Page 254 - ARM_19-1948_04

Ջօւոսգած Տեւղապակ քաղաքապետութեան գէմ գատ կը բանայ Աանա–

ԳՐՈՒԱԾ– խ Ա հ ա ՚ Ի ն Ս ե ձ ս արեան Խանի եւ Բանկա լթ ի ի գերեզմանատան

խնղիրներուն առթիւ եւ, ձեռք կբ բերէ փայլուն

Պ ոլս ոյ մ էք պա ար իարքութիւն մը ունէի նք , արդիւնքներ : Ասլանեան եպիսկ– սակայն, իբ խմ­

(Գ– եւ վերջիԹ մաս) որ մօտ Հինգ դարերու, կեանք ունեցած է՛* Պոլսոյ բակի մարդոց գլուխն անցած, ամէն գալ կբ լարէ

Հիմա, սիրելի լլ> վերն, եր , Հոգիս ե ւ մարմինիս կեգբ • կառավարութեան մօտ ան բովանդակ թըր–^ Պատրիարքին եւ վարչութեան գէմ, որպէսզի ա–

պայքարի մէք, վիրաւոր , յոգնած՝ եւ֊ ի՛ ո ց աո .մար­ քաՀ այո ւթեան ներկա յացուցչութիւնն էր * ա յսօր նոնք չյազողին իրենց ձեռնարկին մէ^ :

մինս կր յիշեցնէ գիւղացիին կառքը ։Հ՛ոդիս շինա­ "՛յգ պատրիարքութենէՆ կամ, կէս—քաղաքական* , Ասլա-Լեան եպիսկոպոս բազմաթիւ քաՀաէ՚ա–

կանն է որ կ՚երգէ - «Ել, եր* մարմինս կր կէս—կրօնական իշխանոլթենէն մնացած է տմղոյն ներէ Հաւաքեր է ստորագրութիւն՝ ապօրէն Հռ­

գեգեւի , ոսկորներս կր ճռն՛չան՛ կարծես : Թոքերս ստուեր մը միայն * չակելու Համառ Պատբիարքբ եւ Կրօնական մողո–

կր Հե՛ւան , սիրտս կր բաբախէ. մփւ՝չ Հոգիս «ել, 1453 թոլին էր որ Թուբքիոյ սուլթաններէն վբ : Հքուղակբ ինկած քաՀանաներբ շուտովկ՚անդ–

ել» կ՚երգէ >ոլ կր խօսի այն ծ՜րագիր եր ու մասին ՖաթիՀը գրաւեց Պո լիսը եւ զա յն գարձ՚ո լց իրեն* րադառնան իրե֊ց սխալին եւ զղջման գիր մբ ստո­

ո ր զինք կբ կապեն Հայկ* մշակոյթին : Մարմինս մայրաքաղաք * Այդ թուականէն 8 տաբի *Լ^ձղք^ րագրելով կուտան (յար ո յետ Լ ի և ՝ այսպէս խափա­

պիտի Հասկնա0յ ա յ գ երգք , չեմ գ ի տ ե ր , բայտ ին– 1 461 ին , ՖաթիՀը Պրուսայէն Հրաւիրեց Տովակիմ նելով պատրաստուած ղղոլելի դաւ մբ : Բայց

ք^ ՝ծ՚°^Ւ ՀԸ ԵէԵպիսկոպոսը եւ զա յն նշանակեց պատրիարք բո– փաստբ կբ մնայ փաստ՝ իր ամբողԼ մերկաւ–
ոլ Լ®Է Գ"՚՜Ք ա Լ » "էը^ւէ Ընկերներ ,« մինւ֊
թե ամբ ՚.
ե լ » Կ*երգԷք եւ ելուզէք որ մարմինս յաղթէ այն վանդակ թրքաՀ այո ւթեան • Այգ թուականէն

տառապանքին՝ ոբ կթոտեց ոտքերս : (ֆանոլՆ Հայկ * չեւ նախորդ մ եծ պատերազմ ը , անընգմ իքա բա ր Ուրիշ անգամ մբն ալ անուն՛ով, ինչպէս ՛ն՛աեւ

