Page 19 - ARM_19-1946_01
P. 19
բ « ա ւ ա Չսօւաւըիւ ձւտաըւտ ա ո ^ ՚ շ ը ՍԱՐԱՀՕՂԼՈԻի ԻՐԱՏձԵՐԸ
- ք՝0Ոճ<5 1925 - ԹՈՒՐ՚Բ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹԵԱՆ
Շ. .Տ 376.286
ինչպէս գրած էիսք » թուրքիս յ վարչապետը
0^^^^է6ս^-ք>^օբ^^^է^^^^ : ՏՕ֊Լ ա Տ Տ ձ & ա
17 , 8ս6 Օտաքտաօ - ԲՃ1ԱՏ (136) Սառ մը խօսելով, Համբերութիւն յորդորած է
161.։ 008. 15-70 - 0. Շ. Բ. Րտատյ 1678-63 թու֊րք երիտասարդութեան , որ ցոյցեր կատարած
^ԱԺ՝ՆեԳԻ1,Տ"՚ք. 150, 6աս"ս. 400, Յամ՛ս. 200 ֆրանք
՝^©Ո(Յք6(1ւ 11 մտառօք 1946 Ուրբաթ 11 Յունուար էր վերջերս , կարս-ԱրաաՀ անի Հարցին առթիւ :
Աարաճօղլու այս անգամ ալ պաշտպանելով
ԺԸ • ՏԱՐԻ - 18» ձոոձ> Տ ° 4506–1ւոր շրջան թ ի ւ 235 Խմբագիր՛ Շ • ՄԻՍԱՔԵԱՆ ԳԻ՞Ս* 3 Ֆր Թուըքիոյ իրաւունքները , յայտարարեց •
ՄԵՐ ԽՕՍ-ԲԸ ^ Ներկա յ պարագաներուն մ էջ , մինչեւ որ
քաղաքականապէս պղտորած ջուրե րը շտկութն ,
ազգին Հ ամար լաւ ագո յն դիրքը ա յն է որ $՝ոլ ր–
Պ հ ղ ի Ա ե Ա մինչեւ ԼօզաԱ ք ի ո յ երիտասարդութիւնը ել լրագրողները, ծեր
թէ երիտասարդ , մնան Հանդարտ եւ պաղարիւն՝» ։
ՊՂՏՈՐ ՄԹՆՈԼՈՐՏ ՊՈԼՍՈՅ ՄկՋ (ֆետոյ ջ ա ն ա ց ապացուցանել թէ կարս-Աբտա–
ի/ՄԲ Հայաստանի «կոչնակի 1923 Մայիս Հանի չրջ^՚ոնեբը քՒոլրքիոյ կը պատկանին , իրենց
5ի թիւէն կ՛արտատպենք Մինաս Ջերսպի ա յ ս իսկ ժ ո զ ո վո ւր դն եր ո ւն կամքով : Օիշեց թէ ամԳ
ցրոլր-իւնը, որ միշտ կր պահէ իր այ ժս՚էականոլ. շրջանները Ո՚-ուսիո յ ձգուե ցւմն ՛Ա ան Ա թէֆանոյի
Երկու անգամ ով Հ րատարակեց ինք մ եր մ աս– թիւնը դաշնագրով ,
նաւոր թղթակցէն տեղեկութիւննե ր ը Պոլսոյ մէջ աւԻ ռոլսեւթուր ք պատերազմ էն
կատարուած արձանագրութեանց մասին : Ազգային տեսակէտով, ոչ միայն ոչինչ շաՀե– վերջը , եւ թ՝ո ւրքի ո յ վերադարձուեցան առաջին
Տեղեկութիւններր քաղուած էին թրքական ցանք Լոգանի 1ԼեՀամողովէն , ա յլեւ կոր ուս ինք Համ աշխարՀա յին պատերազմ էն վերջը * իբրեւ ար
թերթերէ : Այնպէս որ , 1լա րձանա գր են ք վերապա– ինչ որ շաՀած էինք Պերլինի *ԼեՀ ամ ո զ ո վէն , գրե դիւնք Հանրաքուէի մը ուր բնակչութիւնը ջախջա
Հութեամբ : - թէ կէս դար առաջ՝. Պեըլփնի դաշնագրով , Լք ւր ո– խիչ մեծ ամ ասն ո ւթե ամը որոշեց բաժնուիլ Ռու
Ա եր կարծիքով , ներգաղթէ աւելի , խուՀ\ապ պայի եօթ մեծագոյն պետութ իւններ ը նուիրադոր– սաստանին ՚ . . Այո առթիւ Հեբքեց այն կարծիքը
մրն է որ տեղի կլ ունենա յ Պոլսոյ մէջ*. Ա ասնաւյռր ծեցին Հայկական "\՝ասւլւ , 0*ի՚հ՛չ Լոգանի *)*աշնագի– թէ Թուրքիա ետ ստացաւ այգ նաՀանգները, որով–
նամակներ կր Հաստատեն որ եթէ չատեր ար ձա– րր Հայ բառն ի//կ պիաի չպարունակէ ։ Գեզեցիկ Հետեւ Ռուսիան տկար էր : ^Առնելու - տալու
նադրուած են Հայաստանի Համար, ուրիշներ ալ պարրեբ ութ իւններ չեն կրնար քօ զարկել այս ղ\ի՜ խնդիր չկայ; իրողութիւնն այն է թէ բնակչռւթիւ–
կ՝ուղեն ղաղթեէ Ամերիկա եւ Ֆրանսսւ : Մէկ խօս– ւ ան ա գի ա ա կան պատութիւնր, ինչպէս որ չկրցան ն ր իր մա յր ե ր կր ին վե րադաձալ իր ազատ
քո՚Լ, ո՛ւր որ րաց գուռ մր գանեն Հ քօղ ար կե լ կար սի զինուորական պարտ ութիւն ը ; կամքով : Այգ շրջանին եթէ Ռուս իա տկար էր ,
Մեկնութեան չի կարօտիր այս իրարանցում ր : Ծիածանին շքեղութիւնը չի կրնար ծածկել ^րՀե– թ՛ ո ւր քի սՀն գո յութիւն անգամ չունէր» :
