Page 24 - ARM_19-1946_01
P. 24
ՊԱՏԵՐԷՆ ՛ՆԵՐՍ հ • Հայաստանի գրականութիւն
ՈՏՆԱՋԱՅՆ Ո՛Չ , ԵՍ ՎԵՐ Զի՛ս ՊՕԷՏԸ ՉԵՄ
. օ,
Մի՞թէ վեր1ին սլօէտն եմ ես
... Պաշտօնական այցելութիւնը ես այնքան վ. ՏԷՐԵԱՆ
լուրջ Համարած էի որ անխելք ցուցամաաս , մե– Ո՛չ, ես վերջին պօէտը չեմ •
ինձնից յհտոյ դեռ կը գան —
քենայի ա կռան եբուն մէջ թոզուց իր եղունգը , եւ •հնարելու պայծառ ու ջերմ
եղաւ կովի պտուկ։ Գիւըին չէ* աաենէ մը ի վեր Ս՛եր ՛սերկան ու Ապագան : —
Չի՛ րնկհլ մեր ցեղը անւքահ՝
երկու բառեր գր օշակի վերառ՜ուած՜ են ել կբ ծա Արշաւնեոում հողմավար.
ծանին մեր գլխուն վերեւ , սապՕթ֊էօր , Փ ա շ Ի ս ա * Եւ չի դառնայ մեր տունն հիմա —
Ասոնք երբեմն մ իացած մ էկ դրօշի վրա յ կր ԴԱՐ՜ Արիւն , աւեր ու աւար :
Կ՛անցնի այս հողլքն էլ սաստկագին ,
ուին , բա յց յաճախ առանձին գէմ գիմ աց , նա լե Ու նոր երկրռւմ \,այիբեան
Կը մնայ մեր անկոր ոգին,
լով Հո՛էի Հոսանքին : ք\ւ֊ կովի պտուկը այղ աք— Ի հատուցում մեր արեան:
Եւ մեր ցեղին՝ քաջ ու տոկուն՝
ցանէն աղատելու Համար կբ տանիմ դաբմտնա– Մարդիկ կ՛ասեն սիրաւէտ ,—
— Դու հղե՛լ ես տիեզերքում
տուն Հ
Ո լ կը մնա՛ս ւսռ լ աւէտ :
« Օտար» գործաւոր մր մ անաւանգ , արՀեստ
սորվելէ աւելի նախամեծար է , որ գիտցած բլլայ
գիւանագիտական ն բ բո ւթիւննե ր , այլապէս
գլոլխր աւետաբանին տակ կը մնայ մասնաւորա—
սլէս ա յս մ /՛Հ* "Հլ ին ։ Ա յսսլէս երբ շատ արտագրես ,
«որակեալ բանուո րնե բու» Հ ա յ ե ց ա կէ տ ո վ ^ֆա ՍՈղՈՄՈՆ ՏԱՐՕՆՑԻ ԸՆՏԱՆԻքմ/Ս ՛ՆԵՐՍ (նկար Զ– Մութաֆեանի)
շիստ» ես , եթէ նո յնիսկ այգ լատինականդ խուրձին
Հաւատաքննական Հատիկէն իսկ ԼոլՐ չունենաս ։
Իսկ եթէ չկրնան սլա Հ անցուած գործը Հասցնել, միտհե՚ր , եւ գեռ կը գանգատին որ մեր լեզուն %աՐ
«սապօթէօռ» ես իշխանութեան աչքին ։ Եթէ Հո– կը խօսինք : ԻԶ ՀԱՐԵՀ ՄՈԻԹԱՖԵԱՆ
ղիգ Հանես նոյնիսկ, այգ երկու եոջիւբներբ միշտ Ըրէ է՛՛՛է "Բ Հար^է" Է՛* Կ.Ր խնդրեմ , ղեղու– (ԻՐ ՑՈՒՑԱՀԱՆԴԷՍԻՆ ԱՌԹԻՒ)
տնկուած են մ իտմ իա գործաւորին փոՐՐ խրուե Հ ի ււ , գործս կ՚ուշանայ, անգին վկաս տեսաւ, որ
լու % "(յ ո յնիսկ ց լամ արտ ի կի պէս ճկուն ր լ լալն ա– դիտումնաւոր չբրի այս արկածը • . .
