Page 226 - ARM_19-1948_04
P. 226
քաա ա տ
Պ ստմ՚ււթհ՚լնՏ ա\ ւեացաԱ է՛ի մԷ1 կայ ազատ ութ իւն– 1ւ ս& կախռւ֊թիւՖ :
ԴԱՏՆԱԿՑՈհԹեԱՆ ՚ Օ ^ Ր Կիլիկիոյ իշխանութիւնը տեւած Է երեք դար
ՓԱՐԻԶԴ ՄԷՋ
եւ ոչ թէ երկու, մինչ Մերձաւոր Արեւելքի մէք
ՏՄամու֊լբ , առ Հասարակ կր ցոլացնէ մարդ Հաստատուած արեւմտեան իշխա՛նութիւն ներ չեն
կրցած տոկալ անոր չափ։ Այս շրքանին Համար եւս
կութեան մտայնութիւնս, ու տեւ՚ֆերշ։ Հոս կր թա մէկ կողմ թողլով բազմաթիւ մեծարժէք վեՀա -
ԷՄԲ Յապաւլած կամքէ ա՚նքկախ պասաաո– լա լին , շարժանկարի ժ֊ապաւէններոլե նման, աձ~~ պետներ , առնենք Լեւոն՛ Ա. Աեծադ ործ ը , զոր օ–
լագան երեւոյթներ , մեծ, փոքր, գեղեցիկ, տգեղ, տարներ կր կոչեն նոյնպէս (Լտ 1\4տւցաքւՇ;Ա6) : Մինք
ներռվ։ ճշմարիտ, ծուռ, եսապաշտ , այլապաշտ , Հսկայ, Տիգրաճ ես Հսկայ զօրութեամբ , վերլ՝ ի վերիք
ինչպէս Հաղորդած էի՛– ք շաբաթ գիշեր՚ոլան գաճաճ, Հաճելի, անհաճոյ , ան՛կեղծ, կեղծաւոր, պարտուեցալ Պլոմպէոսէն , Լեւոն, Ա. իր իշխանու
ԼՆո յեմբեր 2,7՝) աօնակատաբո ւթիւնը Օձտէի սրա– ոիրևէի ել գարչելի\ թեան միջոցին (33 աարի) երբեք պարաուած չէ,
Հ ին մէՀ, Դաշնակցութեան Օրուան առթիւ, այս Այս մտածում երով պաշարուեցայ կարդալով այլ իր թ շ՝ ամիները (Աուլթա՝ ներ կամ եւրոպացի
աարի եւս անցաւ ծայրէ ի հ՜այր լեցուն սրաՀի մր «Ապագայ»/, 20 Նոյեմբեր 948 թիվն մէչ յօդուած ի շ քսանն եր) ամ բողք դետին զարկած է ։ Մինչ Հին
մէՀ ւ Մ եհ՛ թիւով երկսեռ երիտասարդութիւն՝ մր մը Հ-Ռուբիէնեաննե րու կիլիկիանը), սառ; ագրո լած շրի*՛ ներու մէ9 Հայկական դրամները Հա դո լա -
եկած էր՛ ողՀուն ելու մ եր ազգային կո լսակց ու Պ՛ Արտակ ԳարբինեանԷ; գիւտ են, Կիլիկիոյ իշխանները բազմատեսակ ոս
թեան 5&րգ ՜Ծիծաղելովդ պիտի անցնէի, ինչպէս յաճախ , կի եւ արծաթ գրամ՜ եր ով Հրապարակը ողողած
տարեդարձը եւ նեբշ՝չոլելոլ անոր կընեմ բազմաթիւ գրութիւն 1'երոլ Համար , եթէ են -.
գաղափարներէն , ամ ուր Հ ա լա ա քէն եւ աղգա յին ա յ ղ յօդուածին մէչ1 չտես՝ էի մտայնութիւն մը, Կե/իկիան ոք թէ կախուած էր՝ Բիւզանգիոնէն
շուն՛չէն;
որ անն Լյ ելի Հակասութիւն մը կը կաղմէ աղգա յին
կամ Աոլլթաննեբէն , ոչ միայն անկախ էր, գիւ–
Հանդէս ք քացուեցաւ ֆրանսական* ազդ . քա յ– ոգիին Հետ; Վերէն վար ել վարէն վեր սխալ եւ
լերդով եւ «Մշակ բանոլոր»ով, երդուած Հ* 3*7*» սո փե ստական գա ղա փա ըներ եւ Հա յ կա կան պատ– ոտ զ՛՝ արար բոլոր օտարներէն մաքրելով իր Հողե
Նոր Սերունդի երդչա խում րին կ"ղմէ, ղեկավա մ ութեան ակներեւ խեղաթիւրում, դարբինի Հար՛– րը , ա յլ նոյն իսկ դրացի ազգեր կր դար պաս էին
րէ ո ւթեամբ Պ * Արա Պար՛թեւեան ի : ուած՝* եր ով Լ Հայերուն։ Եւ ^րբ \աին Լեւոն Մեծազոբծ , Եւ–
Օրուան նախագաՀ ր , ընկեր Հրանա ԱամուԷլ ՝Բայլ առ քայլ,բայց արագօրէն , աՀա՝ իր րոպա քի վեՀապետներ ուն ներկայացուցիչներուն
սկսաւ այսպէս* չնաշխաբՀիկ գրուածքըՀ կողմէ՝ պաշտօնապէս թագաւ ո ր ելօՆուէր Տաւբո–
Հ Ամէն աարի մէկ օր Հ *Ց ՛Դաշնակցութիւ -— Հա յ պատմիչներ ը ջանացած են Լին գգծ՜ու– սի մէՀ, Բիւգանգիոնի կայսրը Լհւոնին կը ղրկէր
նը կը ներկայան՛այ Հանրութեան , Հաշիւ տալու իր մը իմս է) գեղեցիկ գոյ1 երով զարդարել մեր տզ ադամանգակուռ թագ մը , խնդրելով որ փոխա
բրած՜ին մասին եւ պար՛զի լու իր ծրագիրնեբը յա– նակ Եւրոպային , ի^ են Հետ զինակցի; Հայկական։.
