Page 81 - ARM_19-1946_01

8 ԱՌԱ*

ՊՈՒՏ ՝Մ ԵԻԵԱԴ. խնգիրը ։ Տղսց Հոգին 1լՀելլէ շիտակ գրել սորվելու ՀԱ8118 Լ Ե Զ Ո Ւ Ի ՎԵ/ ԱԾՆեԻՆԳԸ
Կաու է լ դ ի ս ի Ա
երեոէն։ ժ՛ամերով գլուխ կր ճաթեցնեն գիտնալու

Համար թէ՝ Հօրիորգ՝$>ը Վօ»ո*վ պէտք է գրել եթէ

ոչ Հո»ով։ Մինչեւ որ գանեն, արգէն իրենց ներ՛ (ք՝. ես վերշիԹ մ ա * )

շնչումը ցնդածէ ել իրենց Ասելիքն ալ մոռցած Հայոց լեզուի շինաբարութիւնը , որ գլխաւոր–

կ՝րլլան ։ ոլած է Տ է րմինա բանական կոմիտէով, ունի Ի՚֊Ր

Հրատապ Հարց ։ Երկար ատենէ ի վեր ՚ԼԷ^ Հ՚Այգ քանի մը դիրեբր կրճատելով, պարզա­ րազմաթիւ օքախնեըը, որոնցից արմէ յիշատակել

հ.աք) ^այ^*րէս նոր ուղղագրութեան մասին։ պէս աղոց եւ անուն Հանած՜ կարգ մը գրագէտնե­ Հ ետեւեալնե ր ը , ՀԱ ո վետ տ կան Հա յա սա ան » օրա­

« Գրարար », « ա ր ե ւմ տա Հայ » եւ «արեւելա– րուն գործ՜ը դիւրացած՜ էր : թերթը, որ դարձել է ո՛չ միայն խոշոր լեգուաշի­

Հս*յ՝՝/> , եռոտանի րարրառէ մր եաքր , րաիւտր բե­ Խնդիրը քանի մը գիրի վրս՚յ չէ , ընկե՛ր * նարար , ա յլեւ Հայոց լեզուի ուս ո ւց ի չ , Գիտու–

րաւ , որ երկուորեակ ուղղագրութիւն մըն ալ ու­ "՚՜ԲՒՀ. հ.ԱՍՂ ՚^ԼՀ երսւարլ ալ, իրենց պաշտօնէն թիւններ ի Ակագեմ իա յի Լեզուի ինստիտուտը
նենան
գուբս , նոր պաշտօններու տիրացած՝ են , որոնք յան ձէւն իւր մ ամանա կա կից Հա յոց Է^Գոէ–ի նորմ ա–
Որքան տեսակաւոր՝ այնքան ճոխ Հ
կրկին դմուա բութ իւննե բու գուււ կը բանան ։ «Հո՜ նեըի յանձնամողովի եւ բառարանագրութեան
Հին , մեր գիտցած ուղղագրութիւնը , քաղա–
վիւ^ր «Հովիվ» եղած է ։ «8ակոբ»ը՝ «Հակոբ» ։ սեկտորի ^քետական Համ ա լսարան ի Հա յոց լեգո ւ ի
քացիոլթենէ ղրկուելովն 1դՈԼր ծ ՈԼԼԱզ|ւ /// ^ /// ն գար–
«3ա քողքին « յ » ն «Հ»ի փսխուելովն «Հա քողքին ամբիոնը եւայլլն ։ Ջ Է կարելի չնշել 1933 թուին
ճալ : փանի մր գիր^՚Ր իրրեւ խորթ զաւակ կամ իր՜
Հետ քուր - աղբար դարձած Է։ Ասկէ ետքը, եթէ Հրատարակուած ռուս ֊ Հայերէն երկՀատոբ ըն–

րել անրարեյոյս , Տայ այբբենարանէն գուբս մէկու մը գրենք «յաքողութիւն կը մաղթեմ^ը գարձակ բառարանը , ինչպէս եւ ծե բուն ազաբդ

շպրս յն։ «Հ%ով , մարդը դլխուդ կբ խփէ կամ նամ ակդ կը Հայագէտ ակադեմիկոս Ատ ՚ Մալէսասեանի քառա–

Այսպէս, ճէչծր վերցուցինք։ «Օրտթերթ»ը՝ վերադարձնէ քեղի։ Հատոր «Հայերէն բացատրական բառարանը՝^ , ո–