Այն օրէն ի վեր որ կարս - ԱրտաՀանի խնգիրր դեղին գո բծած աւերները ։ - Գալով երկոլ. վրացի ա կագեմ ականներու Հ ո–
կ ր յ ո լ զ ո ւ ի , թուրք մ ամ ուչր °ըը օրին 1լ ա ր ձ ա ն ա •-՝ Աակայն , որքան ծանր րլլայ այն լախտի Հար–՜ դւսյին պաՀանջին, որուն արձագանգ Հանդիսացաւ
ղ րէ Ար ա ա ս ա Հ մ ունի մ էջ կատարուած րաղմ աղան ուածը , զո ր կրեց ինք մ եր ուխտադրուժ– դաշնա էյ *Մ իութիւնբ բայց պաշտօնապէս ուժ չտուաւ ,Աա–
Հաւատին
ձեռնարկներրճ Հա յ կա կան Դ՛ատ ի մ ասին : Ե*֊ ա ՜ կիցներէն , ամուր մնանք մեր ազգային անցեալր րաճօղլոլ յա յտարարեց թէ պաՀ ան ջ ո ւած /&ը նա–
մէն լուր արձանագրած ատեն, ղայն կր գունաւորէ մէջ , բաղդատելով Հա յ կա կան խնդրին - Հ ան գներ ուն Վրացիները եկան իբրեւ տարագիր
ի^րքավարի էս ո րՀ րղած ութ ի լննե ր ով՛, (ֆետոյ 1լաո–– ներկային Հետ ։ ներ , ՀՀւիախչելով ցարերէն եւ անոնց բան ակն եր էն
ղարարէ , խօսքն ուղղելով Պոլսոյ աՀաբ եկ Հայու Երր, Պերլինի ՎեՀաժողովէն երեք ամիս ա– եւ րնգունեցան թրքական մշակոյթը, կրօնը եւ լե
թեան , /Հշդեցէ՚ք ձեր ղիրքր ՚ ո֊աջ , \$ րիմեան ի Հետ Եէ֊րոպա եկանք , Հա յա սա ան զուն։ Այգ շրջս/ններու 1.700.000 րնակչութեան
Ի^նչ պիտի կրնար րնել անճար րագմութիւն ու Հայութիւն քարոզելու Համար այն երկիրներուն մէջ Հազիւ 67.000 Վրացիներ կան»։
մր, որ տակաւին չէ մոռցած 1915^ եւ 1920 22/՛ մէջ, որոնց լիազօրները պիտի վճռէ ին Տաճկաս– Թերթերր կը գրեն թէ Համ բեր ո ւթե ան այս
ս ա ր ս ա փնե րր : -
տանի ճակատագիրը, դիտեցինք թէ մեր ազդր յ ո լ՛ դ ո ր ր թելադրուած է անգլիական կառավարու
ք*աց ի աւելի կամ նուաղ բացասական աարրե– շատ անծանօթ մնացած էր Հոն : թեան կոզմ է ։ Այս առթիւ իր ա զե կնե ր կը Հաստա
րէ , որոնք միշտ պատրաստ են Հաւատարմութեան Փարիզի մ էջ , պատաՀ եցանք զարգացած Ֆր– տեն թէ Թուրքիա , ինչպէս եւ Իրան Հաւանած են
շս ղի քոա լա յտարա րութիւններ ստորաղ րելու , Հա րանսացիներու , որոնք կարծեցին թէ քՒումանի ր– Ա՝ իացեալ Ազգերու րնդՀ . ժ ո դովին չյանձնել իրենց
մայնքն ալ պարբերաբար կվարտա յա յտուի , ապա սելու տեղ Աււմէնի էլրսէինք սխալմամբ։ Հյատ խնդիրները, ոբովՀետել Լոնտոնի մէջ սքնպատեՀ
ցուցանելու Հ ամ ար թէ ոչ կապ ուն ի ԱրտասաՀ– չզարմացանք, յ ք՛շելով Պիզմ՝ արքի խօսքը թէ %Ֆր– կբ Համարուի Հրապարակային վիճաբանութիւն մբ
մանի Հետ , ոչ ալ դժգոՀ ութիւն Հբարեխնամ» րանսացին մարդ, մրն է որ աշխարՀ՚ագրութիւն բանալ ա յ դ մ ասին : Անգարայի մէջ տակաւին չեն
կառավարութենէն ։ ՀՄ ենք Հ անգի սա ենք եւ բախ չգիտէ , շքանշան կը կրէ եւ Հաց կ՝ոլղէ նորէնֆ։ կրցած ճշդել Հետեւեալ պարագան , Հոզային
տաւոր, շնորՀիլ Հանրապետական կաոավաբոլ–է Հռոմ ի մ էջ , երբ արտաքին գո բծեր ո լ նախա պա Հ ան ջներ բ լրագրական վիճաբանութեան նի™ ւթ
թեան»:
րար Գորգի կոմ սին յայտնեց ինք թէ Հայերը ինք– են , թէ պիտի Չքննուին երկու կառավարութեանց
Հա ւ աս։ ա ր մո ւթ եան ա յս ցո յցերը ՛կր կտա ա ր–*՛ ն՚սվ՚գ/ր^ւ թի ւն կ միչեւ :
ուին է\ ի շդ այն պաՀուն , երբ թուրք րնգգիմաւլիր Ասիական Տաճկաստանի մէջ^, Հարցուց մեզի։ Մխսցեսպ Ագզեաէ ժողովը
թ երթերն անգամ բացէ ի բաց կր յա յտարարեն թէ Մ արդը, դեսպան եղած ԸԱալով Կ ո ս տանդնոլպո լս ի
երկիրը մ իակ Հոսանքի մ ր տիրապետութեան են թէ
մէջ, Հայեր տեսած էր Հոն, ել ենթադրեց Եւ ռ ի զ հ ա կ ա Ա ււումրը
