Page 112 - ARM_19-1946_01

I

ա ա Թ. ։% ա

ՀԱՐ՚հԱՆԱՆՑ ՊԱՏԵՐԱԶՄԸ ՎԱՐԴԱՆԱՆՑ ՈԳԻՆ 02Ը ԽԻ Ա Ր Ա Գ Ի Լ Ը

ճակատամարտ մը : Մ&աա*֊*։րապէս Հազար (Հատուածներ) Ա՚ա յիք եան առաւօտ մը, երր արեւը գեռ նոր

Հինգ Հարիւր տարի է անցած * • * : Աւ֊աբայրի գաշ– «Այո՛, գոլք գիաէ՚ք թէ ով է Վարգանը, կը մաղուէր գաշտեբուն ու Էուբեբուն մէէ՝ երկու

աին վբայ Հայկական 3 գունդեր կբ ճակատին ԲայՕ գէաէ՞Ք արգեօք՝ թէ ինչ է Վարդանը» . կաքաւ , ք էգ եւ արու , ճախրելով վար կ^իէնէին

պարսկական աՀեղ բանակի մբ դէմ : ՐԱՖՖԻ, «ԳԱՒԻԹ ԲԷԿ» պուրակի քբ եզերքը։ Արուն կբ Հա լածէ ր էգը սի­
կբ
՛Լա գար Փ ա ր սլե ց ի , պատմական միակ Վստա­ Վարդանանց ոգի՜ն • • • ինչպէս Արարա՛տն անյուշ րո յ ղբգւլււմներէն տարուած, եւ էգբ ղա յն

հելի ազյբիլբ բ Հայոց ս պան ե ա լն ե ր ո լ թիւը կ" ւ դարերի չարչարէլ վազելով Հոս ու Հոն, կը փախչէր խո­
Խորքից կոթոդոլած ժայթքումն Է հողի հրարՈւյ
տայ 276 Հ"գի 1 « ծ ՛ ֊ որպէ ս շատ խուզիւ եւ բազում տերու մ$է կամ մացառի մբ անճեղքելի ճիւղերէն
ցասման • • •
քննութեամբ Հարց հալ եւ ուս աք զնաՀ ատակեէոցն Ս՛էր ձիգ պատմութեան ընդվզո՛ւմն Է յ ո ր դ , փաո– ներս ; ԱրՀւլն կը կչկչար ու Հետամուտ՝ կբ քալէր

թիւս՝՝ որք ի տեղաց պատերազմին պսակեցան րնղ քը հայրենի , — էգին եահ-էն , յաճախ կը բոնէր ռայն ու կտուց -

կտուցի՝ կր մղկտային սիրոյ կչկչումներ , թեւե՛­

աւագ նախաբարսն , երկեր իւր եօթանասուն եւ րու լարում, ու յանկարծ կբ լսուէր երգի զիլ ու

վեց այր»։ Սուրբ ժառանգութեան հոյակապ պատուարն ջղե– յստակ ղք-*ղզ ե՚ղանք< ս՝9բ՚՛ ՝գիադուպ՜ա , գաղուպւ. ,

Եւ անոնք , որ ամրոցներէն գերի վարուելով բից կազմած • • • Իրեքց ս ի ր ո յ երգն էր որ արձտղանգ կուտար

սրով սպանուեցան , կամ փիղերու տակ կո խոտել Հայկ ՛դահապետի մեծազօր ձեռքի ցուցամատն Է լեռնեբուն ու կբ թավւէբ կիրճի մբ մէէ լռին ։ Գար­

