Page 258 - ARM_19-1948_04

քատ րնտանիքի զաւակ էր ել առանց թոշակի կը

սովորէր։ Մեզ Համար անհերքելի ճշմարտութիւն

էր՛, որ մեր ուսուցիչներր առաջին առիթէն պիտի

օգտուէին այդպիսիներր դպրոցէն վռնտելոլ; իսկ

էօՄԲ՝ յս պասակերն՝ ալ մեր աշխ ատ ակ - ԽՄԲ— ԱՀ աւասիկ ողբացեալ Արմէն Գարոյի ներկայ ղէպքր այնքան ծանր էր Մատաթեանի

ցէն , որ գրէ առած էր ՛էյ * \,արգունիի աոաջի՛ն (Գարեգիւ Փաստրմ աճեան) յոլչերուն այն մաս ր աչքին, որ անպատճառ 2 4 մամուայ մէշ ճամբոլ

տ պա լ ով. ութիւն ր՝ աչքի գո ր ծ ո ղո ւթ են էն ի փեր * ղո ր Ն՛ուռ մեկնելով ^անբարեխիղճ եւ ա՚֊՚աբգա - պիտի դնէր խեղճ տզան, եթէ իման՛ար, որ ատր­

ԺՏ՛* գաած էր Մ • Պարսամեան , «Այ. եւ մուտք» ի ճանակի աէրբ ան էր; Այս ամէնը նկատի առած՝

Կր լսեմ \թա ր գունի ի ա գա գա կ ր , վերչդն թիլին մէշ ( 1 2 Գեկտ.)։ Տխրահռչակ ես որոշեցի սուտ խօսիլ եւ ամ բո զչ յանցանքը իմ
- ՕՀք... գառն պա րա ական կրնա՞ր ու­
էհօ է օ Հ Է ՛ ։ Ա՚ատաթեանի այս Հրէշային արարքը Մոձ եւ ազատելու Համար խեղճ րնկերւ
\,ամ ա կա գի րի իմ աշակերտի
րիշ տպաւորութիւն ձգել 16 տարեկան՛ վւրւ ս -

ո լթի ւնս մ ր մտքին վբայ . զոր այնքան կր սի րէ ի Տ

լրաց ուզցած պիաի Համ ար էի՝ եթ՜է աո լն տու՚ողբ՝ Երբ Մատաթեանբ մտաւ սենեակր, իր առա–

\,արգուIին իր գրութեան՝ մէք ակնարկ ՀէՀ~էր եւ ինբ տարի գիշերօթիկ մնացի այնտեղ: Տա­ ջին՛ Հարցր եղաւ*

փափուկ թելի մր վքայ զարնելով իր մատներր, րին Հազիլ մի քանի շաբաթ տուն կ՚երթայի մե­ - Ո՞վ էր ք"֊ Հետինդ.
Հետս մարդ չկար, ես մինակ
չթրթռացի էր մ եր երկուքին անցեա լի յՈԼ֊շեբբ է րոնց տեսնելու Հ Աչ մէկ լալ յիշատակ ունիմ պատ­ էի %

Աշակե բտ եւ ուսուցիչ , ուսուցիչ եւ աշա -* մելու իմ գպրոցական կեանքէն ել իմ ուսուցիչ - Աուտ կր խօսիս, ես տեսայ, որ մէկը կայէ,

կերտ՛**։ Ո ՚ ֊ ր ի չ առիթներով ալ նմանօրինակ ար­ ներէն ; Բացի Պ • Խաչատոլբեանէն եւ Պ • Կոր իւ– մօտդ եւ սեղանին տակ պաՀ ո լ ած Էր :

տայայաոլթիւննւեր ո ւնե ց ահ՜ է շփոթութեան՝ նէն , մնացած ուսուցիչն երր բոլորն ալ օտարացած Հետս ոչ ոք կար :

թ ա րկե լով զիս : Ի մ ան Հ ա տն-ո ւմ բսելիքնե\րս ա ձԳ Հայեր էին։ Ափսո՛ս Աանասարեանի երախտիքին՝, ՚ Որո՞ւն Է այս ատրճան՚ակբ :
այսպիսի
յուշերէն բխած կրկին– վեր ապա Հ ելով՝ Հարկ կր ոբ այսպիսի աԼ բարեխիղճ մարգոց է ր յանձն ուած % - Իմս Է :