Մշակոյթին կբ լսեմ որ «Ել» կ՚երդուի ական ք ի ս պատ ր ի ար քո ւթեան աթոռին վրա յ մ ենք ունեցան, ք սրտով ալ թրքացած ՜էյաՀին ԳայաԼ-երոլ ել Տ ա–

տակ . ե ւ այս երգով գինովս ած՝ երբեմն ա յնքան բազմաթիւ գա Հա կա լներ ; վոլտ Եշլմաղներոլ Հետ, Ասլանեան եպիսկ, կբ

կ՚ումովնամ որ, յիշելով ^հէորգ Զավոլշփ խօսքբ, Նախորդ մեծ պատերազմին թուրք կառաւէտ - Հրատարակէ թուրքերէն՝ թռուցիկ մբ պատրիար­

կ՛ըսեմ * « իմա՛ լ քաղցր է մեր մոգովոլ^րգո» * բութիւ, ը քնքեց ԹրքաՀայոց Պատրիարքութիւնը, քին ՛ու անոր վարչութեան՝ գէմ : Կբ պատրաստէ

կ՚աբմէ տառա պիլ , ա՛չքեր ուն լո յսբ աւելի ճիշդ քնքեց այդ Պատրիարքութեան՛ տրուած թափօր մբՆ ալ՝ որ Աթաթուբքի եւ Իււմէթ Ինէօ -
; Թող սխալ
մ եռն իլ Հայ մողովուրղին Համար եւ գմմբ ռախտոլ– լայն իրաւունքները։ կառավարութեան Հրամանա– նւիլնեբոլ պատկերներու առաջնորդութեամբ , պի­

չմ եկնուի սա կա յն տառապանքին՝ գլով Գումգափոլի նախկին Պատրիարքարանին տի արշաւէր պատր իաբքաբակաԼ՝ ել գաՀ աղուր կ

թեան* գէմ ընդվզումս յ մէք նստոդը պիտի չըլլար այլեւս Պատրիարք մը, ընէր Նաբոյեանբ։ Բարեբախտաբար իր մամանա–

Առանց մ աղոխակասն. ըլլալու , մի Լա բա րեկա1 մ այլ՝ «Պաշ Փափազ» մը միայն՝ շատ սաՀմանա - կին կբ բացուի այս դաւն՝ ալ եւ ան՝ չի Հասնիր իր

«տոլորիստ»ներու , մաՀուան՝ ղէմ Աոկրատի Հեգ­ փակ իրաւունքներով յ նպատակին :

նանքին իմաստութեան մէք Համրակ, կ՝բեղուն իմ Թուրքիոյ պարտութենէն վերք սակայն։, 1919" ԱսլաԼ եան եպիսկ .քաջալերած է նաեւ Արթին

որ ստեղծագործ ում մրն է տառապան՛քը* Ու ԳՐ՜ ին , Պաղտատ աքսորուած Զաւէնպատբիարքը Հը՜՜ ճէպէլի անուն՛ «Հայ» մ բ , որ Հրատարակած է գր–

ր աղէտի մ ասին խօսելով կ՛ աւելցնեմ թէ գրագէտ բ բաւի ր ուեցալ Պոլիս, ուր ան գրաւեց, նախկին Քոյկ մ բ ՝ «Պիզ թիէ֊րք ի՛լ՝» (Մենք թուրք ենք) խո­

լուսաթիթեռ մբն է որ պէտք է այրէ Ի^ՔԳէ՚^Ք իրաւունքներով, Պատրիարքի աթոռը։ ՝Բիչ յետոյ րագրով, ՛ուր ան թանացած Է ապացուցանել որ

գրականութեան բոցին* Լուրք իր պարի ըսթ՛"0 - եկաւ Լ)եւրր ել Հաստատէ.ց Թուբքիոյ փոքրամաս– Հայ եկեղեցիի ՀիմԼադիրբ՝ Գրիգոր Լուսաւորի–

քին : նոլթեանց , ինչպէս նաեւ անոնց Պատրիարքու - չբ, Հայ մր չէր։ Այ" Գ ՝ 1 Ք ո յ Ղ յ 1 գիտական ուսում­

