Page 39 - ARM_19-1945_04

6 ԱՌԱԶ 3

ՎԱՐԳԱՊԵՏԸ ԱՆՆՄԱՆ ԿՈՄԻՏԱՍԸ ՄԻՏ* ԵԻ Ա Ր Ո Ի Ե Ս Տ

Այս պարզ բայց րարձր .ո իա զո սին մէջ պար - Իր մեկնած օրերուն ես ալ Պոլի" շ\էի չատե - ՈհՍՈհՑՏԱՊեՏ 2. ԱՃԱՌեԱՆ

փա կո ւած էիս իր անունս , մականուեր եւ իր միւս բուն պէս : Հեռուէն լսեցի իր աքսորը : ԱՄԲ Խ • Մ ի ո ւ թ ե ա ն Գիտական Ակադեմիա­

Հանգամանքները; Ո՛ է եպիսկոպոս , ո՛չ արքեպիս­ Կարելի՛" է յիչել Թուրքը առանց ապրիլ \\ին, յ ի 230րդ տ ա ր ե դ ա ր ձ ի ն ս ա թ ի ւ , ո ր տ օ ն ո ւ ե ց ա ւ

կոպոսի պէս Բարգ մակգիրներ ունէր Ան։ ապրիլ | 1 ր առանց սարսափի , առանց խո՜ր Վ է՛լ՛" I՛ ՚ Մ ո ս կ ո ւ ա յ ի մ է ջ , հ ա ն ր ա ծ ա ն օ թ ուսուցչապետ

Աեծն ու աղաիկը կէՀ ճանչնային զայն։ իրենցն առանց ընդվզումի կամ անզօր կատաղութեան եւ. Հ ր ա չ ե ա յ Անւաւեան պ ա տ ա ս խ ա ն ե լ ո վ զանազան
առանս մեր անմահ Կոմիաասին ։ՋԷ՞ որ Ան ալ այգ հ ա ր ց ո ւ մ ն ե ր ո ւ , պ ա տ մ ե ց ի ր կ ե ա ն ք ն ոս գ ո ր ծ ը – -
էրԱն ։Անկեղծ , անպաճոյճ ձ Հայրական վթարմունք

բոլորին Հեա : * քստմնելի եղեռնին զոհերէն մէկն է ել մեծերէն - Մօաերս 70 տարեկան պիտի ըլլամ : Այս

իհեթեւ կատակներ , Հաճելի սրամտութիւն - մէկբ, ճիշդ է, Թուրքին անարդ գանակովբ չմե - 70 տարիներէն Տ4քը յատկացուցի բնդՀանուբ լեվ -

ներ, եւ սակայն՝ շիտակ եւ Հեզինակաւոր էր Ան ռալ ան , ան ա պա ւոին կիզիշ\ ա բեւր չխանձեց անոր ուա բանական գիտութեան : \*)23ին վերադարձայ

մ իեւնո յն ատեն * • • ուղեղբ։ Եփրատի թալալուն շՀուրերբ չէին որ քշե՛­ Մայր Հայաստան : Նախապէս բնակեցայ զանազան

Հա յա ս ա ան ե ա յց եկեղեցւո յ մ շակ * Հա յ մ ողո– ցին անոր մարմինը գէպի ծով։ Բայց իր ստեղծա­ երկիրներու մէջ, այնտեղ ուսանելով ել աշխատե­

վրդական երգի վեբակե բտիչ —• առաքեալ ԿՈՄԻ ՜~ գործ պայծառ իմացականսւթիւնը յաւէտ խաւա - լով։ Կեանքիս մէկ մասբ անցուցած եմ Թուբքիո յ ,

ՏԱՍ ՎԱՐԳԱՊԵՏ, իր պարզ եւ անսեթեւեթ երե - րեցալ Թուրքին սարսափէն, աքսորի մղձաւանջէն Ֆրանսայի , Գերմանիս յ եւ Իրանի մէէՀ։ Պզտիկուց

ւոյթին աակ , կր պարփակէր խորունկ ղեղարուես– պղտորեցաւ անոր թափանցող աչքերոլն լոյսբ ու ինքզինքս տուի գիտութեան ; Գիտութեամբ կ՝՝ըզ–