թարկուած է , թէ առատութիւն չկայ եւ փոքրա– գուցէ ք*ում է լի ^ * ա ^ լ ո ՚ Լ Հա յերն էին ինքնավարու–
մ ասնոլթիւննեբ ր զրկուած են ի ր աւո ւնքն ե ր է : թիւն ուզողները : Մ իացեալ Աղգեբոլ րնդՀ • ժողովը Հազիւ
Այսպէս , Տիկին ԱապիՀա Սերթէլ , որ իբրեւ Լոնտոնի մ էջ, արտաքին գո բծ-երոլ նախարար բացուած , Լոնտոնի թերթերը չուն դա լից լուր մ ը
Համայնավար 1լ ամբաստանոլի իր ամուսնին Հետ, Լորտ Ա ոլզպբիէն ընգունու եցանք պա շտ օն ա պ է ս : Հ ր ա տ ա ր ա կե ց ին :
կր Հարցնէր «.թ՝ան»ի մէ9, նոյեմբեր 21/՛*՛– հքրիմեան Հայերէն խօսեցաւ, ես թարգմանեցի Տոքթ՛ ՌաֆայԷլ Արմատօ , իբլանւոայի Հետա
— <տ Ո՞ր ժողովրդավար երկիրր խարականու– ֆրանսերէնի : ինքն ավար ութ իւն պաՀ անջեց ինք զօտութեանց Հաստատութեան տնօբէնր, տեզեկա–
թեամր կո վարուի վաք րամասնութեանց հանդէպ , ՏաճկաՀայաստանի երեք նաՀանգներուն Համար : դրով մը Հաղորդած է թէ Ռուսեըը Հիւլէական նոր
րացէ ի րաց ոտնակոխ րնելով անոնց հայրենակ ՜Հյախարարբ պատասխանեց ֆրանսերէն թէ ին ք ռումբ մր Հնարած են որ թէնիսի գնդակի մը մե
ցական իրաւունքները։ Ո՞վ կեանքի եւ ապրելու, չէր կարող ինքնավաբութիւն խոստանալ , քանի որ ծ՜ութիւնն ունի ել շատ աւելի զօրաւոր է
իրաւունքը կը դլանայ Թուրքէ դուրս աարրեբա (ւ : գումարելի ՎեՀաժողովբ պիտի վճռէ ր այդ խնդի էնգլեւամերիկեանը : Տեղեկագրին Հ ամ աձա յն
արտագրել
Ո՞րքան ժողովրդավար է կուսակցութիւն լքր որ րը ^ յարմար բանաձեւ մը գտնելով։ ^Աակայն , Ռուսեըը կրնան մեծ քանակութեամբ
մեոհալ տա ո. կր հոչակէ 1Ց21ի Հիմնական ՕրէՕք ըսաւ, իբր ներկայացուցիչ բրիտանական կառա ա յս ռումբը , որուն շ ին ո ւթ եան օգնած են գերման
քով թ ո ւ ր ք հայրենակիցներու տրուած հաւասա վարութեան , երեք բան կը խոստանամ ձեր երկ րնագէտներ ՖոլԼըր եւ Հէբ° * Գիտական Հետազօ-
րութեան իրաւունք ներր : Ժողովրդապետութեան րին Համար* փէ (խաղաղութիւն) , պիէն - էթՈ
աութ իւններ ը վա ր ած են Հետեւեալ // ուս գիտնա
ո՛՛ր սկզբունք ներէն կը նհրշնչոլէր Ունեւորութեան (բարօրութիւն) եւ \իպէոթէ (ազատութիւն) :
կանները — Եոֆէ , Աիմ իոնով , ՚Բափիցւս , Զէլզո–
Տուրքի օրէնքը յ որ պատսառ հանդիսացաւ կարդ ՀՀնորՀակալ եղանք եւ մեկնեցանք , Խրիմեան սա -
վիչ ել Վիլանով՛. (Օաոսւջ Այս լուրը առաջթք
մը հայրենակիցներու դէպի Աշդալէ աքսորին» : ջեւէն , ես ետ ելէն ։ Ա՚՚էղաըրի նշանացի ետ կան
անգամ տրուած ատեն , կը յիշուէր նաեւ Հայ գիտ
էին աքսո լալ չեց ղիս ել Հարցուց թէ ի^նչ լեզու էր Աբբա ղանին
Իրականին մէ$ , Հարիւրաւորներ նական մր, Ալի խան եան , որ փափիցայի անմիջա
կանները , Հայ , յո յն ել Հ րեա յ , որոնք իրենց խօսածը ։ <&Հայ ենք, րսի , Հայերէն կը խօսինք : կան գործակիցն է : Հետազօտ ութ իւննե րը կաւոտ ր–
՛ունեցած - չուն Լ< ցած ր կորսնցնելէ վերՓ , պարտա Մ իի&է կա՝* յ Հայ լեզու, պատասխանեց ։ Ես կր կար– ուած են Ար աղած լերան վրայ) :
կան ալ մԳւացին , իւ ր ա քան չի ւր ր Հարիւր Հասա բա &էի թէ Հայերը թուրքերէն կը խօսին» ։ Շատ զար իրլանտացի գիտնականը, որ 33 տարեկան է,
լո բ ոսկիներով ։ Իսկ անոնք որ աքսորէն ա պատե մացաւ երբ յայտնեցի թէ Հայերը անին իրենց սե կ ր մերժէ յայտնել իր ստացած Լոլ֊ըիս աԳքլէլ՜Լ1 »
ցան , պարղապէս մոխիրի վրայ նո ա ան (1942-43) \ փական լեզուն , որ ա շիւ ա ր Հ ի Հնադո յն ու ճոխա պարզապէս յիչելով թէ իր վարած Հաստատոլ–
