Page 104 - ARM_19-1946_01

ա ա. & ՝& ա

Ծոսգխ Գասախօսաբևակ Հ Ա Տ Ե Ր Ը ԱՏՐՊԱՏԱԿԱՆԻ ՄկԶ գաւագրութեանց , որոնք կբ սպառնային ոչ մէ–>
ա–
այն Ատ բ պատ ական է , այլեւ ամբողՀ ^1 արս կահ

յեր ու գո յո ւթեան է

Ժող • Համալսարանէ պա ամ ութիւն բ , զոր ներ­ Միրզա - Հէւսէյէն խան, ոբ նշանաւոր էր էր քհէհբանէ, քԽաւրէզէ եւ. Խոյէ թուրք հիւպա­

կայացուցի անցեալ անգամ , հետաքրքրութիւն հայասէրութեամբ , պաշտօնանկ ԸԱալով Ա ալմաս– տոսները միաժամանակ գործի կը լծուէն : Խոյի

պատճառեց մեր մ ա ա ւո ր ա կ անն ե ր ո ւն , որոնք ցաւ. տէ , Խոյէ եւ Աւրմիո յ Ա ա րփարաստական (՚Բբէս– հիւպատոս Ոիգա պէյ ձերբակալել կուտայ Աււա^–

կլա յայանեն որ չենք կրցեր շարունակել։ տոնեանե բու դատէ պաշտպան պաշտօնեայ) պաշ­ նոբգական տեղտպահբ։ կբ խլոլի անոր կնիքբ ել

կարելի է անգամ մը եւս փորձել, կ՝ըսեն տօնէն , էր տեգր կբ նշանակուէն ուրէշ կեղեքէք Աաբաճեանէն վրգ *է ուղղուած յեղափոխական ,

չատեր եւ հարստահար է չ սա րփա բա սաներ : Ասոնք 1լ որո­ դա ւա դրա կան կեղծ նամակ մբ պատ բաստ ո լելով ,
ա.
շեն Բ՝ուրքիա յէն Ատ բ պատ ական ապաստանած՜ կբ ղրկուէ Ամ էր - Նէզամէն ։

Թող փորձեն , եւ ես փորձողներուն հետ պի­ քհրքսւհայերէն գլխահարկ հաւաքել եւ մինչ այգ , Վերջինս կը ձեռնարկէ կարգ մբ խուզարկու–

տի ը լ լ ա ^ * Մի՚եչ այգ» ոսրէլ\ **Րագէր ^ԼՀ ։ Հայերու քով գտնուած՜ մանր մունբ գէսքերբ ժող­ թեանց ել կբ ձերբակալէ մօտ \ 00 Հայեր , չարա­

Փարիզի Հայ երիտասարդութիւնը, վերջերս , վել։ Այս խնգիրներուն մէ^ ալ Խոյի թրքական չար տանջանքներու ենթարկելով ՚.

՝ յ ո է ֊ զ ի չ Էգ մ ր ցո յց կուտա յ խատուտիկ դասա­ հիւպատոս բ , Ր իգա աէյ մատ ունէր ։ V՛ա հ աժաա նդը անձամբ ամ էն բան քւգելէ

խօս ո ւթ ի ւնն ե ր սարքելով : ի) ատ ուա ի կ կր կոչեմ , Այդ օրերուն՝ Հթ՚իկակ ցեղի պետ քիւրտ Մահ– վռրջ * կը յայաարաբէ ք՚Ւաւրիզի թուրք հիւպատո–

որովհետեւ ա յգ դասախօս ո ւթիւննեբը ա չքի հա֊ մատ տզա ամրացած՜ թուրքեւպարսկական սահմա­ սէն, Նօվբուզի տօնէն օրը՝– «&եյւ Րիզա պէյին

մար են եւ ոչ թէ ականջի ւ Ծրագիր չունին, նի վրայ ճարայի բերդին մէ^, երկար ատեն գի– գրեցէք որ իր տեղը ճանգի սա նստի» :

թոզ խօսողք խօսի ինչ նիւթէ մասին որ կ՛ուզէ, մ աղբեց Պարսից զօրքին՝ ՏաԼորդ տարուան Աայէսէն, Պարսկաստանէ