յգէւոի եւ Հհ •գերան կրօնաւորի բաբձբադո յն այլեւս չլսուեցաւ իր երդը, խոր, տրտմանոյչ, բազիմ 16 տարեկանէս ի վեր։ Այն ատեն կը բնա­

շնորՀնեքբ< իժախծոտ եբգբ Հայուն որ Կոմիտասով գտած էր կէի Թուրքիոյ մէշ^, Լազերու մօտ։ Սակաւաթիւ

Ե ր գա բեմի վրա յկն , երբ Հայրենի գա շա երէն իր գոյնբ ե՜ւ իբ շեշտբ հարազատ : ժողովուրդ մըն են Լազերը, որոնք Հազիւ թէ 250

քաղած երգերը փունջ - փունջ կը նետէր Հ այ Հո­ Ամէն անգամ որ իր Հիւանդի խցիկին այցե՜լուն Հազար Հոգի կբ Հաշուեն։ Լաղերբ ղրաւոր լեզու

գիներէն ներս , այգ միջոցին կը նմանէր թ՝ափոր դուրս կ՝ելլէր այդ ղաբՀուրանքի տո լնէն , ուր չունին : Վրացերէնի մօտ ԸԱալով լազերէնը , ղիս

չերան վրայ Այլակերպութեան խորՀբգաւոբ վայր– մտած էր կարօտով եւ տարտամ յոյսով մը ապա - Հետաքրքրեց : Սկսայ զայն Լրբօրէն ոլսումնա -

կ եանբ պրող քրիստոսի •*• Հով արտ բ , կր կրկնէր ինքն իրեն* Հձէքբանի թէ այն րել։ Այդ Հին եւ Հատբնտիր լեզուին քերականու­

Ամենավա՚քր երգն իսկ, կրօնական լրջութեան ատեն , միւսներուն Հետ, աս ալ մեռած րրար , թիւնք եւ բառացանկբ յօրինեցի : Գործերս ի7ար ՛լ­

մբ պատկառանքով էլ ա՛ռնէ ր ; Կը վարակէ ը , թռզ ողբայինք իր. անփոխարինելի կո բուստ ր միւս ման ե ց ի ֆրանսերէնի : իմ ^Ուսումնասիրութիւն «;
աւերակր
Հ իպնոսացնէ ր ա շա կերտութիւնն եւ ունկնդիր ր : մեծեբուն Հետ , բայց չտեսնէինք այս էր մ եր ներ Լազ լեզուի վրայ» աշիատութիւնս Փարիզի

Հաւատք ղրան էր երգին մէջ՛. Կրօնք էր երգը Հ ին ա յն մ եծա սքանչ տաճարին որ փառքն կամ լեզու ա բանական Ըն կեր ո ւթեան ուշադրութեան ոյ­

իրեն Համար։ կրնար քեզ Համոզել, /լ ինքն աչ Հա՜ մ ողովուբգին , կովկաս Պոլիս , Եգիպտոս ր՛ արկայ դարձաւ՛. 20 տարեկանին , տակաւին սկբս–

մաղուած էր թէ երգր արարչագործ՜ութեան աոա­ Փարիզ ; նակ գիտութեան մէջ, անդամ ընտրոլեցայ մեծա­

ջին ձայնն էր , «Եզիցի լոյս»ր • • • Արարչաղործու - իբ Հ աղա ր ա ւո բ աշակերտներ ր ա յսօր ց րո ւած պէս դն ահ ատ ո լած դիտական ընկերութեան . 1891–
տասնամ–
թիւնն իսկ էր ան . . . աշխարՀ ի չորս ծագերուն , իր մ աՀ ուտն ^կարօտով ին իմ գիտական առաջին աշխատութիւնս <տ/7ւ -

Իը Հանճարը, աղղելոլ եւ Հոգիներ գերելու ու եակին առիթով ի**եչ յու~չեր ունին իբմէ սոլմնասիբութիւններ Լազ լեզուի վրայ» Հրատա­

Հմայելու կարողութիւն ր կոլղար այղ մեծ Հա - բայց եւ խոր վիշտով թարմացած ։ րակուեցաւ Փարիզի մէջ՛, կեանքիս շատ մը էջերը