Ամէն պարագայի մէջ, նշանակալից է որ թ՝րր֊ գոյն լեզուներէն է, եւ աւելի զարմացաւ երբ յա– թեւսն ռւնղամներէն ոմանք անդամ են խորՀրդային
են, իբր
քուՀի մր անդամ ձայն կր բարձրացնէ Հ (Գեկտ * րեցի թէ Հայերէնն ու անգլերէնը ցեղակից գիտական րն կեր ո ւթե անց : իր Հ ա ւա ս տ իքն եր ո ւն
4էի ուսանող ական խ ո ւժ ան ա վա ր ո ւթի ւն ր ուղղուած արիական լեզուներ ։ Համ աձա յն , անգլե ւա մ երի կեան Հ իւլէ-ռումբբ պի
Էր Աէրի^Էք ամուսիններու ել նմաններու դէմ) ։ Բրիտանական նախարարապետն ալ որոշ դա տի չքանա յ * ռուսական ա յս նոր գիւտ ին առջեւ ։
Արղ , Հ ա լա ս ա ր ո ւթ ե ան իրաւունքներէն ԳՐՐ՜ գա փար չունէր մ եր ազդին վ րա յ ։ Երբ Պարսկաս Լոնտոնի կա ռավա ր ա կան ել գիտական շ լւջան ա կ–
կուած , տրորուած Րէէալով Հանդերձ , Պոլսոյ Հայ տանի զեսպանբ , Հայազգի Մ ելքում հ) ան , որ Պե բ՛ ներուն մէջ թերս/Հաւ .ատ են այս մասին; Ռուսերը
Հ աս արա կութ իւն բ Հար կադր ու ա^֊ է երախտագ ի– լին եկած էը Խօթուրի խնդրին Համար, Հոն Պիգբ՜ զ իա ակ ան Հետազօտութեանց ձեռնարկած է թե
տ ո ւթեան Հ ա լաստիքն եր ընծայել պարբերսւրւոր ։ նըսֆիլտին ներկայա ցուց Հայ արքեպիս կոպ ոսնե– անգլելամ երիկեան գիւտէն անմ իջապէս վեբջր , եւ
Այլապէս , վախ կայ որ այո օրերն ալ վւնտոէ • • - րբ , ազնիւ, լորտը Հարցուց թէ Աթոս քերան կրօ– յաջոզութիւնր աւետեցին Գեկաեմբեր 1 : Ա՚^ԳԼ՜
Ուրեմն , խոբՀ բղա յին Հ իւպատոսարանին կա նսքւոներէ % էին արդեօք ։ եւամերիկեան ռումբին քանդիչ յատկութիւնք կա–
տարած ա բձանագրութ իւն ր եթէ տրամ ագրու– Հազիւ. Հինգ ամիս տեւեց մեր պաշտօնը, այն խու մ ունի իւբան իօմ ի որոշ չափէ մը, իսկ ռուսա
թիւնները շօշափելու ձեւ մր չէ , Հետեւանք է նոր ալ Հինգ տարբեր երկիրներու մէջ, ի աալ իա , Ֆր կանը իր ուժը կը ստանայ զանկիւնաւոր շարժու
սպառնալիքներու Հեռանկարի մը։ րան սա , Անդլիա , Աւ սար իա , Գերմ ան իա ( Լուսին– մով մը»։ Անգլիացի մասնագէտներ իրլանտացի
Ու՜րիշ բան չեն ապացուցաներ թուրք ազգայ եան Արբազան զրկուած էր Ռ՛ուսաստան , ուրկէ ե– գիտնականին տեղեկագիրր տեսնելէ վերջ, յայ
նամոլ մամուլին թունաւոր սլաքները։ Կրլին) : տարարած են թէ կբ տ ար ա կո լսին անոր Հաւաս
Մէկ /սօսՔՈէ/՝ ս1ԳտոՐ մթնոլորտ։ Տեսակ մր Այդ չոըս առաջին երկիրներուն մէջ առանձին տիքներուն վրայ։ Հ.Եթէ Ռուսերը Հիւլէական
խուճապ ։ Ման ա ։ ա՛ն։չ որ, Հայաստան երթալու էի հյրիմեանի Հետ։ Ե" էի անոր լեզուն ու դրիչը^ ռումբ մը գտած են, շատ քիչեր պիտի դիանային
Համար արձանագրուած֊ քանի մր Հարիւր Հայերը քանի որ անտեղեակ էր օտար լեզուներու։ Ազաւոր Ռուսիոյ մէջ՛. Արդ , Տոքթ* Արմատօ ի՞նչպէս կըր֊
ուղղակի իորՀրգային Հիւպատոսարան կը գիմեն, Հայաստանի կենդանի պատկերն էր ան, եւ պտըտ– նայ իմացած ըլլալ այգ գաղտնիքը։ Տեաոյ , չենք
աո ան ո ոստիկանատուն Հանգիպելու , ինչպես գի ցուցի ամըողջ Արեւմուտքի մէջ։ Ե՞ ո ինչ էի» Հասկնար թէ ի՚նչպէս այնքան տեղեկութիւն 1լ ու
տել կուտան թուրք թերթերը : Հա յրենասէ ր վ արժապետ մ բ , եւ ոչ արուեստով նենա յ անղլեւամերի կեան ռումբի մ ասին որ կրր–
1922—23ին ալ այսպէս տեգի ունեցաւ մեհ՝ դիւանագէտ մը ։ նայ բաղդատել ռուսականին Հետ, այլեւս անպէտ
կարւլա–
արտագաղթը , Դաշնակից իշխանութեանց ՄԻՆԱՍ ԶԵՐԱԶ. Հռչակելով առաջինը» :
Հյ *
ղրէէւթեամբ։ (Մնացեալը յաջորդով) Ամէն պարագա յի մէջ, Հիւլէական ռում րը