թեանց տրուած բոլոր իրաւունքները։ կարելի է նասիրութիւն մբ չէր, այլ դռեՀիկ վորձ մբ թ ր–

Այս պարագան ոոյց կուտայ թէ բոլորովին ըոել, Լօզանը եւս չքոքեց Աեւրի փոքբամասնոլ - քոլթեան առաշ1 վաբկաբեկելոլ Հայութիւնք եւ

տարբեր էակ մբն է գրագէտը : իրեն՛ վիճակոլած է թեանց տուած իրաւունքները , բայց թուքք կա - Հայ եկեղեցին I

զոՀաբե՛բո՛ւթ ի այն՝ առանց փոխարինութեան ւ ռավա բութիւն ը ի–ք քն քեց ղանոնք եւ ստեղծ ե ց Ասլանեան՛ եպիսկ. անջատած է Պատրիարքոլ–

Թուաբանական՝ ա յն պարզ տա րազր թէ՝ մէկ գրեթէ այն փաստական՝ վիճակը, ղո ր ան ստեղ - թենէն ՚Լալաթիոյ Ա. Գր. Լուսաւորիչ եկեղեցին

մէկ ալ կ՚ընէ երկուք, սխալ է գրակս* ութեան ծած էր նախորդ պատեր ազմին ։ եւ զայն՛ կոչած ՀԹուրք Գրիգորեաւ՚ւ Եկեղեցի» Հ

մէք* ն՛ոյն տա րազր պէտք է սրբագրել այսպէս Օարոյեան Պատրիարքի մաՀուանէն վերք, ա– ՎերչՆսպէս , Ասլանեան եպիսկու՚լոս , թէեւ

մէկ մէկ ալ կ՚ընէ մէկ, բայց խոշոր մէկ։ Մէկ ա– նոր դաՀին վրայ նստալ, Տեղակալի Հանդամասն՝– պատրիարքութեան գաՀին վրայ բազմած , /այ -

ռաւել մէկ , առաւել մէկ կ՚ընէ դարձեալ մէկ , քով, Աս լա եան եպիսկոպոսը։ Բառիս բովանդակ տարարած է սակայն , որ « մ ե Ն ք ՝ Հայերս , իրա -

բայց աւելի խոշոր մէկ ։ Ո՚֊րեմն , Հասարակաց ՚ շան ա կո ւթ ե ամր անարման ոլ չար ա զո ր ծ Հո գե ւո– ւոլնք չունիւ՚ք իսթա^՚պոլլի մ է չ ^ պաՀ ելու պ ա տ -

կեանքի մէք յաւելում բ կր նշանակէ Հար ստու­ լ ական մբն է ան, որուն՝ մասին, մանաւանդ վեր– բիարք ել Պատրիարքարան , ՅէաթիՀի մամանակ

թիւն , որովՀետեւ֊. կբ շատ ցնէ առար կան՛՛եր բ , մինչ՛ լին 10—15 3ովակիմ եպիսկոպոսբ եղած Է Պոլս" յ առաջնորդ

գ ե ռ գրականութեան մէք յաւելումբ կր ն՛շանակէ մբ միայն ել պատրիարք։ քյս ալ պէտք է բլլամ

մեծութիւն , որովՀետեւ կբ խոշոբցնէ աբմէքւ\ե՝րբ։ ա ար ին երուն , շատ բա՛ն՛ գրուեցաւ Պոլ– Պէյօղլուի ԱռաչԴորդբ միայն»։

Այս տարազին պարզ բացատրութիւնը այն է թէ ոոյ ել արտասաՀմանի թերթերուն մէ^ : Այս քանի մ բ փաստեր բ արդէն բաւական են ա—

գրականութիւն բ չի կրն՛ար վեր ած ուի լ ապրանքի , Հանրային՝ գումարներու իւրացում , կսւա 1չնե– սլա ցուց ա՛հ ևլու թէ՝ ինչպիսի չարագործ , ազգատ­

•ուրեմն չի կրնար պ տ Հ ան քու իլ փոխարին՛ութիւն՝։ րու խախտում, եկեղեցական արծաթեղէններու եաց ել բարոյական՛ ամէն ազնիւ սկզբունքներէ