Հոն ո շուլու կղզիին բնակչութեան մասին, Վլան– Այս խառնակ վիճակին մէ^ թ՝աւրիզ կուգայ ղէաքեբը քննելու կ՛՚երթան Վանէ ա՛ս գլէ ական հէւ–

կայի ծ՜անօթ քանքարին մասին կամ բնազանցական Վանի անգ լ • հիւպատոսը, որ Աալմաստ ալ այ ց ե֊ պասէսս հաբէլրապետ էլէըթ ե-Տրապէգոնէ ռուսա­

տեսութեանց մասին ։ Կլա րաւէ որ սրահ ր լ ե ց ո լի Լ^լէ ^յ՚Սէ. » Վաս վերադառնալով թուրք կառավա­ կան բնգհանուբ հիւպատոս Ալէ քսան ար Նէսվէուս։

ունկնդիրներով։ (^ամանակին խստիւ քննադատե­ րութեան կը յայտարարէ թէ թուրքեւպարս իկ Խ ա դա ղո ւթ է լն ը նոր էն կը վերա հ աստա տ ո լի ;

ցի ուժի այդ ամ ուլ վատնում ր ։ Աւելի խիսա քըն– սահմանի վրայ հաւաքուած՜ Հայեր 1լ ուզեն յար­

նագատութէւն մ ր յառաջիկա յին , եբբ ներկա յա– ձակիլ թրքական սահմաններուն վրայ ։

. ցնեմ երիտասարդական շարժումն եր լա եւ ղանոնք Այգ ատեններ բ անգլիական եւ ամ երիկեան մի­

ո գեւոր ո ղ վարդապ ետ ո *~թի ւնն երր , թէ ինչ կը սիոնարներն ալ Հայոց թշուառութիւնբ շահագոր­ Աա ր պա տ ա կան ի Հա յեր ու մ եծամ ասնութ իւնբ

նշանակէ երիտասարդութիւն բառը , ի՛նչ պա ամա–^ ծվելու, Հայէ*ՐՐ բողոքական դարձնելու լծուած՝ միշտ բաղկացած է հողագործներէ , մանր հողա­

կան դեր կը արուի երիտասարդութեան եւ ի՛ոչ է էին, ոսկիներ շռսյյւ^ւոՎ ։ տէրերէ , կամ աղայի, խանի հողեր մշակողներէ X

հՅ ա ռա շ% է դպրոցէն տեսութէւնբ այգ հարցեր ո ւն Հքաբժումը ա յն աստիճան սարսափելի կր Փոքրամասնութէւն մբ կազմած են առեւտրակտն–

մասէն ։ Այժմ կ1 ուզեմ ա բձանագրել մէայն , էբրեւ թուէր որ Հայերր ՀԱայր եկեղեցիի գրկից անպատ­ վաճառականներ բ ^մեծաքանակ թէ փոքրաքա­

կազմակերպուած ղասախօսութիւն , երիտասարդ ուելու^ ռ Ր^ւէլԳՐ փարատելու համ ար յաճախակէ նակ) , բարեկեց իկ կեանք մր վարած են նաեւ ար -

բժշկուհիի մը ծբագէրը , Տոքթ * Բէկզատեան դիմումներ կ*Ր1լայէ" կաթողիկոսին ։ հեստաւորներբ Հդերձակ, կօշկակար , ոսկերիչ ,

վերջերս կբ ձգտէր մանկատածութեան ժողովրդա­ I 897ի ն թրքական գոր ծխակալները աւելէ սան­ երկաթագործ, ատաղձագործ , զէնագոբծ եւն * ) ։

կան ամպիոն մբ հիմնել։ ^եղեցէկ էր ձեռնարկը, ձարձակ դառնալով, շարժման մէ^լ կբ գնեն քրտա– Բացարձակ միապետական թէ սահմանադրա­

սքանչելէ էր ծ՜րադէրբ եւ Նայբ աստիճան օգտա­ կան աւաղակախմ բե ր բ, կը յարձակէն Աալմաստէ կան միապետոլթեանց օրով , ինչպէս պարսէկ ,