պիտի կազմէ Միացեալ Ավդեըու ըեգՀ • ^"՚քէՎի Օ"
Fonds A.R.A.M
- ք՝0Ոճ<5 1925 - ԹՈՒՐ՚Բ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՈՒԹԵԱՆ
Շ. .Տ 376.286
ինչպէս գրած էիսք » թուրքիս յ վարչապետը
0^^^^է6ս^-ք>^օբ^^^է^^^^ : ՏՕ֊Լ ա Տ Տ ձ & ա
17 , 8ս6 Օտաքտաօ - ԲՃ1ԱՏ (136) Սառ մը խօսելով, Համբերութիւն յորդորած է
161.։ 008. 15-70 - 0. Շ. Բ. Րտատյ 1678-63 թու֊րք երիտասարդութեան , որ ցոյցեր կատարած
^ԱԺ՝ՆեԳԻ1,Տ"՚ք. 150, 6աս"ս. 400, Յամ՛ս. 200 ֆրանք
՝^©Ո(Յք6(1ւ 11 մտառօք 1946 Ուրբաթ 11 Յունուար էր վերջերս , կարս-ԱրաաՀ անի Հարցին առթիւ :
Աարաճօղլու այս անգամ ալ պաշտպանելով
ԺԸ • ՏԱՐԻ - 18» ձոոձ> Տ ° 4506–1ւոր շրջան թ ի ւ 235 Խմբագիր՛ Շ • ՄԻՍԱՔԵԱՆ ԳԻ՞Ս* 3 Ֆր Թուըքիոյ իրաւունքները , յայտարարեց •
ՄԵՐ ԽՕՍ-ԲԸ ^ Ներկա յ պարագաներուն մ էջ , մինչեւ որ
քաղաքականապէս պղտորած ջուրե րը շտկութն ,
ազգին Հ ամար լաւ ագո յն դիրքը ա յն է որ $՝ոլ ր–
Պ հ ղ ի Ա ե Ա մինչեւ ԼօզաԱ ք ի ո յ երիտասարդութիւնը ել լրագրողները, ծեր
թէ երիտասարդ , մնան Հանդարտ եւ պաղարիւն՝» ։
ՊՂՏՈՐ ՄԹՆՈԼՈՐՏ ՊՈԼՍՈՅ ՄկՋ (ֆետոյ ջ ա ն ա ց ապացուցանել թէ կարս-Աբտա–
ի/ՄԲ Հայաստանի «կոչնակի 1923 Մայիս Հանի չրջ^՚ոնեբը քՒոլրքիոյ կը պատկանին , իրենց
5ի թիւէն կ՛արտատպենք Մինաս Ջերսպի ա յ ս իսկ ժ ո զ ո վո ւր դն եր ո ւն կամքով : Օիշեց թէ ամԳ
ցրոլր-իւնը, որ միշտ կր պահէ իր այ ժս՚էականոլ. շրջանները Ո՚-ուսիո յ ձգուե ցւմն ՛Ա ան Ա թէֆանոյի
Երկու անգամ ով Հ րատարակեց ինք մ եր մ աս– թիւնը դաշնագրով ,
նաւոր թղթակցէն տեղեկութիւննե ր ը Պոլսոյ մէջ աւԻ ռոլսեւթուր ք պատերազմ էն
կատարուած արձանագրութեանց մասին : Ազգային տեսակէտով, ոչ միայն ոչինչ շաՀե– վերջը , եւ թ՝ո ւրքի ո յ վերադարձուեցան առաջին
Տեղեկութիւններր քաղուած էին թրքական ցանք Լոգանի 1ԼեՀամողովէն , ա յլեւ կոր ուս ինք Համ աշխարՀա յին պատերազմ էն վերջը * իբրեւ ար
թերթերէ : Այնպէս որ , 1լա րձանա գր են ք վերապա– ինչ որ շաՀած էինք Պերլինի *ԼեՀ ամ ո զ ո վէն , գրե դիւնք Հանրաքուէի մը ուր բնակչութիւնը ջախջա
Հութեամբ : - թէ կէս դար առաջ՝. Պեըլփնի դաշնագրով , Լք ւր ո– խիչ մեծ ամ ասն ո ւթե ամը որոշեց բաժնուիլ Ռու
Ա եր կարծիքով , ներգաղթէ աւելի , խուՀ\ապ պայի եօթ մեծագոյն պետութ իւններ ը նուիրադոր– սաստանին ՚ . . Այո առթիւ Հեբքեց այն կարծիքը
մրն է որ տեղի կլ ունենա յ Պոլսոյ մէջ*. Ա ասնաւյռր ծեցին Հայկական "\՝ասւլւ , 0*ի՚հ՛չ Լոգանի *)*աշնագի– թէ Թուրքիա ետ ստացաւ այգ նաՀանգները, որով–
նամակներ կր Հաստատեն որ եթէ չատեր ար ձա– րր Հայ բառն ի//կ պիաի չպարունակէ ։ Գեզեցիկ Հետեւ Ռուսիան տկար էր : ^Առնելու - տալու
նադրուած են Հայաստանի Համար, ուրիշներ ալ պարրեբ ութ իւններ չեն կրնար քօ զարկել այս ղ\ի՜ խնդիր չկայ; իրողութիւնն այն է թէ բնակչռւթիւ–
կ՝ուղեն ղաղթեէ Ամերիկա եւ Ֆրանսսւ : Մէկ խօս– ւ ան ա գի ա ա կան պատութիւնր, ինչպէս որ չկրցան ն ր իր մա յր ե ր կր ին վե րադաձալ իր ազատ
քո՚Լ, ո՛ւր որ րաց գուռ մր գանեն Հ քօղ ար կե լ կար սի զինուորական պարտ ութիւն ը ; կամքով : Այգ շրջանին եթէ Ռուս իա տկար էր ,
Մեկնութեան չի կարօտիր այս իրարանցում ր : Ծիածանին շքեղութիւնը չի կրնար ծածկել ^րՀե– թ՛ ո ւր քի սՀն գո յութիւն անգամ չունէր» :
Այն օրէն ի վեր որ կարս - ԱրտաՀանի խնգիրր դեղին գո բծած աւերները ։ - Գալով երկոլ. վրացի ա կագեմ ականներու Հ ո–
