Page 88 - ARM_19-1946_01

8

ՎԷՏԵՐԸ ԱՏՐՊԱՏԱԿԱՆԻ ՄԷԶ *Օտսււ՛ ապէիէս չ ե մ ճոգաէ*.,ա երր կանանչը մեր՝ երեխաներ ուս մինչեւ ծունկե­

ր ը կը բարձրանար Հոն, բազմատեսակ վայրի ծա­

ղիկներով խառն, մենք ^երթայինք Հոն մեր դառ­

Օրուան Հրատապ խնդիրներէն մէկն ալ Ատր" Անհետացող րոլոր հայրեսսաէրէԱյրոՆ ներն արածելու* • • :

պտտականի անկախութեան Հռչակումն էՀ յիշատակիս : Ու ես երբեք պիտի չմոռնա՛մ, թէ ինչպէս իմ

Ամէն անգամ որ մաՀազդ մր կը տեսնեմ մեր սիրունիկ դառներս գալար ու մատղաշ խոտերը կը
Մենք, Հալերս ալ ուլի ուշով կր Հետե լինք
մամուլին մէջ, դրուած երկու սեւ գիծերու մէջ փետտէին քր թ , քր թ 1 ո լ ե" ալ պառկած կ՝րլլա–
դէպքերուն եւ արդար է մեր Հետաքրքրութիւնը։
կամ շբջտնակոլած, րԱայ ան ծանօթ ընկեր կամ յի զիրենք դիտելով, մեծ Հայրիկիս կամ մեծ մայ–
Արդար , ո՛չ մի այն այն պատճառով ո՛ր Ատր– բարեկամ
մը , եւ կամ թէ արենակից մը , Հոգ չէ ոիկիո գերեզմանին կոզքին , գլուխս գրած անոնց­
պատական ի մէկ կարեւոր մ ասը պատմ ական Հա­ թէ րոլորովին
անծանօթ , Հոգիս գող մը կը րբ*ւ– մէ մէկուն վրայ***։ Եւ կամ ինչպէս, անոնց շիր­
յաստանի մասը կը կազմէ, այլեւ անոր Համար զ ր նէ • • • Աիբտս տխրութեամբ
կր լեցուի ու աչքերս մաքարերս ւն վրայ շինուած փոսիկներէն անձրեւի
Հոն , երկար տարիներէ ի վեր ունեցած ենք Հա յ
կը տամկանան , տարիներ &ջ Հ ետեւեալ պատ– ջուր կը ծծէի ծունկի եկած , ու թեւերովս ա՝լ
զաղութ մը, կազմակերպուած շր^ան մը, Հայա– կերը բեւեռուած գրկած կ^րլլայի գե բեգմ անաքա րե ր ր * * * ։
(ԼԼէալոՎ մտքիս մէջ, անմ ա՛Հ
յՀ պ անմ ան լա ւ գոյն օրրան, մը։ Հայ յեզափո– Մ իք * Ն ա լպան ագեան ի կեն ս ա գր ո ւթ ե ան վեր ջա ւո–
Հայրենի Հոդյիյրաիք՝> պաշտելի սրբավայր–
խո՛ւթեան ալ մեծապէս նպաստած է այդ գաղու– րութենէն
, գրուած ողբաց* (հ - Բ ե ր բերեան ի կոզմէ ուխտատեղի՛ * * *•
* ԷՐէ*^**՜ շրջաններու Հանգոյց մր եւ թէ իր՜՛
բեղնաւոր գրիչ ՚ «Հայրենիք» ամսագրին մէջ։ Տաճաիս պատաՀած է , որ գպբատունէն
րեւ Հա յ փախստականներու ա պա ս ա ան ա բան մը ։
« • •• * Կեանքը պաՀեստի իր վերջին ումեբն փախչելով քեղի եկած ենք, ու քու շիբմաքարե–
Գմրախաարաը , թերթին ծաւալր եւ ներկա յ
էբ գործածում ։ Մի քանի օր, մի քանի մամ. նա րուգ կողքերուն «տնակ» խազացածէ Եւ, ուշ ատեն
պայմանները թոյլատու չեն Ատրպատականի Հա­
յազթոզ էբ կարծես ։ Բայց կռիւը անՀ ա Լա սար էր։ երր տուն կը դառնայինք Հայրիկին կամ Հօրեղբօր
յութեան վեբջթն վաթսունամեայ կեանֆի մանբա–
Այդպէս՝ մ արող ճրագը վերջին րոպէ ում մա յ թ – վախբ մեր Արտերուն մէջ, դուն օգնութեան կբ
մաոնութիւններր ^ եւ աշթար Հ ա գրական տեղեկու–
քում է վերջին կաթիլ Ի՚֊ԳԱ՚տ եւ մինչ այդ . աղօտ Հա սնէ իր , քո՛լ անունդ կուտա յինք, ո՛չ թէ ձեձէն
թիւննե բ ներկայացնելու ։
լոյսը մի վայրկեան րոց է տա լիս ու մարում»։ կամ ուրիշ պպտ իմէ մը փրկուելու Հ ամ ար , այլ (