տրուեցան՝ 750 ա ձՐ \ Ր Լո ոէ բնդՀանուր զոՀեբու­ այն, նան ա յէ եղանակին ամ էն ինչ երգ էր , երգ՝ Փու­
Մեր փշոտ համբի երկայնքով պարզուած դէպի
թիւն է «Հազար երեսուն եւ վեց այր» ։ րերէն 1ւ աղբիւրն երէն , երդ՝ ծառեբէն , խոտե­
հհոյունե՚՚բ :
իսկ Պարսից զօրքին կորուստն է 3544 աձԼ" * Ապրելու կամքով տոգորուածնհրի խորհրդանշան , րէն , ծխղիկներէն ու ծիլերէն , թռչուններէն ոլ
տեղե– Որ թանկ է զոհում ազատութիւնը , կեանքն ու ա–
«գՈբ աոՈլզիլ Համարեալ պատմեցին մեղ բզզացող մեղուներէն : Ու արտերը, գորգերու
բիւնն էլ :
կացեալք ի զօրագլխացն Պարսից , երեք Հազարք Պատասխա՛նն էր այն նախանձի թ ո յ նով վւքուած նման փռուած՝ թաւ ու կանանչ , ծաղիկներ՝ Հա–

Հինգ Հարիւր քառասուն եւ չորս այբ» ։ բիրտ ոյժին, ու դոյւնւ յդեղ, Հոտոտ , բուրում մբ ՚Լ'1Վ՚է–
Խլրտուն միտքը, վրէժխնդիր ձեռքն, սրտի հհւքն
Եթէ նկատի առնենք ղոՀերու թիլը, մեծ ճա­ զարտւբր
անխառն • • •
կատամարտ մբ չէ կատարուածբ ՚ Պատմական ե– խիչ ու Հոգեպարար ։ ք\ւ սէ ր բոլոր մարգոց , սէ՛ր

ղելութիւննեբբ մեծ չեն Համաբուիր իրենց քանա­ իժռչոձւնեբուն , սէ՛ր մեղուներուն ու ճամբաներէն

կական արժէքով, այլ անով որ ժողովուրդի մր քալող մրէիւննեբուն կարաւանին ։ կաքաւներբ,

կեանքին մէէ 1սոՐ Հետքեր կբ թողուն ։ Վարդա­ • զոյդ մբ գնդակներու նման , կբ գլորուէին խոտե­

նանց պատերազմր անոնցմէ է : րու մէէ, թուփերու տակ կամ քարի մբ ետեւ , ու

Հազար Հ է՚նգ Հարիւր տարիներ Հա յ ժողո­ ԵԼ ամհնօրեայ մաքառումներում ա՛նսահման հա­ ձանրացած՝ վեր կբ բարձրանային, եւ սրբնթաց
ւատ , կը սուրային
վսլ րդր տօներ է անոր յ ի շատ ակր ; դէպի անաւս որ ֊ դէսլի աննշմարելի

Եւ Հայ– Եկեղեցին նուիբագոբծած է եւ իւրա­ Ու սասան չափ այ լ սշմարտութիւնն է Վարդանանց անկիւններբ , գէաի ծածուկ /"որշեբբ : Անոնք կ՝եր–

ցուցած անոր վւառքբ ։ ոգին • գէին ^ՐԳՐ իրհԱՑ " 1 ՚ Ր ո յ » ^ՐԴԸ ՒՐ^Յ կեանքին

Պարզ կբ թուի պատմութիւնը, եթէ առնենք Ամէն չար, բաբի փորձած ծերունու վերջին խօսքն ու առատութեան : Լեռնտլանէի մբ վրայ , ՚Լո՚յրի
ազգային կտակբ ա՛նգիր , պատգամը միակ, անկատար փա­
այնպէ՛ս , ի՚նչպէս աւանդած են ^եղ անանուխներու թուփերուն տակ , կաքաւնեբր սկր–
էր յա ս փաքն •
պատմիչներբ, Փարւղեցին եւ Ե ղի շէն ։ Եւ իմաստութեան վսռի վերջակէտն՝ եթերում ստն շիսել իրենց բոյնը, երգելով, թրթռալով։ Եւ