կ ր յ ո լ զ ո ւ ի , թուրք մ ամ ուչր °ըը օրին 1լ ա ր ձ ա ն ա •-՝ Աակայն , որքան ծանր րլլայ այն լախտի Հար–՜ դւսյին պաՀանջին, որուն արձագանգ Հանդիսացաւ
ղ րէ Ար ա ա ս ա Հ մ ունի մ էջ կատարուած րաղմ աղան ուածը , զո ր կրեց ինք մ եր ուխտադրուժ– դաշնա էյ *Մ իութիւնբ բայց պաշտօնապէս ուժ չտուաւ ,Աա–
Հաւատին
ձեռնարկներրճ Հա յ կա կան Դ՛ատ ի մ ասին : Ե*֊ ա ՜ կիցներէն , ամուր մնանք մեր ազգային անցեալր րաճօղլոլ յա յտարարեց թէ պաՀ ան ջ ո ւած /&ը նա–
մէն լուր արձանագրած ատեն, ղայն կր գունաւորէ մէջ , բաղդատելով Հա յ կա կան խնդրին - Հ ան գներ ուն Վրացիները եկան իբրեւ տարագիր
ի^րքավարի էս ո րՀ րղած ութ ի լննե ր ով՛, (ֆետոյ 1լաո–– ներկային Հետ ։ ներ , ՀՀւիախչելով ցարերէն եւ անոնց բան ակն եր էն
ղարարէ , խօսքն ուղղելով Պոլսոյ աՀաբ եկ Հայու Երր, Պերլինի ՎեՀաժողովէն երեք ամիս ա– եւ րնգունեցան թրքական մշակոյթը, կրօնը եւ լե
թեան , /Հշդեցէ՚ք ձեր ղիրքր ՚ ո֊աջ , \$ րիմեան ի Հետ Եէ֊րոպա եկանք , Հա յա սա ան զուն։ Այգ շրջս/ններու 1.700.000 րնակչութեան
Ի^նչ պիտի կրնար րնել անճար րագմութիւն ու Հայութիւն քարոզելու Համար այն երկիրներուն մէջ Հազիւ 67.000 Վրացիներ կան»։
մր, որ տակաւին չէ մոռցած 1915^ եւ 1920 22/՛ մէջ, որոնց լիազօրները պիտի վճռէ ին Տաճկաս– Թերթերր կը գրեն թէ Համ բեր ո ւթե ան այս
ս ա ր ս ա փնե րր : -
տանի ճակատագիրը, դիտեցինք թէ մեր ազդր յ ո լ՛ դ ո ր ր թելադրուած է անգլիական կառավարու
ք*աց ի աւելի կամ նուաղ բացասական աարրե– շատ անծանօթ մնացած էր Հոն : թեան կոզմ է ։ Այս առթիւ իր ա զե կնե ր կը Հաստա
րէ , որոնք միշտ պատրաստ են Հաւատարմութեան Փարիզի մ էջ , պատաՀ եցանք զարգացած Ֆր– տեն թէ Թուրքիա , ինչպէս եւ Իրան Հաւանած են
շս ղի քոա լա յտարա րութիւններ ստորաղ րելու , Հա րանսացիներու , որոնք կարծեցին թէ քՒումանի ր– Ա՝ իացեալ Ազգերու րնդՀ . ժ ո դովին չյանձնել իրենց
մայնքն ալ պարբերաբար կվարտա յա յտուի , ապա սելու տեղ Աււմէնի էլրսէինք սխալմամբ։ Հյատ խնդիրները, ոբովՀետել Լոնտոնի մէջ սքնպատեՀ
ցուցանելու Հ ամ ար թէ ոչ կապ ուն ի ԱրտասաՀ– չզարմացանք, յ ք՛շելով Պիզմ՝ արքի խօսքը թէ %Ֆր– կբ Համարուի Հրապարակային վիճաբանութիւն մբ
մանի Հետ , ոչ ալ դժգոՀ ութիւն Հբարեխնամ» րանսացին մարդ, մրն է որ աշխարՀ՚ագրութիւն բանալ ա յ դ մ ասին : Անգարայի մէջ տակաւին չեն
կառավարութենէն ։ ՀՄ ենք Հ անգի սա ենք եւ բախ չգիտէ , շքանշան կը կրէ եւ Հաց կ՝ոլղէ նորէնֆ։ կրցած ճշդել Հետեւեալ պարագան , Հոզային
տաւոր, շնորՀիլ Հանրապետական կաոավաբոլ–է Հռոմ ի մ էջ , երբ արտաքին գո բծեր ո լ նախա պա Հ ան ջներ բ լրագրական վիճաբանութեան նի™ ւթ
թեան»:
րար Գորգի կոմ սին յայտնեց ինք թէ Հայերը ինք– են , թէ պիտի Չքննուին երկու կառավարութեանց
Հա ւ աս։ ա ր մո ւթ եան ա յս ցո յցերը ՛կր կտա ա ր–*՛ ն՚սվ՚գ/ր^ւ թի ւն կ միչեւ :
ուին է\ ի շդ այն պաՀուն , երբ թուրք րնգգիմաւլիր Ասիական Տաճկաստանի մէջ^, Հարցուց մեզի։ Մխսցեսպ Ագզեաէ ժողովը
թ երթերն անգամ բացէ ի բաց կր յա յտարարեն թէ Մ արդը, դեսպան եղած ԸԱալով Կ ո ս տանդնոլպո լս ի
երկիրը մ իակ Հոսանքի մ ր տիրապետութեան են թէ
մէջ, Հայեր տեսած էր Հոն, ել ենթադրեց Եւ ռ ի զ հ ա կ ա Ա ււումրը
թարկուած է , թէ առատութիւն չկայ եւ փոքրա– գուցէ ք*ում է լի ^ * ա ^ լ ո ՚ Լ Հա յերն էին ինքնավարու–