Եւ սակայնէ գրագէտը իբրեւ ապրող էակ ար մե - վաճառում , անարժան քաՀա'1'ան երու ձեռնադրու­ զուրկ Հոգեւորական մբ բազմած է "–/""բ Պ ո րա ք

ցնելոլ Համար, իր զոՀողութիլննե րր կ՛ապալին ի թիւն, գաւեր ազգային իշխան՛ութեանց եւ Հիմ - Պատրիարքութեան աթոռին վրայ։ իւ. չմոռնանք,,

նոր տարազի մբ, երկրորդ արՀեստի մբ պա– նարկոլթեա՚-ց գէմ, գըմ՜ում եկեղեցական։ ուխտի* թէ այս եպիսկոպոսն էր որ \945ին , ւ ՚ յ ռ օ ք — փ ա ռ օ ք
Հանքին։
ԱՀա մէկ մասր տ յն աններելի յան ցան. ք^էեբուն , գնաց էջմիածիւ եւ մասնակցեցաւ , իրրել Բ՝րքա–

Մեր մէք գրագէտ ին երկրորդ աբՀեստը ու - զոր խղճի կատարեալ Հանգստոլթեամբ գործած է Հայութեան՛ ն եբկա յացոլց ի չբ , այնտեղ գումար­

սուցչութիւնն է գլխաւո բաբարՀԱ փիւռք) կամ պե­ Ասլանեան եպիսկոպոս՝ երկար տարիներու րն— ուած Ազգ՛ Եկեղեց . Համագ՛ումարին :

տական՛ պաշտօնատարութիւնն* ( Հայասաան՛^ : թացքին ֊ ե ո րապէս ցաւալի է որ Ամենայն Հայոց կաթո–

Առաքին. պայմանին մէք դրա կանո ւթ իւն բ կբ Տարիներ ա ո ա Չ Պատրիարք \֊արոյեան սրբա­

կատաբուհ րստ ներշն<չման , երկրորդ պայմանին զան, Ազգ՝ վարչութեան՛ որոշումով, ք*սթանպուլի

մէք բստ թելադրութեան՝, բայց եւ այնպէս մ ի շ տ

երկրորդ արՀեստն է որ կբ գերիշխէ գրագէտին՛ պէս գրատուններու մէք, Գոռ ըրած , յետոյ է * "Լ վարդապետութիւն , այլ միայն բացատ ր ո ւ–
տառապան­
կոչման վրայ։ Երբ վերբ կր կատարէ ի ճակատագիր թարգմանած եւ Հրատարակած ՅԱՌԱԶի մէք ; թիւն ոբ իր իմաստը կ՚առնէ իբապաշաութենէն ;

քին պաշտպանութիւնը եւ գրագէտին էր Հաս­ Այս առթիւ մանրավէպ մը։ Ո՚-սանող էի։ Ֆը– Որքան գիտեմ , ամբողքական գրականութեան*

կուտա յի զոՀա բեր ութիւն բ ,իմ նպատակս րանսական գրատան մը մէք՝ այսպէս Հէքեաթ մր տեաւութիլնն է միայն որ թարգմանութիւն չէ եւ

տատել թէ՝ մեր մէք կապտուած է զոՀոզութեան դոց կ՚ընէի , երբ յանկարծ գիբքբ ձեռքէս ինկաւ կը ներկա լացնէ վարդապետութեան մը բոլոր

ոգին՝ (չեմ ուզեր բացատրել պայմանները) ։ վար , եւ բռնած էքս պաառեցաւ : *իրավաճառբ մօ­ պայմանները։ Այդ վարդապետութիւնն է ոբ գրա­

Եւ֊ Հիմա, իմ տառապանքիս մէք իմ ցաւերս տեցաւ ել խնդրեց որ պատռած գիրքը գնեմ յ Գր­ կանութեան մէք կը Լ՝ետէ մեր բոլոր զգայարանք­
պանիս մէք կր պակսէր դիրքին
նկարագրելու մամանակ,չեմ ուղեր որ սխալ Հաս­ դուրս ելա յ գրատունէն : գթն՚ը՛* ԱմօթաՀաբ ները * աչքէն , ական քէն , քիթէն սկսեսլ մինչեւ