պարգիւն է , եթէ չես կրնար ճարտարօբէն գոր Հազիւ ժամանակ ունեցայ ըսելու, նո յնիսկ "(յաիսորգ յօդուածով կբ ներկայացնէի այն
ծածել սպանիական կարմիր սաւանը այգ մաՀացու չկրցայ գիտնալ թէ՝ ինչ տպաւորութիւն թողուց , վարդապետութիւնը , որ ել ընդունի արուեստա
եղջիւրներուն գէմ : Ե*~ ամէնուն տրուած չէ լա բտ երբ մատէս ժայթքող արիւնը կիտո ւածանկա րնե րհ գէտին գերակայութիւնը նիւթին վեըաբեբմամբ ,
իս աղաց ըլլալ։ շինեց իր լուսնկայ երեսն ի վար, մինչեւ յետին արդարեւ մեծ ե՜ն այն արուեստագէտները, ո–
ԵաՀ Աշու Աուլթան Աուրբ կարապետ, գուն ծալքերը իր անբիծ շապիկին , որովՀետեւ աՀա– րոնք ոչ միայն՝ կը մերժեն գերի դառնալ նիւթին ,
օգնութեան Հասնիս ոտնաւորին : Ե*– ես ,խեղճ ոտ– ղանղր Հնչեց ել ի յառաիսղու1յէ մենք պատուէր ա յլել յեղափոէսութ իւն մ բ կա տ ա ր ե լո վ առարկա
նաւոբ , ինչ որ բսին պարտաւոր եմ Հնաղանգիլ : ստացած էինք Հետեւելոլ մեր կղղեակներոլ շէ~ ներու գաղավւարա յին պատկերացում ին մ է^ տա–
Օրուան պատգամն էր «գերագոյն արտագրու Փ ի կ ^ / 7 " ՛ ^ թաքստոց ի պետիկին : րօրինակ երկունքի մբ կբ մ ատն են բնութեան ա–
թիւն», թշնամին դիաթաւալ պարտութեան մատ Կը վազենք Հեւ ի Հեւ, քալելէ աւելի, րայց մէնէն Հասարակ տարրն անգամ ։ Հյի շե լու Համար
նելու Համար։ դեռ միտքս կը գործէ ել կը զարմանամ ընկերոջս գկ իժ մ է կը Կնուտ Համ սուն ի՛նչ դե զեՀ կութ իւն
թշնամին պարտութեան մղելու Համար ինչ որ ոտնաձայնին վրայ։ Ան ենթարկուած է կարծես գրա.ծ է սովորական ճանճի մբ պատմութեան մէջ։
պաՀանջուէ բ ՝ ես պատրաստ էի ել մ ատ մ ը վրայ ՀիւանդապաՀուՀիին Հմայքին։ Ծանր են իր քայ Եւ սակայն կա՛յ երկրորդ նիւթ մը եւս ,
տալբ աննշան ղ ոՀ ող ութիւն մ ըն է , սրով Հ ետ եւ լերը ետեւէս , կարծես կրակի մէշ^էն կր քալէ եւ արուեստագէտը , պաՀ ելով Հանդերձ իր արարչա
մէկ մ ատ պակասով ալ կրնայի աշիստտիլ : Ա յ դ դետինր կ՚արձագանղէ ^անր մոյկերով անՀամար գործական գեր իշխանութ՜իւնը նկարած նիւթին վը–
պատճառով ա ^ փո իլանտկ բժշկի երթալու ա՛հ իւ ո ւ - քայլերու Համաչավւ աղմուկը * Մի վ\աԳ^\Ր > Կ՛՛Ր՜ րտ յ՝ յա բաբե րա բար իր ներշնչմ ան ուժին , ստիպ–
սա ւի Լ լ ի «Հանգիստի» չենթարկուելու Համար , սէ ետեւէս , միւս պատերազմին ալ անվթար մնաց պւած է յարգել ուրիշ յարաբերութիւն մը այն նիւ
պարզապէս դարմանատուն գացի , գործս շարու այս գործարանը ։ թին Հետ որով կ՝տշիսաաի , որով կը գործէ ։ Երկ
նակելու մտքով Հ Փախի տարին երբ իմ քաշ^ Հայրս եկաւ մեզ րորդ նիւթ ը իր գործիքն է ։
Երբ ՚եերս մտայ վկա յիս Հետ , շատ Հաճելի քարտյրներէն տուն տարաւ , մեր մեղուանոցի ւիե– նկարչութեան մէջ այգ գոբծիքբ կը կոչուի
մթնոլորտը մոռցնել տուաւ բոլոր կսկիծբ : թակներր այսպիսի տեսարան մր պարղած էին։ գոյն, ինչպէս բանաստեղծութեան մէջ բառ, ե–
ճերմակ Հագուած ագո ւո բ կիներու Հո յլ մ բ Մեղուները խառնուած իրար, նո յնիսկ իրար խայ րաժշտութեան մէջ՝ ձայն ։
ոտքի կեցած, քոգի տակ պաՀ ուած մ արմ ար ա բ– թելով գետին կր թաւիէին ։ Ամէն ինչ ցիր ու ցան ^ Նկարիչին գո բո՜իքը գո^ յնն է արդարեւ : Ըստ
ձաննեբու պէս կանգնած ինծի կբ սպասէր կար ժխոր , աղաղակ ու բառաչ ։ Տաւատանջ օգնու կիտռոյի ՝ «գծագրո ւթի1 ւնն է ոբ ձել կուտայ
ծես Հ ՛հու֊ր11 բ ց՛ուրտ էր եւ մեր մատներբ կր փսւ— թեան աղաղակներ կբ լսուէին ։ Օգին մէջ վւոթո– էակներուն, եւ գո՛յնն է որ կեանք կուտայ անոնց •
կէ ին սառ երկաթներուն վ բայ , ի"կ Հ"՛* Դ"^/Ր է րիկ ու անձրեւ գ թառ ու մառ Հալքեր^ պարզապէս գ ո յն բ ա ս տուած տ յին շ ո ւն՚չն է որ կենդ ան ութի ւն
կիներու ժպիտ բ , Հաճելի թմբութիւն մ ը ներար 1Լերջին դ՛ատաստան ել Ա ո զ կան ց խենթ Ա ան ո է կբ կբ պարգեւէ» ։ ԸնգՀտկառակն ,էտմոն Ապոլ , նետ–
