Page 119 - ARM_19-1946_01

Ս Պ Ա Ն Ի ՈՏ ՍԱՀՄԱՆԱԳԼՌԻԻԸ

է–այՒ\1ճ/\ 1 \աէՈ ք$. Ը. .տ 376.2Տ6 ՊԻՏԻ ՓԱԿՈՒԻ

Օ^շէշսք-ԲաբոձԱսշ : Տա. \11ՏՏՃՏե\Ի)

17, &ս« 0<սո6տա6 - (13°)

ՈԼ 00Տ. 15-70 - է. ց Բ, ք&ւ» 1678-63 Հ ս կ ա ) ցոյց Աը Փ ա յ իգի մէվ

(*6.ժՆԵԳԻ\,.–~ Տար. 750, ճամս. 400, ՅաԱս. 200 ֆրանք Նախարարական խորՀուրղլլ առ^վւ օր քննելով

մ6Ա(11 28 քճռսք 1946 Հինգշաբթի 28 Փետրուար սպանիական ի^գիրԱտ միաձայնութեամբ որոշեց

փակել սաՀմ անագլուխ բ , Մ արա \Էն (ուրբաթ կէս

գիշեր) սկսեալ։ Միեւնոյն ատեն ի*սգէրԱ պիտի

* Ը . ՏԱՐԻ - 188 ՃՈ1106 8 ° 4547-Նոբ շրջան թ ի ւ 276 Խմբագիր* ն– ՄԻՍԱՔԵԱՆ ԳԻ՛Ս1 3 Խ Հաղոբգուի Միացեալ Առգերու կաղմակերպու–

թեան : Մինչ այգ, կառավարութիւնը նորէն ԱՀւգ–

լիոյ եւ Մ • ՆաՀանգնե բու ուշաղրութիւն ը պիտի

ՄԵՐ ԽՕՍՔԸ Հ րաւիբՀ Ա պանիս յ կացութեան վ րա յ , որ , իր
Ի՞ՆՋՈհ ՀԱՅ Ջ Կ Ա Ք Կ Ա Ր Ս Ի ՆՊԷՀ կարծ՜իքով, ապաՀո–
կը սպառնայ միջազգային

վոլթեան եւ պիտի առաջարկէ միջոցներ ձեռք առ­

ՄՌԻՐՃԸ ԿԸ ԲԱՆԻ ՌՈՒՍ ԳԻՏՆԱԿԱՆԻ ՄԸ ՊԱՏԱՍԽԱՆԸ նել միասնաբար ւ

ՍԱՐԱՃՕԱՈՒԻ Սահմանագլուխին փակումով , կը ղադրին ա–

ԽՄԲ - Անգլեւոուս Խորհրդարանական & անձ­ ռեւարական յարաբերութիւննեբն ալ։ 1945 Սեպ­
նախումբին պաշտօնական օրկանէն կը քաղենք
Ամէն օր աւետ արեր Հ"*֊/» մը ֊*յ1լա1չւ հետեւեալ շահեկան տեղեկոլթ-իւնները տեմբերին կնքուած՜ Համ աձա յնութեամբ , 3) բան սա

Հանիներու մասին։ 500 մ իլիոն ֆրանքի ապրանք կ՝ արտած՜է ր Ս պա–

Հեռագիր , անթել , մ իֆազգա յին մ ամ ուլ , նիա ել կը ներած՜էր 300 միլիոնի։ Սպան իա կր

վտոխն ի փոխր արձագանգ մր /լ ո /.տան , ամենօրեա յ Անցեալ օր յիշահ֊ էինք թէ Թուրքիս յ վարչա­ գրկէր նարինջ , կիտրոն , պանան , աղած՜ եւ թարմ

ժխորին մԷ^Հ. Անշուշտ ոչ թէ իւրացնելու եւ պետը կարդ մը յայտարարութիւններ բրած" էր ձուկ , մ որթ , ծ՜ած՜կոց , Հանգե րձեղէն , կօշվ՚կ եւն • :

