Page 223 - ARM_19-1948_04

ԱՐԻՒՆԻՆ աՈՆԸ ՊՈԻա ԾԻԾԱՂ չուշտ լրացնելու համաը թուրքին պա զսա ձգա֊^
հա­
ծը, միեւնոյն ատեն՝ մաքրել - թեթեւցնելոլ
։Գուր–
Թո1րքը(ւ8իբ ււքթււ զանր մար եկեղեցիներ՛ը՝ այդ աւելո՛րդ գոյքերէն քսակին

Ո՚՚-ը որ ա լ երթաս, ի՛նչ ս ր աչ դառնս, ս , սէն եկած նոլիրատուոլթիւններն ալ իր
Գոլս միշտ ե՛ր զո՛ լ բան մոռնալ չես կրնար.
Նախ այգ քոլ ազգն է, իսկ ^ի՜–"՝՛՛ ալ Ք"՛– մէչ պահ գն՛ելով Հ

առերու խորքին արնակրգ խոնարՀ : ՝Բր իստոնեառյ : Մականուն մ բն՝ Է պարզ* սո­ Լուծարքի ենթարկած է ազգային բոլոր

վս րական՚Հ վարչակա՛ն մա րմ ինները։ Թուրք ոստիկանոլթեան

կրօնքի Հան դամ ան քբ շատոնց կո բսն ց ո լցած ՝. բաըեհաճոլթիւնր վայելող առաւ - փախամներուՏԱ

կրնաս գուն) գառն,ալ հարուստ կամ հր՛/օր, Պա չասն ; Աս պա ր Էզ\ Առեւտուր շատերուն յանձնելով Պ ատՀ իա ր քա րանը , Ոկր՛ բազմած են»
Րւնենալ քու չուրշ՝ ձ ա ուս ք ե լ ձիեր.
ԼՀլլալ շատ մեծ մարգ, սակայն մամանակիւ Վարժապետեաններու , Խրիմ՚եաննե -
Գուն միշտ երկո՛ւ բան մոռնալ ե լ այնպէչւ
չես կր։ւար։ Համար՛. Մանաւանդ , ՊոլԱոյ ոստիկան* - ոնաիր բու, Իզմիբլեաններոլ , Գ,ոլրեաններՈլ պէս ագգսք.

պատրիարքական տեղա պաՀ Աս չան եան զարքե -< նր՚-Տբ ես լոլսայիշատա/լ պատրիարքներ Հ

պ ի ս կո պ ո ս» ին Համար; Օըէնք է ֆսրֆֆմւ Եքբ պթ.–^րըարք մ/լ ՚զթւմ

Այո Հ Պաչ Փափագէի մա&ի% չա-չռ բբ&քէ՚ք կաթողիկոս մը վախճԽէե , փտիաֆտքտգէհ կտսՏ՝ ահ–

կրնաս ըգմայլրլ, յարգել ու պատուել ոլեցան՝ ու գրուեցան՝. ղապաՀին անունը չի յիշուիբ պատարագի մի9ո–

Մեծ մեծ ազգեր ո Լ սիրտն ու ք Ատածում , Եթէ էչէսբ սի*ալ, մաս մ բն ալ վսուաք» կենայ ցին, այլ Հանգոլցեալին ան՛ունով կ՝՚ըԱայ յիչա–
կբ բաւէ, գէսՔԲ մօրուքէն
Բայց , վստաՀ եղիր , որ երբ մինակ ես , ատոնց մէք, մ ՚ացածբ տակութիւնը ;

Եբբ 1լՈԼ*Ր&քիգ խորքին՝ ոտ՛ ւ կայ ու գեՀեն՛ ( եւ սքեմէն զրկելու*. Պո լսո յ ինքնակոչ տեղապաՀը, փիլոնազրկոլ–