ւաաքէն : Տ աճա խ մ եր երեք ե րգԼա խում րեբուն երիտա­ կապուած են Հէրանսայի։ ք/ւ սա մն՛ա ՛սրա եմ Սոր–

Անտարբեր եւ բնգա րմացածնե ր , օրուան ճղ­ սարդ անգամները իրենք կը յիշեցնեն ինծի վար - պոնէն : Ուսանողի կեանքս դիւրին չեղաւ։ Գիշեր–

ճիմ մտքերովդ տարուած– Հոգիներ՝ եկած՝ իբ մօտ գապետին խումբին մ անաւանզ. կաբգապաՀ ութիլ– ներբ ս տ ի պո ւած էի ձեռական աշխատանքներ կա­

ել անոբ շունչին տակ , անոր երաժշտական ազդե– նբ , երբ կէսուակէս կբ բացակային փոր&երէն , տարել , որպէսզի ղէչ աղէկ կեանք մբ ապրէի : ժա­

ցոլթիւնովբ վերրնձիլղած եւ Հոգեկան բարձր կամ նուագաՀ անգէս ին օրը չեն եբեւաը բեմին մանակիս մնացած մասբ կբ յատկացնէի ղիտոլ -

ներ շնչումով վարակուած՝ Հեռացած՜ են անկէ... վրայ : թեան : Լեզուաբան ուսուցիչներէս էր յայտնի

ԳերադնաՀատած չեմ ֊բլլար , եթէ բսեմ որ ան­ լեզուաբան Մէյյէ։ Իմ Հաշուոյս ընդամէնը

դիմադրելի էր կոմիաասի ազղեցութիւնր իրեն մօ­ կարելի® էբ ոչ թէ բացակտյիլ , ուշանալ իսկ 50 < բ ա տ ա բ ա կո ւթ ի ւնն ե ր ունիմ ; Ա" եծածաւալ Հը–

տեցողներուն վրայ... իր երգր, Հագագբ կր թա­ վարդապետին փոբՅւեբէն : իրեն յատուկ չարաճճի րատարակութիւններէս մին Լոբուն Համար քառա­

փանցէին ունկնգիրներուն , մինչեւ անոնց Հողե - ձեւեր ունէր յանդիմանելու յանցաւո րը : է, ր բեմն սուն տաբի աշխատեցայ՝) <ձՀին Հայերի լեզուի Ազ­

կան խորութիւնբ, մինչեւ նեարղերբ բլլան աոնք դաշնակին ետին կուճ եկած կը լրտեսէր սբաՀին գագրական ք* ա ո ա ր ա ն ն» է ։ Այս գոբծբ եօթբ Հա -

կրօնական կամ աշխարՀիկ երգեր։ գուռբ կամ ացուկ մ ը բացող եւ գլուխ բ֊ վախով տոր է , եւ կբ բաղկանա յ աւելի քան 9000 էջերէ ;

Եւ արդէն, իրեն Համար, այս երկուքին մէջ, ներս երկարող մեր րն կե ր ո ւՀ ինե ր էն մին, ոբ ա - \քանօթ է արդէն որ միայն 8 լեզուներ այս տիպի

ոչ մէկ պատուար գոյութիւն ունէր։ Երդը, Ըէէա ք պաՀ ով՝ վ ա ր գա պետին բացակա յո ւթեան էլ աճա - բառարաններ ունին ։ (Հունական բառարանը , բաղ­

ա աճա րի երկիւղած– զմբէթի տակ կամ աշիսարՀիկ պաբէր տեգր գրաւել։ Ի՝այց Հոն էբ իսք * ^իշգ կէս կացած 1500 է 2եր է 4 կը նկատ ո ւի ամէնէն խոշորը :

երղաբեմի վրայ, իարՀուրղի միեւնոյն ԼոաՍէ"^ ճամ բուն վրա յ , Հնչեղ ՛խնդուքով մ ր ոբ կաս կար– Հ.Հին Հա յերու լեզուի Ազգագրական /» ա ււա ր ա ն ր»