ռաՀիկայ աշվսատան քնեբուն Համար : զային տա րե գր ո լթեան ց ԷՀերը; Հայերբ մեծ Կիքիկիան անկախ փոքր իկկա յս ր ութ իւնմ ըկը կազ
Այս ՛եվ կու պարտականութիւնն եր էն զատ Հ» տո կո լ՛՛ութ իլն ցոյց տուած են, սակայն, իբր՛ պե մէր, տարածոլելով այսօրուան 5 թրքական նա -
Տ • Ղ՚աշնակցոլթիլնը իր օրուան տժ^ին կ^ոգեկոչէ տութիւն, միՀազգային պատմութեան "^էք չեն Հանդներուն վրայ , (վիլայէթ) իր մակսձ^ ին ն*երՀ–
րմը ան*իաւրանգմ ա իրրտիպկնա երաոմւն ութեանւն՛ն մ ասնխր ա լքի աՀդրագուաոգնրհ ո լե–– կրցած , նուազագոյն չափով աչքառու տեղ մը քել պաՀելով ԱնտիոքՂ ու Կիպրոս ր \
գրաւել; Թողլով Հին շրՀաննեըը, անցնինք Կի–՜ Ա ելճու քեան միա կ պատմ ագիրը ( ո րոմն՝ ձե -
թիւններր եւ ան՚ոն*ց յիշատակին Համար յարգանքի ւիկիոլ , որ կը ներկայացնէ անմխիթարական եւ ռագիրը պաՀուած է Լոնտոնի թանգարանին մէՀ,
կը Հրաւիրէ ձեզ յոտնկայս ; Ալսօր 58 տարի է որ ախոււ երեւոյթ մը Հ
մեր կուսակցութիլնր կը տեւէ ու կը գո րհ է անվը– (Կիքիկիոյ վերաբերեալ «թագաւորութիւն» եւ կր գվ է * « Հայոց թագաւոր (թէքֆու>*) դալա -
Հատ : Պարզ երեւոյթ մը չէ Ա՛յս՝. Հազուագիւտ է զմայրաքաղաք» բառեր ր չակերտի մէՀ առ՛՝ ուած ճան Լեւոն մեր Հոգերը կր յափշտակէ միշտ ,
է որ կուսակցութիւն մր շարունակէ այսպէս իր են) : Երկու, գարու չափ տեւող թագաւորութեան՛ եւայլնւ» Հ
գորհ՜ր * զանազան շրջաններու, տարբեր պայման– միՀոցին Հայութիւնը չունեցաւ նուաղագոյն՛՛ ա- Հայերը ԿիլԿկիոք մէլ\ Հաստատուած քեն մի
բու եւ ժամաբ՛ակ՛՛ երու մէՀ , ան՚ընդՀատ յարա մուր Հո զամ ասՀ այն Բագրատոլնիներու կործանումէն վհբՀ; Ամե–
տեւութեամբ մը, յիսուն ր ութ տարի։ նաՀին շր՚Հաննե^է ի վեր Հոն– Հայեր բնակա՛ծ ել
Պատճառներ ր կարելի է ամփոփե լ մէկ ն՛ախա Զուն՚յցանք մէկ Հատ թագաւոր , մէկ Հատ իշ մեծ դիրք գրաւած ե՚՛ , եւ անոնց օժանգակոլ -
դասութեան մէՀ; Ի)րովՀետել Դ՛աշնակցութիւնը խան որ ճոլ տ կամՀարկատոլ չըլլար օտարն՝երուն : թեամ բն է որ Բագրատունի քիուբէ*– ի շ քսան Հաս–
եղած է մ իշտ Հա լ ժողովուրդին Հետ , ամէն տեղ , ^Ւեէհ.էո յ իշխանները մ իշա կա խ ո ւ ած մն ացթն՛ տատոլած է Վան կո լ ի մէՀ (1080) : Հարիւր տա–
բոլոր մամ տնակներ ու Հ ամ ար , ան ո ր լաւ եւ մա՝– /»ի ւզան գի ո ի կամ Հռովմ ա յ պապին բէշե րէն % բիէն աւելի տեւող շրՀանի մը մէՀ, Կի/իկիոյ Հա I
նաւան֊դ անոր գէշ օրերուն՛ % ք*ր տաժանագին՛ աշ Կիպրոս միշտ իր ազդեցութիւնր պաՀեց Կիլիկիոէ թագաւորն երր , ոչ մ իա յն ան կախ ե զած են՝ , այլ
խատանքը պսակոլած է Ա* ա /իս 28/՛՛ յաղ թանա– վրայ; Լեւոն Ե • Լուսին եան ը պէտք չէ պարծանք ն ո քնիսկ բաղմ աթիլ օտար Հողեր գրալաւծ են* :
կով) որ– Հիմը գրած է մեր Հայրենիքին, եւ Հայ Համարել; Բագ ր ատո լ՛իներ էն ՚լ\ռրՔ,) գաղթա– (1186 ֊ 1289)։
մոգով ուր գին տուած է անկախ ապրելու իր ա– կա ներ գացին Կիլիկիա , առուտուր րնելու, սա քիամկավար յօդո ւածագի ր ր չակերտ ի մէՀ կը
ւունքր իր Հողերուն վ բայ ; կայն , քաղաքակաւ ասպարէզի վրայ , ոչ մէկ յա– գնէ այս մայրաքաղաքը որ Մ իՀի^ Դարք մէՀ փա յ–
Ա լդ Հողեր ր ամբող Հացած՜ չեն սա կա լնէ սաՀ– Հողոլթիւն; Հայը բնաւ ինքնուրոյն քաղաքական /ած է ադամանդի պէս, ն՛ախանձը շարժելով նոյն