զգամ քանի մբ տող գրել վայբկեանի կարեւորու­ Պատմեմ միքաղէպ մ բ՝ ոոյց տալու Համար , Ո՞ւր՛կէ ես ձեռք ձգած :

թեան գիտակցութեամբ : թէ էսչաիսի բարոյական Հրէշնեբու էր յանձնուած Տ1էն" եմ բերած :

Մեր ամէնուս ոիբելի *(յ ար գո ւԱի ին՝ այս Հապ­ մեր մատաղ Հոգիներուն– խնամքբ : Ա ուտ կբ խօսիս * ձեր տանբ ատ բ–

ճեպ , եւ րազմաթիւ ա յցե լո ւն՛ե րէ Ըսդմի քուած՝ 1 8 8 9 թ ո լական՛ին, ես արդէն 16 տարեկան պա­ ճաքւակ չկայ։

մտածումն երբ գրի առնելո վ Հ ան գերձ , րսեմ ան– տանի էի։ Մեր այդ տարիքին չատ մեծ սէր եւ ի միջի այլոց րսեմ, որ Մատաթեա՛ն՛բ մեր տան

միքապէս առ ի մխիթարութիւն բոլորիս, թէ Հետաքբքյ ութիւն՛ ուն՛էինք դէպի ամէ՛ն՝ տեսակ փեսան Էբ ղա\ր ձած՝ իմ փոքր Հօրաքոյրս առնելով

կոլբնալոլ նախկին ստոյգ վա խ ր անցած է այլեւս ղէնքերր : իմ րնկերներէս Տրապիղոն՚ցի ՏովՀան - եւ, Հետե ւաբար , գիտէր , որ մենք տանբ ալ1յգպի–

բարեբախտաբար , շնորՀիւ գիտութեան՝ ւԼեբքին նէս Արդար եանբ նոյն տարին արձակուրդին Հայ– սի փոքրիկ ատրճանակ չունէինք սխւ ննե
Որք* ոիպեց , նոյն՝ պաւ
մեթոտներուն, ՛եւ. ենթակաս յին՝ առողջութեան , բե իք էր զձացած։
Վերադարձին իր Հետ բերեր իվերքոա, ատրճսձակբ ձեռքէս առաւ եւ զիս

մ անա ւան գ տոկուն կամքին , թէեւ երկար ամիս - էբ փոքրիկ ատվ ճա՛նակ մ ք X Մ եծ ղաղաո– իքոաէ Հեւ նելով՝ տարաւ մեր գասւս\քան\բ; Ն(եյ,երս

ներ Հանգստանա լու էլա ա ապա ր տ ո լած Է : խնամքով կբ պաՀ է ինք այղ գէնքբ մեր Հաղուստ– կանչեց բոլոր բնկերներս եւ աոնէց ներկայութեան

Սակայն՝, ինչպէս կր նշմար ուի՝ առաքին՝ սար՛­ ն երուն մէք, որ պէ սալի ուսուցիչներուն ձեռքբ ՛մ ել ամբողջ եղելութիւնը եւ կրկին

սափի եւ գիտակցութեան տպաւորութեան տակ չանցնի , մանաւանղ , կբ վախնայինք Պ * Մատաթ– ոլ կրկին՛՝՛ւ ստիպեց , ոբ րսեմ, թէ, ո^վ էբինձ Հետ

կբ գտնուի գեռ , եւ աՀա ատկէ ճնշուած կր գեղուն եան էն– , ո բ ր Ս ուլթան Համ իտէն աւելի Հ ակայե - եղողբ :

իր յուղումն ալից ղգացումներբ։ (էյս չարաշուք ղափոխական մէկն էր ; Երբ այստեղ ալ նոյն պատասխան ր ստացաւ,Հր–

ազգեցութիւնբ , սակայն , Հարկ է մոռցնել ։ Օրին մէկբ շաբաթ օր մբ, կէսօրէ յետոյ, երբ բամ ա յեց որ չոքիմ ղասա\րանին\ մէկ անկիւնր եւ