կար , մեր եբիտասարգուհինեբուն ուսուցանեք եւ Խոյէ վրայ։ Րէղա աէյ ալ էր ճէւադայէն հնար^ թաթար՛՝, ասորէ, քէւրտ հողագործները, Հայերն

մսաակայնրութեեանլ աո.ոարղու^եասպտըա հակ, ակնազմլայա խն օսմաակնանր ամ,րանասն խօու­­ քՐ ցո յց տալով , կբ յազողէ քիւրտերու մէֆո ց ուի ալ, մանաւանդ հողադուրկները , տնտեսապէս տա­
թի ւննե րով : Ա ամուլին մէջ աննշմար անցաւ այս
կոտորել Խոյէ Վառ գիլզի 200 ՀայռՐՐ՚՛ Յարձակ­ ժանելէ աէիճակ ունեցած են :

կարեւոր ձեռնարկը, եթէ չյիշատակենք ակնարկ ման եւ կոտորա&ի 1լ ենթաբկաալին նաեւ Աալմաստի ԱյԴ ի՛՛կ պատճառով հողազուրկ տարրեր ,

մը , որ կը քն ագատ էր երիտասարդ բժշկուհէէն Հբմպանաւա, ՚Բեաբէկ, Ապանէկ գէլղւրր։ Լհայ , պարսիկ , ասորի , թաթար) նաեւ մաս մբ

գործ՜ած՜ած– բառը , մանկաբուծութէւն ւ ( Փա կա­ Րէղա պէյ ՔաՀ"Տ1ռ^Րուլհլով , ահղաաէ ի մ ի Փո­ հոգատէ բեր , ստուար բազմ ո ւթ ե ամ բ գէմած են

գի ծ ի մէջ բսենք միայն որ ճիշդ է մ ան կա բաա ւծ ո ւ– սով կ՚աշխատի հ ամ ողե լ ֆարսից կա ռւս վա ր ո ւթ ի ւ– պանդխտութեան , էբենց եբէաասա բդութէւնբ

թիւնբ , որովհետեւ մ ան կա տ ած՝ ո ւթ ի ւն բ եւ մ ան­ նբ որ Հա յերբ հեռացուին , տեղահանուին Ատր– անցբնելով օտարութեան մէջ :

կարս ւծււ ւթ ի ւնր տարբեր բաներ են , Ա)րանսա– պատականէն ։ Արդար եւ , մ աս մ բ Ատլմ ասաց ինե ր

ցիներն ալ հիմ ակ սկսած՜ են գործած՜ել Օս1է1Մ6 ^6 տեղահ անուելով , $՝աւբիզ կր զրկուին , նո յն թուի *Բ էլրտեբբ կամ է բրել ծ առա յ աշխատած են

1*6ոք&Ոէ եւ <1՚6ոքշւՈէՏ բացատ բո ւթէւններբ) ։ Օգոստոս 25/՚5ւ : ք^այց Հյահին կտրուկ կարգագրու­ տեղացի հարուստներու քով, կամ թրքական սահ­

Ղ*ժբա՛իւ տարաբ յաջողութիւն չգտաւ այս ձեռն ա ր– թեամբ չարիքներ ր արմատախիլ կ^րլլան ։ մաններու վրա յ աեղաւո ր ո ւ ե լո վ , զբաղած են կո­

կբն ալ, որ այժմ կարծ՜եմ կբ քնանա յ մեր Ժող* կարճատեւ անդորրութիւն մր կը յաջորդէ սոր ղոպուտով կամ խա շնար ածութեամբ ։ Պ արս ի (լնե­

Համ ա լսարանէ ձեռն ար կին մ օտ : ծախողութեան լ՛ էն մաս մը, սովորութիւն ունէր Պոլիս երթալ էր

պատճառն այն էր, որ ՚էարէչ բժշկուհէն էր գասա– բախտ ը որոնելու համար , մ աս մըն ալ կ ո վկա ս