Երբ աբիւնգ է մերկ երակներուդ մէք՝ Այս անգամ Հնչակեան «Նոր ԱշխարՀֆն է, թեան սպառք՛ ալիքով՝ յիշել կուտայ եղեր իր անու­

Գուն՛ միշտ կբ գ առ I աս ազգի՛դ եւ Հողիդ է զա ր զա ր դա րեա լ յա յան ութիւն 1՝եր՛ բնողբ Հ նը պատարագին՝ կաթողիկոսին ել Երուսաղէմի

ԳնաՀատե լի եւ անկողմնակալ արատ յա յտ ու­ պատրիա՛րքի կարգին՝ անշուշտ բռնօբէն՛ գրաւած

Վենետիկ ԱՐԱՄԱՑԻՍ ՕՐԱՊԵԱՆ թիւն՛ մ բ՝ Հնչակեան՝ կրօնաւորի մբ մասին Հ կիլիկիոյ կաթողիկոսին յատուկ աթոռին մէչ

Աւետարանի այս Քարոզիչբ , եկեղեցական բազմելով \
մ օրուքբ
բարձյ ագո յն աստիճան ՛ո փ պիտակուաՆ՝ Զարմանալին ե լ ան՛ըմբռնելին Հոն է, որ ա -
ե ան ;
կամ ո վին յա) ձնած է թուրք ո տ ի կ ան ո ւթ զատ էեր՚անսայի Հայոց եկեղեցիներուն մէչ ալ

նո՚ւթիւձ՚ը, նոյնպէս ե լ սուլթանական Թուրքիան , պատարագի միչոցին կը յիշոլի այս հակազգային*

որ տնտեսակա1՛ ու քաղաքական աւելի յեսւադի– կառչած կ Պո լսո ք պատ բիար քաբան աթոռին*՝, տեղապահ ին անուն ր , կարծես վարկաբեկելոլ. Հ ա՛­

մական պայման՛ երու մէչ կբ գտնուէր; Զայն կբ վարէ իր անձն՛ական խան՛ութին՛ պէս : մա բ պատար՛ագի խորհուրդի։,

« Շահէնն ի Սիրիր» վէպին նիլթը նոյնպէս Եկեղեցիներու նուիրական ա՝՝1 օթներն մ ա– Արդեօք հո՛՛ս ալ, Հայրապետական Պատուի -

շատ կը յիշեցնէ « Վէրք Հայաստանի» վէպի կա– դա ղաթ է՛ ա րմէքաւո ր ձ եռա դի բներ , գո բդեր ստա­ ըակր սպառն՛ագիր ստացած է Պոլսէն .. •

ռոլցոլածքը։ Տիրող բռնապետական կարդերու կի վերածելով՝ իր անյատակ գրպանր կբ ճոխա - Մաղթենք, ո՚(ո՛ օր մը, Պոլսոյ Մայր Եկեղեցւոյ

դէմ ըմբոստացող ՇաՀէնը «Վէըք»ի Հերոս Ազա– ցնէ այս ո լթսունբ ան՛ցած Գեր ապատ իւր I կուշտի^՛, Չհնարէ՛ մը տնկելու չելլէ տեղապահը ,

սիի նման, վէպի սկիզբէն– ի սկ Հա՛ կաղբուած է ԱնկուՀտօրէն կր կեղեքէ, կբ ծախէ, թրքա - Թուրքերը ե լ Մ՚ուՀամմէտը գոՀացՂւ՚ելոլ , սիրտ շա–
կան կողոսլուտէն
թողուլ իր սիրելի Հայրենիքը ե լ թափառիլ օտա­ ցիներու սրբազան իսկ խնայուած ,Պ ո լս ո յ եկեղե– Հելու Համար

րութեան՛ մէչ, փրկել թշուառներու կեանքը, ա– եւ ազգապատկան գոյքեբբ ,ան– ՊԵՏՈԻԾ

զատել կիները , թշնամիի ճիրաններէն :