Ուստի պիտի գո Հ ան ա մ չարք մ ը տե զե կու­
թի ւնն եր ո վ ։ « Մարտի 3\ ին (1866) \»ա լպանտեանց բ ինքն երեխա յա կան մի ամ տ ութ եամբ կըպա տաս խանէ ին ք
րտրձրա– անոնց Հարցո ւմին*
իրեն շատ վ աւո է զգում , գլուխ ր մի քիչ
Ատրպատականի Հայերը Համեմատաբար բախ­
, որովՀետել ազատ %ցնում է անկողնից , բա յց շնչառութիւնը շատ ծա­ - Տէաէ^ծ քով էինք * * *
տաւոր եղած են ԹրքաՀայեբէն ՚սէԹԷ^Տք գացեր էինք * * *
նրը է ։ Մ տնում է բ^՜իչկր ։ Հիւանդի տխուր է եւ
մնացած են զանգուածային կոտորածներէ եւ
կարօտ իր մտերիմներին ։ Զորս կողմն է նա ք ում Ու Հիմակ , ի^նչպէս չփնտռեմ ու չմտածեմ
կորստաբեր տեղա Հան ութ են է ։
յուսաՀատ ։ Բնազդով կարծես փնտռում է մի Հա­ գեղս ու իր սրբազան Հոգվյ՚աիքը, ուրտեղ ող^ն ու
Թրքական Հիւպատ ոմներ եւ գործակալներ րազատ ՛ձեռք, որ փակէ իր տխուր աչքերը։
Նաէ՜ անՀետացոզը ամէն վայրկեան միասին էին***
միշտ ալ աշխատած են եւ մեծագումար ոսկի սլանա եանց ր կռուում
է մ աՀ ի գէմ , ինչպէս կրո–" տունը թէ աշխատանքի պաՀուն , դաշտին կամ լի­
տրամադրած են պարսիկ մ ո զո վո ւր գը լարելու լում էբ խաւարի, դէմ ։ Բա լց ումերը սպառւում
են րան մէջ՝. Ու ի^նչպէս մամուռ կապած սրտիս վը–
Հայեր ուն գէմ եւ կո տ ո ր ածն ե ը յառաջ բերելու եւ յանկարծ
գլո*֊իսր անշունչ ընկնում է բարձի րայ արձանագրուած վերի մանկական գո Հար խօս–
Համար , սակայն պարսիկ կեդրոնական կառավա­ վրայ » . . .
քեըը չարտասանեմ ամէն րոպէ ու էա^խրիմ * * * ։
րութիւնն ու Հք աՀ եր ր ձախողեց ո ւց եր են թրքական
Ու կր Վեր յի շեմ ամէն անգամ, թէ ինչպէս Տարիներ շարունակ Հայրենիքը երազէ , անոր
ձեռնարկները եւ դաւերը ։
ընթերցումներոաչւ ընթացքին առաջին անդամն ըլ­ Համար տանջոլէ , ու օր մըն ալ ղարիպ գերեզման
՛հեռ 1894 1895 թուականներուն , Նասրէւո– լա լոզ \929ին, անտառի
մ ը խո ր ր թազուտծ ու ունեցիր, մինակուկ, անտէ՛ր օտար ցուրտ Հոգին
տին ՇաՀ ին օրով , ԹէՀ բանի թուրք Հ իւպատ ո ս ի թռչուններու
անոյշ գեղգեղանքին տակ վերի "Րր՜ գիրկբ, զրկուած ո եւ է այցելուէ , որովՀ ետեւ , ե–
նաիսագաՀութեամբ կազմուած մոզովի մը մէջ կո– տա կեղեք պատկերին
առջեւ աչքերս թրջեցան . . . : թէ Հարազատ նեէ սլ ունեցեր ես , ւ իսլու ւծ ձգեր
րոշուին Պարսիկները Հայերու դէմ գրգռելու մի–
ջոցնեբ ։ ՀյաՀին Ո Լ այգ օրէն ասդին , ամէն անգամ, որ մա– մեկներ են ուրիշ քաղաքներ կամ երկիրներ , ու
ա յլեւս Կ սմ
Թուրք դեսպանը կր յայտնէ թէ Հա­ Հազգի մը *կը Հանգիպիմ , Հայրենիքէն Հեռու ան– անունդ չկայ Հ ո զա թո ւմ րիդ յյող
կանչող մը
յերը Պարսից կառավարութեան ֆէմ Հ ետացած աղգակցի մը մ ա Հ ո ւան , կը կարծեմ թէ
դաւադրու­ ան ոչ ոք չէ ունեցած
թիւն մը կազմակերպած են, մանաւանդ ՀյաՀի ան– մբ չէ ունեցած իր սնարին վերել ,Հարազատ Ու ես կը վերյիչեմ դարձեալ, ճմլուած "/՛Ր՜