ի՚ՕԱՀՀ ւթիւննեբ բ կապեց Ֆրանս ահա յ Ե ր էտաս ար­ կով՝ օժանդակութեան կանչել ձայնասփիւռը ՝ յ^ւ քիուսաստան ։ Հա յեբն ու Աս ո ր էն ե ր ը կ ո վկաս

գաց ՝Հք էութեան բաբելական **ւ ղմ֊օլկի՚2Հ , փոխա*Ա՚յյկ ՝ Օրինակ, Երե ւ ան ի կառավա բութ իւն բ ձայ­ եւ 11-ուսաստան ;

առաջնորդ հանդիսանալու հետեւեւյալ անասն ս եւ նասփիւռի զօ բա ւոր կա յանով մ բ, օրուան որոշ Ա յսպէսով՝ պանդուխտները կը ջանա յէն է–

ստորադասեց իր ձեռնարկբ , տնյարմ ա (՝« ժամ եր ժամերուն, կը խօսի Ափէւռքէն հետ։ ժող* Համա­ րենց հ ա յ բ են է տանն ու հողին կառչած իրենց ըն–

նշանակեց , ել ի վերջոյ մեռցուց կենդանի այգ լսարանէ մ շակուած՜ ծ՜րագրով մ բ , քյ րեւանէ ձտ յ– աանէքներու առօրեայ ^"Գ^՚ՐԷՀ թեթեւցնել, մէւս

ծրագիրը : նասփիւռէն կբ խօսէն պետական համալսարանէն կ՚՚ղմէ՝ քէչ մբ դրամ աւելցնելով եբկէր վերագաւլ–

Հ * 0 * Ղ՛ * Նոր Ա երունգբ եւս դասախօս ութ իւն– բոլոր ալասախօսնեբբ Հայոց լեզուէ, գրականու­ նալ, կտոր մը հող , տուն մը, լծկան մը դնելու,

ներ կազմակերպած՛ է, բայց լրբութիւն գնելու հա­ թեան , պատմութեան , գէտութեանց եւ բնգհա­ կամ սեփական գործ մը ապահովելու համար :

մար էր նպատակին մէջ խորհ ուրդ եւ թելադրանք նուր զարգացման համար անհրաժեշտ նէւթերու Պանդխտութեան գլխաւոր պատճտռներէն մ է–

կբ սպասէ էր երէց բԳւկերներէն : կամ մասնագէտական ծ՜անօթս ւթիւննեբ ո լ մասին։ կրն ալ տուրքերու ծանրութէւնը եւ ՀՀ խ ան ֊ խ ա լան–

Անոնց կ՚ուղղեմ ուրեմն է մ այս թելադրանք­ Ար տ ա ս ա հ մ անէ մ է ^ , ամ էն Հա յո լ տուն , որ կբ ներ՚ֆու կեղեքումները եղած են ։

ներս , ծրագիրի ձեւով : կա պո ւէ այգ դարո ց ին կամ Հա յո լ ձայնին , կրնա յ \9\4էն գեռ կայէն գէ՚֊ղեը (Հ այաբնակ , պարՄ–
կաբնակ կամ խառն) , որոնց բոլոր մչո՛կ^/ի *>ո–
X Աորվիլ ինչ որ պիտի ուզէր սորվիլ եթէ ապրէր դերբ եւ տուներ բ խանի մը, աղայի մը ս ե վւ ա կա­
նո վժ ի ւնն էին ։
Պղատոն գրած՜ էր էր համալսարանէն ճակա­ իր երկրին մէ^ւ կարելի \ ամէն գագթական Հա–,

տը* «Աներկրաչափ ոք մ է՛ ներսամտցէ^ : Այն շրբ՜ յոլ տուն Է^՚Յ^^Է ^ * ա ձ ^0։Ոէւ\^ Հ այ լեզուուի, հայ­

ֆանին , բարձրագո յն ուսում բ սրբագո րծութեան կական թատրոնով, հայկական դպրոցով, ել առ– Հողազուրկ գի՚ւղա>ցինեբ ը կ՝ աշխատ է էն , կբ

արժէք ունէր , դասակարգային իրաւունք մբ դառ՛ տուբնէ մինչել իրիկուն , կը բաւէ որ դարձնէ տքնէին , տոկոսէն տոկոս տալով պար տ ա մ ուր»