կեց ե< ր ակներ ու ս մէք։ փշրուած փեթակներուն մէջ նստած , անտ ա ր բեր , ուելով գիծերու եւ զոյներու վէճին մէջ , զոր ձա
թէեւ աղաւնիներու երամակի մբ մէջ կբ ղբա— մ եզր ի պան մը երկու ձեոքով բ ե ր ան բ կը թիտէբ : խող բացատրութեամբ մը կը կոչէ մ ան իքէ ա կան ,
նուէ ի ագռաւի մը պէս սեւցած , մ ուրի եւ Ի*–Ղ1՛ \թերս կը մտնեմ մեր բաժանմունքը, եւ ի զուր կբ բո լո բովին կր մերժէ գոյնին դերբ եւ Ը.օ\օՀ\$Հշն ե ր ր
մէ^, ոչ ոքի ուշադրութիւնը իմ վրայ դարձաւ սա— կ՛որոնեմ մեր շէֆ ա ՚ ի լ օ ն ։ կ* անուանէ էշաէԱՈՇք , Րսա էր ա ես ութեան՝՝ գո յնը
կա յն , /// քքնքան որ Համակուած էին իսանգտվաււ Կին մը այսաՀարի պէս կը զռնչայ ,ոտնաձայնի պերճանք մըն է , գի ծին յարակից տարր մբ ։ Պ՚ոլ–
խօսակցութիւնով մը ։ սարսափէն երկու ափերով ականջները կը վւակէ նապաշտնեբբ, սակայն ( նոյնքան կատաղի , կը
Ես սկսայ յամառօրէն որոնել անոնց կկոցին պոռալով * յայտարարեն թէ գիծեբոլ .արուեստր կարելի է
թելբ , երբ ՀերոսուՀիներէն մին նշգրակր ձեռքր Եկա՜ն, եկա՜ն մերթ * ագւ Հեե ՐՐ ս ո րւի ի լ , բայց ոչ զո յներու արուեստր , Շօ1օՈՏէ6/*
ինծ ի դառնալով ըսաւ • սլատռելոլ վարձ կ^րնէ ^ մաղերը կր փետտէ ։ Բան կը ծնի* միայն, բնական ձիրք մըն է ճանչնւալ զ ո յ–
Այո՛ * այնքա՛ն , այնքա՛՛ն սարսավւելի է լսել * ուոր մբ շինծու քաջութեամբ, զա զն գգուելով Հան ներա, արուեստր : Աւելի բաբե խառն , &արլ Պլան ,
թաքստոցիդ խոբէն ծանր մոյկերով ոտնաձայնը, գստացնել կբ ջանայ : Լքուած են մեքենտներր : բնզ ո լնելով գծագրութեան դե ր ա կա յութիւնը գո յ–
կարծես վւիղերոլ ջ՚՚լիրնեը բլլան անգնալնե ր ր : 3 աւագին ադմ ուկներ բողոքի պէս իւ ուլ կբ լ սուին նին վրա յ կբ պնզ է թէ զո յներու արուեստ բ Կա~
Ուղեղդ կբ ճզմուի , կուրծքդ կբ տափկնա յ , շունչդ շատ մբ անիւներ պարապը կբ զ առնան , իմ ջայրս լ՛ելի է սորվիք որոշ օրէնքներով, որոնք ծանօթ
կբ գագրի , արիւնդ երակներուն մէջ կբ սառի, ան (ր-այռ) թամ բը վարին տակ ինկած ձիու պէս կը է // ն ւզարսիկ եւ չինացի ար ո ւ ե ս տագէ տներս ւն ան–
որակելի ճնշում մր քեղ գուբս կբ նետէ ինչպէս դա լա ր ո ւի ։ զամ։ Արդարեւ, գոյութիւն ունին ^նկարչական
դժոխային
ա թ ա մա թ ուղ ր (էԱՈՅ.) կբ նետուի իր ՚ւ՚ուրս ելէք, զուրս կբ Հրամ աս լէ մ է կբ գոռ վ։Լ բ ական ութ իւննե բ» , որոնք 1լ ուսուցանեն գո յնե
վւուշերով պատեանէն : Աք ք այդ ծանր մոյկերով ու րամ բ ձայնով ։ Ա ակտ յն ան ա կն կա լբ , աւելի ջի րու բազտգրութետն , լոր/ին տակ անոնց թողած
Համաչավա ոտնաձայնը : Ո՛՛Հ » կբ լսեմ, անոնք են , ղերու սլա տե բազմ բ այնքան աւեր գո բծած է որ տպաւորութեանց զազտնիքբ , ա ւնքան՜ որ ճարտար
կբ մօտենան, ով որ լսած է անգամ մր ա բլ Ղ ՚1 ՐՐ~~ ներսն ու դուրս բ Բաբելոն է ։ Բոլորս ալ մօտակա ւ աո աղա չափներու պէս գոյութիւն ունին նաեւ ճար
գոցբ , ալ չի դիմանար . . . Պիաի դիմո/նաԲ ս , պա երկաթուղիի կա մ ո լրջին տակ կբ վազենք , խուճա տար €օ1օոտէշ^/՛:
րոն , սլա ր տ ա կան ո ւթ ի ւն ս Է Հարցնել , սրտի տկա պով ։ $ ուլար ան ի բանուորը իր երկժանին ձեռքին, Վէճին այս ներկայացումը կատարեցի անոր
րութիւն ունէին ս : Ո՛– լ ՛յ՛"ո ս / 1 Ի նոպա քով կբ սեղմէ աւելածուն աւելով , մ է կը մուրճ մբ , միւսը ս ղ ո ւյ ր Համար , ոբ ինծի Հաճելի է Աութաֆեանի նկար
բռնած մատս : առած իրար կբ Հ բեն , աւելի շուտ Հասնելու Հա չութեան մէջ ոգջունել ոչ միայն վարպետ Շօ1օՈՏէ6
Բայց տիկի՛ն , ես այգ ոտնաձայնը լսելուս մար վւրկարար լաստին ։ մը, այլեւ մանաւանդ տաղանդաւոր (^6ՏՏ1Ո81է6Աք մբ ,