ձին գէմ X իր Քովիկր Վերջին պաՀուն , ու իր տով , ուրիշ յի շատակելի .սովորութիւն մ բ իմ դ ե–

ՀյաՀ ը թուրք դեսպանին Հոգին ու միտքբ սաւառնած ու երեւակայած ենան– զիս մէջ, թէ ինչպէս աշխատանքի եզանա կներ ուն ,
մ տագր ութիւն ր Հաս­ %սլայման Հարազատներ
կնալով, կբ կանչէ Ա ադրազամ ը ել կր Հրամայէ , մեր անգին Հայրենիքն ու երբ ոզջերբ կ՚անցնէին Հ ոզվրտ իքին վարի կամ

֊ ֊ – «Բննէ՛ Հայերու մասին տար ածուած լուրեր ր իրենց սրբազան Հոզվբտիքը* •• : վերի ճամբայէն , ձայն կուտա յին անՀ ետացողԳւե–

եւ թրքական դեսպանին ապացուցուր Հ սյոր ու ինքնագիտակցութեան Հասնելէս ի վեր , ինծի րուն , աւետելով աշխատանքի եղանակը Հասած
Համար ամէնէն խորունկ տխրութիւն պատճառոզ ու ի–
Րլլալր եւ, զանոնք ալ կը Հրաւիրէին ելլելու

Հ աւատ արմ ութիւն ր եւ մեր կառավարութեան մ էջ բանն է եղած–, Հայրենիքէն Հեռու , պանդխտու­ րենց Հետ գործի երթալու Համար *՝

անոնց ունեցած օբ ին ա կելի կեն ցպդա վար ութիւնբ» ։ թեան մէջ գերեզմփ ն ունենալը եւ, ամէն անդամ էք առուկ ամո՛լ , ելի՛ր , Հերի՛ք Է .պառկի ս * *

Ա ադրազամ ր առանց երկար մտածելու , վըր~ ալ երեւակայութիւնս ամէնէն շատ սւանջուած է ա– վերցո՛ւր գլուխդ , նայէ՛ , ձիւներբ Հալեցան ,