նա լու համ ար աւելի ուշ ազնուապետական ի չվսա- իր ձա յն ա ս փ ի լռին կոճակը ։ հակնեբ կբ ս տ ո բ ա գր է ին , ցամաք ո ւ չո ր հաց մ բ

նա թ ե անց շրջանին : Այժմ, ժոգաիրդապետական 0* յ աէտք չկայ երկար սպասելու, շուտով ապահովելու իրենց գաւակներուն եւ կ՚աշխատէին

աւանդութեանց եւ բն կեր վար ական ս կզրո ւնքն ե– 1լ իրականանա յ եւ կր տեսնէք։ կալուածատիրոջ հողերուն վրա յ :

բու արմ ել որմ սան այս շրջանէն՝ բարձրագոյն ու– ք*մ ծրագիրս ա յս չէ , սա կա յն ։ Այ՛լ ա յ դ ծրա­

սումբ հացէ պէս է , «"^ էլտշէւատէ , նա էլուտէ՝^ : գրին վրայ հիմնուած՝ առժամեայ տարբեր ծրտ– Հասոյթը հաւաքելու ատեն գիւղեր կը խու­

յ՚^նչպէս կազմակերպել այգ աշխատանքր, աարպէս դիր մը ։ ժէին կալուածատէրերու գործակալները , ծեծի ք

ղի իմացական ա յգ հացէն բաժին ունենան բոլոր Ա տեգծել Վա ր չութ՚ իւն մ ր ։ Այո վաբչոլթիւնր սպառնալիքի ա ղալեց ո ւթեան տակ կը հաւաքէին ու

գբկեալներբ ժոդովուրգի գաւակ , ահա հարցր : կապ կբ հաստատէ մտաւորական մասնագէտներու կբ տանէին գիւղացիին քրտնաջան վաստակը :

ճէշդ է ոբ այդ հոգը պետական հոգ է , եւ ա– հ ետ , վճարում ով ստանալու համ ար շաբաթական Ու գիւղացին նախորդ ձմրան բրած պարտքը

մէն երկէ ր ունէ իր կրթական ազգա յին ծ բագի ր– գրաւոր երկու դասախօսութիւն ԼՀայոց լեզուէ , դեռ չվճարած, հարկադրուած էր մ տածել նոր

ները , ատոնց պատ մ ո ւթ ի ւնն ալ ծանօթ է սկիզ­ աղատմ ու իք ե ան , դրականութեան , գէտութեանց պարտք ընելու մասին, եթէ կրնար ճարել նոր

բէն մինչեւ մեր °րերը բազմահատոր դիրքերով։ մ ա ււ ին ) յ ք^ոլոր այգ դասախօսս ւթէւններբ կբ հ ա– պարտատէր մը։

Ծանօթ չէ միայն տարագիր ժողովուրդներու գրպ՜ ւաքուէն վա ր չո ւթ եան մ օտ , որ ա յս անգամ կապ Հողազուրկ Հայուն վիճակը չէր կրնար տար­

բոցական գործ՜բ, որովհետեւ ամէն երկիր 1լ արգի­ կբ հաստատէ Երիտասարգաց Ա՝իութիւննեբոլն րեր րլլալ միւսներէն ։

լէ դպրոցներ բանալ փոքրամասնութեանց համար : հետ ,-—- ա յգ Ա իութիւննե րբ կը պատրաստեն դա­ Եւ ահա աշնան , ամենազգի պանդուխտներու,

Այս պա յմաններ ո ւն մէջ՝ կարելիութփւն կա0 յ , սացուցակ մը , կ՝արձանագրեն էրենց անգալքները կարաւաններբ ճամբայ կ^էյսայէն դէպէ Զուլֆա,

բնգհանուր ծրադիրով մբ, ազգային լեզու եւ մ շա– էրբել ունկնդիր ուսանող ^ եւ որոշ գումար մբ կբ անկէ Կովկաս , Պոլէս եւ քիուսաստանէ խորերը