մ անէն ասգին թէ ան դին; Այգ Հողե ր ուն իբրեւ ուժ չէ կրցած դառնալ, մա աւանդ Կիէիկիոյ *քէՀ * կսկ Եւրոպացին է) րոլն : Ասոնց պ ա տ մ ս գի րնե րէն*
պաՀ անՀաւոէ ր կանգն ած է դա րձհ այ Դաշնակցու ելայլն ; Հայաստանի 2,$րդ տարեդարձին առթիւ , մէկը կը դրէ թէ Աիսի թագաւորական պալատը ա–
թիւն ր ՚ Անիկա ոք միալն տէր՛ կա^գնւած Է Հալ ժո լե տագայ ձ աե ար կով մ ը կրտեսն՚ենք թէ մ անա - *–ե լ ի >բեղ էր քան Փարիզի եւ Լոն տոնի արքա յա -
ղովատեղին արդար դատին–, ան ՛ո ր Հօրե^^ական ժա ւանւգ Կիլիկիոյ մէՀ մխիթարական եզրակացոլ -> կան պ ա լ ատն ե ր ր ; Շէնք մր ո ո ո ւն՛֊ աւե ր՝ա կն ե ր բ
ռանգին , անոր «լքեալ գոյյ>եբուն» , արեւ պաՀա– թիւն մը, ճամբայ մը կարելի չէ ցո յց տալ, ելն . ; մ ի ՝ ՛չեւ այսօր տե սանելի ենւ ու կբ կրեն նո յն ա -
պան Հրեշտակն Է մեր՝ մշաեո քթին մեր լեզուին , Այս խորՀ րդահ ո ւթեամ բ կը վերՀանա յ Պ՛Ա* նուն բ , Դարպաս; Ջեմ խօսիր կիքիկիան մատ՚ենա–
Արձանագրենք
մեր բոլոր ա րժէքներուն Ա վէ ի ւռբ ի մ ԷՀ եւս ; Դարբի եանի «եզական.» յօդուածը: գր ութեան եւ գեղարուեստն եբոլ մ ասին ;
Ա*եր ժողովռլրգբ լ ո ւսա Հ ա տ ի ք չի գիտ՛եր , ի– պատասխանները Հ Ե՞ն չ պիտի րսէին օտար պատմագէտներ՝ ,ո
բեն Հետ Դաշնակցութիւնը եւս; Ան վստաՀ Է որ՝ Հա յ պատմ իչը ե ր բե ք գէպքե ր ը բար ե փո խած՛ ր ոնք տեղեակ են Հայկական պատմ ո ւթե ան , օրի -
անիրաւութիւնն, ե րբ կր դարմանուին ուշ կամ կա– կամ չարափոխած չէ* մանաւանդ որ՛ այգ գէպքե– ՛ակ Եօրկա կամ (իար ար Աօոկան, եթէ կարդա–
ն ոլխ , եւ ւա վ։ ,* ա ա ե ո լ $ ե լն նւե ր ր ե Ր Գ ան են ի դեն ց րէ\ շատե ր , օտար բազմ ա թ իւ պատմ ագէտն ե րու էին «Ապազա յ » ի յօդո լած ը՛. ք ու Է ո որ շէնքի մը
օրինալո ր տէր բ , իրակս/՛ ադ՛՛՛ե լ աք Հալ ժողո մ ու ր– կողմէ լիշատակուած են; Հին շրՀանին մ ԷՀ ո լն ե– Հ իմ ր կա՛ ե ւոր է , նոյն տրամ ա բան ո լ թե ամբ ազգի
գին «Ազգային Օւխտր», որ է Աոատ ու անկախ ցա^ք ենք ա լ պ իս ի փառապանծ՝ գիրք ^ Ա ո Լ՛ ^ ՚յյ ք ա– մր անցեալ ր ուշադրութեան արժ՜ան ի է* ԱնՀեթեթ
ապրիք իր միացեալ Հայրենիքին մէՀ; նուն բ մ ի Հաղդ * բեմին վք ալ պա ծ ա ցուցած՝ է ՝ 0՜ երեւոյթ է տեսնել թէ դասակարգ մը Հայեր, կը
Ընկեր ԶարեՀ Ղ^աըիպեան ա,^տասանեց Ա* * քինակ, Ա՝ եծւ Տիգրանի կայսրութեան սլա ամոլ - է կբա կն նսեմացնել ի րենց ան ցետ լ բ :
Վարանգեանի «Հա/ Հերոսներուն» գերեց եկ ար՛ թիւնր, զոր ս՚մբողՀ աշխաբՀի պատմագէտներր ԱչխարՀի մ ԷՀ ոեւէ ազգ կարելի՞ է գանել ոբ
ձակ ր, իսկ բ*՝*կեբ Զ* Մոլրատեանյւ Ա իաման1թօի արձան աղբած՜ են; «Արքայից արքայ» եւ « մեծ» Հ ամ աձա ր՝ ի այսպիսի տեսակէտի մ ը ; Օրինակ ,
« Դաղ աւեա ր ին » ՝ը , երկ ո ւյ»Կ ալ օր ո լան տ 6նա Լ ա– տիտղոսը կապուած է Տիգրան ի՛ս անուան՛ միՀաղ– Ֆրան սա կ՛՛ա՛ն տե՞ սէ իր թագաւորներ ր կամ Նա -
աա ր ո ւթե անւ յարմար ոգեկո քում՝ եր՝, իբրեւ փա զաքին բոլոր պատ/ագիրներոլ կողմէ; Մեծ մա սւօքէոննեըբ : քիուսիա իր Աեծն Պետրոսը կուրէս–
ռաբան ութ ի ւնւ ը Ղ* աշ նակցո ւթե ան ՚ անն մ ան Հ եր ո ս– տենագիր, Հռետոր ել քաղաքագէտ Կիկերոն ,երբ ՛՛ա՞յ; ԸնգՀ ա կառա կ^՛, այսօր կը տեսնենք թէ 1Ս .
