Page 38 - ARM_19-1945_04

2 «Ա❁ Ա *

ԿՈՄԻՏԱՍ ՎԱԲԳԱՊԵՏԻ յայտնի Հայագէտ Հիւրշմանի աշակերտն էբ : ԱՀա ԱՌԱ *ծ Ա Լ Ը
վերա­
սա էր այգ ժամանակուայ Գ* ճեմարանի

ՅԻՇԱՏԱԿԻՆ տեսուչն ու աստուածաբանական առարկաների ու­
(Մահվան տաոնամհակիս առիթով)
սուցչապետը։ ՛Նրա օգնականն էբ մեր նշանաւոր Որքան կր Հեռանայ մենէ անղուգական կոմի–

բանաստեղծ ՑովՀաննէս 3 ովՀ աննէ ս եան ը , մ իա - աասր, այնքան խո րապէս կր զգանք իր արժէքին

ժամ ան ակ քիուսաց լեզուի եւ ռուս զ բա կան ու - մեձ֊ութիւնր, նման այն Հսկայ եւ բազկատարած

Մեր արդի նորագոյն եըաժ շա ութ իւն ը երե. թեան եւ բնգՀ անուր գր ա կանո ւթեան ո ւս ո ւց չա - չերան՝ որմէ քանի կր Հեռանանք, այնքան աւելի

ա ագան գա ւ ո ր ներկայացուցիչներ է ունեցել պետը, Կ իլիկի" յ այժմեան Հայրապետ Տ* Տ* Գա­ կ՚րմբոչխնենք անոր վեՀ ութիւն ր : կոմիտաս վար­

Ա.— Հ ա ն գ ո ւ ց ե ա լ Մ ա կ ա ր Ե կ մ ա լ ե ա ն ը Պե - րե գին կաթողիկոս Տովսէփեանը Լայփցիկի Համա­ դապետ եղաւ Հանճար մր որ մ իա ցուց գիտնականի

աերրոլրգի բարձրագոյն երաժշտանոցի Լկոնսեր - լսարանի փի լիս ոփա յո ւթե ան գոկաոբ ,ասաուածա՛ Հմտութեան մեձ֊ արուեստագէտի իր խոյանքր :

էիաաուար ) Հիմնադիր երաժշտագէտ քիուբենշտէյ– բանական առարկաների ուս ուղ չապետն էր : Հան­ Վանականի միապաղաղ եւ չարքաշ կեանքր

նի ամենանշանաւոր եւ սիրելի աշակերտը մեր մէջ գուցեալ 0ուսիկ վրգ * ԶոՀրապեանը , յետոյ Ո՝ոլ– խստամբեր ինքնամոռացումով՝ զինք լծեց նուի -

Հիմք է գրել կանոնաւոր , ղու ա եւրոպական մտքով մ անիո յ թեմի առաջնորդ ք՝երլինի Համալսարանի բա կան աշ/սատանքի մր՝ որուն շնորՀիւ կրցաւ

Հոգեւոր բազմաձայն ե րամ շա ո ւթե ան , իր ներդաշ­ շրջանաւարտ եւ, Մ ոսկուա յի Համ ալսաբանի ի ր ա - Հաւաքել եւ ճոխացնել ժողովրդական երդերու իր

նակած եւ Հ ր ա ւո ար ա կա ծ պատարագի արար ո ղու– ւագէտ գեբմանեբէն լեզուի ուսուցչապետն էբ , պաչարր , պատրաստել անսպառ Հում նիւթ իր ա–

թեամբ ։ Եղնիկ վրգ* Գանջեցեան լեզուաբանութեան ու - պագայ բեղուն գործունէութեան Համար ել. զա -
ԲԽ— Հ ո գ ե լ ո յ ս կոլքիտաս Վ ա ր դ ա պ ե ա Աողո -
սուցչապեաբ նորիցս վախճանուած մեր այժմեան նոնք մչակելով դարձնել բանաստեղծական գոՀար–

Երեւ ան ի Հ ամ ա լուս բ անի ուս ո ւց չա պ ետ եւ ակա - ներ, ՚չարաՀիւսել եւ բիւրեղացնել ղեղ1կական