Տէր Աարգսենցի Հ&աՀէնն ի Սիրիր՛» վէ՚դԻ

վերԸթն գյխուն մէչ կՂրելան Սիրիր աքս ո բ ո լա՛ծ՜

քաղաքական բանտա րկե ա րնե րո լ ոգթերր ու ի– 1ՐԻՏ-Բ հԻ ԱՐՐԻԵՄՏ Հ րաւիբած էր նաեւ վաբչասլետբ՝ Ո՝ ի ատ աէ,ք

րենց բողոքբ կվարտա յայտեն ցաբականութեան ՀՐԱՇԲ ՏՂԱՆ - ՎԱՐՈՒԺԱՆ Աոլք» ք նախարարներ եւ երեսփոխաննե՛ր :

դէմ։ Այս ոգիներու մէչ է Աիքայկլ \,ալբանդեան , ինչպէս կբ նկարագրէ ք^ք^ակից մբ* խորունկ

որ կը շարագրէ իր գաղափաըներր եւ կը յտյտնէ լռութեան մէք, Վա բու (եան ձեռք կ՚առնէ քութա–

ի^է ինչ բս/եի Համար աքսորած ե՛՝ զինք Սիրիր՛ կբ ու կբ նուագէ աշխարՀաՀռչակ երաժիշտն՛երու

Մեր կարծիքո՛վ Հոգիներու» մէչ է նաեւ Աբովեան Ւն չպէ ս Հ ա զո ր դե ց ին ք , Փարիզ եկած է Լիբա­ գործերը, չմոռնալով անշուշտ \)պենդիարեանի

ե լ յայտնապէս ան է որ կ՚ըսէ. նանի Հրաշք տզան , Վ^արոլման հ^Գօճաօղլանեան^ , 9՝Ա1 յթայրգքաձ **Բոլորբ կբ Հմայուին հանրապետու­

Եւ ես իմ տառապեալ ազգի ե լ ^Հայրեն՛եաց <ւ բ , Հազիւ 12 տա ր ե կան , յա յտնութիւն մբ եղաւ թեան նախագաՀ ր գուրգուրանքով կբ Համբուրէ

վէրքերը» քննելու Համար Լա շիւատեցա յ) ե լ զիս Մ իքին Արեւելքի մէք, իբրեւ կանխաՀաս քութա - փոքրիկ Վարուժանը ու կբ խոստանա յ իր՝ Հովա–

վիրաւո քեցեն, սեւ արծիլները վրաս խոյացան , կաՀտբ։ Եկածէ Հետեւելու երաժշտական դասքն՝– նալորութեան՝ տակ առնել՝, ՚էյոյն օրն իսկ ^որոչ~՜

«յանկարծ ազգիս ու բ՝՚տան\եացս գրկէն յափշտա - թացքի մր , Լիբանան ի կառավարութեան հախ - ուի Լի բան անի կառավարութեան ծախքով Վարոլ–

դեցին : Նոքա դեռ զիս կը փնտռեն» ; քով, ժան՝ր Ե*–Րոպա ղրկել, անոր տալու Համ ար եր՝ա -

Մեծ է եղած Աըովեա՛՝ ի ու ՆալբանդեաԳ՛ ի աղ - վա ր ում ան ի ուսուցիչն՝ է գրագէտ Լեւոն Զա– ժշտական կան ոնաւո բ կր թութ իւն մ բ Տ

գեցոլթիլնը \ՏՏ0ակա1՛ թո լական ՝ երու աըԼւմտա– ւէն Աիւրմէլեա՛՝. ի եզբայբբ, Օննիկ, Հանբածա - Վա բուժանի երեւում բ լա յն Հասարակութեան