ն՛եր ո ւ*Ա եւ անոթ բարձր Գագ ափա րա բանո ւթեան ։ Հռովմի ծերակոյտին մէՀ՝ թչամի Տիգրան ր կ՚ո Ե րեւանն ալ Հա յ կական պատմութիւն ը կը քրքրէ
Պ* Կարասյ ետ ԱրրաՀամհան ն ո ւադա իյո ւմբի րակէ Ասիո յ ամէնէն Հզօր թադաւո ր բ , անտարա ^ ւ կր փառաբա՝ է;
ընկեր ակ ց ո ւթեամ բ երուեց Հա լկաէքան Համ ով եր - կոյս զայն չի նկատեր իբք եւ ճորտ կամ Հաբկա - Առանո խօսելու բազմաթիւ աղդերոլ Հեզի -
գեր , աւելի Հաճելի պիտի բլլար քսել զիսքը, եթէ տոլ, ինչպէս կ՛՚ըսէ Պ* Դարբինեան I Այս տարօրի նակներուն վբայ, (Հին ել նոր) որոնք կը դրուա
պարզ դաշնակի մ ը ընկեր ա կց ո ւթե ամ բ Հ րամ– նակ պարոնը ըսել 1լուզէ թէ միայն քյ * Հայ՛՛ տեն Հայկական պատմութիւն ը, կը յիշեմ ՝Բէմպ–
քաստա–
ցոլէին մեզի;
կարդր եկած էր օրուան բանախօսին , ընկեր
Ս ՚ Տէր Թովմասեանի * նակցութեան ան վե րՀ արծ աբծումով , անոր ան– սորվելու մենէ , ամէնէն առաՀ Հայրենասիրութիւ
« Տարբեր էին պա ք մա՛՛ն եր ո 58 տարի ա– խ ո ն Հ աշխատանքով , ա՛ն որ ս/՛ ն՛կուն յարատեւու - նը : Երեսուն տարի յե աո յ մեր ե ր ես ին ն ետ ո լած՜
ռաՀ, երբ ծնաւ Դաշնակցութիւնս; 58 տարի առաք թեամբ; \յկալ միւչեւ \յւբոպայի դռները, ել Հոն նոր մեղադրանքներ ու մէՀ կա յ եւ «ՀակաՀա յաս–
մեր երրորդութեան եւ անոնց Հետ խումբ մը եղաւ «Հայկական Հարց», ել ա լս Հ* Տ* Դաշնակ տան եան» բառը , «դաւաճան՛» եւ նոյնիսկ «թուրք»
մ տ աւո ր ա ի անն ե ՚ ու առած քա ք ք ր ն ի ատուեցաւ ցութեան քա ղա քա կա՚Լ գիտակից աշխատանքով ; յորՀոբՀումը;
խենդութիւն եւ մեո բնկերներր «իւեն՚գեր»; Ա՝ եր կուսակցութեան ա յս 58 տարուան բե– Այգ ածականներուն Հերոսները, մենք չենք
Ի՞նչպէս ի ար եք ի էր՝ պա քյ>ա բ ե ք Ռուս ՛ել քՒուբյթ ղու՛՝ կԼա քր կարելի է ամփոփել ու բերել Ա*այիս որակեր նորն գարշելի բառեյով* միայն կը Հրա
բռնակա/ութեան ուէմ միան՝դամւս (ն : 58 տարի ա– 2,$ի յաղթ ան ակին , ո ր արդար գինն էր մ եր ժողո ւիրենք որ ան ո" ք գա՛ն եւ ս ո բվին Դաշն ա կզութե
ռաՀ կա րե ք ի է՞ր մեր ժող ովոլրռի՜՝ իտօսհք իր տար վուրդին եւ ա՚֊որ կամքը, Հաւատքը անոր կորովի նէ « դո՝ է Հայրենասիրութիւն :
րական ի ր աւո ւն ՚քն ե ր ո լ պա չտպան՚ ո լքժեան Համ ար : բա զո ւկը նե րկա յացնող ԴաշԳա կց ո ւթեան պա յքա– Հանդէսին առաՀին մասր վերՀացաւ երգչա
58 տար ի ա ո ա $ ոք իսկ գկտակից էինք մեր ազգո Րին։ խոլմ բին երեք եյղերովր, ղեկավարութեամբ եւ
՛վին ապրելու իրաւունքին : Հեղինակոլթեամբ Պ* Ա՛ ա Պ ար թ ե ւեան ի : Երգչ ու
Պէաք եղաւ որ տասնեա կ մր «խենդեր՝» իրեն Այգ թուականէ՛; ասդին՛ 30 տարի շարունակ իւ ում բի՛՝ կազմը նոր, եվ զեբր նոր գժոլար էբ
Հրապարակ եւ տար թ՛ե բու /ամառ ու այնքան զո՛՜ գաղթաշխարՀի մէչՀ դարձեալ իր թափաո ական ա լդքան նորութիւն մէկ ա՝ գամէն՝ մարսել; Լալ էր
Հաբե րութիւններով ծանրաբեռն սորվեցնեն նախ ժողովուրդի կողքին է ՛հաշնակցոլթիլնը ։ Ան թոյք մեր ականՀին սիրելի քանի մը ո*–Հ՚իչ երգերով Հա–
մեր ժողովուրդին թէ ինքն ալ մ արդ է , ազգ է * ՝եւ չի տար որ այգ ցիր ու ցան բազմութիւնն երր մ եմ ել յա յ Գտսյ ի Ը *
իրաւունք ունի ի ո ո^ոյն մշակութով եւ Հայրե– դառնան անՀովիլ Հօտեր՛. Թ ո յ լ չի տար որ մարի
ն ի քուք* •ււ ա րեքու մ իւս աղգեր ո լ կ ող յ>ին : անոր սրտե ՝ մէ^ Հայրե՝ իքին սէրը, մոռնայ իր Մինչեւ լոյս Պ* Աարեանի գեղեցիկ նուաղով
Ա ք լ է ին պա՛մ ան ներր 58 տա ո ի աո ա 0 երբ յեղու՝ ուրանա ք իյ. մշակոյթը։ ե րի տա սա րգ" ւթ իւն ր պարեց ու բո լոր ը / ա լելեց ին
«խենռէ> կոքեղեաքներր մաոմկն ոլ ձել տուկն մե բ Այսօր խոոՀ,՚դաքին է մեր Հայրենիքին՛ կարդ սւզրլ ա քի\ շու՝ չով թռթռո լ՝ ՚ մ թ ոլորտ մը , խան–
ժ ույո՚յ ոլբռին տար տամ դիտակռուքԺեան , ամ էն էն ու սարքր։ Եթէ բարիքներ բ1 բած է աքդ մեր երկ– ո ավառ ու ոգեւորիչ որ , ինչպէս կ՝ ըսէ^ Հա յրե–