սլա շս։ սլան ե լ ո լ Համար, ա յ լ իրրել Հետաքրքրա–՝ Հ ա յ կա կան նաՀ անգնեբը վերագա րձնելու ՝ սլաՀան– Մ ինչ այս որոշումները կը տրուէին Փարիզի

կան պարագայ։ Ա՚անաւանգ երր Մոսկուայի ա՛­ ջին առիթով եւ մեր կողմէ տուած՝ էինք կարէ մէջ \ էհբանքօ գնգակաՀա րել կո լա ա ր չորս Հան­

նունն ալ խառնուած՛ կ՝ ըլլայ ։ պատասխան մը։ Փր"ֆ– Խվոստով «Նէւ Թայմզ» րապետականներ եւս, որոնք մաՀուան դատապար­

Այսպէս , ամերիկեան դո րծա կա լութ իւն ր ռուսական թերթին մէշ Հրատարակած ֆ֊չաՀեկան տուած՜ էին Տուն ո է.ար \ ին , Պարսելոնայի մէջ ։

անցեալ օր կր Հաղորգէր Մոսկուայի մէջ գումար­ նամակ մը ի պատասխան Սարաճօղլուէ : ՛Նամա­ Ամբա ս տ ան ա գի ր ր կ^բոէր թէ ասոնք Ա պան իա մ ը–

ուած– ժոգով մր, ուր խօսած՜ Է Պրոֆ* ^է^ԷլԷԿ՜ կին խորագիրն է ՀԺրողութիւններ որոնք կ՛տմբաս^ ւոած է ին 1 944 Գեկտեմ բերին , գիմ ա գրական շար­

եան , թ գթ ա կ ի ց - անգամ Հայաստանի Գիտու­ նեն»։ Թուրքէս յ վարչապետը 8ունվ.է սկիզրը ժում ր կազմակերպելու եւ կառավարութիւնը տա­

թեանց Ակագեմ իա յին ։ պալեք ու Համար ։ Մ իւս ^Լոոմէ կը ծ"անո ւց ուի թէ

Երէկ ուրիշ Հեռագիր մր կր ծանուցանէր թէ թ"^ՐՔ լրագրողներու Համաժողովին մէ9 , խօսե– նոր ձե ր բա կա լո ւթ իւննե ր կատարուած՜ են եւ թէ
կարգ մր շըբ–
«Փրավղա» , Մոսկուայի կուսակցական պաշտօ– Ցալ Կար՛՛ի, Արա ահ անի եւ ուրիշ կա լան ա ւ ո րն եր ը ղին ո ւո րական ատեանի պիտի

նաթերթը, կր պաՀանչէ Խ • Միութեան վեր ադար– իններու վրայ Թուքիս յ ունեցած" իրաւունքներուն յանձնոլին I
մասին։ Ինչպէս գիտենք, արտասաՀմանի կայու­
ձնել կարսր, ԱրտաՀանր եւ միւս նաՀանգներր։
թիւնն ալ իր տեսակէտը յայտնեց այգ ենթադրեալ Թերթերը կր գրեն թէ սպանիական կառավա­

Իրականին մէջ, թերթր ինք չէր որ կր սլաՀան– իրաւունքներուն մասին : Անշուշտ Աաբաճօղլ րութիւնը զինուոր կը Համախմբէ Ֆրանսայի սաՀ–

էէր. ա յ Լ Վրա սա ան ի կեղր . կոմիտէին քարտու­ Համամի կարօ-իքներուն եւ մանաղլուխին վրայ ։
այդպէս
ղարը : չէր յս՚յա /անուաւ ընթացքին : ^>Հ ինչպէս գրած՜ էինք երէկ, ժողովրդական
ալ ըսաւ
Հեռագէբը շատ Համառօտ ըէէաէ"վւ Ղաք^ւ1* Համաժ՛ողովին Հետաքրքրեց ցոյցեր տեղի կ՚ունե՛նան .3) ր ան ս ա յ ի բոլոր մեծ՜ քա–*