Հայ աո ա ջ ււ/ւ ո ւ մտածողի.երու վրա յ : Հրապարա­ I օթ քոլթակաՀար , որ զա յ՛ն՝ նե ր կա յացուց Պէ յ բու­ առք եւ , երկբո բդ ան՝ դամ տեղի ունեցաւ Մ ա քիս &-
ին , Պ է յ յ ութի Ա . (ք՚ոզէֆ ֆրան.՝սական Համալսա­
կախօս ե լ գրող Աւ փիար Աք փիարեան չԼ րմ վերա­ թի մէք, նոլագաՀանգէս ի մբ պաՀուն՝, ՀբաՀ.Ք

բերում է ու՚՚եցած Աբովեանի Հ անգէ պ ,ճի շդ ըմբռ­ տզոլն լա յան ութ իւն ՛ր ա յ^ քան խո ր տ պա ւո բ ու– րան՛ ին սրաՀին մէք։

նելով « Վէրք Հայաստանի» վէպին տեղբ Հայ ղը– թ իւն գո րհ եց որ , Լի բանան ի Հանրապետութեան՝ 1ք ր նախագաՀ է բ Հան բա պետ ո ւթ եան նախա -

րականոլթեան մէչ՛. Ան ներկայացուցած է Արով– ախագաՀբ , &էյխ Պիշարէ նքուրի , ուզեց տեսնել գաՀին տիկինր, որ՛ անձամբ աշխատան՛ք տաբած

եանը իբրեւ մեծ Հայրեն՛ասէր, նուիբոլած իր մո– զայն; էբ նեւ ն իւթականՀասոյթ մբ ասլտՀ ով ե լու Հա —

ղովոլրդին, որ ապւած ու շնչած է իր մողո՚վռւր— Եւ տասն ամ եա յ ՆԼա րումանր քութա կբ թեւին մար Վարուժան ին՛, ք*նքբ արդէն 500 էէբ՛ ոսկինոց
առթիւ
գին Համար,մտածած անոր բարօրութեա՛ն մասինտ տակ ն եր կա յացալ ն՛ախագաՀ ին , ոբ ա յս չէք մբ գբէլած էր այս առթիւ Հ

€ Աբովեան ազդի սրտի Հետ խօսեցաւ իբ «Վէրքո­ ուա գա Հանդէսք կա տա ր՛եա լ յաղթանակ մբ

վը , մողովրգի բարբառով» . Աբփիարեանի կար­ եղաւ փոքրիկին Համար՝, ԱրաՀբ Հծայբէ ի հ՜այր՝՝

ծիքով «Վէրք Հայաստանի» վէաը Հայ մողովըգին լեցուն.՝ է բ ո լ շատեր ստիպուած էին՝ ոտքի մնալ ;

ամբողչ տառապանքն ու վիշտ ր ,բռնադատ ի չն եր ու բաբ այս ձեւով ալ չէ կք ցած երկար կանգ աոձ՛եք Վարուժան– բնկեր ակցութեամբ յայտնի դաշ -

գէմ անոր պայքարելու անՀաղորդ կամքր արտա­ « *Լէ րք Հա յ ա ս ա ա ն ի » եւ ՚Լ, ա լ բւս 1 դե ան ի Հ.Ե ր կբա– նակւսՀար Միշէ՛ Ջ՚եսքիԳօվի, մեծ յաք սղութեամբ

յայտող դիւցազներգութիւն՛ մ ըն է։Ռչ մէկ վէպ չէ զ ո ր ծ ութ ի ւնբ ո րպէս "՚֊գիգ ճան ապաբՀֆ գի՛բքին իրարու ետեւէ նուազեց ոլպէրթէն եւ Պեբիոյէն

ունեցած «Վէրք Հայաստանի»ի դերը ; « Վէմ ՀՐ» վր ա յ : <յ; Հայաստանդ բառբ արգիլուած 150 սա - մէկ մէկ քոնչէրթօՀ Սպենգիաոեանի «Գայթաբ -

ցնցած է ամբողչ մողովուրդ մը, սրտերը դալա - ռերէն մէկն էր; մաՆ»ն՝ ե լ «էնզէլի»ն։ ՊէթՀօվէնէն ռոմանս մբ ,