առաՀ ան ո ր նե ր *ն՝ ՚քե յով որպէս ազգ իր Հ այր են իքը ՛ին , իր րնկերաքին չա ՚ իքնե ր ր աւեքի ծանր կը ՚ ակիւյ մը, յատուկ է մ իա յն Դա շնւա կցական Հան
պա Հ անՀե ք ո լ ի ոա^ուն,թր ՝. կշռե • նժարի "է^՛. Եթէ ՚".քԳ Ն" բութ իւն ը ՚/րնայ դէսներու ;
էյ լ աՀա Հայկական Դաաը ձես .շատ բա֊ սորվեց՛., ել մեղի, ինքն ալ շաառ բան ունի ԵՐՋՈՒՆ ԹէԹԱԿԻՕ
Fonds A.R.A.M
Պ ստմ՚ււթհ՚լնՏ ա\ ւեացաԱ է՛ի մԷ1 կայ ազատ ութ իւն– 1ւ ս& կախռւ֊թիւՖ :
ԴԱՏՆԱԿՑՈհԹեԱՆ ՚ Օ ^ Ր Կիլիկիոյ իշխանութիւնը տեւած Է երեք դար
ՓԱՐԻԶԴ ՄԷՋ
եւ ոչ թէ երկու, մինչ Մերձաւոր Արեւելքի մէք
ՏՄամու֊լբ , առ Հասարակ կր ցոլացնէ մարդ Հաստատուած արեւմտեան իշխա՛նութիւն ներ չեն
կրցած տոկալ անոր չափ։ Այս շրքանին Համար եւս
կութեան մտայնութիւնս, ու տեւ՚ֆերշ։ Հոս կր թա մէկ կողմ թողլով բազմաթիւ մեծարժէք վեՀա -
ԷՄԲ Յապաւլած կամքէ ա՚նքկախ պասաաո– լա լին , շարժանկարի ժ֊ապաւէններոլե նման, աձ~~ պետներ , առնենք Լեւոն՛ Ա. Աեծադ ործ ը , զոր օ–
լագան երեւոյթներ , մեծ, փոքր, գեղեցիկ, տգեղ, տարներ կր կոչեն նոյնպէս (Լտ 1\4տւցաքւՇ;Ա6) : Մինք
ներռվ։ ճշմարիտ, ծուռ, եսապաշտ , այլապաշտ , Հսկայ, Տիգրաճ ես Հսկայ զօրութեամբ , վերլ՝ ի վերիք
ինչպէս Հաղորդած էի՛– ք շաբաթ գիշեր՚ոլան գաճաճ, Հաճելի, անհաճոյ , ան՛կեղծ, կեղծաւոր, պարտուեցալ Պլոմպէոսէն , Լեւոն, Ա. իր իշխանու
ԼՆո յեմբեր 2,7՝) աօնակատաբո ւթիւնը Օձտէի սրա– ոիրևէի ել գարչելի\ թեան միջոցին (33 աարի) երբեք պարաուած չէ,
Հ ին մէՀ, Դաշնակցութեան Օրուան առթիւ, այս Այս մտածում երով պաշարուեցայ կարդալով այլ իր թ շ՝ ամիները (Աուլթա՝ ներ կամ եւրոպացի
աարի եւս անցաւ ծայրէ ի հ՜այր լեցուն սրաՀի մր «Ապագայ»/, 20 Նոյեմբեր 948 թիվն մէչ յօդուած ի շ քսանն եր) ամ բողք դետին զարկած է ։ Մինչ Հին
մէՀ ւ Մ եհ՛ թիւով երկսեռ երիտասարդութիւն՝ մր մը Հ-Ռուբիէնեաննե րու կիլիկիանը), սառ; ագրո լած շրի*՛ ներու մէ9 Հայկական դրամները Հա դո լա -
եկած էր՛ ողՀուն ելու մ եր ազգային կո լսակց ու Պ՛ Արտակ ԳարբինեանԷ; գիւտ են, Կիլիկիոյ իշխանները բազմատեսակ ոս
թեան 5&րգ ՜Ծիծաղելովդ պիտի անցնէի, ինչպէս յաճախ , կի եւ արծաթ գրամ՜ եր ով Հրապարակը ողողած
տարեդարձը եւ նեբշ՝չոլելոլ անոր կընեմ բազմաթիւ գրութիւն 1'երոլ Համար , եթէ են -.
գաղափարներէն , ամ ուր Հ ա լա ա քէն եւ աղգա յին ա յ ղ յօդուածին մէչ1 չտես՝ էի մտայնութիւն մը, Կե/իկիան ոք թէ կախուած էր՝ Բիւզանգիոնէն
շուն՛չէն;
որ անն Լյ ելի Հակասութիւն մը կը կաղմէ աղգա յին
կամ Աոլլթաննեբէն , ոչ միայն անկախ էր, գիւ–
Հանդէս ք քացուեցաւ ֆրանսական* ազդ . քա յ– ոգիին Հետ; Վերէն վար ել վարէն վեր սխալ եւ
լերդով եւ «Մշակ բանոլոր»ով, երդուած Հ* 3*7*» սո փե ստական գա ղա փա ըներ եւ Հա յ կա կան պատ– ոտ զ՛՝ արար բոլոր օտարներէն մաքրելով իր Հողե
Նոր Սերունդի երդչա խում րին կ"ղմէ, ղեկավա մ ութեան ակներեւ խեղաթիւրում, դարբինի Հար՛– րը , ա յլ նոյն իսկ դրացի ազգեր կր դար պաս էին
րէ ո ւթեամբ Պ * Արա Պար՛թեւեան ի : ուած՝* եր ով Լ Հայերուն։ Եւ ^րբ \աին Լեւոն Մեծազոբծ , Եւ–
Օրուան նախագաՀ ր , ընկեր Հրանա ԱամուԷլ ՝Բայլ առ քայլ,բայց արագօրէն , աՀա՝ իր րոպա քի վեՀապետներ ուն ներկայացուցիչներուն
սկսաւ այսպէս* չնաշխաբՀիկ գրուածքըՀ կողմէ՝ պաշտօնապէս թագաւ ո ր ելօՆուէր Տաւբո–
Հ Ամէն աարի մէկ օր Հ *Ց ՛Դաշնակցութիւ -— Հա յ պատմիչներ ը ջանացած են Լին գգծ՜ու– սի մէՀ, Բիւգանգիոնի կայսրը Լհւոնին կը ղրկէր
նը կը ներկայան՛այ Հանրութեան , Հաշիւ տալու իր մը իմս է) գեղեցիկ գոյ1 երով զարդարել մեր տզ ադամանգակուռ թագ մը , խնդրելով որ փոխա
բրած՜ին մասին եւ պար՛զի լու իր ծրագիրնեբը յա– նակ Եւրոպային , ի^ են Հետ զինակցի; Հայկական։.