Հեգաւ, ճ շդ ել , քարտուղարը միայն կարս ֊ 11.ր - Բ՛ուրք վարչապետին ճառը շատ երե– ղաքնեբուն մ էջ , պաՀ անջելով խղել ամէն յարա­
մեզ, որովՀետել
տաՀա նի մասին կր խօսէր, թէ ծ՜անօթ էնր նա– կը մատնէր տարօրինակ բերութիւն 3) լ՛ ան քո յի կառավարութեան Հետ Հ

Հանգներուն մինչեւ Տրապղոն, ում– տալու Հա­ ւոյթ մը։ Ոչ մէկ ատեն պատաՀաձ֊ է միջազգային Ք,մեռնա յին Մ արղարանի ցո յց ին կը մ ասնակցէ ին

մար երկու վրացէ ակադեմականներու պաՀան^էն : օրէնքի պատմութեան մէշ որ չրի՛ն ի մը բնակ– 25.000 Հոգի (կարգ մը թերթեր կ՝բսեն 50.000) :

Աւել֊ելիի աառռաոշվ,^, ՀՀրրաատտաարրաակկոոււեեցցաաււ ՀայՀասատյանասիտանի չութեան կոտորածը մէչտեղ բերուի իբրեւ փաստԼ (* ո լ ո ր ճառախօսներն ալ (ձախակողմեան) ուժգնօ–

Կեղր. կոմիտէին քարտուղար Գ. 3ար ո ւթէւնեանէ ապացուցանէլու. Համար քարդ արարին իրաւունքը րէն բողոքելով կատարուած՜ գնգակաՀա բո ւթեանց

(Արութինով) ճառը « Հետեւաբար մեզ կբ մնա, "՛յ՛է Հողերուն վրայ։ դէմ , պաՀանջեցին խզել գիլանադիտական յարա­

բարոյական կորովի ուժով Թուրքիա յէն պաՀանի, Բացա յա յտօրէն , Սարաճօզլու բուռն փափաք բերութիւներ բ ։ Տ՜ողով բ * վեր ջացաւ «Մ ա րսէ յեէ–

խլուաձ֊ Հողամասերը, որպէսզի Հնարաւորութիւն մը "֊–նէ մէչազգայէն օրէնքին մէվ նոր գլուխ մբ զ՝ֆով, սպանիական ՔայլռՐԳով եւ Հձէքնթէրնասիօ–

արուի արտասաՀմանի մեր բոլոր ազգակիցներուն բանալու, երբ կբ փորձէ կարս ի եւ ԱրաաՀանի նալ^ով : Տետո յ բազմ ութիւն ը փողոց թափեցաւ ,

Հայրենիք վերադառնալ եւ ապրիլ իրենց Հայրենի Վը֊"ձ Թուրքիոյ ենթադրեալ «իրալունք»նե րր յեղափոխական կանչեր արձակելով զօր * 3) ր ՛՛՛ն քո -

Հողէ վրայ»։ փաստել այն իրողութեամբ թէ այգ նաՀանգնե– յի ղէմ : Այս առթիւ մեղադրուեցաւ Հանրապետա­

՝ւ* իչ մր աւելի ետ երթալով, կրնայինք յ ի շ** ք բուն մէը մէկ Հատիկ Հայ չէ մնացած ։ Կրնա^յինք կան - ժողովրդական Հոսանքը որ Հ ա–

Ամ ենա յն Հա յոց կաթողիկոս ին գիմ ում ր Սրեք Մ ե– Պ՛ Ս արաճօղ լուին Հարցնել թէ ինչո^ւ Համար Հա ք կւ՚ւոակ է յա րա բե ր ո ւթեանց խզման :

ծ՜երուն , Սրեւանի մէջ գումարուած՝ ժոգովներր , չկայ այգ շրջաններուն մ է ^ ։ \9\6ին , միայն կար– ՍոյՀմանագլուխի փակումէն վերջն ալ, ֆրան–

ականաւոր գէմքերոլ րա ր ի գալուստի ուղերձ՝՛.։.– ոի շրջանին մէ^ կար \ 00 Հագարի Հասնող Հայու– ս Հէկան մամուլր մեծ՜ մասով կը շարունակէ պայ­

