Page 250 - ARM_19-1948_04

ԳՐՈՒԱԾ՛ խ Ա Ի ^ Ի Ն Ս է ձ Մի&աս ՄակաոեաԱ դառնում է Թիֆլիղ ել գործօն մասնակցութիւն է
ունենում
կուսակցական աշխատանքների , ինչ -

պէս նաեւ կամ աւո րական խմբերի կազմակերպա­

կան գործին՛ է

Հեռագիրը գումեց անակնկալ մաՀը մեր սի­ Երբ աղատադրուեց ԹբքաՀայասւոանի մէկ

Աչքին տուած այս գնաՀատութիւնս րելի Մ ին/ա սի Հ մասբ, Մ ինասբ մեր յաւեբմ յիշատակելի Բ^՜էլկ
երք պաՀ
Ողբացեալ բնկերբ ծնած էր՛ 1889 թուին Վե­ Ջաւբեանի ՀբաՀանգով մի խումբ բն՝կերների Հետ
մր քննէ՛ո ւթեան՝ կխաոնեմ՝ ուշադրութիւնս կր գրա­
ալ\քէ րին Ագուլիս ում ։ Աննման՛ գիւ֊ղ էր Ագուլիսը ,
ւէ որ , քաղաքակրթութեան պա ամ ոլթիւնը անցնում է երկիր, վարչական աշխատանքներին*

գործ է առաւելապէս ; Երէկ յէէեցի թէ՝ Աաթէոս որ , աւաղ , Թուր քերի ձեռքով ՀԼ\Ր ՜ լծուելու Համ ար :

Աւետարանի չր աչքին կո լա այ մ տային չու սա ւ ո - գեՀուեց եւ աղգա բնակչութ իւն ը սրի քաշուեց ։ Մ ինասբ երկար տարիներ եղած է Վրաստանի

րութեան պաշտօքեը, մինչ քիչ անգին ՅովՀան,նու Ա յն տեղէն գուբս կո ւգա յին բաղմաթիւ Համ ա լսա­ կեդբ * կոմիտէ ի անդամ եւ միշտ առաք թե գծի վը–

Աւետարանիչք Ն՛ո յ՛ե այգ պատիւք կուտայ ական– րան ականն եր եւ բա ո ե կեցիկ վաճառական ներ , րայ , շնորՀ իւ իր Բաղմ ակողմ անի Հ արգաց մ ան՝

քթ, երր կ՚ըսէ « ի սկզբանէ էր թանն» ։ բայց նոքա երբեք իրենյց ծննդավայրը չէին՝ մոռա­ թէ Իէ*Րեէ– Քամ""Ժ1 ֊ե է ԲԷ ԻՒԲե< Կ՚*Ղմակերպիք

Տ ուն ակ ան իմ աս տաս ի բութեան պ ատ մո ւթ եա ն նար եւ ամառը, փոխանակ աւելի Հանգստաւէտ աՀսա բեկումներ ի X
մէք բացուած
կայութեան այս վէճը,աչքին եւ ականքիՆ գերա­ վայրերը օդափոխութեան երթալու կը Հալաք - 1921 թով Փետրուարի 23ին Էր, բոլշեւիկԼե^
այն Հնդիկ
Հարցբ գմուար չէ լուծել, մտածելով ուէին Ագուլիսում: Այդ մամանակ գէ*֊գը «Փոքր րի կողմէ Թիֆլիոբ ղբաւելու նախօրսքակին ։ Աեր

իմ աս տա սէրն երուն՝ մ ասին՝ որոնք մեՀ– Փարիզ» կը կոչէին $ այնտեղի բնկեբները Հնարաւորութիւն ունէին դալ

ե անները ծած կող Հսկայ թղենինե բու շուքին տակ Աթնասը իր նախնական՝ կրթութիւնը կը ստա­ ա ր տա սաՀմ ան , բայց Վյրաստան՚ի կեղր * կոմիտէն

նստած , իմ աստ ո ւթեան քբՎէմով կը լեցնէին ա - նայ իր Հալրենի գիւղում՝ մեր նա Հատ ակ րն, կերոք միաձայնութեամբ որոշեց չշարմուել, մնալ մեր