Համ ար եմ եկած ա յս երկիրը , տար ինե բ աոս§ջ , կամ ո՛՚ւբջբ , կամ ո ւլ՚ջբ , կը պոռա լ ամէն 1Լհա՝ յ է՚Ր գիս^անկտբներբ , որոնքԼցուցագրուած
երբ դուն ծնած իսկ էէիր* ոք։ թաքստոցներ բ ջոլրով լեցուած են , Հոտ է ար չեն այս նկտրաՀանգէսին մէջ) կբ մատնեն երի
ութ իւնը գիծե
ք՝աղմ ութ իւննե բու Հետ երկար պա քքա ր ե լէ դէն ողբերդութեան գազանիքբ։ Եւ Հազարաւոր տասարդ արուեստագէտին մտերմ
վերջ , ազատութեան ղի լ շե փոբբ լռեցոլց ա րղ աղ գործա ւ ո ր ն եր ա պ աստ ան ա ծ են ո կ ամուբջի մբ թի բոլ կախարդական իւորՀ ուրդին ։
մուկը , եւ Հայ մուրճեր ալ մասնակցեցան անոնց լին տակ , Հոգմ ակ ոծ նալոլ մ բ տարուբերումով ։ Այժմ, այս Հաստատումէն Վերջ , թողունք
շղթա յելու։ Հայ մշակբ վաղեց , աշխարՀի Հորս Վերէն օդանաւերը յստակ կերպով վար կբ Մութաֆեանի գիծերուն վերլուծումը, եւ առնենք
պէս , սազի վւե– իր գոյներբ ։
ծագերէն , որպէսղի ավւ մբ Հող ալ ինք իրաւունք սուրան ու կբ վ*այլին շեղբերու
ունենա յ անոր ան յատակ վւո սին վրայ ։ Ես տեսեր տուրնե բու պէս ճեբմ ակ ամ սլե բու մ էջէն : *իա /Հե ճտնչնալ գոյնեբուն զօրութիւնր Հոգեկան վի
եմ յաղթութեան պա ր բ լեցուած անդունդին վբայ, ռու ել չու ներ ու վոՀմտկներ բլլան կարծես , իրար ճակներ ստեղծելու տեսակէտով՝ նիւթ մըն է, որ
ու ղ ուն կբ լսե^ ս ղ եռ ծ ան բ ու Համ տ շատի ոանա– կբ Հալածեն : Երկու թ շնամ ի ուժեր կռուի են ղբա ղե ցու ցած է ե դիպ տ ա կ ան մեՀենադբո լ թեն էն
ձա յնը , գուն որ գեռ ծնած ՀԷ/՚Բ նո յնիսկ երբ թա բոն ո լեր օգին մէջ : մինչեւ քրիստոնէական պատկերագրութիւնը , կա–
ղեցինք ղինքը ու պտրեցինք անոր լեցուած մասին՜ Աենք խուժանի մբ պէս կբ փախչինք աջ կողմ, խարզու թեան պատմ ու թենէն մ ինչել բժշկական
վբայ . . . անգիտակից վտանգի տարողութեան , ու կր ծռինք զիտա թիւնբ, Լագկէ վկա յո ւթ իւննե բ՝ կարմիր
Կիներու խում րի մր մէէ՝ միչւո ալ ծաղրած են գէ՛զի ձախ , երբ միւս կողմ էն կ* երեւան օդանա ւե– կամ մ ան ի շ գո յ ն1, բուն դործածութիւնր եկեղեցա՛
ղիս ։ Ամէն մարդ իր աեղն ունի եւ Հոս չէ որ րախ֊ բը ։ Ու կբ /"ենք ոտնաձայնբ : ^ատկե^ր, նա խիր ր կան պաշտամունքի մէչ՝, կարմիր կամ կապոյտ
արս սլիտի ժպտէր։ Բոլոր անկիւններէն խնդուքբ երբ պա շար ուած է վոՀմակնեբէ լերկ սարաՀաբթի զո յներու գործածութիւնը կարդ մը Հիւանղոլ–
ցնցուղի պէս գլխուս 1լր մաղուի։ մը վրայ, առանց. Հովիւի , կամ երբ կը փախչի թեանց բժշկութեան մէ^) ։ ինչո՞ւ զանազան ժողո
Մատգ գսւփո՚՚լթ– (գլխատէ՛լ) , դուն դիմա անդիմադրելի վաթորիկի մբ առջեւէն . . • Ու մենք վուրդներ տարօրինակ սէր մը կր մատնեն ո՛բո՛չ
նաս թէ ոչ, կ՝ ըսէ գեղադէմ Հրեշտակս։ զանզուածօբէն ենթակայ այդ աՀ ու սարսափին, զո յներու Հանդէպ , նիւթ մըն է, չափազանց Հե
՛Օտարականի Հետ աղճատուած լեդուով խօսի լա բուած ու զեղով 1լ օրօրուինք փոթորկաբեր ո ա– տաքրքրական , որ կը նպաստէ նկարչութիւնբ ու
լը Հոս օրէնքի կարդ անցեր է , Հոդ չէ թէ դուն նտձտ քնեբու մէջ ; սումնասիրելու՝ Հ ողե րնախօսական եղանակով յ
տեղեակ ըլլաս բոլոր ն ր բո ւթիւննե բուն ։ Դարձեալ ՄՈԾՐՈՎ ՎՇՏՈՒՆԻ Նկարչական քննադատութիւնը, ուրիշ եղանակով
իւաւիշիքլԼ մր տարբեր չես աո ոնց Համար։ Յնորա–
Fonds A.R.A.M
ՈՏՆԱՋԱՅՆ Ո՛Չ , ԵՍ ՎԵՐ Զի՛ս ՊՕԷՏԸ ՉԵՄ
. օ,
Մի՞թէ վեր1ին սլօէտն եմ ես
... Պաշտօնական այցելութիւնը ես այնքան վ. ՏԷՐԵԱՆ
լուրջ Համարած էի որ անխելք ցուցամաաս , մե– Ո՛չ, ես վերջին պօէտը չեմ •
ինձնից յհտոյ դեռ կը գան —
քենայի ա կռան եբուն մէջ թոզուց իր եղունգը , եւ •հնարելու պայծառ ու ջերմ
եղաւ կովի պտուկ։ Գիւըին չէ* աաենէ մը ի վեր Ս՛եր ՛սերկան ու Ապագան : —
Չի՛ րնկհլ մեր ցեղը անւքահ՝
երկու բառեր գր օշակի վերառ՜ուած՜ են ել կբ ծա Արշաւնեոում հողմավար.