րՐ , եւ պարբերական Հրատաբակութիւններ , ղա– թէւն մը։ IVւր է ան Հէմա։ \քվ է յանցի՛ւ* որլ– ե՛­ քար ր , ո րպէսղի բո լո ր ովին խղու ին յ >ւ,–չ> արերս / -

նազան լեղուներով (տես յարակից յօդուած՜ը) : թէ ա յ ն այլեւս գոյութիւն չունի։ Համաձայն Աա– իԺիւննե ր ր Յէրանքո յի կառավարութեան Հ ետ : Առ­

Մէկ խօս՛քով , քարոզչական աշխատանք ։ ի– րաճօղլուի բարոյականի եւ օրէնքի րմբռնումն ե– ջի օր նոր փորձ մր կատարուեցաւ թափոր մր կազ­

րենց բառով՝ «ագիտացիա» (&§1է»է10ո) , ինչպէ" բուն , մարգ Հողի մբ տիրանալու Համար պէտք է մելու գէպի սպանիական դեսպանատուն , բա յց

ԱրտասաՀմանի մէ^ ։ Հարւլ է այգ Հողին վրա յ բնակող ժողովոլրղր : Ա ա– ո ստի կան ո ւթիւէւբ արգիլեց ;

Միայս պարագան ամէնէն կագգուրիչ ի՛­ բաճօղլո ւ վւ՚րփրած՜ է որ շարգուած՜ ժողովուրգի

րողութիւնն է, բաղդատելով 25 տարուան վերա– մ ր Վյ*ՐաւՂՐՈէԼ ղա ւակն երբ յանգղ նո ւթ իւն ր կ ունե­

պաՀ քաղաքականութեան Հետ : Աշխատանք մ բ որ նան յայտարարելու թէ այգ Հողեր ր իրենց կր 500.000 ԹՈՆ ՑՈՐԵՆ պէտէ խնդրուէ Խ . Մի,,. -
խոբՀ ուր–
կբ ձգտի լուսաբանել Հանրային կարծ՜իքբ եւ խան֊ պատկանին : թեն էն ք Է^Է՚ՂԷ"՛ " I՛" Լ^՛ " "՝՝ա՛խարար ա կան

գավառել Հայ եւ վրացի ժ ո դովո լրգնե ր ր ։ ք՝այ° Ար ի ւն ա րբո ւ Ա ուլթան Հա միտ ր աւելի Համ ե ս ա ԳԲ , Պ * Մ որիս Թորէզի առաջարկով :

առաւելապէս ԱրտասաՀմանի մէկ միլիոն՜ Հա յերր : էր– ԱՀ "է թէ ԿՌ բարկանար, երբ իրեն կբ յիչե Ն՝քՍԱ1ՍՈՏ1՚ վաճառումը աղատ չէ՛, Հակառակ

է,րեւոյթը քաջալերական է մանաւանդ անոր ցնէին Հայկական իյրդերբ, այլ ընգՀակառակն զանազան զրոյցներու։ ք՝աժնեչւսփն ալ անփոփոխ

Համար որ, Հայկ* ՚\–ա ա ր յուղուաՆ՝ , պաշտպան շփոթութեան կը մատնուէր : կարսի եւ ԱրաաՀանի կր մնայ ;

ւեն, նց վերապաՀոլթեան կբ վբայ թուրքիոյ իրաւ ունքն երր ապացուցանել

յ ի շուին նախրնթաց սլա րա գաներ ր , 61 րգ յ°Դ~ Համար Աարաճօղլու ուրիշ փաստեր ալ կբ ներկա­
պարբերական
ուած՜ , 1 895/՛ բարենորոգումներ , յացնէ։ Կր յիչէ , օրինակի Համար, թէ Հանրաքոլէ Պրէսթ - Լ(է–^՜ոՎսք1՛ դաշնադրին ա յս բռնաբար ո ւմ ր