Ա իթէ քրիստոնէութեան սլայքաթ բն ունայ ն, ամէն մէկ թռիչք դէսլի իրենց բոյնը ^*ՐԳ ^ըԱ էր ,
Որ առկայծում է արեգի նման եւ տալիս շողեր։
մազտէական կրօնի դէմ X Տեւող ու ապրող եւ ստեղծագործ հանրութեան ամէն մէկ շիւդ որ կբ շարէին իրենց բո յն ին մէէ՝

շունչն է, սիրոյ եւ կեանքի Համար արձակուած կչկչոց մբե
Հանապազօրեայ օդը, հացն ու ջուրն, ճախրա՛նքը
« 3որժամ դուք իբրեւ զմեզ ճանաչօղք ճշմա­ էր , գեզդեղանք մբ սրտապարար ։ Երգելով ու աշ–
վսեմ :
րիտ մեր օրինացս Լ Է Ա Ի Ք ) *ԼէրՔ ^յլ Աղուանք ըստ ժողովուրդն ինքն է Վարդանանց ոգին մարմնա­ իսատանքով անոնք շինեցին իրենց բոյնբ մետաք­

մ եր եւ ձեր կամ ս չիշխեն ելանել» , 1լ ըսէ Արեաց ցած պահին , սի նման բարակ ու կակուղ չոր շի՚֊զերով, բեր­
Գեղջուկի մահը, դարբնի մուրնն ոլ քնարը երգչի ,
արքային Հբովարտակբ ։ Որ սուր են դառնում ու նիզակ, դաշոյն ընդդէմ՛ ուած լեռնեբէն , գաշտերէն , կիրճերէն, աղբիւր–

Պարզ է քաղաքական նպատակբ ։ Եթէ Հ ա յ ^ ՚ Ր Ր չար գահի,— ներ ու եզերքներէն ու լճափներէն ։

լւնգունին կրակապաշտութիւն բ, այն ատեն Վա բա­ Երբ խօսքն ւսւելորդ, շնորհ սպասելն այլեւս Ու երբ ամէն բան վերէացաւ , պատրաստ րոյ–

ցիք եւ Աղուանք եւս պիտի Հետեւէին անոնց , պէ՛տք չի • • • նին քով կեցած , արուն դարձաւ էգին ու ըսաւ .

Պարսկաստան տիտի ուժեղանար եւ վեր էին Հ աբ– Վարդանանց ոգի՜ն– •• հայրենի լլկուած իրաւանց Հիմ ա ելիր բո յնին մէէ , նա յէ թէ՛ չա^ւ է ։ էգր

ո ւա ծբ տար ի՝ ի ւզանդի ո ն ի , որ արդ էն ի բ ար եւ– համար ցատկեց լայնին մէէ, քանի մր անդամ աայւս ու ա I
կողմ դտբՀ
մ տեան սաՀմ աններ ո ւն վրայ Հոնաց սպառնալիքին եւ կամ ացոլկ մբ ոտքեբուն վրայ

ենթակայ էր ; պպզեց

Այս օ^բագիբբ , որ ՄիՀրնեբսեՀին , Պարսիկ ք ք0 Բ Լ

պետական ֊մարգունն էբ՚ք էՈէ~ՐՐ ինկաւ սակայն։ Լբ , լա ւ է . . .

Փոքր ժողովուրդ , բայց ուժեղ կամքով՝ Հ ա– Լա՛ւ է սիրակա՛ն , շատ լա՛ Լ , ըսաւ էգը X

յութիւնբ ծառացաւ պարսկական քաղաքականու­ ճակատող ասպետն, անձնուրացութեան պսակն է կակո^լզ է ։ Հյատ կակուղ , ձայնեց էգը ։