մ ասնոլթիւննեբ ր զրկուած են ի ր աւո ւնքն ե ր է : թիւն ուզողները : Մ իացեալ Աղգեբոլ րնդՀ • ժողովը Հազիւ
Այսպէս , Տիկին ԱապիՀա Սերթէլ , որ իբրեւ Լոնտոնի մ էջ, արտաքին գո բծ-երոլ նախարար բացուած , Լոնտոնի թերթերը չուն դա լից լուր մ ը
Համայնավար 1լ ամբաստանոլի իր ամուսնին Հետ, Լորտ Ա ոլզպբիէն ընգունու եցանք պա շտ օն ա պ է ս : Հ ր ա տ ա ր ա կե ց ին :
կր Հարցնէր «.թ՝ան»ի մէ9, նոյեմբեր 21/՛*՛– հքրիմեան Հայերէն խօսեցաւ, ես թարգմանեցի Տոքթ՛ ՌաֆայԷլ Արմատօ , իբլանւոայի Հետա
— <տ Ո՞ր ժողովրդավար երկիրր խարականու– ֆրանսերէնի : ինքն ավար ութ իւն պաՀ անջեց ինք զօտութեանց Հաստատութեան տնօբէնր, տեզեկա–
թեամր կո վարուի վաք րամասնութեանց հանդէպ , ՏաճկաՀայաստանի երեք նաՀանգներուն Համար : դրով մը Հաղորդած է թէ Ռուսեըը Հիւլէական նոր
րացէ ի րաց ոտնակոխ րնելով անոնց հայրենակ ՜Հյախարարբ պատասխանեց ֆրանսերէն թէ ին ք ռումբ մր Հնարած են որ թէնիսի գնդակի մը մե
ցական իրաւունքները։ Ո՞վ կեանքի եւ ապրելու, չէր կարող ինքնավաբութիւն խոստանալ , քանի որ ծ՜ութիւնն ունի ել շատ աւելի զօրաւոր է
իրաւունքը կը դլանայ Թուրքէ դուրս աարրեբա (ւ : գումարելի ՎեՀաժողովբ պիտի վճռէ ր այդ խնդի էնգլեւամերիկեանը : Տեղեկագրին Հ ամ աձա յն
արտագրել
Ո՞րքան ժողովրդավար է կուսակցութիւն լքր որ րը ^ յարմար բանաձեւ մը գտնելով։ ^Աակայն , Ռուսեըը կրնան մեծ քանակութեամբ
մեոհալ տա ո. կր հոչակէ 1Ց21ի Հիմնական ՕրէՕք ըսաւ, իբր ներկայացուցիչ բրիտանական կառա ա յս ռումբը , որուն շ ին ո ւթ եան օգնած են գերման
քով թ ո ւ ր ք հայրենակիցներու տրուած հաւասա վարութեան , երեք բան կը խոստանամ ձեր երկ րնագէտներ ՖոլԼըր եւ Հէբ° * Գիտական Հետազօ-
րութեան իրաւունք ներր : Ժողովրդապետութեան րին Համար* փէ (խաղաղութիւն) , պիէն - էթՈ
աութ իւններ ը վա ր ած են Հետեւեալ // ուս գիտնա
ո՛՛ր սկզբունք ներէն կը նհրշնչոլէր Ունեւորութեան (բարօրութիւն) եւ \իպէոթէ (ազատութիւն) :
կանները — Եոֆէ , Աիմ իոնով , ՚Բափիցւս , Զէլզո–
Տուրքի օրէնքը յ որ պատսառ հանդիսացաւ կարդ ՀՀնորՀակալ եղանք եւ մեկնեցանք , Խրիմեան սա -
վիչ ել Վիլանով՛. (Օաոսւջ Այս լուրը առաջթք
մը հայրենակիցներու դէպի Աշդալէ աքսորին» : ջեւէն , ես ետ ելէն ։ Ա՚՚էղաըրի նշանացի ետ կան
անգամ տրուած ատեն , կը յիշուէր նաեւ Հայ գիտ
էին աքսո լալ չեց ղիս ել Հարցուց թէ ի^նչ լեզու էր Աբբա ղանին
Իրականին մէ$ , Հարիւրաւորներ նական մր, Ալի խան եան , որ փափիցայի անմիջա
կանները , Հայ , յո յն ել Հ րեա յ , որոնք իրենց խօսածը ։ <&Հայ ենք, րսի , Հայերէն կը խօսինք : կան գործակիցն է : Հետազօտ ութ իւննե րը կաւոտ ր–
՛ունեցած - չուն Լ< ցած ր կորսնցնելէ վերՓ , պարտա Մ իի&է կա՝* յ Հայ լեզու, պատասխանեց ։ Ես կր կար– ուած են Ար աղած լերան վրայ) :
կան ալ մԳւացին , իւ ր ա քան չի ւր ր Հարիւր Հասա բա &էի թէ Հայերը թուրքերէն կը խօսին» ։ Շատ զար իրլանտացի գիտնականը, որ 33 տարեկան է,
լո բ ոսկիներով ։ Իսկ անոնք որ աքսորէն ա պատե մացաւ երբ յայտնեցի թէ Հայերը անին իրենց սե կ ր մերժէ յայտնել իր ստացած Լոլ֊ըիս աԳքլէլ՜Լ1 »
ցան , պարղապէս մոխիրի վրայ նո ա ան (1942-43) \ փական լեզուն , որ ա շիւ ա ր Հ ի Հնադո յն ու ճոխա պարզապէս յիչելով թէ իր վարած Հաստատոլ–
Ամէն պարագայի մէջ, նշանակալից է որ թ՝րր֊ գոյն լեզուներէն է, եւ աւելի զարմացաւ երբ յա– թեւսն ռւնղամներէն ոմանք անդամ են խորՀրդային