ռաՀիկայ աշվսատան քնեբուն Համար : զային տա րե գր ո լթեան ց ԷՀերը; Հայերբ մեծ Կիքիկիան անկախ փոքր իկկա յս ր ութ իւնմ ըկը կազ
Այս ՛եվ կու պարտականութիւնն եր էն զատ Հ» տո կո լ՛՛ութ իլն ցոյց տուած են, սակայն, իբր՛ պե մէր, տարածոլելով այսօրուան 5 թրքական նա -
Տ • Ղ՚աշնակցոլթիլնը իր օրուան տժ^ին կ^ոգեկոչէ տութիւն, միՀազգային պատմութեան "^էք չեն Հանդներուն վրայ , (վիլայէթ) իր մակսձ^ ին ն*երՀ–
րմը ան*իաւրանգմ ա իրրտիպկնա երաոմւն ութեանւն՛ն մ ասնխր ա լքի աՀդրագուաոգնրհ ո լե–– կրցած , նուազագոյն չափով աչքառու տեղ մը քել պաՀելով ԱնտիոքՂ ու Կիպրոս ր \
գրաւել; Թողլով Հին շրՀաննեըը, անցնինք Կի–՜ Ա ելճու քեան միա կ պատմ ագիրը ( ո րոմն՝ ձե -
թիւններր եւ ան՚ոն*ց յիշատակին Համար յարգանքի ւիկիոլ , որ կը ներկայացնէ անմխիթարական եւ ռագիրը պաՀուած է Լոնտոնի թանգարանին մէՀ,
կը Հրաւիրէ ձեզ յոտնկայս ; Ալսօր 58 տարի է որ ախոււ երեւոյթ մը Հ
մեր կուսակցութիլնր կը տեւէ ու կը գո րհ է անվը– (Կիքիկիոյ վերաբերեալ «թագաւորութիւն» եւ կր գվ է * « Հայոց թագաւոր (թէքֆու>*) դալա -
Հատ : Պարզ երեւոյթ մը չէ Ա՛յս՝. Հազուագիւտ է զմայրաքաղաք» բառեր ր չակերտի մէՀ առ՛՝ ուած ճան Լեւոն մեր Հոգերը կր յափշտակէ միշտ ,
է որ կուսակցութիւն մր շարունակէ այսպէս իր են) : Երկու, գարու չափ տեւող թագաւորութեան՛ եւայլնւ» Հ
գորհ՜ր * զանազան շրջաններու, տարբեր պայման– միՀոցին Հայութիւնը չունեցաւ նուաղագոյն՛՛ ա- Հայերը ԿիլԿկիոք մէլ\ Հաստատուած քեն մի
բու եւ ժամաբ՛ակ՛՛ երու մէՀ , ան՚ընդՀատ յարա մուր Հո զամ ասՀ այն Բագրատոլնիներու կործանումէն վհբՀ; Ամե–
տեւութեամբ մը, յիսուն ր ութ տարի։ նաՀին շր՚Հաննե^է ի վեր Հոն– Հայեր բնակա՛ծ ել
Պատճառներ ր կարելի է ամփոփե լ մէկ ն՛ախա Զուն՚յցանք մէկ Հատ թագաւոր , մէկ Հատ իշ մեծ դիրք գրաւած ե՚՛ , եւ անոնց օժանգակոլ -
դասութեան մէՀ; Ի)րովՀետել Դ՛աշնակցութիւնը խան որ ճոլ տ կամՀարկատոլ չըլլար օտարն՝երուն : թեամ բն է որ Բագրատունի քիուբէ*– ի շ քսան Հաս–
եղած է մ իշտ Հա լ ժողովուրդին Հետ , ամէն տեղ , ^Ւեէհ.էո յ իշխանները մ իշա կա խ ո ւ ած մն ացթն՛ տատոլած է Վան կո լ ի մէՀ (1080) : Հարիւր տա–
բոլոր մամ տնակներ ու Հ ամ ար , ան ո ր լաւ եւ մա՝– /»ի ւզան գի ո ի կամ Հռովմ ա յ պապին բէշե րէն % բիէն աւելի տեւող շրՀանի մը մէՀ, Կի/իկիոյ Հա I
նաւան֊դ անոր գէշ օրերուն՛ % ք*ր տաժանագին՛ աշ Կիպրոս միշտ իր ազդեցութիւնր պաՀեց Կիլիկիոէ թագաւորն երր , ոչ մ իա յն ան կախ ե զած են՝ , այլ
խատանքը պսակոլած է Ա* ա /իս 28/՛՛ յաղ թանա– վրայ; Լեւոն Ե • Լուսին եան ը պէտք չէ պարծանք ն ո քնիսկ բաղմ աթիլ օտար Հողեր գրալաւծ են* :
կով) որ– Հիմը գրած է մեր Հայրենիքին, եւ Հայ Համարել; Բագ ր ատո լ՛իներ էն ՚լ\ռրՔ,) գաղթա– (1186 ֊ 1289)։
մոգով ուր գին տուած է անկախ ապրելու իր ա– կա ներ գացին Կիլիկիա , առուտուր րնելու, սա քիամկավար յօդո ւածագի ր ր չակերտ ի մէՀ կը
ւունքր իր Հողերուն վ բայ ; կայն , քաղաքակաւ ասպարէզի վրայ , ոչ մէկ յա– գնէ այս մայրաքաղաքը որ Մ իՀի^ Դարք մէՀ փա յ–
Ա լդ Հողեր ր ամբող Հացած՜ չեն սա կա լնէ սաՀ– Հողոլթիւն; Հայը բնաւ ինքնուրոյն քաղաքական /ած է ադամանդի պէս, ն՛ախանձը շարժելով նոյն