գովուած կը պատասխանէ .-— «Վ^եՀ * ՚էթաՀ , Հայե­ տոբ Համար, ու շրթունքներս սարսհւռով արտա­ բիլ է , գ՛արն ցան , «Տարիգսար»ը քեղի կը սպասէ * *

րու մ ասին տար ածուած լուրերը շինծու են եւ ես սանած են դեզիս շերերէն մ աքիս անկիւնբ մնա­ լծվարներն էին որ ձայն կուտային անցնելու

կեանքովս կ*երաշխաւո բեմ Հայերու Հաւատար– ցած վւշրանք մը* ատ են :

մ ութիւն ր » : «Օաար ապրիլս չեմ հոգար, Հյուշան Հարսա՛ , Հերի՛ք քնանաս * * * Մա­

ԹէՀ բանի դեսպանին ձախողանքէն Վերջ 1 Օաար մեռնիլն է դըժուար» : • յիս է , չե0ս զգաբ ... Ուլերբ ծնած են , մենք օսլան

գործի կը լծուին նաեւ Ա ալմաստ ի եւ *–Ուրմիոք Ու շարունակ աչքերուս առջեւն է եզած Համնեք գ­ կ՚երթանք , ելի՛ր , արտորա1 . գարնան պեբւռր–
կբ
թուրք Հիւպատոսները , որոնք կը կազմակերպեն Հողվրտիքը , որ դեզիս Հետ գիրկ գրկի ներն էին՛որ կր կանչէին։ - Աղ1ի՛ Աեմա՜ , ղեռ

Հայկական տարազով^եւ Թուրքերէ բազկացտծ ա– չէր գարերէ ի վեր։ Ու ամէն գարնան , Ապրիլին , չկշտացա՛*ր պաոկելէն* . . ելի՛ր տեղէդ, քաղՀա՚՚ն

ւազակախումը մը, Հաւատացնելով թէ Հայեր են է է , մենք քաղհանքի կ՚երթանք «իստակ Աղբիւր» ,

Հյուտով սակայն , աւագակախումրը կր ձեր­ ելի ր , շարմէ . քաղՀանքր դացող աղջիկներու եւ

բակալուի եւ կը պարզուի որ ս ւզակապԱտ բ « Ամէն միջոց ի գործ դնել, որ վտանգի չեն­ Հարսներու խումրն է աւեաողր։

՛Պարսիկ փա խ պըւ ա կան մըն Է , իսկ ան ռամն եբր թարկուին իմ Հաւատարիմ Հա յերբ» , կբ Հրամ ա յէ ԱՀ , ի՛նչ Հարաղատ , ի՛՛՛ո չ ա ս ո յ շ , է՛՛*՛ լ սիրե–

Թուրքեր են, կամակերպոլած Թաւրիզի թուրք Շ աՀ ը Վ^տլետթին ( թագամ առան գին , ո ր Թաւը ի զ լի ու խորունկ ձայներ են, որ կ՚արձադանդեն Հո­

Հիւսֆատոսի ՀրաՀանգով եւ 300 Հնչուն ոսկիով։ կբ նստէր՝) ։ գիիս մէ9էն...; Ու ա*Հդ կանչերու արձագանգին

Թրքական գաւերր երեւան կուգան նաեւ Թաւ­ «խռովութեանց ազբիլրը յայտնի Է՚Ֆ ,կր Հեռա– աակ, ամէն օր, ամէն ժամ ու վայրկեան, մորմո­

րիզի մէջ, ուր Պոլսէն եկած մօլլաներ՜^եւ սօֆթա– Գրէ գաՀամառանգը ՜էյաՀին։ քուն սրտիս վրայ կը կարդամ միշտ*