ՀՀոբաթերթ^ի վերած՜եց ինք : «Երեւանդ ի գլխուն •«Տանգ Հարկը նո րոգեց էւ* ր՚ֆը , տան «Հարկէի ըը Հայոց լեզուի իսկական գանձարան կտբոգ է
թունդ
^/»՛ մբ անցուց ինք % Ա ա՛կան ո ւններ ո ւն «եան»բ պր­ (ւոոլրք) մ ասին առնելութ մարդուն սիրտը Համաբուել ։ Այս բառարանի 1 ին , 2՚ր՚է եւ հրդ Հա­
պռս–
կելով «յանգով մր պո չե ցինք։ պիտի ելլէ ։ տորներ ր լոյս տեսան 1944 1945 թիւերին ,վելվին

Վերքերս , տեսնելսւէ , ոբ գուբս մնացած տա– • «կարճ կասլկ 1 , խմ բազիր՛բ «Հ՚^օնքեր բ Հատորը լո յս կը տեսնի յառաքիկայ ամիսնեբին ։
՚ոել սկսավֆ ։
ո երր , խէոԳա յին աշէս ա տ ան քի լծուած՝ ազդը պա­ Երրորդ Հիմնական նուաճումը , որ ունեցաւ

ռակտելու վրայ են, կարգ մր գրողներ , գրչամար­ Եթէ ինծի մնա յ , բոլորովին արմ ա տ ա կան , Հայոց լեզուն սովետական շր քան ում , այն է, որ

տի դաշտը ի^ած՝ մելան կբ սպառեն։ Հայաստանի աւելի յեզաւիո էս ական ել աւելի աղատ մի քոսէ՛ մ ր նա դարձաւ դիաա֊թեան ու. աեխնիկայւի լեզու.,

լե զո լաբանն ե բ բ էսղճաՀա բ ա յս երեւո ւքժէն , կրկիս կը դիմեմ : կբ քնքեմ «ուղղազրութէււն» րառբ ;

քաղաքացիական իրաւունք սլաՀանքեցին , վտար­ դե կրէ .ա կր Հան եմ, որ ամէն ոք սլկաք է դրէ իր բարձրագոյն դպրոցի լեզու . Եբեւանի Պետական

ուած– դիրերուն Համար։ Այբբենարանէն ներս ա– լսած ել Հասկցած՜ ձեւուի, եւ կամ ինչպէս որ կու Համ ա լսարան ը , Գիւզատնտեսական , ք՝ժ՜շկական ,

ռին զանոնք պաշտօնի փոքր վա փոթութիւնով մր ։ Գայ ՚/Ր11՚ն """կ •• Այ"պէ", Պոլիտեխնիկական , Անասնաբուժական ե Անասնա­

Ներկայիս , Եքմիածինբ՝ իր էք մի ածն ութիւնր Սիրելի Ցիրալւյփս օադ կը ցիբեմ քեծի, բուծական ել այլ է* ստ իտուտնե ր ր , մայրա­

վերստանալով, կրկին վանքի վերածուեցաւ։ Այս քրշեո ցերեկ քոլ վըռաթ կը մըտազհմ : Աստըվազդ քաղաքի ո լ շբքանային կենտ ր ո նների աեխ–

առթիւ , ո ւր ա էսո ւթենէն զանգերր Հն չե ց ո ւց եւ վա­ սիրես հկու ջէ մըսեռ, խօսգ տոլը ինզի : Եէս քեզ նէւկումները քսանրՀինգ տարուայ ընթացքում
Հ ազարաւո բ մ ասնադէտ–
նականներ Հաւաքեց իր թեւերուն տակ ։ պիաի հոչանկաձընհմ: կհանքիթ մինչհվ վերչը ու ա ա ո ա ս ա է են , բժիշկներ,
անասնաբոյժ­
Հեգները իրենց «է»ն գտնելով, ւնե բու հրջանիք պիտի ըլլաց : Հօքիս կեանքըս քհզի ծօհ նեբ գիւզատնտեսներ

ըքլայ : Մինչեվ վեոչ քեց ցիրօղ՝ 8ԵԹՐԱՔ ներ , քիմիկոսներ , ճարտարապետներ , բուժակ­

մօտ իրենց «է գ» ո ւթի ւն ր փայլեցնել սկսան ։ ներ , Հողաչափներ , տեխնիկներ Հայերէն ուսուց–

ծերերն ալ իրենց նախկին «է» ին տիրացած «էշծ Այս կերպով , ոչ ա կան քր կը բողոքէ , ոչ բառա­ մամբ, շնո րՀիւ այն Հանգամանքին , որ մենք այ՛ժմ