կան քները , բայց այսօ՛՜ր , ի՚եչ արձագանգ կը մնայ Հա յկ Ա ողոմ ոնեանի մ օտ : Տասը տարեկան Հ տ սա­ ղանգոլածների Հետ, այն խորունկ Հաւատքով թէ

այգ քբվէմէն, եւ վեր քապէս ի՞նչ կը մնայ Աոկ– կում Ա՛ ինւ ասը էլ ուղարկուի Բաթում , իր եղբօր՝ Հնարաւոր կը լինի բո լշե լի կ.ն ե ր ի Հետ ընգՀանոլբ

բատի իմ աստ՛ուն Հեգն անքէն՛ , մ ինչ Պ ղա տ ոքն , (Լ– րնկեր Արամ ի ( I 937 թ * վախճանած Ե րեւանում) լեզու գանել։ Ջէ՞ որ այն օրերի բոլշեւիկ դեկա–

վ. ի ս տ ո ա է լ անմ աՀ ութեան կը տանին իրենց իմ աս– մօտ, որ այն՝ մամանակ Կ ո վկա ս ե անւ Բաքնկի ա յն– վա բն՛երից շատեբր անձնապէս կապուած էին խ–

տութիւնը , շնորՀիւ աչքին որ գիըը ճանչցաւ : տեղի մտսնաճիւղի ՀաշոլապաՀն Էր : րենց , միա սին մեծցած , միատեղ դպրոց ո լ Հա–

Աչքի եւ ական քիւ գերակայութեանս այս վէճը Բաթումոլմ Մինասբ իր եղբօր շունչի տակ մ ալս ար ան յաճախած : Զէ՞ որ նոցա յաճախ օգ­

նոր ձեւ մը կ՚առնէ մեր գարուն մէք։ Կը յիշեմ է Հաղորդակից կը լինի Հ • Ց * Ղ՛ա շնա կց ո ւթեան դա– նած էին մեբոնքյ

քսան՛ տարի առաք « Լօտ Ի1օէ^611շտ Լւէէ^տւՄտշ » ղափաբն՚երուն եւ \905թուին 1լ անղամագբոլի մեը Երկար չտեւեց լաւատեսութիւնը մ եր լք^կեր–

արձ ագ ա.ն ղ. կ ՛ըլլա ր եր կու մեծ գեղեցկ ագէտնե բոլ «Աշակերտական Ա*իութեաԼ» *

1908 թութն աշակերտական՝ շարմումնեբի ների։ \քոքա չարաչար պաամոլեցին ել ՑայսօՐ

տեսութեանց , *Բբոչէ , իտալացի ել տ՚Օրսէ ,սպա­ պատճառաւ կբ փակուի Բաթումի գիմնազիա յի կամ բանտերում ել կամ ա քս ո ր ա՛վա յ ր եր ո ւմն են

նացի , երկու վարպետներ վեր\ադնաՀ ատութեան վերքին դասարանը ել Ա ին ա ս ը կը գա լ $՝իֆէէգ ՚ քա ւո ւմ ի բե՚-՚ց լաւատ ես ութեա՛ն մեղքե րը ։

1լ ենթարկէին աչքին եւ ակա%քին արմէքբ քաղա­ Չնայած Կ ո վկաս ե ան Հոգաբարձուի ՀայաՀալած Բո լշե ւի կը ապերախտ է , բո՚լշեւի կը ս ր բո լ -

քակրթութեան պատմութեան մէք։ Ոմանք ՎԷ^՚ԼՀ քաղաքականութեան՝ Աինասը, շնորՀիւ իր ըն - թիւն չի ճանաչում ; Եթէ գոլ նորա Հստ չես, դու

վախճանի չՀասած գիրք կը բունէին աչքին ու ա– գունակութեան եւ աշխատասիրութեան,՝, կարողա­ նորա թ չհամին ես; Իրենց կ ոլսսւկցա կան րնկեր–