ներ , Հրապարակով Համ իս լամութ իւն կը քարո­ Պարսիկ զին ո ւո րնե ր ո վ կը լեցուին Հայկական - « Օտար ապրիլս չեմ հոգար,— Օտար մեռ­
նիլն է դ ը ժ ո ս ո բ » :
զեն, խօսելով «ջՀաննամ»ի եւ, վէննաթի» մասին, թագեր ը , կառավարութեան ազդու մ իջամ տու–

բարձբաձա յն յա յտ ա րա ր ելով թէ՝ « կեավուրսերր թեան եւ բարեացակամ ութեան . շն ո րՀ իւ , խռովու– Ն ՛ ՇԻՆԱԿԱՆ

կոսլռրելոՆ Ժամր հասած՛ է» : թ իւննե ր բ կր խափանուին ։

ճիւաղները կը գործեն նաեւ Արտապիի , Աս՛ Թաւրիզի ռուս Հ իւպատ ոսր , Պետ բով , ԹէՀ բա­
մէջ*.
տարայի, Աարաղայի եւ ուրիշ շրջաններու նի դեսպանի ՀրաՀանգին Համաձայն , կը պաՀանջէ Հայ րեկաԱԽդ ԱԱատպաի մկ
թրքա­
Հայ մատնիչի մր մասնակցութեամր է կատաբելապէս կարգբ\ վերաՀաստատել եւ Հայե­

կան գործակալներ , Հայու տարազ Հագած , Պաը՜ րու վնասներուն Հատուցում տալ , Հակառակ պա­ —օ–

"Ի0 նուիրական մէկ տօնին ատեն մզկիթի գուռը րագա յին սպառնալով Ջ ո ւ լֆա գտնուած ռուս Հ ե– կեսարիայէն կը գրեն* կեսար իա, երբեմնի

կեցած կը ծազրեն եւ կը Հա յՀ ո յեն «Շիա յ ի» օրէն­ ծե լա գո ւն դե ր բ գործի խառնել ։ այս վաճառաշաՀ քազաքը պատերազմի եւ այլ

քին եւ փողոցէն անցնող սէյիտի մր վրայ ատրճա­ Հիւպատոս ր ինքն ալ կր յայտնէ ղաՀ ամա ռան­ պատճառներով ենթարկուած իր ա մ լո ւթ են էն վեր ջ

նակ կը պարպեն ։ գին * «Եթէ մ ենք Թուրքիս յ Հա յերուն չօգնե­ վերազարթում ի շրջան սկսած է : Համ բաւ աւո բ ա–

Ա յս եւ ա բալիս ի բազմատեսակ . դէպքերով , ցինք, պատճառբ այն է, ոբ ք^րքաՀայերբ մեզի պուիստ ի պատրաստ ութիւնբ այս տարի կեղրոնա–

Թուրքերը կը ջանան մամ մ ը առաջ կոտ ո րել տա լ չդիմեցին» ։ ցած է Քա գա քէն մ օտաւոբապէս երկու մամ Հեռու

գոնէ Ատրպատակսվֆֆի Հայերը ։ Այս խռովութեանց ատեն Ատ ր պատ ական ի նա– Գարբուղաբլուի ագարակը ուր 500^ ձափ Հայ աշ­

Պարսիկ կա ռա վա ր ո ւթ ի ւն ը ա չալր ջո ւթ եամ ը Հանգապետբ Ամին - Ղ՝ ու իլէն , ԹէՀ րան՝ նախարա­ խատաւորներ 1լ ա պաՀ ո վեն իրենց օբապաՀ իկր *

կը Հսկէր ցաւալի դէպքերու առաջն առնելով , րական մ ո զոփին նախագաՀ ելու կան չուած էր ։ կեսարիա րր շրջականերով կը Համրէ 4000/ք

րա յց եւ ա յնպէս անպակաս է ին նաեւ թրքական ՜Նորընտիր նաՀանգապետը, ազդեցիկ ե կ* \ կարող մգա Հայութիւն , գրեթէ մ եհ ամ ասն ութ եամ բ ան­