թեան դէմ ։ - Փառքի, Լաւ, ելիր բոյնէն, կէս օր է^ երթանք շու­
Երբե՛ք չընկրկող , երկսայրի դաւերն հեգնող կա՛մք
Երբեք շարժում մբ այսքան ժողովրդական քերուն տակ , բսաւ արուն աչքերբ գէաի ձոբակբ
յամառ ,
չէր եղած , որքան Վար գան Ա* ամիկոնեանով ա– Առաջնորդող ձայնն, որ երդուեցնում է իր իսկ ուղղած։ Եւ հրկուքբ մէկ՝ վազեցին արադ ու

ռաէնորդուած այս ապստամբութիւն բ։ սխրանքով , ֆռֆռալով սուրացին դէսլի ձորակը : Հոն ցրցքնե–

Հա յերբ պարտուեցան , սա կա յն բաբո յա կան ցին խոտեր , խմեցին պաղորակ էուբեբը ազբիւբ–

յաղթանակր իրենց կսղմբ մնաց ։ ներէն , ո Լ կէսօրուան տաքին՝ թաղուեցան աւագ­

<Հ Եւ– գԱգրո՚րմիգգ ոմն անուն՝ յաշխարՀէն Անառիկ դրօշն որ բոցերի լքէջ անգամ չի պաբ– ներու մէէ։ Արեւի լոգանք կ՚առնէին։ Ու հբբ ա–

Հայոց մ աբղպան Հ բամ այէր թողուլ - որում յան– տւում : բեւի տ ա քո ւթ ի ւն ը մ եղմ ան ար աւագներէն դուրս

ձրն առնէր Հ ր ո վաբ տ ա կո վ զմ արդիկն Հա յոց՝ Ա* ԱաՀակբ եւ Ա* Աեսբոպբ, ա՛յնտեղ ՎռամԼշԵՄա– կ՚ելլէին, քանի մը անդամ կբ թափաՀարուէին ոբ–

չբնդոստուցանել, այլ սիրով նուանել եւ զպաշ– պուՀ արքան եւ $՝արգմանիչնեբբ ։ պէսզի իրենց նաշվսուն փետուրներու վրայ Հանգ–

աօն քրիստոնէութեանն համարձակապէս աււնել Իրաւունք ունի պատմիչբ երբ կր խօսի Հա­ չած աւ֊աղի վ՚ոշիներբ մաքրուէր ։ Եւ կրկէ") ԷԲ^՚Ց

ամենեցուն» : յոց աշ խ ար Հ ի եր կ ո ւ բաժ ան մ ո ւնքն եր ո ւն վրայ թեւերբ րաց, կր ճախրէին դէպի իրենց աունր ,

Ուրեմն յաղթական է ին Հա յերբ , անոնք կա– «զմեծ մասն զլաւն եւ զպիտանին, եւ զարգաւանդն ^Է՚՜Ղ^"ՐՈ1Լ շինուած գեղեցիկ բոյնբ ։ Ել յա ս կեան­

բող էին ա յնուՀ ետ եւ ազատօրէն պաշտել քրիստո­ քբ ամէն օր, մինչեւ որ էգբ ուռած կռնակով

նէական կրօնբ ։ ԱՀա այն , ինչ որ կբ պատմեն մեղ աշխաբՀիս Հալոց՝ ունել ի բաժին արքային Պար­ թ՜ուխս նստալ չթչթուն Հաւկիթներու վրայ ։ Ա–

Հայ* եկեղեցական սլատմիչները ։ սից »: րուն սրտնեղ , կր թավւառէր Հոս ու Հոն , կբ դառ­

X Պարսկական Հայաստանի մէէ ինկած էին Այ– նար իրենց բո յնին շուրէ ^.ճ^ճ1"/"՛/ տ խ բագին Հ

Արժէ սակա յն յետ շպրտենք մ եր ակնաբկր , բարաաեան դա շար , Տ աբօնր - 1Լասսլուբականր եւ Լ՚ԳԸ Հ ա լկի թն ե ր ո ւն վրայ ն ս տ ած՝ կբ գիտէր իր