լքոնեանր զա բ գա ց բ ե լ է աւելի ու առաջ տաբել Մ • ղեմիկ Մանուկ Աբեղեան , Հայոց լեղուի եւ դրա - ինքնաբուիս երգեր :

Եկմ ալեանի գործը , մեր Հ ոգեւոր ե բ ամ շա ո լթ ի լն բ կանո ւթ եան ուսուցչապետ , Ատ * կանա յեան եւլն • Սրբազան առաքելութիւն մ րն էր Կոմիտասի

. ներդաշնակելովդ պա տ ա ր ա դի ա բ ա բ ո դո ւթ ի ւն բ , —- բոլորն է լ ճեմ ա ըանաւա բա էին ու եբջանկայի - նուիրում ր, զոր ան ալսեեցուց տալով Հայ ժողո -

ինշպէս եւ շատ բազմ աթիւ եկեղեցական տօներ ի շա աա կ Արմ ան ե ան պատրիարքի աշակերտներն վուրգին նուիրական գիտակցութիւն մր իր թա -

շարականները֊, իւր Կոդմից Հիմք Գծելով կանոնա­ էին։ Ոչ ճեմարանական պբօֆէ սօ րնե բ ից յայտնի քուն արժէքներուն մասին ու երկիւղած եւ վեր -

ւոր , զուտ եւրոպական մ տքով մ ո գո ւէբդա կան եր– է ին նշան աւո ր մ ան կա վա բժ Ա եղբաք Մ անգինեա– մեռանգ Հաւատք մր ցեղային սա եղծ ագո րծու -

գի ւ աժ * տ ո ւ թեան ն ը , ա յժմ եան խո րՀ րգային Հայ ա ս տ ան ի մ ա յրա - թ իւննե բուն Հանդէպ :
9>.—. Հ ա ն գ ո ւ ց ե ա լ Ա լ է ք ս ա ն ռ ր Սպենդիարեանր
քաղաքի ո ւս ո ւց չա պե տ լեզուաբան եւ ակադեմիկ Հա ք տոՀմիկ երաժչտական արուեստին Հիմքր
Պետելւբուբգի (այմմ Լենինգբագ) նշաանհա ւո ք
Հրա չեա յ Աճառեանբ , յա յան ի զ ի ան ա կան եւ ք)) որ ՚– դրաւ կոմիտաս վարղապետ, օդտուելով Հայ ժո­
բ ամ շտ ո ւթե ան ուսուցչապետ (հիմ սկի յկոբսակովի
Հ բղային Մ իութեան եւ Հա յոց Ակա դե մ ի ան ե ր ի ղովուրդի ինքնատիպ ել բնազդային ստեդծաղոր -
տագանգաւոբ աշակերտը եւ Պե տեր բուրգի բարձ
անդամ Ակադեմիկ Տակոբ Մ ան,անգեանբ , Ա իրա­ հութիւններէն եւ շնորՀիւ իրեն Հայ երզր ստացաւ
երաժշտանոցի շրջանաւարտ բ Հիմք է գրել կանո­
կան Տիգբանեան , իրաւունքի հ֊ նոըաղոյն փիլիսո­ ինքնուրոյն դիմագիծ :
նաւոր , զուտ եւրոպական մաքով լարաւոր եւ օ–
փայութեան ուսուցչապետ եւայ՚լն ։ Աոքա բոլորն Կոմիտաս ճչմարիտ Հնախոյզի պրպտումով
վւեբային երաժշտութեան, որի անունով է լ կոչ *
էլ կոմ իա աո վրգ * ի մ եծ տաղանդի Համ ակի բներն առավին անգամ րմբռնեց Հայ ժ ողովրղական երա­
ւում է այժմեան Երեւանի Հայոց Պետական Օվւե–
էին եւ սիրաՀաբնեբը։ կոմիտաս վբղ՚բ շ/՛քա"/ս՛ա— ժշտութեան չքնաղ եւ կա/սարդական գեզեցկու -