գարձան եւ չորքոտանիներու ընկերութեան մէք , րանի պէտք կ՛ոյ * ո չ ուղղագրական կնճռո տ ո ւթի ւն– ուն ինք գիտականօբէն բարձր մ շակուած լեզու յ

իրենց պատիլը Հաստատուած տեսն ելով , ականք– նե բու ել ոչ ալ Հ ա կա Հա՛յ ա ս աանեան ն կ ատուէ ւ՛ Այն խոշոր գիւտական ու տեխնիկական գրականու­
մոձաւանքի ։
ները տնկած՜՝ րաղմագռինչ ձայնիւ օրՀներգեցին ։ թիւնը , որ լո յս է տեսել Հայաստանում Հա յերէն

՚ Ընկե՛ր, Հայաստանի մէք րնելիք ուբիչ Տղաքր , երես ունութ Հա յ գիրերը սորվելէ բնագրերով կամ թարգման արար , աներեւակա–
զ ործ չմնա ց , յբ ելեր Հւ յ յբբենարա նբ իրար
՚/^՚րքէ կր սկսի՛ն ն ամա կ ել բանա սա եղծ՜ ո ւթի ւն յելի կը լինէր առանց գիտական բարձր մշակոյթի

՛անցընեն ուղղագրութեան անունով ։ ՎԻԿ սիս ՚յնձը շ րմելով իրենց վաբժուՀինե– Հասած լե^գուի : Մ եր լեզուն դարձաւ նաեւ փիլէ՛՜
բո՛ւն « կ. ՊԵՏՈՒՇ
՛հիւրիցն գործ կը կա րծէ ք ո ւգզ ագրո ւթեան ս ո վւ այ ա կ ան մտքի, մարքսիզմ լենինիղմի ճոէս,

ճշգրիտ աբտայայտչական միքոցնեբի ՚; պաՀանքր

Այմմ յանգգնո ւթիւն ր յաճախ ս/ աո ո աա նգին ԱՐեՒեԼՔ բաւարարող բարձրորակ լեզու ։
մը, լապո–
սւեԴ,11 Կ.ԼՀ ՂԲալէ > Կ՝ա*–*լցնէ։ Զգալի առողքացում ու վերելք ապրեց ի Հ ա ր–
Գրադարան մը , աշխատասենեակ
կէ նաեւ մեր Հրապարակախօսութեան , դպրոցի ,

ըաթու Լիւմիէբ աՀա թէ ուր կ^անցբնէ Ո՜հ, ս՞այր Արեւելք, լոյսերի կայան, արուեստի , թատ բոնի ու գեղարուեստ ական դրա՛­
Վհատ օրերիս զօրավիգ եւ. յ ո յ ս ,
իր օբերբ եւ գիշերներուն մէկ մասը , Հակառակ Բ-ա՚ց քո օրհնութեան դարբասները լայն , կանութեան լեզուն։ Նտյիրի Աաբեանի « Աա յն
ք՝աշիփր աշխարհին թ ր թ ի ռ , սէր եւ յ ո յ զ ։
իր տարիքին , նոր ուղիներ բանալու Հ ամ ար գի– Հ ա յբ են ա կ ան » պ ո եմն ու «Արա Գեղեցի կ » դի ց ա–
տութեան բոլոր ճիւղեբուն մէք։ Դո՛ւ , աստուածների հեթանոս տասար ,
Լոյս ու շ ո զ ե ր ի աղբիւր անապակ, պատմ ական ողբեր դո ւթիւնը , Ատեփան ՅԼորեանի
Որ հին ագգհրի պաշտամունք դարձար ,
Հետաքրքրական կէտ մը, նշանաւոր դիտու– Եւ աղօթարան չորս հովերի տակ : «Պապ թագաւոր» սլա ամ ավէպը եւ Ա ովետաՀա ք

նր շատ Հազուադէպ է ոբ սինէմա երթայ ։ •ք^ո անմահական բիւրեղ ջրերում դրականութեան ուրիշ շատ երկեր միշտ յաքողու–
Ամէն օր արփին առնում է լոգանք ,
Ւնձ՜ի ԿւՐսէ թէ տեսած է Տ^աթհօոա Iոշ^^հ^V^65», փ՛ո կոյս ծոցի մէջ աստղհբն էն նիրհում, ԷՅ-եամբ կարող են մրցել մեր նախասովետական
Եւողեան դ ի լ թ ի չ օբօրնհրի տակ :
յ՚^ԸՇԱՏ©, Նտվւօլէօնը (ձհշ\ (յ2աԸշ) եւ Փանեոլի ԼԱ դասական գրականութեան երկերի Հետ նաեւ ի֊
Աբեւնեբը քո երկնակամարից
Սուրբ անդաստանիդ կեանք հն ցնցղում, րենց լեգուա կան կուլտուրայով Հ
Լուռ գիշերներում լուսընկան անբիծ
Ուրիշ կէտ մը,— Լուի Լիւմիէր երբեք Հոլի– կաթնագոյն լոյ սով իմաստ է մաղում : ինքնին Հասկանալի է , որ մեր լեզուի կեանքի