բած է ե լ ազդի գրականութեան նոր ուղի մը բա­ Հա ւ մ ամ ուլին՝ Համ ա բ նո յնքան դւե ո լա ր էր

ցած : ա ր տա յա յտուիլ զ, էթար Հա յ կե՚սադբութեանց ^ իսկ Շուպէքթի «Ապէյ՝»բ :

^)()ա կան թուականներուն Հ Մ ասիս » ե լ ձԱըե– մասին՛ Բայց Աբփիարեան Հ Հայր են իք» օյաթեր– Վա բուժան բ որքան Համ արձակ , նո յնքանւ՝ եւ

ւելք» թեր թեոուն մէչ երբ դրաբաբեան՛ երէն իմ– թի \893ի 464 թիւ խմբագրականին մէք կբ խօսի Համեստ է՝. Իր նուագէն վերք երբ ծափեբբ կբ

մանուէլ Եսայեան կր Համարէ Աբովեանի լեզուն Այվաղեան ի Հ բ ա տ ա բ ա կա ծ երեք Հ ա տ ո րնե բ ո ւ մ ա– սկսինւ , անմիքապէս բեմէն ներս կբ վւախի ու ան­

գռեՀիկ, օտար բառերով լեցունդ անՀասկ՚Լալի լե­ սին, գրաքնիչի ոլշագլ ութիւնբ Հեռացնելով» կարելի ^ Ը լ լ ա յ ղինքբ գուբս բերել իբ Հասակով

զու, Արփիաբեան « Աասիս»ի մէ9 կբ պատասխա­ « Բա) աքեռի քքքաչատույ բ կբ գրաւէ մեր ուշա - ն աղկեփունքե բ բ բ՝֊՝գո լնելո լ Համար :

նէ. « Եթէ «Վէրքր» , մ՛եր սրտեր ր թուէ ղ Հանող դբութիւնբՀ Այգ շաՀեկա\՛ մեծ դէմբբ% մա սնաւ - Վարուժանի ւՏնոզքբ Մա բաշցին. եր են ։ կբ բբ–

այգ գիրքը, անհասկ՛ ալի Է, կը Հասկնա՛՛ք Վի ը– ւո ր շողով մ ր կր փա յ լի ա յն մ ութին ^էք » ուր ն ակի1 Հայկական գա զ թակ այ անտ ի մէք՝. Հա յ -

դիլիոսը»յ կոբսուած են իր վրայ բեբնէ բե < ան. լսուած պատ­ րր՝ Հայկ Գօճաօզլանեան՝, արՀեստով ներկարար

\890ական թուականներ ուն Համ իտեան ճ ըն՛ - մութիւնն երբ*** Ամ էն էն առաք ի ք է որ Հասկցած է, սակայն կր սիրէ երաժշտութիւնք՝. Տան՝ մէք ե–

"չումբ սաստկա՛ ալով, կ՝ արզի լուի Հայոց պատ - է մ՜ ո զո վր դա կան լեզուի ինչ Հարուստ գանձարան՝ րաժշտական ամ էն տեսակ դո բծ ի քէն՝եր դիզուած են

մութեան դասալանգութիւձբ : Մամուլի Համար մ ք բլլալբ ու ա յգ լեզուով ե բդած է րնտան եկա՛ն իրացրու մ րայ , բոլոր անդամներն ալ կբ նո լա -

կը Հրատարակուին ծիծաղելի օրէնք եր։ Կ՛ար - ան՝ո ր վի %տերն ու ո ւբ ա խ ութ ի ւն^՚ե ր բ Հ դեն՛. Վարուժանի մայրը դաշնակ կբ ն՛ուագէ , իսկ

գիլոլին բազմաթիւ րառերու Հետ երիտասարդու­ ք*ր խմբագրականին մէք կբ խօսի նաեւ Նալ - մեծ եզլ՚այրը , Հազիւ տասնեւեօթբ տարեկան ,ար՝–