•ւ -1լ .^ծածկուած էր։ Երկուքն ալ, մարդկային միր կբ ներկէր ւի ա իւ ս ա ա կանին այտեբը ։ կը Հրատարակուի Երեւանի մէջ, անձնական Հըս ՜

Հոդիին իսորքէն բխած՝ աստուածային ձանն էին։ Վ^աբզ ապետին Պոլսոյ թումբին իմ երեք տար­ կողուիժեանս նեըքեւ , մօտաւոըապէս եօթը տարիէ

Ա՝արդբ աստոլածնե բու կապող եբիղբ . . . ուան մ ա սնա կց ո ւթ եան ս ընթացքին , մ իշտ անՀուն ի վեր է Անսալով Հանգուցեալ Մ է յ յ Է ի փափաքին ,

կոլքիտասր, հայ հոգիին բարձրագոյն երե - վւափաք մը ունեցած եմ լսել գոնէ մէկ Հատիկ երգ այս բառարանը կը թարգմանուի ֆրանսերէնի ,
ւոյթնհրէն մին, անոր քաղաքակրր–ական րնդու՛ .
նակոլթիւններոլ փաստերէն կարեւորագոյնն է : Հեռուէն * թատրոնին մէկ անկիւնէն , անտես , ան­ Համառօտ կերպով ։ երաստանի Խ ո ր Հ ր զ ա յին Հան––

շշուկ : Ամ էն անգամ յաջո րգ ն ո ւա գա Հ անգէսին եմ րա պետ ո ւթեան Գիտական (Լկա գ Լ մ իայի որոշու -

յետաձգած այգ փափաքս , ոբ մ ի չեւ այս օր ալ մով այս բառարանը կը թարգմանուի նմանապէս

Այսօր, երբ տարիները փռուած՛ են իր բացա­ մնացեր է անկատար ; վրացերէնի , իմ աշակերտ ՝ Ապուլուցէի կողմ է ։

կա յո լ թե ան ր վրայ, երբ իր քաղցրալուր ձայնը Հա յկական յատուկ անուններու բառարան մր

շատոնց գադբած՜ է մեր Հոդիներբ ցնցելէ , իր շու­ Երբեմն իրար կր քաջալերէինք։ « Ջ ի տեսներ ,

քը , իր շեշտ՛ը եւ իր տաղանդին ցոլքը տ ՚" կոյ ւն յ ի^նչպէ ս պիտի Հ ա ս կն ա յ , եթէ <Տ,Հօբօլօ՝ֆին ատեն կազմեցինք չորս Հատուածներէ բաղկացած ։ Առա­

կը յածին մեր վրայ , մեր Հոգիներուն մէթ։ կամաց մ՛ը դուրս սաՀիմ բեմէն՝»։ Եւ֊ մենէ մէկը ջին Հատորը, արդէն իսկ տպուած է , ի"կ միւս -

Ամէն օր, երգի շեշտ մը, շարականի սբբուղան ՀսաՀեցաւ» օր մը եւ գնաց փըթի &անի Հգըախտֆը սեր ը մ ամ ուլի տակ են ։ Հայկական բարբառներու

եղանակ մբ մեղի կբ կանչեն Վարդապետին յի - կոբսուելու բազմութեան մէջ։ Տաջորդ օրը. եր­ ուսումնասիրութեան խնդիրը մեծ տեղ կը գրաւէ

չատակը, յիշատակ մ բ՝ Համարժէք իրականու - կուշաբթի 1 սբաՀին մէջ , վարդապետը կանչեց գիտական իմ գոբծունէութեանս մէջ՛, իմ Տ » ք թ Ո –

թեան . . . զայն, Հրապարակով իսոստովանիլ տուաւ ^՝էբ յ1Ա1յ|ւ թէզս յատկացուցած էի <Տ,Հայկական բար "

մեղքը» եւ Հ եռացուց իսումբէն ։ բ սան եր ո ւ գասաւորումին ։\էեռո լա բան ո ւթեան այս