մ անէն ասգին թէ ան դին; Այգ Հողե ր ուն իբրեւ ուժ չէ կրցած դառնալ, մա աւանդ Կիէիկիոյ *քէՀ * կսկ Եւրոպացին է) րոլն : Ասոնց պ ա տ մ ս գի րնե րէն*
պաՀ անՀաւոէ ր կանգն ած է դա րձհ այ Դաշնակցու ելայլն ; Հայաստանի 2,$րդ տարեդարձին առթիւ , մէկը կը դրէ թէ Աիսի թագաւորական պալատը ա–
թիւն ր ՚ Անիկա ոք միալն տէր՛ կա^գնւած Է Հալ ժո լե տագայ ձ աե ար կով մ ը կրտեսն՚ենք թէ մ անա - *–ե լ ի >բեղ էր քան Փարիզի եւ Լոն տոնի արքա յա -
ղովատեղին արդար դատին–, ան ՛ո ր Հօրե^^ական ժա ւանւգ Կիլիկիոյ մէՀ մխիթարական եզրակացոլ -> կան պ ա լ ատն ե ր ր ; Շէնք մր ո ո ո ւն՛֊ աւե ր՝ա կն ե ր բ
ռանգին , անոր «լքեալ գոյյ>եբուն» , արեւ պաՀա– թիւն մը, ճամբայ մը կարելի չէ ցո յց տալ, ելն . ; մ ի ՝ ՛չեւ այսօր տե սանելի ենւ ու կբ կրեն նո յն ա -
պան Հրեշտակն Է մեր՝ մշաեո քթին մեր լեզուին , Այս խորՀ րդահ ո ւթեամ բ կը վերՀանա յ Պ՛Ա* նուն բ , Դարպաս; Ջեմ խօսիր կիքիկիան մատ՚ենա–
Արձանագրենք
մեր բոլոր ա րժէքներուն Ա վէ ի ւռբ ի մ ԷՀ եւս ; Դարբի եանի «եզական.» յօդուածը: գր ութեան եւ գեղարուեստն եբոլ մ ասին ;
Ա*եր ժողովռլրգբ լ ո ւսա Հ ա տ ի ք չի գիտ՛եր , ի– պատասխանները Հ Ե՞ն չ պիտի րսէին օտար պատմագէտներ՝ ,ո
բեն Հետ Դաշնակցութիւնը եւս; Ան վստաՀ Է որ՝ Հա յ պատմ իչը ե ր բե ք գէպքե ր ը բար ե փո խած՛ ր ոնք տեղեակ են Հայկական պատմ ո ւթե ան , օրի -
անիրաւութիւնն, ե րբ կր դարմանուին ուշ կամ կա– կամ չարափոխած չէ* մանաւանդ որ՛ այգ գէպքե– ՛ակ Եօրկա կամ (իար ար Աօոկան, եթէ կարդա–
ն ոլխ , եւ ւա վ։ ,* ա ա ե ո լ $ ե լն նւե ր ր ե Ր Գ ան են ի դեն ց րէ\ շատե ր , օտար բազմ ա թ իւ պատմ ագէտն ե րու էին «Ապազա յ » ի յօդո լած ը՛. ք ու Է ո որ շէնքի մը
օրինալո ր տէր բ , իրակս/՛ ադ՛՛՛ե լ աք Հալ ժողո մ ու ր– կողմէ լիշատակուած են; Հին շրՀանին մ ԷՀ ո լն ե– Հ իմ ր կա՛ ե ւոր է , նոյն տրամ ա բան ո լ թե ամբ ազգի
գին «Ազգային Օւխտր», որ է Աոատ ու անկախ ցա^ք ենք ա լ պ իս ի փառապանծ՝ գիրք ^ Ա ո Լ՛ ^ ՚յյ ք ա– մր անցեալ ր ուշադրութեան արժ՜ան ի է* ԱնՀեթեթ
ապրիք իր միացեալ Հայրենիքին մէՀ; նուն բ մ ի Հաղդ * բեմին վք ալ պա ծ ա ցուցած՝ է ՝ 0՜ երեւոյթ է տեսնել թէ դասակարգ մը Հայեր, կը
Ընկեր ԶարեՀ Ղ^աըիպեան ա,^տասանեց Ա* * քինակ, Ա՝ եծւ Տիգրանի կայսրութեան սլա ամոլ - է կբա կն նսեմացնել ի րենց ան ցետ լ բ :
Վարանգեանի «Հա/ Հերոսներուն» գերեց եկ ար՛ թիւնր, զոր ս՚մբողՀ աշխաբՀի պատմագէտներր ԱչխարՀի մ ԷՀ ոեւէ ազգ կարելի՞ է գանել ոբ
ձակ ր, իսկ բ*՝*կեբ Զ* Մոլրատեանյւ Ա իաման1թօի արձան աղբած՜ են; «Արքայից արքայ» եւ « մեծ» Հ ամ աձա ր՝ ի այսպիսի տեսակէտի մ ը ; Օրինակ ,
« Դաղ աւեա ր ին » ՝ը , երկ ո ւյ»Կ ալ օր ո լան տ 6նա Լ ա– տիտղոսը կապուած է Տիգրան ի՛ս անուան՛ միՀաղ– Ֆրան սա կ՛՛ա՛ն տե՞ սէ իր թագաւորներ ր կամ Նա -
աա ր ո ւթե անւ յարմար ոգեկո քում՝ եր՝, իբրեւ փա զաքին բոլոր պատ/ագիրներոլ կողմէ; Մեծ մա սւօքէոննեըբ : քիուսիա իր Աեծն Պետրոսը կուրէս–
ռաբան ութ ի ւնւ ը Ղ* աշ նակցո ւթե ան ՚ անն մ ան Հ եր ո ս– տենագիր, Հռետոր ել քաղաքագէտ Կիկերոն ,երբ ՛՛ա՞յ; ԸնգՀ ա կառա կ^՛, այսօր կը տեսնենք թէ 1Ս .
