրախութեան արցունքներով Համբու
անհատ , ինչ կո ւս ա կ ց ո ւթ եան ալ պատկանի , որ յեմբեր 2Հ)բ պաշտողները պիտի միշտ պաշտեն նա րեց Հայրենի Հողը, զգալով որ այդ Հողր սրբացաւ
չցանկա յ ապրիլ յաւիտեան կանաչ ար ելով ազատ եւ Մայիս 2.&Ը՚, ինչպէս Ֆ ր սան ս ան կը յարգէ Տուլիս քակերու արիւնով , աղքատներու սլ ա շա պան ո լ -
Հայրեն՛իքի մէկ ու անուշ երգով, բարձր, զիլ էգո՜ 1 ֊ \ ր , եւ անոր կարգին իր փառքը կերտող բո լո ր թեամբ։ Հայը իր Հայրենիքր վերագտալ անցնե -
վէ իր «կան հայրենիքին ազատութիւնր »: թուականները , առաւել եւս ն ա վա լէ ո ն ե ան Մ ա յ ի ս լով արեան ծովերէ եւ մինակր մաքառելով անարգ
՝Բանի որ ցանկութիւնը նոյնն է, ինչո^ւ տա - ա յ գ Հգ°Բ Կայսրութենէն վեըկ, կրկի" ոսո իս ի մը բիրտ ուժերուն դէմ :
կաւին առիթներ ստեղծել իրար կոտրելու, եւ այն ւերանստն ընդունեց Տուլիս 1 4հ* , եւ ասով է որ Երկրորդ Տէր - Զօրը անցեր էր ։
ալ զոյգ թուականներու համար որ ազգը կը ներ - յաւէրժացաւ ։ ՀայԼՀ էՍ ՚ԼրԷ^՜-ԼՀ լուհ՜եց եւ ք ՚ ա ց ճակատով
կայացնեն հ Մեր Մեծ Տիգրանն աչ ինկաւ օր մր դժբախտ, կանգնեցաւ աչխարՀին առկեւ, յիչեցնելով իւր գո
Եթէ Մայիս 28ը եղած չըլլար, Նոյեմբեր 29/» բայց մենք միշտ հպարտութեամբ կը յիչենք զ ա յ ն ։ յութիւն ր , դարերու իր պատմութիւնը ու ապրելու
էէր կրնար հնիլ Հայաստանի մէկ, որովհետեւ Մեր Արտաշէսն ալ «աւա՛զ ,փառացո անցաւս ր ի» իր յաւիտենականութիւնր։ քհաղմագաշտին վրայ,
Մայիս 2%էն առակ չկար Հայաստան , այնպէս ինչ հառաչեց . բայց մ ենք կք յարգենք նաեւ իր պար Հայ ղինուորը ինկած Էր մէկ նպատակի Համար ՚
պէս կր հասկնանք մենք, բոլոր ազատատենչ ան - տութիւն ր մինչեւ հիմա։ Հայրենիք եւ ազատութիւն ։ Թափուած արեան
հատներս : Ուրեմն ինչո*ւ անարգել Մայիս 28^ յ եւ չտես պզպկակներէն վեր ածն աւ Հայրենիքր ։
Մ ա յիս 23 ր պատմութեան անցած , մոռցուած նել իրականութիւնը : Թ • ՀԵՐՈ8ԵԱՆ
թուական մր չէ ; Մայիս 28ը կայ ամէն մէկ Հայու սրտի մէկ։
Մայիս 28հ» կ ա յ ու կը մնայ, ու պիտի մնայ Այս բան ր մենէ չի կրնար խլել ոչ մէկ հզօր ազգ, ԿԵԱՆՔԻ -ԲԱՌՈՒՂ.ԻԷՆ, աաամուաձ֊քներ :
յաւիտեան , որովհետեւ ան միայն թուական մը մ ինչեւ արմ ատապէս էր^նկէ մ եզ ։ Այգ չեն կրնար Գրես՝ Տոքթ– Տ– ՎարՀապեաեան , Պէ յ ր " ւ թ ,1946 :
չի ներկայացներ ։ Ան օր մբ չ է ։ Ան մեր ազգին ընել, որովհետեւ մերն է «Աստուածամերձ» Ա– 9-^5^ 70 եգ. գաՀեզան։ Հասցէ 8. Ր. 1326, Տտ^–
անկախութեան ոգին է* ի՚՚կ ոգիները անմահ են։՛ րարատը ։ ասէհ (Սեաւ)։
Ան ազգիս արեան պահանկն է ու ազգիս արիւ Գահիրէ ԱՐՄԷՆ ՆԱ&իՐԻ
նը դեռ չէ ցամքած եւ չի կրնար ռամքիէ * Ա& աղ–
Fonds A.R.A.M