կցուիմ։ Կը սիրեմ զոՀաբեբել ամէն բան* աչքս, մե ր ն ե բքին զգա յղութեանց ակունքը : Ել ^ Ը թ Ը^*՜~

ձեռքերս , սրունքներս ոչ մէկ արմէք կը ներկայա­ Ո՚֊բեաՐն , սիրելի ընկերներ , տառապանքին եւ դունիւ՛ք որ գրագէտը լուսաթիթեռ մրն է ոբ

ցնեն : Ես այս իմաստութեան Հասնելու Համար ղոՀաբերութեան գէմ տրտ՛ունքս չունի այն իմաս– պէտք այբի, մէկ աչքք կորսնցնելէ ետքը միւս

կարծես , նախապատրաստական վա ր մ ո ւթ ի լնն ե ր ^ ա Ը թէ հ.Ը ԳԳնաս^ ՝՝ Մէկ ա չ ք չէէ երկու աչք ալ կու աչքն ալ չկորսԼցւելու վախով Հր ամար իլ քննական

•ըրած եմ մ ան՝ կու թեն.՝էս սկսեալ։ \քայր աստիճան՛ տամ , ե թէ կարենամ տալ Հա յկ * Մ չակո յթին՝ ինք ել ուս ո լմն աս ի րական աշխա տան քներ է կը ն՛շա­

մումկալ, ծառին վրա/ Հացով թութ կերած եմ, որ ամբարած էի մինչեւ Հիմա։ Այս կէտը կը բա­ նակէ չունենալ գրագէտի կոչում ։

կամ թարմ ընկոյզ, տակաւին պանիր չկազմած Հ ցատրուի արդէն \ք * ՝Բ ո լ շտկի տաղով : Ես ա յս տողերը կը գրեմ Հոգեկան տրամ ա–

Ե՛– այս Հաճոյքը այսօր իսկ չեմ փոխեր որեւէ Հա­ Այ պէս որ , այն թելադրանքը թէ պէաք է այ– դրութիւնս պաբղե լու , ծր աղի բներս ներ կա յ ա ցն՝ե–

մադամի Հետ ։ Աքս՝ո ր ի մէք դաշտի խոտերը խա­ սուՀ ետեւ լքեմ քննական եւ ուս ո ւմնա ս իր՛ ա կան ա– լու եւ կտակ մբ գրելու ձեւով։

շած ու կերած եմ, փարթամ սեղանի մը վրա յ մ էն աշխատանք , զբաղելու Համար մ իա յն ստեղ–

բազմած ազատանիի մը նման՝, առանց ՝՝եըբեք ծ ագո բծ ական աշխ ատ ան քով՝ կբ նշանակէ թե բա­ Միեւնոյն ատեն ինծի պարտք կը Համարիմ

տ ր տն՛քա լու կեանքի դառնութիւնն եր ո լն՛ գէմ 5 դն աՀա տե լ զո Հ ա բե ր ո ւթ ե ան ընդունակութիւնս ։ շն ոբՀ ա կա լո ւթ ի լն ս յա յտնել ա յն բոլոր բա բ ե կ ամ-

Բայց Հետագա ւ ին՝ ձեռք ձգելու Համար թանկագին նե բուս որոնք իրենց նամ ակներով կը գօտեպն -

դիրք մ ը՝ յանձն առած եմ ան օ թ ո ւթ ի ւն բ ։ Այս - Մ եր մէք բնգՀանրացած է սխալ տեսակէտ գէին՝ ղիս այս դմ բախտ ութե աԼս մ էք , ո ր ն՛իւթա­

պէս , ուս անտ ղու թեան ս տարիներուն , ամ բողք մր , այն թէ ստեղծագործական դրական\ա/ւթիւնն կան– , ֆիզիքական եւ Հոդեկան՝ փլուզում մը ՛եղաւ։

շաբթոլան ուտելիքիս դրամ ր տուած եմ Հատոր՛ի է միայն ա րմէքալո ր բ ։ Առանց ուզելու Հասս տա - Ես չէի գիտեր թէ կը վայելեմ այսքան սէր ել Հա–