ջուրգեբր, Սէվռի գա շնագի րր , Ուիլսրնեան սաՀ– մը կատարուեր է 1918^/, էէ է 85.125 Հողի ուղեր շեշտուած՜ Է Խ *Միոլթեան արտաքին գործ՜ավա­

մաններ եւայլն : Մինչեւ անգամ կր խոստովանին են Թուրքիոյ միանալ, 1924 Հոգի Հ ակաոս/կ քուէ րին 1918 Սեպտեմբեր 20 ի Նանուցադրին մէջ ուր

որ խոբՀ ր դա յին իշխանութիւ՛նը տկար էր , սՐՐ տուեր են, իսկ 1483 Հ"գի ալ ձեռնպաՀ մնացեր են։ խորՀբդային կառավարութիւնը դիտել կուտայ թէ

Թուրքիո յ յան ձնեց կարսն ու ԱրտաՀանր (ինչպէս ք՚այց , երբ Թուրքիան այղ շրջանները կր խէէր կատարուած" Հանրաքոլէն ապօրինի է ։ (ԽՄՔ* *

եւ Սուրմալուն) ; էհուսաստանէն , այնտեղ կար 500.0005՛"^ բնակչու– զանց կ՚առնենք ծ"անոլցագրին եղած՜ մէջբերումբ) ;

Ուրիշ խօսքով, պատմութիւնը կր վերաՀաս– թիւն մը, առանց Հաշուելու կաթումի չրֆանբ ՝ որ Պէտք է դիտել տալ թէ անցեալին մէջ Թուր­

տատուի այնպէս ինչպէս գիտենք : Ապա ուր ելէ՛ն , ինչպէս յայտնի է, Ռուսի ո յ վերադարձուեցւ քիոյ վեՀապետական իրաւունքները Հայերուն վը~

՜ ՜՜ ՚՛ •» ՚ ՚ ՜ |– լ~1–>– էւ • " ֊ւ ֊, , բայ շատ մը առիթներով խնդրոյ առարկայ եղած՝

Երեւանէն մինչեւ Մոսկ ուա եւ մ ինչեւ Հա յկական ք*ացա յայտ իրողութիւն մ րն է որ ա յս Համրանքէն էին, Թուրքիոյ Հայերուն եզերական կացութեան
ԱրտասաՀման , մեր պաՀանջներր էլամփոփուին
շատ չոչիս փոքրամասնութիւն մը միայն մաս­ պատճառով։ Օրինակի Համար , 1878/5՛ Պերլինի
միեւնոյն բանաձեւին մէջ։ Նոյս Հիմքեր ուն վբայ՛
նակցեցաւ Հ ան ր ա քո ւ էփն : Մնացեալը Թու րքերուն վեՀաժողովր սաՀմանափակեց այդ իրաւունքները ;
Հետեւա՛բա ր միացեա լ ճակատ , Հ ակառակ բո լո ր
ձ եռքէն փախաւ շատեր ռուսական բանակին Այս դաշնագրով Թուրքիոյ ՀայռՐԲ եւրոպական
կանխակալ կարծ-իքեերուն ւ
Հետ, ո Լ րի շն եր լե ռը քա շո ւեցան ի ս կ անոնք պետութեանց պաշտպանութեան կը յանձն ո ւէ ին
Առ այժմ երգն ու քարոզն են որ կր տիրապե–
որ չկրցան փրկութեան միջոց մ ր գտնել , սպան­ Համ աձա յն 61 բդ յօդուած՜ին ։ 1 895/5/ Թուրքերը
տեն , աչքերը բանալու, միտքերր լուսաւորելու
նուեցան Թուրքերէն : Աւելին . Հան բա քուէ ին կաղ– ուրիշ ջարդ մը եւս կազմակերպեցին եւ բրիտանա­
Համար ։ է,ւ մուրճբ անդադար կր բանի , տեւական
մակերպութիւնբ արդէն ապօրինի էր եւ բռնաբա­ կան կառավար ո ւթիւնբ Պերլինի դաշնագրին Հ//–
ջղագրգռութեան մը մատնելով Անդ արան
րում մր նո յնիսկ Պրէսթ Լիթովոքի դաշնագրին մ ան վ ր ա յ , առաջարկեց մ ի ջազգա յին պա շտպա֊
բ ւնին ,
Ան շ ո լշտ օբ մը ն ալ ձ ե ռքե րբ պիտի ձիրնամա2դրրուդթՀեաանտոցւածը : Այկըս տրդաաշմնաագգրրիէրն ո4րրգ ւԱրյօդտոաւ­ա– նութեան տակ առնել Հայերբ :
՛ն մ անա–
լրացնել Հ ամ ս մնւ ն անՀամբեր կր Թու՜րքիո յ վեՀապետական իրաւունքներ ր Հա­
ռւսաեան
սպասեն տարագէր բաղմ ութ էւննե րբ : Հանի, Կարսի եւ կաթումի շրիսններբ, յտս տ ան ի վրայ , վիճելի դարձան 1919/ Հաշտու–*