ծանին մեր գլխուն վերեւ , սապՕթ֊էօր , Փ ա շ Ի ս ա * Եւ չի դառնայ մեր տունն հիմա —
Ասոնք երբեմն մ իացած մ էկ դրօշի վրա յ կր ԴԱՐ՜ Արիւն , աւեր ու աւար :
Կ՛անցնի այս հողլքն էլ սաստկագին ,
ուին , բա յց յաճախ առանձին գէմ գիմ աց , նա լե Ու նոր երկրռւմ \,այիբեան
Կը մնայ մեր անկոր ոգին,
լով Հո՛էի Հոսանքին : ք\ւ֊ կովի պտուկը այղ աք— Ի հատուցում մեր արեան:
Եւ մեր ցեղին՝ քաջ ու տոկուն՝
ցանէն աղատելու Համար կբ տանիմ դաբմտնա– Մարդիկ կ՛ասեն սիրաւէտ ,—
— Դու հղե՛լ ես տիեզերքում
տուն Հ
Ո լ կը մնա՛ս ւսռ լ աւէտ :
« Օտար» գործաւոր մր մ անաւանգ , արՀեստ
սորվելէ աւելի նախամեծար է , որ գիտցած բլլայ
գիւանագիտական ն բ բո ւթիւննե ր , այլապէս
գլոլխր աւետաբանին տակ կը մնայ մասնաւորա—
սլէս ա յս մ /՛Հ* "Հլ ին ։ Ա յսսլէս երբ շատ արտագրես ,
«որակեալ բանուո րնե բու» Հ ա յ ե ց ա կէ տ ո վ ^ֆա ՍՈղՈՄՈՆ ՏԱՐՕՆՑԻ ԸՆՏԱՆԻքմ/Ս ՛ՆԵՐՍ (նկար Զ– Մութաֆեանի)
շիստ» ես , եթէ նո յնիսկ այգ լատինականդ խուրձին
Հաւատաքննական Հատիկէն իսկ ԼոլՐ չունենաս ։
Իսկ եթէ չկրնան սլա Հ անցուած գործը Հասցնել, միտհե՚ր , եւ գեռ կը գանգատին որ մեր լեզուն %աՐ
«սապօթէօռ» ես իշխանութեան աչքին ։ Եթէ Հո– կը խօսինք : ԻԶ ՀԱՐԵՀ ՄՈԻԹԱՖԵԱՆ
ղիգ Հանես նոյնիսկ, այգ երկու եոջիւբներբ միշտ Ըրէ է՛՛՛է "Բ Հար^է" Է՛* Կ.Ր խնդրեմ , ղեղու– (ԻՐ ՑՈՒՑԱՀԱՆԴԷՍԻՆ ԱՌԹԻՒ)
տնկուած են մ իտմ իա գործաւորին փոՐՐ խրուե Հ ի ււ , գործս կ՚ուշանայ, անգին վկաս տեսաւ, որ
լու % "(յ ո յնիսկ ց լամ արտ ի կի պէս ճկուն ր լ լալն ա– դիտումնաւոր չբրի այս արկածը • . .