թւ րոնւ մ էջ իր տաղանդի անՀու– ո ւ ած իբ սիրելի աւագ ընկերներով սկսաւ իր ղոբ– թիւնր եւ անգերազանցելի նուրբ ճաչակով երեւան
Ս ա կա յն ա յս երեքի
ծունէու֊թիւնը ։ 1899 Աեպտ ՛ի վերջերը լրանում Հանեց անոր մեծագոյն արժէքր։
նութեամբ եւ կատարած մեծ գերով կոմիւոաս
Ալա­ էբ Գէոբգեան ճեմարանի գոյութեան քսա%եւՀինգ Այս Հսկայ աշիւատանքր տարաւ Կոմիտաս,
վաըդապետբ , որ ի մաՀուան՛ տասնամեակբ Հայկական
տեղն է տարին եւ Հ ան գի սա լոր կերպով պիտի առնուէր Համբերատար յամառութեամբ չրվ^էով կանգ
նում է այսօր ֊ Հոկտեմբեր 21 , առաջին երգեր ր
Ա՛յգ պատկառելի Հասաատութեան ՚Հ^ամեայ յո - դալառներր եւ գիւղէ զ ի Լ զ ^ աւանէ աւան զանոնք՝.
գրաւում ։
՚բելեանբ յ կոմիտաս վրգ • ի առաջ դրուած էբ երգ­ առաւ Հաւաքելու՝ ժոզովոլրդի Հարազատ

կոմ իտաս վարդապետը ծնած է Տաճ կա ստ ան ի չական խումբ կազմակերպել շքով կատարելու այգ ե յետոյ գտելոլ եւ դասաւորելու Համար

կուտինա Լ՝ԲէօթաՀ եա) քագաքում 1869 Աեսլաեմ - տօնբ։ Ա սլա ս ւո ւ մ էին Հիւրեբ քիուսւսստանի բոլոր Կր յիշեմ իր մէկ գասախօս ու թ իւնբ Ւգ^ԻբԻ

բերէ շ֊եին : Աւազանի անունն էր Աոզոմոն ։ Երկս*֊ նշանաւոր Հա յ դա ոո ւթն ե բ ի ց , ա յ^եւ ա բ տ ա ս ա Հ - մէվ՛. Գեռ պատանի՝ խանդավառուած կոմ՛իտասի

տարեկան Հասակում ղբկւում է մ օրի՛ց , 8 տարե­ մ անից եւ թուրքի ա յից ։ կոմիտաս վրգ ՛բ երկու Համբաւէն եւ Համերգներէն՝ ներկայ եղայ այգ

կանին՝ Հ°րԻռ Հ Հայեբէն չգիտնալով, 1881/՚5* շաբաթ ո ւայ ըՀյ թաց քում սովորեցրեց թէ ամբողջ դասախօսութեան որուն կր նա խադաՀ է ր գրագէտ

կուտինայի առապարդ Գէորգ վարդ* Գեբձակեանի պատարագի տ րա րողութ իւնբ բազմաձայն եւ թէ Սուրէն Պարթեւեան : ՜՛ *

Հետ գալիս է Ս .* էջմիածին ,Գէ ո ր դե ան ճեմարանբ։ բո լո բ աղղային երգերը ։ Կոմ իտաս վա ր դա պե տ մ ան բամ ասնօ բէն եւ

Երբ ներկա յանում է Հ ո գել ո յս Գէորգ Գ * մ եծա - ԱՐՍԻՆ ԱՒ՛ ՝ԲՀՆՕ՛ ՍԻՄԻՕնԵԱՆՑ ա յնքան Հ աճ ելի կե բոլուք պա ամ եզ իր աո աքելոլ -
գործ կաթուղիկոսին ոբ (Մնաց1աւլը յաջորդով)
փոքրիկ Աողոմոնը ել վերջինս տեսնում է թքււնր Հայաստանի խոբեբբ , իր սէրն ու դու ր -
-
թբքախօս է, սաստիկ սրտնե դուրան քբ դէպ ի Հայ գեգջուկ երգը, ինքն իսկ մէջ

ղում է , սակայն մ անուկ Ա ողոմ ոն բ չի յուսաՀա– րնւլ մէջ երգելով եւ ապրեցնելով մեզ այղ պա —