են, իբր
քուՀի մր անդամ ձայն կր բարձրացնէ Հ (Գեկտ * րեցի թէ Հայերէնն ու անգլերէնը ցեղակից գիտական րն կեր ո ւթե անց : իր Հ ա ւա ս տ իքն եր ո ւն
4էի ուսանող ական խ ո ւժ ան ա վա ր ո ւթի ւն ր ուղղուած արիական լեզուներ ։ Համ աձա յն , անգլե ւա մ երի կեան Հ իւլէ-ռումբբ պի
Էր Աէրի^Էք ամուսիններու ել նմաններու դէմ) ։ Բրիտանական նախարարապետն ալ որոշ դա տի չքանա յ * ռուսական ա յս նոր գիւտ ին առջեւ ։
Արղ , Հ ա լա ս ա ր ո ւթ ե ան իրաւունքներէն ԳՐՐ՜ գա փար չունէր մ եր ազդին վ րա յ ։ Երբ Պարսկաս Լոնտոնի կա ռավա ր ա կան ել գիտական շ լւջան ա կ–
կուած , տրորուած Րէէալով Հանդերձ , Պոլսոյ Հայ տանի զեսպանբ , Հայազգի Մ ելքում հ) ան , որ Պե բ՛ ներուն մէջ թերս/Հաւ .ատ են այս մասին; Ռուսերը
Հ աս արա կութ իւն բ Հար կադր ու ա^֊ է երախտագ ի– լին եկած էը Խօթուրի խնդրին Համար, Հոն Պիգբ՜ զ իա ակ ան Հետազօտութեանց ձեռնարկած է թե
տ ո ւթեան Հ ա լաստիքն եր ընծայել պարբերսւրւոր ։ նըսֆիլտին ներկայա ցուց Հայ արքեպիս կոպ ոսնե– անգլելամ երիկեան գիւտէն անմ իջապէս վեբջր , եւ
Այլապէս , վախ կայ որ այո օրերն ալ վւնտոէ • • - րբ , ազնիւ, լորտը Հարցուց թէ Աթոս քերան կրօ– յաջոզութիւնր աւետեցին Գեկաեմբեր 1 : Ա՚^ԳԼ՜
Ուրեմն , խոբՀ բղա յին Հ իւպատոսարանին կա նսքւոներէ % էին արդեօք ։ եւամերիկեան ռումբին քանդիչ յատկութիւնք կա–
տարած ա բձանագրութ իւն ր եթէ տրամ ագրու– Հազիւ. Հինգ ամիս տեւեց մեր պաշտօնը, այն խու մ ունի իւբան իօմ ի որոշ չափէ մը, իսկ ռուսա
թիւնները շօշափելու ձեւ մր չէ , Հետեւանք է նոր ալ Հինգ տարբեր երկիրներու մէջ, ի աալ իա , Ֆր կանը իր ուժը կը ստանայ զանկիւնաւոր շարժու
սպառնալիքներու Հեռանկարի մը։ րան սա , Անդլիա , Աւ սար իա , Գերմ ան իա ( Լուսին– մով մը»։ Անգլիացի մասնագէտներ իրլանտացի
Ու՜րիշ բան չեն ապացուցաներ թուրք ազգայ եան Արբազան զրկուած էր Ռ՛ուսաստան , ուրկէ ե– գիտնականին տեղեկագիրր տեսնելէ վերջ, յայ
նամոլ մամուլին թունաւոր սլաքները։ Կրլին) : տարարած են թէ կբ տ ար ա կո լսին անոր Հաւաս
Մէկ /սօսՔՈէ/՝ ս1ԳտոՐ մթնոլորտ։ Տեսակ մր Այդ չոըս առաջին երկիրներուն մէջ առանձին տիքներուն վրայ։ Հ.Եթէ Ռուսերը Հիւլէական
խուճապ ։ Ման ա ։ ա՛ն։չ որ, Հայաստան երթալու էի հյրիմեանի Հետ։ Ե" էի անոր լեզուն ու դրիչը^ ռումբ մը գտած են, շատ քիչեր պիտի դիանային
Համար արձանագրուած֊ քանի մր Հարիւր Հայերը քանի որ անտեղեակ էր օտար լեզուներու։ Ազաւոր Ռուսիոյ մէջ՛. Արդ , Տոքթ* Արմատօ ի՞նչպէս կըր֊
ուղղակի իորՀրգային Հիւպատոսարան կը գիմեն, Հայաստանի կենդանի պատկերն էր ան, եւ պտըտ– նայ իմացած ըլլալ այգ գաղտնիքը։ Տեաոյ , չենք
աո ան ո ոստիկանատուն Հանգիպելու , ինչպես գի ցուցի ամըողջ Արեւմուտքի մէջ։ Ե՞ ո ինչ էի» Հասկնար թէ ի՚նչպէս այնքան տեղեկութիւն 1լ ու
տել կուտան թուրք թերթերը : Հա յրենասէ ր վ արժապետ մ բ , եւ ոչ արուեստով նենա յ անղլեւամերի կեան ռումբի մ ասին որ կրր–
1922—23ին ալ այսպէս տեգի ունեցաւ մեհ՝ դիւանագէտ մը ։ նայ բաղդատել ռուսականին Հետ, այլեւս անպէտ
կարւլա–
արտագաղթը , Դաշնակից իշխանութեանց ՄԻՆԱՍ ԶԵՐԱԶ. Հռչակելով առաջինը» :
Հյ *
ղրէէւթեամբ։ (Մնացեալը յաջորդով) Ամէն պարագա յի մէջ, Հիւլէական ռում րը
պիտի կազմէ Միացեալ Ավդեըու ըեգՀ • ^"՚քէՎի Օ"
Fonds A.R.A.M