ն՛եր ո ւ*Ա եւ անոթ բարձր Գագ ափա րա բանո ւթեան ։ Հռովմի ծերակոյտին մէՀ՝ թչամի Տիգրան ր կ՚ո Ե րեւանն ալ Հա յ կական պատմութիւն ը կը քրքրէ
Պ* Կարասյ ետ ԱրրաՀամհան ն ո ւադա իյո ւմբի րակէ Ասիո յ ամէնէն Հզօր թադաւո ր բ , անտարա ^ ւ կր փառաբա՝ է;
ընկեր ակ ց ո ւթեամ բ երուեց Հա լկաէքան Համ ով եր - կոյս զայն չի նկատեր իբք եւ ճորտ կամ Հաբկա - Առանո խօսելու բազմաթիւ աղդերոլ Հեզի -
գեր , աւելի Հաճելի պիտի բլլար քսել զիսքը, եթէ տոլ, ինչպէս կ՛՚ըսէ Պ* Դարբինեան I Այս տարօրի նակներուն վբայ, (Հին ել նոր) որոնք կը դրուա
պարզ դաշնակի մ ը ընկեր ա կց ո ւթե ամ բ Հ րամ– նակ պարոնը ըսել 1լուզէ թէ միայն քյ * Հայ՛՛ տեն Հայկական պատմութիւն ը, կը յիշեմ ՝Բէմպ–
քաստա–
ցոլէին մեզի;
կարդր եկած էր օրուան բանախօսին , ընկեր
Ս ՚ Տէր Թովմասեանի * նակցութեան ան վե րՀ արծ աբծումով , անոր ան– սորվելու մենէ , ամէնէն առաՀ Հայրենասիրութիւ
« Տարբեր էին պա ք մա՛՛ն եր ո 58 տարի ա– խ ո ն Հ աշխատանքով , ա՛ն որ ս/՛ ն՛կուն յարատեւու - նը : Երեսուն տարի յե աո յ մեր ե ր ես ին ն ետ ո լած՜
ռաՀ, երբ ծնաւ Դաշնակցութիւնս; 58 տարի առաք թեամբ; \յկալ միւչեւ \յւբոպայի դռները, ել Հոն նոր մեղադրանքներ ու մէՀ կա յ եւ «ՀակաՀա յաս–
մեր երրորդութեան եւ անոնց Հետ խումբ մը եղաւ «Հայկական Հարց», ել ա լս Հ* Տ* Դաշնակ տան եան» բառը , «դաւաճան՛» եւ նոյնիսկ «թուրք»
մ տ աւո ր ա ի անն ե ՚ ու առած քա ք ք ր ն ի ատուեցաւ ցութեան քա ղա քա կա՚Լ գիտակից աշխատանքով ; յորՀոբՀումը;
խենդութիւն եւ մեո բնկերներր «իւեն՚գեր»; Ա՝ եր կուսակցութեան ա յս 58 տարուան բե– Այգ ածականներուն Հերոսները, մենք չենք
Ի՞նչպէս ի ար եք ի էր՝ պա քյ>ա բ ե ք Ռուս ՛ել քՒուբյթ ղու՛՝ կԼա քր կարելի է ամփոփել ու բերել Ա*այիս որակեր նորն գարշելի բառեյով* միայն կը Հրա
բռնակա/ութեան ուէմ միան՝դամւս (ն : 58 տարի ա– 2,$ի յաղթ ան ակին , ո ր արդար գինն էր մ եր ժողո ւիրենք որ ան ո" ք գա՛ն եւ ս ո բվին Դաշն ա կզութե
ռաՀ կա րե ք ի է՞ր մեր ժող ովոլրռի՜՝ իտօսհք իր տար վուրդին եւ ա՚֊որ կամքը, Հաւատքը անոր կորովի նէ « դո՝ է Հայրենասիրութիւն :
րական ի ր աւո ւն ՚քն ե ր ո լ պա չտպան՚ ո լքժեան Համ ար : բա զո ւկը նե րկա յացնող ԴաշԳա կց ո ւթեան պա յքա– Հանդէսին առաՀին մասր վերՀացաւ երգչա
58 տար ի ա ո ա $ ոք իսկ գկտակից էինք մեր ազգո Րին։ խոլմ բին երեք եյղերովր, ղեկավարութեամբ եւ
՛վին ապրելու իրաւունքին : Հեղինակոլթեամբ Պ* Ա՛ ա Պ ար թ ե ւեան ի : Երգչ ու
Պէաք եղաւ որ տասնեա կ մր «խենդեր՝» իրեն Այգ թուականէ՛; ասդին՛ 30 տարի շարունակ իւ ում բի՛՝ կազմը նոր, եվ զեբր նոր գժոլար էբ
Հրապարակ եւ տար թ՛ե բու /ամառ ու այնքան զո՛՜ գաղթաշխարՀի մէչՀ դարձեալ իր թափաո ական ա լդքան նորութիւն մէկ ա՝ գամէն՝ մարսել; Լալ էր
Հաբե րութիւններով ծանրաբեռն սորվեցնեն նախ ժողովուրդի կողքին է ՛հաշնակցոլթիլնը ։ Ան թոյք մեր ականՀին սիրելի քանի մը ո*–Հ՚իչ երգերով Հա–
մեր ժողովուրդին թէ ինքն ալ մ արդ է , ազգ է * ՝եւ չի տար որ այգ ցիր ու ցան բազմութիւնն երր մ եմ ել յա յ Գտսյ ի Ը *
իրաւունք ունի ի ո ո^ոյն մշակութով եւ Հայրե– դառնան անՀովիլ Հօտեր՛. Թ ո յ լ չի տար որ մարի
ն ի քուք* •ււ ա րեքու մ իւս աղգեր ո լ կ ող յ>ին : անոր սրտե ՝ մէ^ Հայրե՝ իքին սէրը, մոռնայ իր Մինչեւ լոյս Պ* Աարեանի գեղեցիկ նուաղով
Ա ք լ է ին պա՛մ ան ներր 58 տա ո ի աո ա 0 երբ յեղու՝ ուրանա ք իյ. մշակոյթը։ ե րի տա սա րգ" ւթ իւն ր պարեց ու բո լոր ը / ա լելեց ին
«խենռէ> կոքեղեաքներր մաոմկն ոլ ձել տուկն մե բ Այսօր խոոՀ,՚դաքին է մեր Հայրենիքին՛ կարդ սւզրլ ա քի\ շու՝ չով թռթռո լ՝ ՚ մ թ ոլորտ մը , խան–
ժ ույո՚յ ոլբռին տար տամ դիտակռուքԺեան , ամ էն էն ու սարքր։ Եթէ բարիքներ բ1 բած է աքդ մեր երկ– ո ավառ ու ոգեւորիչ որ , ինչպէս կ՝ ըսէ^ Հա յրե–
առաՀ ան ո ր նե ր *ն՝ ՚քե յով որպէս ազգ իր Հ այր են իքը ՛ին , իր րնկերաքին չա ՚ իքնե ր ր աւեքի ծանր կը ՚ ակիւյ մը, յատուկ է մ իա յն Դա շնւա կցական Հան
պա Հ անՀե ք ո լ ի ոա^ուն,թր ՝. կշռե • նժարի "է^՛. Եթէ ՚".քԳ Ն" բութ իւն ը ՚/րնայ դէսներու ;
էյ լ աՀա Հայկական Դաաը ձես .շատ բա֊ սորվեց՛., ել մեղի, ինքն ալ շաառ բան ունի ԵՐՋՈՒՆ ԹէԹԱԿԻՕ
Fonds A.R.A.M