պարգիւն է , եթէ չես կրնար ճարտարօբէն գոր Հազիւ ժամանակ ունեցայ ըսելու, նո յնիսկ "(յաիսորգ յօդուածով կբ ներկայացնէի այն
ծածել սպանիական կարմիր սաւանը այգ մաՀացու չկրցայ գիտնալ թէ՝ ինչ տպաւորութիւն թողուց , վարդապետութիւնը , որ ել ընդունի արուեստա
եղջիւրներուն գէմ : Ե*~ ամէնուն տրուած չէ լա բտ երբ մատէս ժայթքող արիւնը կիտո ւածանկա րնե րհ գէտին գերակայութիւնը նիւթին վեըաբեբմամբ ,
իս աղաց ըլլալ։ շինեց իր լուսնկայ երեսն ի վար, մինչեւ յետին արդարեւ մեծ ե՜ն այն արուեստագէտները, ո–
ԵաՀ Աշու Աուլթան Աուրբ կարապետ, գուն ծալքերը իր անբիծ շապիկին , որովՀետեւ աՀա– րոնք ոչ միայն՝ կը մերժեն գերի դառնալ նիւթին ,
օգնութեան Հասնիս ոտնաւորին : Ե*– ես ,խեղճ ոտ– ղանղր Հնչեց ել ի յառաիսղու1յէ մենք պատուէր ա յլել յեղափոէսութ իւն մ բ կա տ ա ր ե լո վ առարկա
նաւոբ , ինչ որ բսին պարտաւոր եմ Հնաղանգիլ : ստացած էինք Հետեւելոլ մեր կղղեակներոլ շէ~ ներու գաղավւարա յին պատկերացում ին մ է^ տա–
Օրուան պատգամն էր «գերագոյն արտագրու Փ ի կ ^ / 7 " ՛ ^ թաքստոց ի պետիկին : րօրինակ երկունքի մբ կբ մ ատն են բնութեան ա–
թիւն», թշնամին դիաթաւալ պարտութեան մատ Կը վազենք Հեւ ի Հեւ, քալելէ աւելի, րայց մէնէն Հասարակ տարրն անգամ ։ Հյի շե լու Համար
նելու Համար։ դեռ միտքս կը գործէ ել կը զարմանամ ընկերոջս գկ իժ մ է կը Կնուտ Համ սուն ի՛նչ դե զեՀ կութ իւն
թշնամին պարտութեան մղելու Համար ինչ որ ոտնաձայնին վրայ։ Ան ենթարկուած է կարծես գրա.ծ է սովորական ճանճի մբ պատմութեան մէջ։
պաՀանջուէ բ ՝ ես պատրաստ էի ել մ ատ մ ը վրայ ՀիւանդապաՀուՀիին Հմայքին։ Ծանր են իր քայ Եւ սակայն կա՛յ երկրորդ նիւթ մը եւս ,
տալբ աննշան ղ ոՀ ող ութիւն մ ըն է , սրով Հ ետ եւ լերը ետեւէս , կարծես կրակի մէշ^էն կր քալէ եւ արուեստագէտը , պաՀ ելով Հանդերձ իր արարչա
մէկ մ ատ պակասով ալ կրնայի աշիստտիլ : Ա յ դ դետինր կ՚արձագանղէ ^անր մոյկերով անՀամար գործական գեր իշխանութ՜իւնը նկարած նիւթին վը–
պատճառով ա ^ փո իլանտկ բժշկի երթալու ա՛հ իւ ո ւ - քայլերու Համաչավւ աղմուկը * Մի վ\աԳ^\Ր > Կ՛՛Ր՜ րտ յ՝ յա բաբե րա բար իր ներշնչմ ան ուժին , ստիպ–
սա ւի Լ լ ի «Հանգիստի» չենթարկուելու Համար , սէ ետեւէս , միւս պատերազմին ալ անվթար մնաց պւած է յարգել ուրիշ յարաբերութիւն մը այն նիւ
պարզապէս դարմանատուն գացի , գործս շարու այս գործարանը ։ թին Հետ որով կ՝տշիսաաի , որով կը գործէ ։ Երկ
նակելու մտքով Հ Փախի տարին երբ իմ քաշ^ Հայրս եկաւ մեզ րորդ նիւթ ը իր գործիքն է ։
Երբ ՚եերս մտայ վկա յիս Հետ , շատ Հաճելի քարտյրներէն տուն տարաւ , մեր մեղուանոցի ւիե– նկարչութեան մէջ այգ գոբծիքբ կը կոչուի
մթնոլորտը մոռցնել տուաւ բոլոր կսկիծբ : թակներր այսպիսի տեսարան մր պարղած էին։ գոյն, ինչպէս բանաստեղծութեան մէջ բառ, ե–
ճերմակ Հագուած ագո ւո բ կիներու Հո յլ մ բ Մեղուները խառնուած իրար, նո յնիսկ իրար խայ րաժշտութեան մէջ՝ ձայն ։
ոտքի կեցած, քոգի տակ պաՀ ուած մ արմ ար ա բ– թելով գետին կր թաւիէին ։ Ամէն ինչ ցիր ու ցան ^ Նկարիչին գո բո՜իքը գո^ յնն է արդարեւ : Ըստ
ձաննեբու պէս կանգնած ինծի կբ սպասէր կար ժխոր , աղաղակ ու բառաչ ։ Տաւատանջ օգնու կիտռոյի ՝ «գծագրո ւթի1 ւնն է ոբ ձել կուտայ
ծես Հ ՛հու֊ր11 բ ց՛ուրտ էր եւ մեր մատներբ կր փսւ— թեան աղաղակներ կբ լսուէին ։ Օգին մէջ վւոթո– էակներուն, եւ գո՛յնն է որ կեանք կուտայ անոնց •
կէ ին սառ երկաթներուն վ բայ , ի"կ Հ"՛* Դ"^/Ր է րիկ ու անձրեւ գ թառ ու մառ Հալքեր^ պարզապէս գ ո յն բ ա ս տուած տ յին շ ո ւն՚չն է որ կենդ ան ութի ւն