Կ"յթ .ւ աս աւանգելու այն տարագիր բազմութեանց սԼ\ա ր են Կեդր . Վ ա բ չո ւթեան : Դասացուցակին հա­ երթալու համար ։

որ ցրուած են զանագան երկիրներու մէԳ ։ մաձայն , կր հրաւիրուին ունկնդիրները ել Ա՝ իու­

- Այո : թեան ց վարիչաւ երբ , յանուն դասախօս ին Լոր ներ֊ Այսուհանդերձ , Ատրպատականցէ Հայը շնոր­

Ա յ դ կա ր ե լի ո ւթ իւն ը կուտա յ ձա յնասփիւռր : Կայ ւէ բԱւյՑ իրր^՛֊ թէ ՚ա ս է որ կր խօսի), կր հիւ էր աշխատասէրութեան , նախաձեռնութեան

Բոլոր անոնք, որ գլուխ կ՝արդուկեն կրկնելով մեր կարդայ դասախօսութիւնը։ Եւ այսպէս գաղութին եւ խնայողութեան , կրցած էր համեմատաբար ա–

մամուլին ծ՜անօթ ծոյլ տեսակէտը թէ կարելի չէ գլխաւոր քաղաքներուն մէ$ , նման դասախօսու­ ւելի տանելի պա յմ անն ե ր ստեղծել ։

հայ պահել նոր սերունդը օտարութեան մէջ , հա– թիւներով , կբ ստեզծուի զսլրոզ մ ր , -—- Ժո։Լ • Ան կբ պահէր էր աւանդական սովորութիւն–

ԳոՐԴակէց էեն էրենց դարաշրջանին ՚. Անոնց պէտք Համալսարան մը ։ Եթէ Միոլթեանց վարիչները ներբ եւ կր նուիրուէբ շինարար աշխատանքի ։

է նախ հասկցնել թ՛է շատո՜նց անցաւ ՈծեՕՈ 1ՈԱ1՜66^ հ եզինա կո ւթ ի ւն ունին կամ գիտեն կարգապահու­ կրթական , մշակութային եւ յեղափոխական

դարբ, է^է այլեւս չկան ազգեր իրենց իմացա– թիւն պարտագրել, յաջողութիւնը ապահով Էհ ձեռնարկներր Աա ր պ ատակ ան ո ի Հայուն նուիրա­

կառն ս ահ մ աններուն մ է 9 ապահ ուի ել ան բոն ա րա– Այս ծրագիրը քիչ մբ գժուար է թերեւս ծոյլ կանս ւթ իւննեբն էին ։

րելէ ^ թէ ա յլելս չկան ժ ո ղովո ւր դնե ր իրենց ազ­ միտքերու համար՛. Ի^նչ րնեմ , ես չեմ "իրեր դիւ­ (2) Ա– ՏԱՐԱԳԻՐ

գա յին աւանդութեանց պաան է շն եր ո ւն ետ եւ ինք­ րին բաներ ր , ոչ ալ ծ՜ոյլ մտքերով տարուած երի­

նավար եւ ինքնօրէն : Մարդբ այլեւս աղատ չէ իր տասարդութիւն մը Հ Իւք գերեզմանին դուք չմօտենաք ,

ինքնատպութեան մէջ,՛—• 1Ո\,Շ1բԽԽՅւճօոի այս գա­ Ատոր համար՝ յաջորդով քննադատութիւնս Թողէ՛ք որ հանգչի իմ սիրտը յոգնաձ֊ ,

րուն պէտք է վեր ազն ահ աա ութ եան ենթարկել ազ­ երէտասարգական շարժումներու մասին, *լս*լելու Թողէ՛ք որ լինեմ հեռաւոր , մենաղ , -

գութեան գաղափարը, մանաւանդ ազգային մշա– եւ շարժելու համար ծո՛յլ միտքերը։ Չզգամ , որ ղայ սէր , եւ ցնորք ել լաց յ

կո^թ զար՛գացնե՛լու ծրագիրներր : էէյդ նպատ՚ա– ». 1ԱՐԳՈՒՆԻ Վահան Տէրհան

Fonds A.R.A.M