կան\քին թեր ու դէմ ։ Հարցբ լուծուած չէ ան՝ - նում է ստանա լ Հ ա ս ո ւն ո ւթ ե ան *իկա յական : ներին իսկ չխնայեցին րոլչեւիկ. եյ.ր , մերո՞ն՛ց

շուշտ , բա յց ականքը պիտի մքնայ միշա կրտսեր 1908 1909 թուականնեբին , յեաաշրքութեան պէտք է խնայէին : Ո՞ւր են այն օրերի առաջա­

Դգա յարանք մբ , Հակառակ ե ր ամ շա ո ւ թ ե ան ճ ամ­ սել օրեր էին Կ ո վկաս աՀա լութ եան Համար։ Մէկ կարգ ղեկավար րոչչեւիկւ երր ։ կամ դնգակաՀաբ–

րով ամբո խն ե րբ խան գա վառելու ի բ կա բողո ւ– մ էկու յետ ե լից կբ ձ ե ր բա կ ա լո լէ ին ու բանտ 1լ ա– ուած ել. կամ աքսոՀ-ւււաօ՜ են :

թեամբ ցոյց. տուած նուաճումներուն Հ ռաքնորդուէթն մեր լա լագ ո յն ընկեյրներ ը ։ Տ խ ր ա– .ճէմաչ փաշայի նման մէկ սատրասլի ապարե­

Աչքը պիտի թագաւոր է տակաւին իբրեւ ի– Հռչակ քննիշ էըմինը գործի զկրայ էր՝ իր կողքին* կում ր առիթ էր, որ մեյւ քլԼկեր՚ւերր, նոցա Հետ

մ աս տ ո ւ թ ե ան աղբիւր , ել յաւիտենականութեան ունենալով դաւաճան Մ իՀ բան ին՝ յ *)՝ո լրս մն ա ց ած նաեւ Մի1ասր , ձերբակալուէին : Ա*ինսւսրլ բանտե­

Հաղորդակից ; մ եր սակաւաթիւ ըն կե րն ե ր ի Համ ար Հեշտ չէ բ կու­ րում եւ աքսորավայրերում երկար սւառապելոլց

Եթէ ուսումնասիըութիւ\ն մը կատարել ըլլար սակցական աշխատանքներ կատաբելր ։ Բարե­ յետոյ, 1943 թուին գալէս է կլրոսլա; 22 տարի

նպատակս , ես պիտի կրնայի ցո յց տալ նո յևիսկ բախտաբար , այդ շրքանին ազատ էր դեռ մեր լու– վերԸ ես տեսայ Ա՝ինասին բոլորովին քայքայուած,

լեզուէն, մէք, որ մէկ կալուածն է ականքին , թէ՝ սաՀ ոգի ԱբրաՀամ Գ իւ լխ անգան ե ան՛ը , որի շուրքն Իբրեւ Հետեւանք իր կրած տանջանքների։ 20րգ

որքան ան սաՀմ ան* է աչքին գերը ։ քերականու­ էին Հաւաքուած մի խումրբ երիտասարդի եր ։ Նո­ գարու Հաւատաքւն՚իչներր չէին կարողացել, սա­

թեան՛ երեք գլուխն երաւձն մէք, բառա խօսութիւն– , ցա մէք էր եւ մեր Աինասը։ Այդ շր քանում Մի –նէԱլ կայն, սււլաել Մին 111 ււի Հալտտքր։ Աինասբ ա–

Համ աձա յն ութիւն Լղոբ ես կ* ան ո լան եմ ներդաշ - սը ոոյց Է տուած աշխոյմ գործուն Է ութիւն ՚։՚Շ՝ն ո բ– ււ ա չ՛ո լա յ նման իւ որ սալէս Համոզուած էր է " Ր ձ " 1 " *

նակո ւթի լն՝) ել արտա յա յտոլթիւն , շատ բան՛ կր Հի*– իր մեղմ բնաւորութեան , գա էլա վւ ար ա սլա չ - ՛սով գալու Է այն երջանիկ Օվ. բ , երբ կբ բացուեն

պարտին աչքին , եւ եթէ ինծի Հարցն էին՝ պիտի ը– տ ո ւթ ե ան ու ան՛վախութեան , այո, վախի զգաց­ մերսրբազան Հայրենիքի գռներր ու ի՝ իրականա–