կիներու ժպիտ բ , Հաճելի թմբութիւն մ ը ներար 1Լերջին դ՛ատաստան ել Ա ո զ կան ց խենթ Ա ան ո է կբ կբ պարգեւէ» ։ ԸնգՀտկառակն ,էտմոն Ապոլ , նետ–
կեց ե< ր ակներ ու ս մէք։ փշրուած փեթակներուն մէջ նստած , անտ ա ր բեր , ուելով գիծերու եւ զոյներու վէճին մէջ , զոր ձա
թէեւ աղաւնիներու երամակի մբ մէջ կբ ղբա— մ եզր ի պան մը երկու ձեոքով բ ե ր ան բ կը թիտէբ : խող բացատրութեամբ մը կը կոչէ մ ան իքէ ա կան ,
նուէ ի ագռաւի մը պէս սեւցած , մ ուրի եւ Ի*–Ղ1՛ \թերս կը մտնեմ մեր բաժանմունքը, եւ ի զուր կբ բո լո բովին կր մերժէ գոյնին դերբ եւ Ը.օ\օՀ\$Հշն ե ր ր
մէ^, ոչ ոքի ուշադրութիւնը իմ վրայ դարձաւ սա— կ՛որոնեմ մեր շէֆ ա ՚ ի լ օ ն ։ կ* անուանէ էշաէԱՈՇք , Րսա էր ա ես ութեան՝՝ գո յնը
կա յն , /// քքնքան որ Համակուած էին իսանգտվաււ Կին մը այսաՀարի պէս կը զռնչայ ,ոտնաձայնի պերճանք մըն է , գի ծին յարակից տարր մբ ։ Պ՚ոլ–
խօսակցութիւնով մը ։ սարսափէն երկու ափերով ականջները կը վւակէ նապաշտնեբբ, սակայն ( նոյնքան կատաղի , կը
Ես սկսայ յամառօրէն որոնել անոնց կկոցին պոռալով * յայտարարեն թէ գիծեբոլ .արուեստր կարելի է
թելբ , երբ ՀերոսուՀիներէն մին նշգրակր ձեռքր Եկա՜ն, եկա՜ն մերթ * ագւ Հեե ՐՐ ս ո րւի ի լ , բայց ոչ զո յներու արուեստր , Շօ1օՈՏէ6/*
ինծ ի դառնալով ըսաւ • սլատռելոլ վարձ կ^րնէ ^ մաղերը կր փետտէ ։ Բան կը ծնի* միայն, բնական ձիրք մըն է ճանչնւալ զ ո յ–
Այո՛ * այնքա՛ն , այնքա՛՛ն սարսավւելի է լսել * ուոր մբ շինծու քաջութեամբ, զա զն գգուելով Հան ներա, արուեստր : Աւելի բաբե խառն , &արլ Պլան ,
թաքստոցիդ խոբէն ծանր մոյկերով ոտնաձայնը, գստացնել կբ ջանայ : Լքուած են մեքենտներր : բնզ ո լնելով գծագրութեան դե ր ա կա յութիւնը գո յ–
կարծես վւիղերոլ ջ՚՚լիրնեը բլլան անգնալնե ր ր : 3 աւագին ադմ ուկներ բողոքի պէս իւ ուլ կբ լ սուին նին վրա յ կբ պնզ է թէ զո յներու արուեստ բ Կա~
Ուղեղդ կբ ճզմուի , կուրծքդ կբ տափկնա յ , շունչդ շատ մբ անիւներ պարապը կբ զ առնան , իմ ջայրս լ՛ելի է սորվիք որոշ օրէնքներով, որոնք ծանօթ
կբ գագրի , արիւնդ երակներուն մէջ կբ սառի, ան (ր-այռ) թամ բը վարին տակ ինկած ձիու պէս կը է // ն ւզարսիկ եւ չինացի ար ո ւ ե ս տագէ տներս ւն ան–
որակելի ճնշում մր քեղ գուբս կբ նետէ ինչպէս դա լա ր ո ւի ։ զամ։ Արդարեւ, գոյութիւն ունին ^նկարչական
դժոխային
ա թ ա մա թ ուղ ր (էԱՈՅ.) կբ նետուի իր ՚ւ՚ուրս ելէք, զուրս կբ Հրամ աս լէ մ է կբ գոռ վ։Լ բ ական ութ իւննե բ» , որոնք 1լ ուսուցանեն գո յնե
վւուշերով պատեանէն : Աք ք այդ ծանր մոյկերով ու րամ բ ձայնով ։ Ա ակտ յն ան ա կն կա լբ , աւելի ջի րու բազտգրութետն , լոր/ին տակ անոնց թողած
Համաչավա ոտնաձայնը : Ո՛՛Հ » կբ լսեմ, անոնք են , ղերու սլա տե բազմ բ այնքան աւեր գո բծած է որ տպաւորութեանց զազտնիքբ , ա ւնքան՜ որ ճարտար
կբ մօտենան, ով որ լսած է անգամ մր ա բլ Ղ ՚1 ՐՐ~~ ներսն ու դուրս բ Բաբելոն է ։ Բոլորս ալ մօտակա ւ աո աղա չափներու պէս գոյութիւն ունին նաեւ ճար
գոցբ , ալ չի դիմանար . . . Պիաի դիմո/նաԲ ս , պա երկաթուղիի կա մ ո լրջին տակ կբ վազենք , խուճա տար €օ1օոտէշ^/՛:
րոն , սլա ր տ ա կան ո ւթ ի ւն ս Է Հարցնել , սրտի տկա պով ։ $ ուլար ան ի բանուորը իր երկժանին ձեռքին, Վէճին այս ներկայացումը կատարեցի անոր
րութիւն ունէին ս : Ո՛– լ ՛յ՛"ո ս / 1 Ի նոպա քով կբ սեղմէ աւելածուն աւելով , մ է կը մուրճ մբ , միւսը ս ղ ո ւյ ր Համար , ոբ ինծի Հաճելի է Աութաֆեանի նկար