Հայրենի աշխարՀէն՝ Հայաստանէն , մինչեւ ճիւ֊ղբ նորութիւն կբ նկատուի ; Հայկական շատ
ձայն կոււոայ կոմի՛ -
Հեռաւոր Հայ ղադոլթներբ, Այս ձփսքբ» գէաՔ^՛՛ՐԲ յաւիտեան կառչած մբ բարբառներ ( 30 ի մօտ^ գո յո ւթիւն ունենալէ

տաս։ Ան՝ Համայն Հայոլթիւնբ երդի ասաուա - մ եր յ ի շ ո ղո ւթ եան , վարզ ապետբ կբ դարձնեն կեն– դագբած են, քանի որ զանոնք խօսող Հա յերբ ամ–

ծ՜ա յին նարօտով մբ իրարու կբ միացնէ , կերտելով ղանի մեր աչքերուն առջեւ , ուրախ , կենսախինդ ( բող^ութեամբ բնաջնջու եցան առաջին Համաշխար–

Հայուն Հո դեկան Հայրենիքր . . . աշխոյմ եւ այնքան մրաջան իր Հանճարին սլ ս ա– Հա յին պատերազմ ի եւ յա2ռբգ ԼԲ^^^Է տա բ ինե -

Օտար մթնոլորտի տակ վւակեց իր աչքերը * կովբ լուսավառ ։ բուն։ Կբ խորՀիմ թէ պարտական եմ անոնց յ ա ա -
ՀԵւ սակայն
գնաց Հանգչելու Հայրենի Հոգին զիր՜ Այս Է որ ւզՀտբ Է պաՀենք իրմէ, որքան ալ կացնելու եւ արդարեւ ալ յ ա ա կաց ո ւ ա ծ եմ արմա­

կը, իր սիրած՜ եւ պաշտած՝ ժողովուրդին մէչ^։ տասնամեակներ բարզուին իր մեկնումին ,վբայ % նի տեղ Հ,Հին Հայկական լեզուի Ազգագրական բա­
աշակերտ­
Շուրթն են ղի՚սք պ՛՛՛շ տող - անմաՀացնող Տ. ԱՐՇԱԼՈՅՍ ռարանին՝» մ էջ որ միակ յ ի շա տ ա կա ր անն է
բար բ առն եր ու ւIն,։
՜ները։ Իր անունբ կբ փառաւորուի Հոն, ամենու - ՛յ

՜բեք։ Գաշ1ւաւոբած երդերբ կբ շոյեն իր լէրԻ^էԼ ԿԱՐՕՏ Իմ « Հ այ կական Լեզուի Պատմութիւն» գործիս

կեանք տալով Անոր անշնչացած՜ աճիւնին . . . 0 աոաջին Հատորը Հրատարակուեցաւ Երեւանի մէջ
Խաղաղ ո լ ո ր տ ի եւ. աղատ ե ր կ ր ի
Այսպէս է, յ ե տ մ ա հ ո ւ ա ն մ ա հ ո ւ թ ի ւ ն ը • • • Կարօտն է հոգիս տիւ գիշեր յուգոււք , Հա յ ը են ա էլան պատեբաղմ է ն առաջ : Ե ր կբո րդ Հա -
Տ ե ն չ ո ւ մ ե մ ար հողն ո ր դ ո ւ հ ե տ բ ե ր կ ր ի —
ԿԱՐՕ ՈԻՇԱԳԼԵԱՆ Ողողւած սիրոյ նահանչող լոյսով : տորր մ ամ ուլի տակ է ։ Կը շա բ ո ւն ա կեմ ղ ասա -

Մ՚սսեաց աղաւնին սուրհանդակ որպէս ւտնգել Հա ք կական Պետական Համ ա լսարանին
Աւետիս բաշխի որբերին ցիրցան ,
ԱՄԵՐԻԿԱ 500 ՄԻԼԻՈՆԻ ՎԱ՛՛ՐԿ Եւ օրօրանը փաւիաքած մօր պէս (Աոլոթով Համալսարանին^ մէջ ուր կ՚ուսուցանեմ
կաթոգին գրկի, — նրանց տայ ի բ ձայնն :
ՊԻՏԻ ՏՐԱՄԱԳՐԷ ԹՈԻՐք–ԻՈ(1 Հայերէն եւ պարսկերէն լեղունեբու բաղդատական
Ր-իւբ երազների մարւքնացումն ա ր դ ա ր
Շողայ ու ժպտայ խնդութեամբ զւաբթ , ^ քերականա թիւնր : Շրջան մբ կը վարէի արաբե -
Աստղհբ ու արեւ օրհնութիւն կարդան
« Ամերիկայի (էէքսփորթ - իմփորթ Պէնք» ՚Օորոգ , շէն երկրին , — Զարկերով շուար : բՀն , թու րքերէն , սանսկրիտ , սլա Հ լա ւե ր էն , քիւր­