մ ը Համ ար , որուն մ էք ինձ Հ ետաքր քրած է մ իայն՛ տել որ քննական ել ուսումնասիրականէ ւսշխտ - մակրանք * Բարեկամներ ինծի կր թելսգրէին եր–

տանւքնեյն ալ սա եղծադո րծո ւթ իւններ ենւ, պիտի թաԼ իըե-ո մօտ, Լիոն , Կրըն՚ոպլր, Մաըսէյլ ,

ՀինԳ էչ–. *"՜դէ(* ՈՐ մեր մողովուրդր աշուղներու մո– Տրակինեան , (,իս եւ հանգչիլ մամանակ մը։ Ղ*ըմ–

Կռիւ րնե լո լ Համար փրօֆ * Աճառեանփ Հետ՝ ղովուրդ մը չըլլար * ոտանաւոր ու վէպ ծա խո ղ– րախաաբար դեռ քանի մը ամիսներ պէւտի չկրնամ

իր մէկ սխալին առթիւ , մեծագո յն զոՀ ո ղո ւթ ի լիւ­ նեբու մողովուբդ մբ չըլլար ։ Մեր մողովուրղին բամնուիլ իմ մութ սենեակէս , ինչպէս յան՚ձնա -

ներով ճարած եմ արեւելեանէ Հ ինւ՝ լեզունեբու բա­ թերոլթիլնը այն է արդէն ր՝ քնն ւթեան եւ վերա - րաբած են՝ բմիշկներս ;

ռարաններ ,բեւեռագր՚ի պէս անըն՛թեռնելի այդ լե­ զնա Հատ ո ւթեան ոգին կը պակսի իր մէք ։

զս ւնե րուն մ էք ո բոն ելով տքնելով ի վեր քո յ ստու­ Ողբացեալ Վարանգեան ինծի կը թելադրէր Ու զարմանալի է որ՝ ան ոբ իմ մտքիս առքեւ

գած եմ մեր մեծ լեզուագէտին այդ սխալը ։ գիտական ոլ քնն՛ական գրականութիւն ասւլ այս լոյս ի ճամբան բացաւ, երբ դեռ պատանի էի, այ­

Երբ չէի կրնաի ձեռք ձգել ո ւս հ ւմն աս իբ ո լ - մոդով ո ւէ դին , աւելցն ելով որ՝ ձանձրացան՜ Է սո­ սօր խաւարէն դէպի լոյս կր Հան\է մտածումներս ,

թիւնն ե ր ուս Համար անՀ րամեշտ ոեւէ ագբիւբ , կբ խակ ո Լ լուսնկա լ եբգոդ՝ երոլ սերունդէն : Այս գրի առնելով այս նամ ակր։

մ անէի գր ատ ուն մը «ա չքո վ գոդութիւն» կատա– թերութիւն ը կ՛ա ր տա յա յտուի ուրիշ ձեւով մ րն Ուրեմն, գէպի լոյս աղերսով մը ձեզի կ՚ու­
իմ
րեչու Կպւ ւկով ալ* Չունի՝ ք գրական– վարդապետութիւնն եր : ՚ին-՚ք ղարկեմ իմ անսաՀման խանդաղատանքս , ո՛վ Հետ
կ՚առնէի գիրքր , քանի Հա­
մբ ան դամ կը կար - որ ծանօթ է իբրեւ գրական տեսութիւն՝ թարգ - սիրելի ընկերներս >ոլ մտերիմներս, որ ինծի

դայի ինծի անՀրա *,եշտ գլուխը ,տեղւոյնՎրալ դոց մանութիւն էգ ի1չպէո իբապաշւոոլթիւնը նոյնպէս տառապեցաք եւ լո յս Հայցեցիք իմ աչքեր ուս

կ՛ ըն էի , յետո յ ընգօրի՛ ակելոլ Համ ար սենե ակիս լւոմ ա՚-թիզմբ Հ մար :

մէ^ւ Բազմաթիւ Հեքեաթներ կարդացած եմ այս - Օշականի –«իրաւ» աոարազն ալ ոչ տեսութիւն՝ Տ – ՆԱՐԴՈՒՆԻ

Fonds A.R.A.M