վուտ չէ գա ցած՜ ։ Քեզնում հն ապրել իմ խիզախ ցեղի , մ էք սովետական շր քանում կատարուած՜ վերս յիշ–
"ք՛աջ, ազատատենչ նախնիները մեծ,
Ա յսպէս քաղաք մ ր Հ իմն ո ւած է իր գիւտ ին Վաղընջէան մարդու հաւատքն է եղել եալ երեք Հ իմնական տեղաշարժնեբը , որոնք նրան
Անթերի մտքի քո հանհարը վէս :
չնոբՀ իւ եւ ղայն տեսնելու ար գար Հ ետ աքբքր ու­ բարձրացրին ժողովրդական, պեաական եւ դի­
Քո երկնի տակ է Եւան մեղանչել ,
թիւնր երբեք չէ ունեցած ։ ՛Նոյ Նահապետի օջախն էիր դու, տական լեզուի մակարդակին , պէտք է անդրա­
Քո կրծքի վրայ դրախտն է հանգչել
կրիֆթէն մինչեւ Սէսիլ Պ • ար Միլր եւ Ուօլթ Եւ որորանբ առաջին մարդու : դառնային եւ անդրադարձան նրա բոլոր կոգմեբի

Տի սնի , մ եծ րեմ աղի բներ բ եւ արուեստագէտն եր ը Արեւելքի զառ պհրն հորիզոններ , բաղադրի չ տարրերի վրայ*։ &ւ իրօք զգալի փոփո­
Ր-ոբբ արհւների գահեր բարձրաբերձ,
այցելութիւն տուած են իրեն։ Ա ԼԱլոմ մը, զոր կր Դո՛ւք, աստհզազօծ լազուր կամարներ, խութիւն ու վերելք ունեցան մեր լեզուի ուղղա­
Վիրաւոր հոգիս թռչում է դէպ ձեզ :
պաՀԷ խնամքով, կը Հաւաքէ բոլորին ստորա­ գրութիւնն ու ո ւղղա էսօս ո ւթի ւն ը , բառապաշարն
Այս մայրամուտի անհունի եզրին ,
դրութիւնն ե ր ը ։ Մութ է , մղձաւանջ , սրտակեղեք ցուրտ , ու իմաստաբանութիւնը, ձեւաբանութիւնն ու շա–
Շուրջս լպրծուն երազանք է սին
Մ տ յիս (ձին (1935) Ֆրանսացիները տօնեցին Եւ ՛ողջը ունայն մի խաբկանք անսուտ: ըաՀ իւսութիւնը, ինչպէս ե ոճաբանութիւնը։ Այս

ի ր յո րելեանը : Արեւե՛լք, քո ջերմ արեւն եմ ուզում, բոլորի մէք անառարկելի օր էն ամենամեծ չավ/երի
Քո մուգ երկինքր, անդաստանը սուրբ ,
Եւ աբմանացաւ ^ատուոյ Լեգէոնի Հրամա­ Պարզ օդը , հողը , ջրերը լազուր, Հասաւ բաոապաշարի փոփոխութիւնը, քանի որ
Որից հիւսել ես էութիւնս ո ր բ ։
նատարի տիտղոսին, յետոյ րն ա ր ու ե ց ա ւ Ակադե­ Հէնց ըառապաշարը, բառերն են Հանդիսանում
Գ/1ՐԵԱՆ
մական, այմմ անդամ է Գիտութեան Ակա­ լեզուի ատաղձը։ Միտյն սլաաեՀ առիթի թողնե­

դեմիա յին ։ Երր իրեն կբ յիշեցնեմ ա յս տիտղոս­ լով մ եր լեզուի մ իւս տարրերի ղաբգացմ ան րր^ւ–

ները , կը պատասխանէ • նութիւնը՝ փորձենք ամենասեղմ կերպով ուրուա­

Ատանկ շատ բաներ տեսած՛ եմ։ գծել բառապաշարի մէք տեղի ունեցած վավախու–

Լոնտոնէն , Մ ոսկուա յէն, Հելսինկիէն , Հռո­ թ իւններ ից գլխաւորները *

մէն, Ուոշինկթրնէն, Պրիւսէլէս, ամէն կողմերէ 1.-— Առօըեայ բառապաշարից դուրս մնացին,