դ րաւ)՛ատոլն ր 500 միլիոն սա յուրի վարկ մբ սլիտի Ել տ է ր ը ա ն հ ո գ բ ո լ ր մ ո ւ ն ք ր շ ն չ ի տերէն լեզունե լ՛ու ո ւս ո ւմն ա ս իբ ո ւ թ ի ւնն ե ր ը : Յօ–
Սիրագեղ , անեղծ ծաղկաստանի պերճ ,
բանայ Թուբքիո յ , Համաձայն վերԼերս Ա՚է"Ղ Վսատակր բազկի եւ մտքին անծիր — րիսեցի քիւրտերէնէ ֆրանսերէն եւ ֆրանսերէնէ
արձա­ Աչքի պէս սիրով փայփայուի անվերջ :
զրոյցներու։ Պոլսոյ Վա թիւրքի» թերթը քիւրտերէն \,ո ր Պա յ ւս գի ա ի քիւրտերէն բար բառ ի

նագրելէ վերչ\ այս պարագան , կ՝ աւելցնէ. բա ո ա րան ր , որուն 50 փերջին ընտանիքնեբր ըս -

« Կր թուի , թէ Մ • ՆաՀանզներու Անգարա– պաննուեցան առաջին Համ ա շիլա բՀա յին պատե -

յի դեսպան Պ՛ էտուբրտ Լօսընի գէպի Ամերիկա բազմի տարիներուն հ Բացի Հրատարակուած 59

վերջին ուզեւորութիւնբ կապ ունի այս գործ՜ին գոբծերէս, տակաւին ունիմ 20 ձեռագիր գործեր հ

Հետ։ Գեսպանը վերադարձած՜ է Անղարա։ Այ" Անոնց մէջ է աշխարՀի բոլոր լեղունեբու բաղդա­

վարկբ պիտի յատկացուի Թուբքիո յ ճարտարար - տական քերականութիւնը։ Այս գործիս ձեռնաը -

ուեստտկան ել Հան քաղ ոբծական վերելքին» : կեցի Ե ր ե լան Հաստատուէ լէս ան միջա պէս ետք հ

Թուրք թերթեր չափազանցուած կը նկատեն Բոլոր լեզուներ ր մեռեալ թէ ապրող մ օտա–

այս ղում արը : ւ ո րապէս 1500 են թիւով։ Ասոնցմէ 900բ գիր չու­

ՊԵԼԺԻՈՏ կիներն ալ քուէարկութեան իրա - Կարօտ է ծորում հոգիս տիւ գիշեր նին եւ Հ ետեւաբաբ քերականութիւն չունին ։ 600
Խաղաղ ու ագատ աշխարհիս համար,
ւունք պիտի ստանան երեսփ • ժողովի ել ծերակոյ­ Որ մ ա ր դ մ ա ր դ լինի ա մ ե ն ո ւ ր , միշտ է լ , — լեզուներ ունին թէ մին եւ թէ միւսը։ իմ պատ -
Ել շ ո ղ ա յ կեանքի բ ա ր ե բ ա շ խ ամաւս։
տի ընտրութեանց Համար։ Բացէ պատերազմի այ­ րաստած բաղդատական քերականութիւնս աշխար­
ԼԵՄ
րիներէն, ՊելժուՀինեբը մինչեւ Հիմա միայն քա­ Հի այս 600 լեղունե բունն է ։ Ա ինչեւ Հիմա այս

ղաքապետական ընտր՛ութեանց կր մասնակցէ ին : տեսակ աշխատանք երբեք չէ կատարուած ւ

Fonds A.R.A.M