ցատկելով դարերու վրա յէս , Հա լ սլ ա ւո մ ո ւթ ե ան Սիւնեաց աշիսաբՀներբ ։ էրկան վիճտկբ , անոր տխրութիւնն ու թախիծբ ,

կատարներէն անցնելով ։ Երկտբ չտեւեց սակա յն Արշակունի արքանե­ եւ , շիւղ մ ր կտուցին "°էէ առած , գեղեցիկ աչքե­

Հա յաս տան երկի ր մբն էր որ գարեր շարու­ րու թագաւո բութ իւնբ ։ րով կը նա յէ ր իր էրկան Հ ոդեկան դժբախտու­

նակ մնաց անկախ երկու ոսոխներու միէեւ ։ Երկիր Յանցանքը Հայ նախարարներուն վբայ կբ նե՜­ թեան , անոր մենակ թափառումին։

մ բ զոր մր ց ա կ ի ց կա յ ս բ ո ւթ ի ւնն ե ր էն ոչ մէկբ կր տէ Ղազար Փարպեցի– որոնք 1լ ամ րա ս տ ան են ի–, Արուն պիտի սպասէ ր որ կէսօբ Ըէէար » "Բ՚՚դէ"

կամենար զիէիլ միւսին։ Պարսկաստանբ և Հռովմ– րենց թագաւորը «- . . Եւ էր Արաաշէս այր մա­ զի էգին Հետ միասին՝ թռչէին Հովիտը , լսէին

ք՝իւզանզիոնբ : նուկ եւ իգամոլ եւ բաղում անառակութեամբ վա­ կարկաչումր աղբիւսներուն , ձայնը Հովին, բւլգիւ–

ք\ւ վերէապէս երկու Հակառակս րգնե ր բ Հա­ լ՛ է ր զթագաւորութիւնն »։ նբ միէատներուն ու բոյրբ ծաղիկներուն : Ու֊ °՚՜

մաձայնեցան ։ Ամէն անգամ որ Աբեւելքք եւ Արեւ­ Ա . է)աՀակի ի։ ր ա ա ն եր ր ի զուր էլանցնին ; զեդին իրենց կտու.ցներէն դոլրս կ՚ելլէր փռուե­

մուտքը իբաւախոՀութեան եկած են ֊Հայերն են որ ճշմ արիա եղերերգս ւթեան մ ը պատկերբ կուաա յ լու Համ ար Հովիտին մէէ , լեռնե բու լանէին , ան–

միշտ տուժած են ։ տոՀմիկ պատմիչը։ ղխնդիբս, քանզի միշտ իշխանավախք լեալ են եւ
տիրատեացք» :
Այս անգամ քՒէոգոս Ա եծ , ա յն կա յս ր բ . որ « Ե" իմ Հիւ անգ բայց Հաւատացեալ ղ առնու ֊ մ եր
պատասխա­ դբսե–
Աուրրեբու կարդբ դասուած է Բիւղանդիոնի եկե­ կբ չեմ փոխեր առողէ դայլի Հետ», կբ Պատասխան՝ որ մեր պա ամ ո ւ թեան եւ որո լ–

ղեցիէն, էթապոլՀ ի Հետ՝ դաշինքով մը՝ կր Համա­ նէ Աուրբ Հայրապետը ։ , նկարագրի ամէնէն յատկանշական գի&ը կը ո–
իշխա­
ձայնէր բաժնել Հա յ ա ս ւո ան ր (387 թուին՝) ։ Նախարարները կբ դիմեն Արեաց արքային
Հայ իշխան– ւո րէ ։ Հայոց ի շխ աններ ր Հ ինէն ի վեր սով
Հ իաժանեա լ աշխաբՀս Հայոց պատառեցաւ Վ^ռամ ք՝ ՝• ի որուն շատ Հաճոյ կը թոլի
թիւն ունին իրենց թագաւորը թշնամանելու.,
երկուս ծուէնս րստ օ ր ին ա կի Հնաց ե ա լ ձորձո յ» , ներ ու մե ղագրանքբ Հ
րովՀետել միշտ տիրատեաց են անոնք եւ
կ* Րսէ պա ամ իչբ : Ինչ որ մեղ կը միսիթարէ , այն է որ , Արեաց նութիւն փոխող։
Արշակուն­
/• ի ւգան դա կան բաժին Հա յ ա ս ւո ան ի մէէ արքան առանց այլեւ այլի վերէ չի տար