բռնած մատս : առած իրար կբ Հ բեն , աւելի շուտ Հասնելու Հա չութեան մէջ ոգջունել ոչ միայն վարպետ Շօ1օՈՏէ6
Բայց տիկի՛ն , ես այգ ոտնաձայնը լսելուս մար վւրկարար լաստին ։ մը, այլեւ մանաւանդ տաղանդաւոր (^6ՏՏ1Ո81է6Աք մբ ,
Համ ար եմ եկած ա յս երկիրը , տար ինե բ աոս§ջ , կամ ո՛՚ւբջբ , կամ ո ւլ՚ջբ , կը պոռա լ ամէն 1Լհա՝ յ է՚Ր գիս^անկտբներբ , որոնքԼցուցագրուած
երբ դուն ծնած իսկ էէիր* ոք։ թաքստոցներ բ ջոլրով լեցուած են , Հոտ է ար չեն այս նկտրաՀանգէսին մէջ) կբ մատնեն երի
ութ իւնը գիծե
ք՝աղմ ութ իւննե բու Հետ երկար պա քքա ր ե լէ դէն ողբերդութեան գազանիքբ։ Եւ Հազարաւոր տասարդ արուեստագէտին մտերմ
վերջ , ազատութեան ղի լ շե փոբբ լռեցոլց ա րղ աղ գործա ւ ո ր ն եր ա պ աստ ան ա ծ են ո կ ամուբջի մբ թի բոլ կախարդական իւորՀ ուրդին ։
մուկը , եւ Հայ մուրճեր ալ մասնակցեցան անոնց լին տակ , Հոգմ ակ ոծ նալոլ մ բ տարուբերումով ։ Այժմ, այս Հաստատումէն Վերջ , թողունք
շղթա յելու։ Հայ մշակբ վաղեց , աշխարՀի Հորս Վերէն օդանաւերը յստակ կերպով վար կբ Մութաֆեանի գիծերուն վերլուծումը, եւ առնենք
պէս , սազի վւե– իր գոյներբ ։
ծագերէն , որպէսղի ավւ մբ Հող ալ ինք իրաւունք սուրան ու կբ վ*այլին շեղբերու
ունենա յ անոր ան յատակ վւո սին վրայ ։ Ես տեսեր տուրնե բու պէս ճեբմ ակ ամ սլե բու մ էջէն : *իա /Հե ճտնչնալ գոյնեբուն զօրութիւնր Հոգեկան վի
եմ յաղթութեան պա ր բ լեցուած անդունդին վբայ, ռու ել չու ներ ու վոՀմտկներ բլլան կարծես , իրար ճակներ ստեղծելու տեսակէտով՝ նիւթ մըն է, որ
ու ղ ուն կբ լսե^ ս ղ եռ ծ ան բ ու Համ տ շատի ոանա– կբ Հալածեն : Երկու թ շնամ ի ուժեր կռուի են ղբա ղե ցու ցած է ե դիպ տ ա կ ան մեՀենադբո լ թեն էն
ձա յնը , գուն որ գեռ ծնած ՀԷ/՚Բ նո յնիսկ երբ թա բոն ո լեր օգին մէջ : մինչեւ քրիստոնէական պատկերագրութիւնը , կա–
ղեցինք ղինքը ու պտրեցինք անոր լեցուած մասին՜ Աենք խուժանի մբ պէս կբ փախչինք աջ կողմ, խարզու թեան պատմ ու թենէն մ ինչել բժշկական
վբայ . . . անգիտակից վտանգի տարողութեան , ու կր ծռինք զիտա թիւնբ, Լագկէ վկա յո ւթ իւննե բ՝ կարմիր
Կիներու խում րի մր մէէ՝ միչւո ալ ծաղրած են գէ՛զի ձախ , երբ միւս կողմ էն կ* երեւան օդանա ւե– կամ մ ան ի շ գո յ ն1, բուն դործածութիւնր եկեղեցա՛
ղիս ։ Ամէն մարդ իր աեղն ունի եւ Հոս չէ որ րախ֊ բը ։ Ու կբ /"ենք ոտնաձայնբ : ^ատկե^ր, նա խիր ր կան պաշտամունքի մէչ՝, կարմիր կամ կապոյտ
արս սլիտի ժպտէր։ Բոլոր անկիւններէն խնդուքբ երբ պա շար ուած է վոՀմակնեբէ լերկ սարաՀաբթի զո յներու գործածութիւնը կարդ մը Հիւանղոլ–
ցնցուղի պէս գլխուս 1լր մաղուի։ մը վրայ, առանց. Հովիւի , կամ երբ կը փախչի թեանց բժշկութեան մէ^) ։ ինչո՞ւ զանազան ժողո
Մատգ գսւփո՚՚լթ– (գլխատէ՛լ) , դուն դիմա անդիմադրելի վաթորիկի մբ առջեւէն . . • Ու մենք վուրդներ տարօրինակ սէր մը կր մատնեն ո՛բո՛չ
նաս թէ ոչ, կ՝ ըսէ գեղադէմ Հրեշտակս։ զանզուածօբէն ենթակայ այդ աՀ ու սարսափին, զո յներու Հանդէպ , նիւթ մըն է, չափազանց Հե
՛Օտարականի Հետ աղճատուած լեդուով խօսի լա բուած ու զեղով 1լ օրօրուինք փոթորկաբեր ո ա– տաքրքրական , որ կը նպաստէ նկարչութիւնբ ու
լը Հոս օրէնքի կարդ անցեր է , Հոդ չէ թէ դուն նտձտ քնեբու մէջ ; սումնասիրելու՝ Հ ողե րնախօսական եղանակով յ
տեղեակ ըլլաս բոլոր ն ր բո ւթիւննե բուն ։ Դարձեալ ՄՈԾՐՈՎ ՎՇՏՈՒՆԻ Նկարչական քննադատութիւնը, ուրիշ եղանակով
իւաւիշիքլԼ մր տարբեր չես աո ոնց Համար։ Յնորա–
Fonds A.R.A.M