Արդարեւ, Հեռուէն՛ անկարելի էր երեւակայել ազատ էինք, Աբղարեան ու ես , մերսիբելի տար– ըսաւ , թէ այսպէս չոքած պիաոի աՏնամ , մ ինւ չե լ որ

՚յնշուշտ ին՛չ որ տեղի ունեցաւ : <%Տառաք»բ ուզեց ճաշակն էծ, գացինք դպրոցի ներքնայար՛կի խոտ ո վան իմ, թէ ո0 վ էբ ին՛ձ Հետ եղողր * Բացի

խնայել իր ընթեր ցող բարեկամն՛երուն իր զուսպ սենեակներէն մին , մա՛քրելու ել իւղեր, լ Համար : այգ՝ ցամաք Հացէն եւ պարզ քուբէե՝ զատ ոչինք

ու յ I ա է/ւ ՝ առողջական տեղեկագրութիւն ով՛ այ­ Հազիւ ատրճանակը քան՛դեր էինք եւ սեղան ին վր–

լապէս ^յարգուն՛ին իրապէս տագնապալի օրեր ան– վաւ փռեր անոր մասերը , երբ, յանկարծ , Պ՝ Մ "՚– պիտի ստ անա մ Հ

ցռւց ել Միջին՝ ՚իարոլ Հաւատաքն՛ն՛ական՝ չարչա - տաթեանին ստուեր բ տեսանք պատուՀանին՛ առ­ էյասբա թ երեկո յեան՛ սկսաւ իմ պատ իմս ել

բանքն՚երոլ նմանող կիրարկումն եր ու ենթարկուէ– ջեւ։ Ես Աբգարեանին բսի , որ մտնէ սեղանին տա– այսպէս երկու շաբաթ ան՝րնգՀատ : Ամէն առաւօտ

ցաւ, զարմանք պատճառելով իր դիմադրական կր , եւ սկսայ Հաւաքել ատրճան՛ակին կտորներբ եւ երեկոյ Մատաթեանբ կա գա • ղասարան իմա­

կո՛ր՛ովով՝ նոյնիսկ իր բմ ի շկնե բ ո ւ՛ն : Մատաթեան մօտեցաւ պատուՀանին ել տեսաւ զիս նալու, թէ աբգեօք միտքս փոխեիր էի։ Ամէն ան­

Եւ արդէն այդ էր՝ յաջողութեան գլխաւոր ու ատրճա՚ակբ։ Աբգարեա՛նին՝ գլուխն ու դէմքբ գամ ն՛ոյն բացասական պատասխան ր կը ստանար

պատճառբ ։Ա1\ն՝շան> թուլութիւն մ բ ,օ րինազանցո լ – չկրցաւ տեսն՛ել, միայն՛ այնքանբ նկատեց , որ ինձ մ է : Ըն կերն եր ուս բոլո ր ին Հ ամակ րանքր ինձ

թիւն մբ, կրնար ճակատագրական՝ ,րէէալ իրեն՛ Հա– մենք երկու Հոգի էին՛ք եւ մէկբ պաՀուած է "ե– Հետ էր։ ՚իասերէն յետոյ կարգաւ գուռբ կբ սպա–

մ ար : նին՝ տակր սէինտ , ոբ ինձ իմաց տան, թէ ե®րբ լ ւ ուսուցիչներէն
ւ լւ. ՛ա.• II•– ՚ « ւI Iւ • ,.1..X«1/ »ա- լ §* ❁ */1*Հ. բւ ւ •*
Հիմա որ այլեւս մաման՚ակր տարաւ իբ ձեռք Մատաթեանբ ւ •
պատուՀանր ձեռքով փակեց եւ ներս եկող պիտի լինի, ոբպէսզի ես կարողանամ
ձգածը եւ ցալբ զուարճ՛ութեան յիշատակ դար­ ի ւ ձ Հրամայեց որ տեղէս չշա)բմուիմ մինչեւ իր
քիչ մրէ ոտքերս Հ անգս տա ցն ելէ ք*սկ ճաշերու մա­
ղ ա լ ր ; Հազիւ ււ։\ պատոլՀանէսՀեռացալ, ո բ շէն–
ձաւ, կ՝աբմէ գրի առ՛ն՛ել քան՛ի մբ դրուագն՛եր է մանակ մէք՛ մէկ կտոր միս կամ պանիր կր բերէին