տում ել պատասխանում է «րնձ դրա Համար Հերր %

էլ բերած են , որ Հայերէն սովորեմ» կաթոզիկո– օ Կբ վերյիշեմ այս պաՀուս Հետեւեալ յատկա -
ի^նչ ղի ՚– ն շա կան գբուագբ -
ոբ մեղմանում է ու Հարցնում * «Հապա թեան ընթացքին ղոբ ողեկոչեց իր բանախօսու

տես»՛, ւ^== «Երգել» , լինում է պատասիսանբ ու եր­ 11 ւ ա պ բ ի լ ե ա ն ա ր ե ւ ն հ ե զ ի կ , կ ՚ ի ջ ն է մ ա ր զ ի ն վրւսյ :
անծա՜յր ,
դում է «Լոյս զուարթը»., հր Լսել էր կուտինայի կոմ իտաս ամ բան արձակուրդին կբ շբջէր Հա­
Երբ զեպբային զզհսաներու տրտմաթախիծ հէք
Հայոց եկեղեցում եւ Հայերէն բառեր ր անգիտակ - կարաւանը կոլդայ • • • յաստանի գիրգերը ։ Բարկ աբեւին տակ ՔաԼ^*Լէս

ցօրէն ա պա ւո ր ո ւե լ է ին նրա աբտա կարգ յ ի շ ո ղ ո ւ– Պադատազին դէպի երկինք ուղղուած աչքեր ու յողնած կանգ կ առնէ Հիւղակի մբ շուքին տակ եւ
անսուաղ
թեան մէ^Հ Պատմում են որ ծեբունաղարգ Հայրա­ կր նստի Հանգստանալու : Յանկարծ յ ո ւ զ ի չ եւ մե­
Աւ յ ո զ ն ա բ հ կ մ ա ր մ ի ն ն անոնց վ տ ի տ ա յ ն ք ա ՜ ն կ ը
պետը , որ շատ ս ի ր ա Հ ար էր դեղեց ի կ ե բզեց ո զո լ– դ ո ղ դ ղ ա յ .... լամաղձոտ երգ մբ կր Հասնի ականջին : Վաբգա -

թ եան Հ իա ցած վաքըվ՚կ Ա ո զո մ սնի անն ման ,Հ բեշ– Լոլո, են անոնք • • • մ ա հ ո լ ա Ը դ ի մ ա ց , բ ա յ ց անգի­ պետը խո րապէս Հմայուած կբ մօտենայ այգ

տակւսյին ձայնին , Լալիս - Հեկեկում է ել յանձ — տակ ՝ ձայնին եւ կբ տեսնէ դեռատի աղջիկ մը ոբ տան
Հ ր է շ ա յ ի ն ա յ ն խ ա ր ո յ կ ի ն ՝ որոլն բոցերն պ՛իտի
նո ւ մ է պա տան ին ճեմ արան ի լսարանի ուսանող­
կուլ տան
ներ ից մ է կին , ոբ մի ամ սու ւս յ ընթացքում Հա յե - Մարւքինն անոնց բազմաչարչար • • • ^ՐԳէ՚ՔՒ^՛ ՚1րայ՚> անկիւն մը կծկտած արտասուելով
կ՚երզէ :
բէն սովորեցնէ ։՛ 1892-93 գպբոստարին Աոզոմռնն Ո՜վ ե ր կ ն ա յ ի ն զ ո ւ թ , տ՜վ ս ր բ ա պ ի ղ ծ գ ո ւ հ ե գնանք...
Ո՛չ մ ա ր գ ե ր ո ւ խ ի ղ հ ը կլւցալ զանոնք փ ր կ ե լ ՝
աւարտում է Գ* ճեմարանի լիակատար գ աս րն - Եւ ո՛չ Աստուած • • • Կոմիտաս անմիվապէս կր ձայնագրէ այգ մե­

թացՐ 1 ձեռնագբուելով աւադ սարկաւագ ել նշա– ղեդին եւ երբ կր Հետաքրքրոլի , կ՛իմանա յ թէ այգ

նակուելով ճեմարանի երգեցողութեան ուսուցի չ ։ աղվիկր իր խորթ մօր պատճառով տառապող որր

1893/՛^ ձեռնագրւում է վարդապետ , կո չուելով մ րն է, որ յաճախ այսպէս կ՚առանձնանայ իր խո­