թիւն , արիւն, աստղ բառերը։ Անբարեյոյս ար­ բանգետI ի մասին *\Պայտայ եանցի՝) * «ԱՀա եր­ դէն մաս կբ կազմէ մեծ պանդոկի մբ նուագա–

գիլուած անութներուն մէչ նաեւ Խ • Աբոփեան , կու մայդիկ, որոնք իբե^ց մ՛աման ակին բ ազգատ– խու մ բին :

Միքայէլ Նալբանդեան , Րաֆֆի՚ւ ե, Պա ական եան : մ ամ բ մ թեբած եհ գիտութեան ու դպրութեանց Լիբանան ի բոլոր յայտնի երամիշտճ երն ա/

Մինչեւ 1908 (Օսմ. ԱաՀմանադբութիւն ) բացա­ մեծ պա շա բ , դիտէ ին՝ թէ դա սա բան ին բեմ էն կամ Համաձայ՛՛ են, որ տաս՛նամեայ Վարումանբ ապա­

կայ են՛ այս անունները արեւմտաՀայ Հրատարա­ մ ամ ո * ֊ լ ի մ իքոցով կբն ա յին ազդե / ի րե՝>՝ ց Հասարա­ գային պիտի դառնայ Համաշխարհային չափա՛նի -

կութիւն՛^ րուն մէչ–. կութեան վրայ, բարեփոխելով մտքերբ, քն քելով շո՚վ չութակաՀար մը :

ինչքան կբ սաստկա՛՝՛ –ար Համ իտեան ճնշումը, նախասլա շա րումնեբ եւ փտած ս ո վո ր ո ւթ ի լննե բ

այնքան կ՝ ո՛ւմ եզանար Հայ մողովրգի դրմադր ու­ ե լ յտո աք գիմ ո լթեան ուգին ցո յց տալվ լա յն եւ

թիւն բ; կբ ստեղծուէբ գաղտնի լեզու մր ՚. ան սա Հ մ ան» ; ԱՏԱՑԱՆ-Բ

1893^ ԱբրաՀամ Այվաղեան այգ լե ղուով կը 1908^ վ ե վ Նալրսձգեան եւ Աբովեան՝ նորէն ի–

խօսի մողովոլրղիՆ Հետ, Հրատարակելով « Շար րենց պատուաւոր աեգր բռնեց ին– աբեւմ տաՀա ք ՆԱԲԵհ , Մատեան ողբերգութեան, Ա* *Ւբի "*

Հայ կենսագրոլթեանց » գործը՛, ե է եք .հատոր ".Հե­ էլ ա սա զի ր դե ք՛ ո լ Հ*ւ Հ րատա րակո ւթեանց մէքւ ՛Նո­ զոր Նաոեկացիի * Գրաբար բնագրի Հանդիպա -

ղինակը մամ՝ աւ որ գլուխներ նոլիրած Է Աըովեա– րէն Հնչեցի \,ալբանգեանի ^Ազատն Աստուածբ» դրութեամբ աշխարՀաբաբի վերածեց Գաբեգին

նին եւ Նալբանդեա՛ ին , Աբովեանը կոչած Է ՛Բա - եւ ձեռքէ ձեռք ան ցուցին Աբովեանի Հ-Վէքք Հա - եպիսկոպոս Տրապզոնի ՝. կարապետ (Չալս) ձ$ա -

նաքեռի Խ ա չտա ուր յնգեա՚ը Միքայէլ լաստան ի»ն \ ն իկեան մատենաշար թ ի լ ); Պուէնոս Ալքէս ,
ալ ՚Վլարզ՝ արեան .Գմբախաա–
Պայտ արեանց , երբեմն Գ. ԾՏԵՓԱՆԵԱՆ 1948։ Գին 10

Fonds A.R.A.M