Երբ առաջին անգամ աբտօնուեցաՀ ք իրեն այ– Քէ^* էո՚–Րք–Ո գառնալով գէպի մեզ գայ , ես Աբգար– ինձ գաղտնի ուտելու Համար ;

ց ելելու՝ ես իբ ս են՝ե յ տկէն դե. Հեէ սնգ– եանին բսի, որ ասնմւիլքապէսլ* փւախչւի ւ ւ սե֊ղաա՛նս֊՛ա տա Լ Ա1^7բգարեան>բ «• ամէն օր կուգաբ ինձ խնդրելու,

նած՝ եւ ամբողք լսողութիւն՝ կր կարծէի թէ պի­ միւս դռնէն ։ Ես մինակ աԻւացի ։ Աբգարեանբ աղ– ոբ րսեմ իր անուն բ եւ տզա աո լի մ ա յ ս չար չար ան­

տի լսեմ իբ կանչն, ու աղաղակք, որովՀետեւ կբ

ղիտակցէի թէ ինչ բսել է աչքի ղոր ծողոլթիլն՝ ա–

ռանց մարեցն ելու , թէ ինչ տառապանքներ կրնա ւ

պատճառել օրեր վերքն ալ։ Բայց զարմանքս մեծ «Հբ՚ն» ։ Ուրեմն ողք է , Հլլն ։ Ե*֊ ճանչցաւ ձայնս Ես Նարդոլնիով Հպարտացած եմ լռելեայն՝

եղաւ, երբ իր սենեակր մտնելով տեսայ . * * աւազէ ու կրկին Հ րն: Ե*– այդ ^Հրն^ով ալ ղիմագրած է ինչպէս մ շակ մբ , ան Հուն խանդաղատանքով եւ

դագաղ մբ, որուն մէք թաղած էին \,աբգունին* երբ բմիշկներբ այլեւս վստաՀ իրեն՝ սկսած են երանութեամբ կր դիտէ Հսկայ պտղատու ծառ մբ,

Լռութիւնն՛ ու մթութիլնբ եղբայրացած եւ գործ ե լ , քնն ել , եզր ա կա ցն ե լ , փորձել դարձեալ ո ւղէ շն եվ. բ դէպի ե\լ կինք բարձրացած եւ իր տա–

եզեր ամօքր պաշտօևբ յանձն ո լած իր զարմ ուՀ է ին Հ ղործել, ու այգ ամէ֊ուն դէմ Հվա* լ մայրիկդ ալ րածուն՝ ճիւղերր սփռած անՀատնում բարիքն՛՛ե -

իարոլՀ* ա յս որբուկ ոլ արեւ չտեսած ա զ ք ի կբ պոռացած չէ ան, այլ միայն « Հ ^ Տ * » • • « : 1՚Ո1Լ՝ գալար մարգիս՝ վբայ , կբ գիտէ երանութիւ­

թնչպէս դիմացաւ արդեօք անոր տառապանքն-ե– իր սնարին» քով։ Կբ մտածեմ * մեր աչքին մէք նով մ շ՝ որովՀետեւ ինքն ալ մասնակից եղած է

բուն , գիշեր զերեկ անբամաս՝ն՝ ու միայն՛ակ ։ ս ո վո բ ա կա՚Լ՛ ատեն մր պարզ փոշիի մր գո յ ո ւթ ի ւ– ան՚որ ուռճացման , ւՐանալա\1 դ առաքին՝ քու՛ր ու

Փակ պատուՀանին՝ քովիկբ կանգն ած է մեր նր կբ տառապեցնէ մեզ , պոռալ , ՀայՀոյել Կ"լ խնամք տուողն եղած է , Կեէմ ՚" յ է գիտակցու ~~