Կոմ իտաս % \ Տ96ին ուղեւոր ւում է Գերմանիա , Ալ* րունկ վիչար երգելու , ինքնաբու/ս ներ տնչուքի

Մանթաշեանցի ծաիսքով երաժ՛շտութիւն ուսանե - մր մէվ ՚,

լու Համ ար : Բեբլինում նոյն թուի չունիս ից աշա­ Կոմիտաս ինքն ալ երգեց այղ երդր մեզի եւ.
ադվկան
կերտում է , ի միջի այլոց նշանաւոր երաժշտադէա Օ&ւ՞քԽԽտտո I ի ր ի կ ո ւ ն է • արեւն ան զամ ա մ օ թ ա հ ա ր բոլորս /սոր յուղումով ապրեցանք որբ
խոյս կուտայ :
Պբոֆ . (Իիխաբգ ՀՀմիգին , որ Հայլւական վերա - զ ժբախտոլթիւնր :
Հեռաւոր դաշտհրու ^ւմաեութեան մէջ
բերմունք ու սէր էր տածում գէպի իր տաղանդա­ Յարդանոց մ՚որոլն դուռը մեծղի Անցած են երկար տարիներ այդ օրէն ի վեր,
Որպէս երախ մ ՚ ա մ ե հ ի , կր բ ա ց ո լ ի ...
ւոր ասիացի աշակերտը եւ նրա մ ասնաւո բ երա - չկայ այլեւս մոգական քոլրմր՝ կոմիտաս , բայց

ժշտտնոցի ուսանող է դառնում ։ Աւարտում է 1899 պատանիի Հոգիս որ իր չուն չին տակ իսո րապէս

Յունիսին% Ու հազարեակն ա յ գ սովաբեկ դժրախտնհրուն թրթռաց, փոթորկեցաւ, կր վերապրի տակաւին
արիւնաքամ
\ , ո յ ն թուի Աեսլաեմ բերի սկիզբներին կոմի - մկվս ու կր խորՀիմ ի՞նչ մեծ Հրաշք պիտի կր­
Ուժդնօրէն, որպէս կոհակ փոթորիկէ մր հալածա­
տաս վբդ * վերադարձաւ Ա* էջմիածին : Արդէն կան նար բերել, եթէ մեր մէվ ապրէր այսօր այգ ղե–

կոմիտաս վարդապետի ան ո ւն բ Հռչակուած էր Գ * Կը լ ե ց ն է պ ա ր ա պ ո ւ թ ի ւ ն ը երախին մահարոլբհան... րաՀրաշ աբուեստաղէտր , փրկելու Համ՛ար ներկայ

ճեմարանի աշակերտութեան մէջ։ Ես 1898 օգոս - Կը զ ո ց ո լ ի գ ո ւ ռ ն ա ն գ ո ր ո վ ՝ ա հ ա դ ղ ո ր դ շ ռ ի ն դ ո վ սերունղր այլասերումէ՝ տալով անոր Հպարտոս -
Մինչ լեզուակները բոցին, կը լափլիզին
սասից ճեմ արանի ո ւս ան ո զ էի X Մի ամբողջ տարի Վերջին կաթիլն անոնց արեան թիւնր իր ազգային արժէքին , ոչ թէ ճառերով եւ,

ճեմ արանի վա ր չո ւթ ի ւն բ ե բ աժ շտ ո ւթ ե ան ուս ո լ - յօդուածներով, այլ շնորՀիւ իր այն գերբնական

ցիչ\ չէր Հրաւիրում, սպասելով կոմիւոաս վրգ*ի կախարդանքին որուն գազտնիքր անէր ինք մի -

ւիեբադաբձին աբաասաՀմ տնից ։ Ա յ դ այն ժամա - "՛յ՛1՛1 Ս՚ւ՚նման Կոմիւոա՛ս։

նակն էր երբ Գ* ճեմարանն իբ ամենածագկեաք 8՛ ԷԹՄէ-ԲՃԵԱՆ ՀՐԱՉ ՍԱՐԳԻԱԵԱՆ

վիճակն ունէր* ուսուցչութեան եւ պբոֆէսորների ԵԱՆՕՒ ՇէՄ<Խ16§6Ո Գեիմանիո • սրտի՛ս վր -