ո ս կիներէն կաշառուած պաշտօնեաներ եւ խաներ ։ Ամիր - Նիզամ , Ապրիլ եին նոր կր Հասնի Թաւրիզ ուս եւ թրքախօս ։ Բայց այս մոզովուրգը չի մոռ­

Ու վերջապէս 1897 Մարտ 20ին կը բռնկի եւ Տին արդէն վերջ կուտայ խո ով ութ եանց ։ Հա­ նար իր եկեղեցին եւ մանաւանդ ք1ս թ ան պ ո ւլի

Թաւրիզը : յերը վնաս ո ւ ց Հատուցում կը ստանան ։ Ազգ • Հփւանդանոցը ամ էն առթիւ ձաւար եւն**

*\յոյն օբԸ, թուրք կիներ կը յարձակին ռուսա­ Եւ այգ խռովութիւննեբէն վերջ պարսիկ կա­ ղրկելով :

կան Հ ի ւպատո սարան ի Հայ ծառա յին վրա յ , շու­ ռավարութեան խնամքն ու գուրգուրանքը 1լաւել– . Դպիր եւ գպրուՀինեբ , որոնց ամէնէն մե&ր
կը
կային մէջ եւ « ծ ա ՜ Ալի» կանչելով, օգնութեան նան ։ Ջարագործեբբ կը պատմուին ։ Հազիւ 14 կայ, գեղաձայն երգեցողութեամր կբ

Հրաւիրեն ամ րո իւ ը : Պարսիկ մոզովուրգի եւ ամբոխի վրայ մեծ մասնակցին պատարագներուն Հ ^արմանալի թո1Լ

Ե՚եծ, թալան ու կո զո պո լար կը սկսին։ ւզդՍց՛ ւթիւն ւնե Մ* ՛էի IIրձրաո չթուի ընթերցողներուն երբ ըսեմ, թէ լացոլւ եր­

Մարտ 3\ին 3 4 Հայկական տուներ կը կո­ ա իճան պաշտօնեաներ կ*այցելեն Հայոցֆ «իսալի– գեցիկ մանուկները նոյնւիսկ հայերէն իօսքղ չ ե ն

ղոպտուին եւ կր ւինասուին ։ Տատ մը Հայեր ծեծի, ֆայ»ին, Առաջն* ա եզ ապաՀ Տովսէփ վարդ* Ա ա– ցիտեր, եկեղեցւոյ վաղեմի երաւհչտապետ Պ– Մի–
բաճեանին դրահ՜ եւ
խոշտանգում ի կ՝ են թ ա ր կո լին ։ Ի՝ այց շուկա ք ի Հա­ : ԳաՀամառանգն ալ ԹէՀ բան մեկնելէ բիճան Րադլաեան լատիներէն տառերով

յերը կը յաջոգին իրենց տուներն ապաստանիլ ։ առաջ շնոբՀակալութիւն կբ յայտնէ Հայ տեղա–, սորվեցուցած է բոլոր շարականները ել ՚երգեցո–

Ամբոխը կը յարձակի Հայոց գերեզմանատան պաՀ ին , որ ՚էյաՀին կոզմէ կբ ստանայ պարս­ ղոլթիւնները :

վրայ, կը քանդէ ու կը տանի դռները, քանի մբ կական առաջնակարգ շքանշան ,ի վարձատրու­ Աըվաղէն կ. Պոլիս Հասաօ֊ ճամբորդ մը Հե­
եւ բացօթ­
դիակներ գերեզմ աններէն կը Հանուին կը լեցուին թիւն Պարսից կառավարութեան մատուցած ծա­ տեւեալ տեղեկոլթիւնները կր Հաղորդէ .

եայ կբ ձգուին : Հայերբ սարսափաՀար ռա յո ւթեան : Երեք Հարիւր ընտանիք քաղաքին մէշՀ ել գ ե ռ

(հուսաց Հիւպատոսարանը։ (1) « • ՏԱՐԱԳԻՐ շրջակայքը ցրուահ– Հայութիւնք՛ մնացած են ա–

*0

Fonds A.R.A.M