սիրելի ՑԱՌԱՋի Արփիկր * ՛Ի՛նչ զոլղաղիպութիլն՝ տայ։ կք կատղինք։ Տարիներ առաք, սրունքիս թեամբ Հ

անուննյերու ։Զիմ ենք մկրտող տէրպապր այսքան հ֊ մէք մխրճուած գ^գակ մբ Հան՛ելու առթիւ, երբ ես Կբ Հպարտանայի , այո՛ , իրմով եւ կբ կարծէի

ատկէ աւելի գեղեցիկ գործ բրած չէ Հաւանաբար , ղործսղութենէն վերք արթնցայ , սենեակիս մէք ճանւչւալ զինքբ իր բոլոր կողմերով, ու կբ բար­

ճշմարիտ կորսեմ * ԲաբոլՀի եւ Արվաի : Եղբօր մբ րան չմնաց որ չկոտրէի ։ Տալի՛ն՝ սաստկութենէն կանայի ալ իր վյրայ , երբ րուսաղէ՛՛մ , Եբուսա֊*՝

կարօտր Հաւան՛աբար՛ սրտին մէք այս փոքրիկ աղ– խեղճ Հ իւանդապաՀոլՀ ին ծեծեցի, մինչեւ որ ե– ղէմի» մէք կրակբ նետեց 3ովն՝աթան՚շ * , * Ու ինքն

$.Ւ^1>Ո 1 ^*Սփէհ–Ո * Համ ա՛ կ անձնուիրութիւն , մոգա­ կան կապել զիս . ի– չոր պէտք է բ առաք րնէին ։ ալ թաքուն կրակներու մէք։ ԱՀա այս վե բքին էն

կան դա լա զ ան–ո վ մր որ դոլռբ որ զարկաւ փո ւթա– իսկ \–արդունին՝ թնչպէս կրցած է տոկալ, ո*՝՝ր ալ Հրաշքով ազատած՝ այմմ նստած է դէմս իբ

ցնելու Համ ար բմիշկ ու ղարմ անատուն , արեւի ումն է որ բացարձակ Հն՝ա զանգ ո ւթեան մղած է բազկաթոռին մէք, նաՀապետի մր պէս։ Աչքերը

ւ ձո ս ւգռցւ ԻՐ Վաղած ճամբաներս ւն վրայ դինէքր ա յն՝ զա րմ ան ազան– ու պէսպիսի գործ իքնե - սել լաթով մր պարուբուած իր այս գիբքէս՝ մէք *
մրն ալ այս ինքն՛ին ինծի Համար
Տայտնալթիւն քուն մխրճուելուն իր աչքին մէք։ ^Իիտեմ ա յգ նորատեսակ Մտածող մբ, իր բարդ կառուցուած–

նոր սերունդէն բացառութիւն՛ մր որ յոգ՝՝իք չգիտ– ումբ ։ քէն բոլորովթւ անծանօթ կողմերն ալ կբ պատ կե­

սալ \,արգոլնիին օման գակելու գործին մէք: / / ւ Այդ գերագոյն ումբ իր պաշտած նպատակէն ր՜ ան ան աչքիս առք եւ ։ Առաքին Հերթին՝ իր ղար–

Հ իմ ա կանգնած է պատւՀ ան ին մօտիկ , ան՚ձայն ու կուգայ։ Գէպի Հայկական Մշակոյթի Հանճարեղ մ անալի յիշղութիւնն է այդ ։

ան՚շաբմ ։ Մ իտքս թուումն մ ասան ց րնել չէ * Հար­ բարձուն քր երթալու իբ անա յ լա յլ որոշումն է ան՝: 3իշողութիւնբ այս յաւիտենական տղոլն մէք

կքս Հասարակաց , պատիւս աբմանաւորաց : Ատով իսկ կրցաւ տոկալ ամբողք ամիս մբ ու գեռ գործիք մրն է, ն-որօրինակ զգայարանք մբ* եւ

Ա յգ վա յ րկե ասն ին մ տածում ս կր բամն՚ոլի եր­ ամիսներ պիտի տոկայ ; ատով իսկ կր բացատրուի իր տեսողութեան) այս