մ եծ մ ւս ո ը ճեմ արանի նախկին սաներն է ին : շՀե - ՀՌԵՆՈՍԻ ԵՒ ՌՈՒՐԻ մասին էհրանսայի ղ ր՞

մ արանի վե բ ա տ ե ս ո լչն էր Հանգ * կարապետ վրգ * Ր ա յ Փ"ՔՐ ՔաՂս՚Ք մրե է որուն Հ"ղր այսօր կր բած պաՀանվներր կր քննուին Գա շնակիցնե րո ւն

Տէր Մկբաիչեանը, յետոյ եպիսկոպոս , մեր լաւա– հ՜ահ-կկ ոչ Հեռու եդեռ՚եավ ա յ ր էս 1012 քաղա~ կողմէ։ Կ՚րսոլի թէ Անգլիա եւ Ամերիկա Համա -

գոյն , գիտնական եւ տաղանդաւոր Հոգեւորական– քւսյի՚ս ՚ոա րադրեա չնե րոլ կիսախանձ աճիւններ ր, ձայն են Ռուրի շրվան ր մ իվազդա յնացնե լու , բայց

նեբից մէկը, Բերլինի Համալսարանի փիլիսովւա՛ - անոնց մէվ կան բո լւՀր աղգերէն , մար ւո ի րո սաց աձ֊ չեն ուզեր որ & . Միութիւնն ալ մասնակցի : Հսկո­

յոլթեան դոկտոր եւ լ Ի ս ի ն ց ի ա ա ( լ ի ս ա ն ս ի է ) աստ­ երիաասարգ Տ՛ Տ ՛ներ ու կողմէ; ղութեան այդ իրաւունքը կր վերապաՀեն

ուածաբանութեան : ՛Լերջին աիտգոսբ մ ինչեւ կա­ միայն արեւմտեան պետութեանց։ Ֆրանսայի ու­

րապետ վրգ ՛ր ո Հ մի օտար ադա ւան չէր ս տ տ ց ած ՀԱԶԱՐԱՒՈՐ ԳԵՐՄԱՆՆԵՐ ռուսական լրի, ՛՛­ զածն այն է որ այդ երկու չրվաններր վերվնապէս

Գերմանիայում ։ Բերլինի Համալսարանի մանկա­ նէն անգելւամերիկեան չրվաններր կր գաղթեն, անվատոլին Գեբմանիայէն , Խ՛ Միոլթիւնր մաս­

վարժական խո րՀ ուրդը դիմ ած էր Գեբմ անիո լ Հաակ ո առա կ խիստ արգելքներու , յուսալով թէ ա - նակցի թէ ոչ :

կրթական նախարարութեան , ոբպէսղի կարապետ լ^ԼԻ Լ""՜ "Լ (՛՛ո ի սլա աս սլար ո լին եւ կերակրոլին ։ ՖՐԱՆՍԱՅԻ երկաթոլզիներր ելեկտրականս^ -

վրգ.ին Լաքդ ժամանակ աւագ սարկաւագ) իբրեւ ճամբաներր խճողուած են գաղթականներով, ցնելու Համար քառամեայ ծրագիր մր պաւորաս -

բացառութիւն \^^Լ^"\ւաՀյւ\1 վկայական արուի նրա կառքերով, սայրերով; Օրական 3000 Հ«գի ճամ - տուած է ։ Առավին անգամ պիտի շինուի Փարիզ -

արաակաբդ բնգունակութեանց Համար ։ Նա յայտ­ բայ կ՛ելլեն , ինչ որ մ եհ֊ մտաՀ սղութիւն կյլ պատ­ Լիոն գիծր։ Այս փոփոխոլթեանց շնորՀիւ Ֆր ս՛՛՛ւ սա

նի աո՛ աո ւածս/բան Հս/ոնակի , Շ լա յե ր մա քսէ րի եւ ճառէ անգլելամերիկեան իշխանութ՛եանց : պիտի կրնայ խնայել 600.000 թոն ածուխ ;

Fonds A.R.A.M