սէի թէճ լեղու\ն աչքն է : մունքը օտար Էր Մթնասին , նա շուտով գառ– նայ մեր դարաւոր երաղբ՝ աղատ, ււնկախ ու

Ուղղագրութիւնն– իսկ որուն Հիմ է՛ր ծաոա յէ ն. ում Է մեր ասշխատ**յլ–ո ր զան գո լածն ե ր ի սիրելին ; միացեալ Հայաստան բ տ

առողան ութիւն ր , կր Հպատակի աչքին , Հակառակ Մ եր Մ ինասը ա յ դ օրերի փնտռուած մ արդն Էր ։ Աւաղ, նա չտեսաւ այգ օրբ ու գնաց միանա­

Հռովմ ա յեց ի մ ատենագիրն երաւն՛, եւ այս՝ կուին– Տարական կառավար ու թե անւ գո րծա կա լն՛եր բ կը լու ԱբրաՀամիՆ ու Համոյին , %իկոլիձ ու Լի սլա–

տ ի զիան ո ս էն սկսեալ որոնք փորձեցին սրբագրել ՀետեւԷին այգ խմբին եւ 1910 թուին Մթասին ու վիտին, որո՛նց ՀանղԷսլ անսաՀման սէր ու պաչ–

Հելլենական գր չո ւթ ի ւն ը ըստ ս տ ո ւգա բան ո ւ - իբ ըն կե րն ե բ ի ց ոմ անց ձերբակալում ու Ա ետեխի սմ ուն էՔ– ձէր֊–
ւ
թեան ։
բա ֊ տն են առաքնոբգում, ել երեք ամիս Վերք ,
Ջեմ ուղեր քրքրել նաեւ Հոգեբանական կո"մը, Ն^իր Հա՛նգիստ , Մինաս շան, իրանի օտար,

ըսելու Համար թէ՝ աչքր նաեւ գթութեան ղործա– աքսորում ե՜Լ՝ ք)*ո ստ ո վ % Մ ինասբ նաեւ այստեղ կր թէեւ Հիւրընկալ երկրռւմ տ

բան մ ըն է ։ Ատոր Համար է որ մեր աննման մո– շարունակէ կուսակցական աշխատաէքն եր բ , միւս Գիտցիր , որ երբ իրականանա յ քո եւ մեր իղ–

ղովուբգբ կ՚ըսէ * ^Աչքէ Հեռռլ սիրտէ Հեռու» ; կողմ ից է լ կր կազմ ակեր պէ Ո՝ ո սա ո վ ի եւ \յո վ ո չե ր— Հր) քո աճ իւն բ կբ փոխագրենք Հայաստան ,

ԵԼ վեր քապէս աչքը այնքան սիրելի է մեր մո– կասկի բանտերում գանուող մեր ընկերների օգ­ "րի ազատագրման Համար գոլ սլա տա՛, ի Հասակից

ղովուրդին , իբրեւ գեղեցկութեան նշանակ, ոբ նութեան գործըՀ այնքան պայքարեցիր , տանչհււեցիր ու նաՀատակ–

միշտ աչք երգած են , Ն • ՛Քուչակ , Տ"վՀ • Թլկու– \9\2,ին Միոասը մեկնում է Պետրոգիադ եւ "՚֊եցիր յ

բ ան՛ց ի , ՛Հազար Ա ե բա ստաց ի , Գ * Ազթամ արցի , եւ մ տնում ա լ), տեղի Համ ա լսարանի իրաւագիտականէ ԳԱԹԻԿՕ

"Կ՚Ւձ երգիչներ : բտման մ ունքը յ

ԱՀ աւասիկ, ոիրելի ընկերներ, կր տեսնէք թէ 1914 թուին երբ րո&կւում է առաքին Հ ամագ՝–

ինւ չ մ եծ կարեւո րու թիւն կուտամ աչքին եւ եր բ խարՀային պատերազմը,, Մինասին մօտալուտ է «ՀԱՃԵԼԻՆ » ԵՒ «0ԳՏԱԿԱՐ»Ը ԻՐԱՐ եԱՈ~