Հեռագիրներ՝ շնորՀաւորելու Համար գինք։ անգործածական կամ սակաւ գործ՜ածական դար­

Շատ անկարեւոր ւզատմո ւթիւեներ են ա– ձան Հին կենցաղի ու Հին իրաւակարգի երեւոյթ–

տոնք Հ ներն արտայայտող բազմաթիւ բառեր Լթաղապետ,

Այսպէս քանի մը Հաճելի մամեր՝ ընկերակից ոստիկան , նաՀանգ, գաւառ, քաղաքագլուխ, ե՛

եղայ անոր որ մինակր կ՛՚ապրի Միջերկրականի րէցփոխ , կոռ , գզիր , եւայՀյն^ :

արեւոտ ափերուն ւիրտյ , եւ որ օր մը Հնարեց Ա՛յս 2. Ատեղհուեցին կամ յոյմ գորՆաՆական

սքանչելի գործ՛իքը, սինէ մ ան։ դարձան սովետական նոր Հասարակարգն ու կեն­

Շատ <է՛ամանակ էըներ որ իր գիւտին յիսնսւմ– ցաղն արտայայտող անՀ ամ ար բառեր (շրջան, մ ո֊

եակն էր։ ղովրդական , կոմիսար , սովետ, կոլտնտեսու–

Պզտիկ ցոյցէ մը զատ, որ տեղի ունեցաւ Փա­ թիւն , աշխօր , Հարուածային , շքանշանակիր ,

րիզ , մասնագէտներու մտերիմ շրջանակի մր մէ^, բանթղթակից , Հրամանագիր , գորհ֊արկել, ելեկ­

այս գէսլքր ուրիշ որ ել է արձագանգ չունեցաւ : տրակայան եւայլն՝) :

Ու մինչ սինէման (հրանսայի երկրորդ ճար– 3. Կատարուեցին անՀրամեշտ նոր վախտ՛
Հեձրան ,
տարարուեստն է ել երրորդը Ամերիկայի , իր ռութիւններ գրաբարից (պարէտ , գոյ, , յանուն

Հնարիչը՝ Լուի Լիւմիէր կր կոբսուի , արդէն մո­ ՚ ս ր կ , Հաստոց , ի փառս , ի բարօրութիւն (դա–
:
ռացութեան աղջամուղջին մէ^։ եւ այլն) ել մողովրդական բարբառներից

ԱՇՈՏ ՄԱԼԱ-ԲԵԱՆ Հուկ, չմուշկ, տէրութիւն , էտել եւայլն)

ԻՐԱ՚Բ ԵՒ ԱՆԳՐՑՈՐԳԱՆԱՆ բանակցութիւն– 4. Հայերէնի բառակազմ ո ւթեան օրէնքնե­

ՇՈՒՆԵՐՈՒ ԵՒ ԿԱՏՈՒՆԵՐՈՒ վաճառումէ ներ կբ կատարեն , երկու պեաութիւենեբբ միացնե­ րով սաեղձ-ուեցին Հազարաւոր նոր բառեր՝ Հարս­

արգիլուեցաւ Պերլինի մէջ, որովՀետեւ շատ մր լու Համար ; Ա ան րամ ասնութիւննե բ ը գաղտնի կբ տացնելով մեր լեզուի գանձարանը (կերպար , տե­

իսաբերաներ անոնց միսերէն երշիկ շինելուԼ կր պաՀ ո լ էէն : Ա յս շաբթ ու իր արեան պա տ ո ւի բա կ ո ւ– ւ/անք , բնտղիՆ , բացառել , դիտանցք , Հրակնատ ,

Նախէին։ Համպոլրկի մէջ գերման կին ոստի­ թիւն մը պիտի երթայ Անդարա , նաԷսադաՀու– Հաստոցաւոր , Հ ամ ակեդրոնացում , գորհ՚արկել ,

կաններ անգլ* ղինուորներու Հետ կոխեցին տունե­ թեամբ նախկին վարչապետ Ա այ իա Նուրի վ/աշա– թողարկել, թուարկել, ջրարկել, փորձարկել,

րը եւ սեւ շուկայի ասլքանքներ գտան մեծ՛ քանա– յի , զանազան բանակցութիւններ կատարելու Հա* ընղյաաակեայ , Հակագազ Հ ղբաՀարար , ականա–

1լ«ւթևամբ է մաբ ;

Fonds A.R.A.M