շատ չանցած դագբեցաւ Հայկական կեանքբ : եաց թաղտւո ր ո ւթեան ։ իսկ Ս* ԱաՀակ, կրօնական աշխարՀաՀայեաց–

կայս բեր ր ՀետզՀետէ վերէ տուին Հայ նախարար­ Ատեան արդարութեան , մեղադրողներն այն­ քով տարուածդ ՛չի կրնար առաէքբ առնել նախա­

ներ ու ժառանգական առանձնաշնորՀ երուն : տեղ են , ինչպէս եւ մ եղաղ րեալր , Հա յոց վ երէին րարներու վատ տրամադրութեան ։ Անոր Համար

Տ ունակ ան բա՛ժինը դարձաւ բ ի ւ ղան դա կան թեմ - թադաւոբբ , երիտասարդ Արաաշէս : Աո տ ա շ ի ր ր : Ա ՛Ներսէս ի մարղարէութիւնն է ոբ կր կատարուի ,

ու կառավ արուեցաւ կոմսերով ֊ ժամ տնակաւ ո ր <յ; ԵԼ կուտեալ իշխանացն Հայոց բաղում աղ­ չէռ որ ան Գնէլի սպանութեան առթիւ անիծած էր

կառավարիչներով ։ տեղաբանութիւնս եւ ազգ ազդի խօսս անարժա– Արշակունեաց տոՀմը ։

Այս Հայաստանին մէէ է որ , զու բկ իր տոհ­ նութեան ի վերայ թագաւորին իւրեանց» • Ար՜ ինչպէս բոլոր ճակատագրապաշտ ժողովուրդ­

միկ Հայ իշխաններէն , ապագային Արաբբ պիաի ղարուքԺեան ճշմարիտ ատեան մբ կբ սա ր քո ւ ի ։ ներու , նո յնպէս ալ Հա յոց մ էէ , զօրաւոր էր ա–

գար դիւրութեամբ Հաստատել իր գաղոլթներբ , Արաաշէս կբ պա շ տպան է իր պատիւը նէծքի Հտւատքբ ։ Այսպէս՝ Հայրապետը եւ աւա–

տրաքացնելու Հայոց աշխարՀի այս բաժինը^ Հ Ամենեւին ոչ գիտեմ զիս չ խօսեն ել չ ա ր ա - դանին տարուեցան այգ Հոսանքէն , գաՀակալբ

Ա1 ելիտինէ , Ծոփք , \,փրկերտ ելայթւ ։ խօսեն դոքա ղին էն , այլ որպէս Աքովոր են ի րսէ տապալելու փոխարէն , խորտակեցին դարաւոր

Մի՚կչ սլարսկական բաժնին մէէ Հայ մշակոյթբ յ>շնաման1ղ զտեարս իւրեանց, ըստ նմին օրինակի ռակ ո (428 թուին) :
զՀ՚եր կամ աղ իւրե՛անց (Մնա՚ցհսգր յաջորդով)
սլ՛ իա ի վե՝րիս–ձիւղէ՝ր % այնտեղ ղ*րի զիւտբ, այն՛տե՛ղ եւ այժմ կա մրէք կաաիաբել ՝ԼԱԴ\ԱՐԵ ՄԵԼԻք՚ԵԱՆ

Fonds A.R.A.M