դմբա խ տ ո ւթ ի ւն ը յանկարծ կը զարնէ իմ աչքս , թւում մ եր թ բքաՀայ եղբա յ րնե րի ազատս –։լր մ ան ՆՈՒԱԾ - «ՅԱՌԱՋ» ՄԸ ԶՈՐՍ ԷՋ, ԸՆԿՈՅԶԻ

ղուք կրնաք երեւակայել ա^ն աՀաւոր տառապան­ օրը եւ նա թողնելով իր> ուսումը կիսատ՝ վերտ­ ՄԻՋՈՒԿԻ ՄԸ ՊԷՍ ԼԵՑՈՒՆ։

քը որ ամիսներ փուշերով խոցոտեց մարմին՛՛ս *

Ես պատրաստուեցայ գործի մբ Համար , ամէն

ղոՀողութիւն ըրի, բան մր պակաս չձգելու Հա­ ՚նակի վրայ, աչքիս խուփ, ս՛ե՛ւ ակնոց մ՛բ գրած,

մար իմ կատարվելիք աշխատանքներուս մէքեւ տա­ եմ Հ րա շալի ծրագրի մը ստեղծմ ան՝ ե րանոլ–

կաւին բան մը չեմ տուած , բայց ինչ որ ծրագրած թեամր Հ մութ սեւ՚եակի մբ մէչ\։ Մարմինս ել Հոգիս սլա յ–

էի տալ կը յայտարարեմ ամենայն յանձն ապաստա­ Ուրեմն կուրութիւնը, նոյն իսկ մաՀը պիտի քավի մէչ՝ այս վիճակբ ինծի կբ յիչեցնէերգ մր

նութեամբ թէ պիտի չկրնային տալ տասը Հոգի չկարենա յին վախցնել զ ի " , եթէ չստիպուէի ըսել , որ Հայկական բանաՀիլսոլթեան մէչ՝ ծա՛նօթ է

միացած։ Համոզուած եմ որ Հայկ» Մշակոյթը ինչպէս ըսաւ Անդրանիկ* «Գործս կէս մ հ՛աց» ։ «Ել» անունով։ Օտար ժողովուրդներու մօտ երբեք

կվէնա յ փրկուիլ , նո յնիս կ նոր ոսկեդարի մը Հ ՛ս ս– Ոչ, նո յևիսկ սկսած չեմ գեռ այդ գործը որուն կարդացած չեմ նմանբ ա յս գոՀավ ին ։«Ել»ր երկու

^՚ԷԼ ՚ ^ՐԲ հւՀ Աա եղծուի աշխարՀ ական մ ի ա՛րան ո լ – մեծութեամբ գինովցած՝ ես յանձն առի ամէն ձեւ ունի, առածին բ կ՚երգուի Հողագործին կողմէ

թիւն մ ը գի ւղա տնտես ական Հ իմ եքու վրայ Դ֊բր– տ առա սլա • ք , աքսորէն՝ մին չեւ Ա փիւռքի թ շո լա– այն սչաՀուն երբ խոփբ կբ Հանդիպի Հողին ան­

ուած, բայց ես այլեւս Հաւաքական աշխատանք– ռութիւնս ։ Բայց , սիրելի ընկերնե՛ր, Տոբի ա յս յաղթելի դիմադրութեան ւ էթինականբ իվւ եղնե­

ներէ յողնած՝ վճռած էի աշխատիլ մինակ, յանձն դմ բա խ տ ո ւթ ե ա ~ս մ էք զիս մ խիթա բող պա բադան րուն կ՚ուղղէ իր խօսքբ , 1լ աղերսէ, Լ՚ազաչէ որ

առած այնպիսի ղոՀողութիւն. մր որուն նմանը այ՛լ եղալ որ Ֆրանսա յէն մինչեւ Իտալիա, մ ինւ չեւ քաչեւ՝ արօրբ «Ել^ ել, ել, եղօ չ՚ան՝% X կոմիտաս