Բարեմէտներ կր Հարցնեն ա յս առթէւ ,- պէս եւ անյապաղ պէտք է մաքրուէն ո

Ե՞րբ եւ է՞նչպէս պէտէ կատարուէ Հողերու կցոլ– զէնոլորներէն : քհուսէայանձն կ՝առնէ չմիջամտեք թեան վեՀաժողովին մէշ՛. 1918 Յունուարի 5ին

մը, որպէսզի կտրելէ ըլլայ էսկապէս լայն, զան– այս շրջաններու ազգայէն եւ մէիսզգայէն յարա– քո յա ^որճ յայտարարեց թէ մարդկութիւնը պէտք

գուաձ-այէն ներգաղթ կատարել։ բերութեանց կազմակերպութեան գորգէն եւ կ ըն– է ճանչնայ ԹբքաՀ ա յասաանի անկախութիւն ր։

Ը՚՚ահ ենք արդէն, այս Հարցումին պա ասա– դունի տեղացի մո ղով՛ուրդին ձգել որ գլուխ Հանէ ինչպէս յայտնի է, Սէվռի դաշնագրի Հեղինակ­

խանր շատ Հեռոլներր պիտի տանէր մեզ։ աձԳ կազմակերպա թիւնր՝ Համաձայնելով իր ներուն նպատակն էր Թուրքիոյ իբաւունքներբ

ինչ կր վերաբերի արձանագրութեանց , պէտք դրացի պետութեանց ել մասնաւորաբար Բ՚ուր– սաՀմանափակել Պերլինի դաշնագրով ճշդուած՜ Հո–

է կատարուին առանց ոտքերը գետնէն կտրելու։ վ՚ի"յ Հետ»։ Շատ պարզ է որ դաշնագրին այս յօղ– ղերուն վրայ եւ Հայաստանը միանգամ ընդ միշա

Երր Հարցարանը կբ լեցնէք եւ կբ ստորագրէք , ուահ֊ր երբեք իրաւունք չէր տար Թուրքիոյ Հան– բաժնել Թուրքիա յէն ։

այդ չի նշանակեր թէ մէկ օրէն միւսր ճամբար րաքուէ կատարելու։ Հանրաքոլէի ձեռնարկելու խ– ի վերջոյ Փ ր ո Փ ՛ Խվաաավ, ամենայն քաջու­
թեամբ կ ՛ամբաստանէ Սարասօղլուն յ յայտարա­
պէտէ ելլէք : րաւունք ունէր մէայն տեղացէ ժողովուրդը, որ րելով թ-է անոր պատմագիտութիւնը բոլորովին
թերի է :
Ներգաղթը պետական գործ է եւ ամէն բա­ Համաձայնութեան պէտք է զար Թուրքէ ո յ եւ մ էլս
դրսւցէ երկէրներուն
նէ աոաշ կը պաՀանՀԷ Լրքո՚լթէւն եւ Հ ամ բեր ու­ Հետ։ Այդպէս չեղաւ սակայն։

լն ։ Տ՚

9

Fonds A.R.A.M