կու թեւերու եւ ո՚րչաւի ալ զգածուած՝ ս բա ի կեղե­ Աւազէ դագաղին մէք ան շա րմ , անօթի էր եւ աբկածբ ւ ՈրովՀետեւ կր խորՀիմ թէ իր ամբողք

քում ս կր Հասն ի իր գագաթն ակէտին * կր սկաւ ի մ արղիլուեցաւ ուտել։ Իր բնկե րն եր ո ւն , մտերիմ - ֆիղիքական կառուցոլածքբ սպաս դրած րI քա ( ո *Լ

խորՀրգածել մարգոլ մասին։ Ե՛֊ կբ Հասնիմ եզ* ներուն բերած պարտէզ երով պտուղն երր աՐեացին յիշողութիւն արտայայտող զղա յարա կքին՝ վերք ի

բակացութեան մ բ թէ կի՛ր էրրե*– մ այր ո ր չափ քէ՚ոտած : Իր ղովասանած պտուղներ բ Ղա Ր ՜ վեր ք ո յ պիտի տումէ ր ոչ միայն իր քղային զղա–
եղած « Մենք ի՞նչ բրինք այս
որ գն՚աՀատուած է , սակայն իբ մէք մանւքի մէք քարացան , ցական յօրի՛ ուածքր , այլեւ պատճառ ւղիտի րլլար\

միւս անսաՀման րարգոլթիլններէն, գեռ ո չ մէկբ տղուն ^ : զոՀելու ան՛զգալաբար , իմաստութեան գործօննե–

՝ււ լսումն աս ի րուած չէ ։ ԱՀա ա յս պարագա յին՛ ինք Ղ՚մոխք էր իր ներսր շաբաթներով ։ Ստիպեցին րէն՝ մէկն ոլ միւսբ։ &*. աՀա աչքբ եղաւ նոխաղ

արտակարգ ան՛ձնուիրութիւն եւ ինքն՛ուրացում գինք յանուն ղիտութեան՝ որ այրի , գալարուի , քաւութե անբ ։

պէտք է, դիմանալու Համար ՀոգեՀատորի մբ այս փրկելու Համար իմաստութեան, իր՛ ակր։ ՛Բանի մբ ամիսներէ ի վեր է որ շատ մօտէն
Հիացումս
չար չարան֊ աց ։ \ք՝ ա րաւ էր եւ կաթիլով միայն՝ արտօնուեցաւ կբ տես՚եմ զինքբ իր գործերով, ել
յիշողու­
կր մօտենամ *(յարգոլն-իին , մեռելագոլն՝ բաց թրքել լեզուն անշարմ մնալու Համար ։ Ու Հիմա ալարմա քի կբ փսխուի , երբ ՛կբ զղամ իր անդթօ–

մնացած լալն– ճակտին վրա յէն կբ սրբեմ պաղ քր– նոր լեզու ելած՝ կբ Հոսի ձայն՚ր , խորունւկԼն եկած թեան պա յհ առո ւթ իւնբ՝ ել կր տարուիմ պիտի
կվանիթէ
տին՝քր ։Վերմ ակին՝ վրայ տարածած մերկ թեւերբ, ագբք"–րի մր պէս, ու մոռցած երէկբ, աՀա այգ է րէն մտածելու թէ նոյնիսկ կուր ո լ թի ւն ր

Հանգչած ունայնութիւն է կորսեն \ արղէՀ ամ էն ո ր գրի կխառնեմ ես արագ ու մ տատանք, վախնա­ չկրնար կասեցնել իր գործի իվէմբ,

բան, փոթորիկէ մր վերք եկած խաղաղութիւնով։ լով որ կրնայ յա՝ կարծ րնդՀատուիլ ՀոսաԿքբ։ Ե*– մայռերուն բախելով Հանդերձ ։

կբ Համբուրեմ իր բազուկր ու կո լսեմ իր սրտի Հոտ է որ կբ սխալիմ • ո լ կր տառապիմ միանգա– հ . ՎՇՏՈՒՆԻ

խո)րէն արձակուած սովորական եւ յատկանշական մ ա յն՛ * թէ ինչս՛* լ • րսեմ ուրեմն \ (Մնացեալը յաջպսւսվ)

Fonds A.R.A.M