գմուար թէ կարենաՀն ոոյց տալ ուրիշն ե ր մեր գլո­ Ա ուր իա , մ իւ չեւ Եզիպտոս եւ Ամերիկա, լքևկեբ– ծանօթ էբ այս ձեւին զոր օգտագործած է գութա­

րականս լ թեան պատմութեան՝ մէք ։ ներ խրախոյս ի եւ Համակրանքի ողքոյններ նի երգին մէշ–. Միւս ձեւբ որ բուն։ «Ել» երփն՛ է,

Պատրաստուեցայ , ամբարեցի, ուռճացա յ եւ ղրկեցին ինծ ի , ամէն րան ընել խոստացան , կ՚երռուի երբ գիւղացին գաչտերուն բարիքով

Հիմա, յիսուն տարեկան ումերուս լիութեանբ մէք որպէսզի կարեն՛ամ գտնել իմ տեսողութիւնս % ծ անրաբեոձև իր կառքբ կբ բերէ բլուրին ստորոտբ

եւ այնքան եր քան ի կ ոբ պիտի կարենայի Հրաշալի Համակրանքի այս քերմ ողջոյնները կկարծես ում ով ուն գագաթ բ թառած է իր գ ի ՚ ֊ ղ շ ՛ եզները Հի­

ակօս մբ բանալ, յանկարծ դմբախտ ութիւն ր կը տուիքն՝ ինծի եւ Հիմա մէկ րաֆ միայն կբ մտածեմ * մա այդ ծա\նրաբեռն կառքը պիտի բարձրացնեն

խորտակէ զիս * երբ աշխատելու ի վիճակի ըլլամ, այլեւս Հեռու դառն ի վեր, գիւղացին կբ սկսի երգել– մաբդբ եւ

Մ աՀ ու չափ ծանր այս Հ ար ո լած ին տակ ես օրաթերթեր է եւ պա բ բե ր ա կահն ե ր է , պիտի աշխա– կենդանին կ՝ եղբա յ բանան երամ չտուի եան մէք

ցաւ պիտի չզգայի ել պիտի ուզէի մեռնիլ «Հո ք ա իմ աւար տել իմ գո բծերս օրր իրիկուն. չեղած : չինակահբ կ՚աղերսէ, կ՚աղաչէ որ եզները քաշեն

նազանըմ» երգելով, եթէ աւարտած ըլլայի ծբա– Առա յմմ մ տքովս կ՛ո լ ոճ ամ Ա աղմ ոսին մէկ Հատ­ կառքր զառն ի վեվ– , եզներբ կբ Հելա\ն կառքբ կր

գիրիս գէթ մէկ կարեւոր մասր : ուածին վրայ ։ Երբ գեռ շատ փոքր էի, մայրս ին­ ճռ՚ւչայ, եւ կարծես գիւղացիին երգն կ որ ոլ<հ

իմ տխրութիւնս անՀոլն է, որովՀետեւ կը ծի կբ սորվեցն՛էր աղօթել այսպէս* «Տէր, եթէ կուտայ եզ. երուն , Ել , ել , կ՝աղաչէգիլղացին եւ

զարնուիմ կեանքիս մէք այնպիսի պաՀոլ մր, երբ շՐ թ՛ եբս իմ բա աս *.**»։ Հիմ ակ ես կորսեմ կբ պատմէ իր ընտանիքին ՚նեղո լ թ ի լննԼ ր բ . տառա–

կը զգայի թէ՝ երքանիկ եմ, թէ միշտ բարձր պիտի «Տէր » եթէ աչքերս բանաս * * է պսձնքր , որպէսզի եզներբ Հասկնան Լլ կառքբ

մնա յ աստղս , թէ ընկերներու Հսկայ զանգուած Թերեւս Հ իմ տ կը Հետաքր քրուիք թէ ինչպէս Հասցնեն գիւղ յ

մը Համակրանքով կր նայի ին՛ծի, եւ ես լեցուած ՛Կ՛1 ան՛ցընեմ օրս։ Օրուան մեծ մասը պառկած կըռ– (Մնացհաա յաջորդով) Հ . աՐԳՈՒՆԻ

Fonds A.R.A.M