Page 242 - ARM_19-1948_03
P. 242
օ էլ Ֆ &Լ.յէ
ջազգային քաղաքականութիւնը ^ խորագրով յօգ– ՕՐՈՒԱՆ ՇԱՐԺՈՒՄԻՆ ՀԵՏ
ոլաՆի մը մէջ, «Նորք1>ի էջերէն , կը յայտարարէր ՚
հ Ի ԴԱԺնԱԿՑՈհԹԻԻնԸ.. « Թուրքիայի վզիս կապեցին Աեւրի ղաԼ– Գպացակաա գխ/ևաւ
նագիրը, այգ երկրորդ ասիական Վերսայլր, "ր է
(ԹՌՈՒՑԻԿ ԱԿՆԱՐԿ) տակ կայ Դ՛աշնակցական Հայաստանի ներկայա–
ցուցչ՛է ստորագրութիւնը (ինչ մեձ֊ ու անքաւելի
ոճիր ... « Տ • » ) : խ. մ ի ո ւ թ Ա ա Ա Ա կ
Հ Այգ ՀայաստանըԹռւրքիայի
նկատմամբ ու՜՜
ղում էր անել ինչ որ Վերսայլում յա^ոզո լI.ց կա
\ ^ & Ո 1օՏ ՇՅհ16Ո&Տ կեցցեն շղթայները , կշ տարել Բելգիային՝ Գերմանիայի նկատմամբ X Տեղական թերթի մը աշխատակիցը, որ մասնա
բացագանչէր սպա՛ Լաց ի մողո վուր դը * երր բռնա <ձԱ՝ենք այլ բան ենք ասում, մենք առաջար գէտ է խորՀ բղային գոբձերու, կը գրէ թէ ամբողջ
ւորը եբկրի ԱաՀմանա գրո՛ւթիւնը 1լ ո չն Հացն Է ր *** կում ենք Հաչտ՚ո՚լել ու խաղաղութիւն՝ հաստատել IV . Միութեան Հանրապեաութեանց կրթական նա
՛ճիշդ նոյ՛նը կՀընԷին՛ նաեւ. Հա՛յ րոլշեւիկներըւ Հայ ե թուրք մոգրվուբգների միջել՛ մենք առա խարարները ՀրաւիուաՆ են վերաքններ լ երկրոր.
1920 Աեպաեմրեր 23ին սկսաւ, թուրք - Հայ ջարկում ենք օգնել նոր Թուրքիային» (Ա . ՎՐԱՑ– ղական գպրոցներոլ ֊օ֊րագիրներր ևգիրքերը.Հեր.
կական պատերազմը՛. ԵԱՆ « Հայրենիք» , «.Տարեգիրք - Տօնացոյց », ջերս նախարար Վօմնէզէնսքի կը յայտարարէր
Թուրքիան 1լ արշաւէր Հարաւէն , ի ս – լ (հու— 1946, Պսսթւոն, էջ 185)։ թէ՝ «դպրոցին գլխաւոր գերը պիաի ՀԱայ բար
սի ան կը գաւէր Հիւսիսէն ; Ն՝ոյն՚ԼՀ կէՀ ^^այէբ՛ $*աել պաշտօնաթերթբ, ան– ձրացնել աշակերտներուն քաղաքական . գաղա
Այգ աագնապի օրերուն՛ Լշեւի1լնեբը՛ Մ ես֊, գամ... \939ին։ խո– փարաբանական կազմութիւնը, զիեչ գանտնք նիւ–
ար
րոպե ան գիրերով Հետեւեալ թռուցիկը կը ցրուէ– Թուրքիա յի միջաղգային դրութիւնը թապաշտական գիտութեամբ , գաստիարակել
10/
ին Հայ բանակի ե լ խուճապաՀ ա ր Հայ մոգովս ւբ– բագրով թերթօնի մբ մէջ, «1$ * Հաայ, ւաստաե խորհրդային պետութեան եւ Համայնավար կու
գի մէչ.֊ ձագանգելով ՀՒղվեստիա»վի , իր 1939 Յունիս սակցութեան քաղաքականութեան՛ , ՛եւ Լենին -
« Հայ բանուոր , Հայ գիլդառի ՛ո՛ւ Հայ զին՛ուոր * թիւով կր գրէր . Սթալիե կուսակցական նուիրումի ՛ոգիով» :
« ՝Բէմա լական յեղափոխական բանակը թուրք «Թու րքիայ ի գ ի շատ ի չ բամ անո՚ւմն սկսուեց
բանուոր ը * աշխատաւոր գիւղացին՝ ո՛ւ յեղափոխա Մ ոլգբոսի զինա գա գար ի ց անմիջա պէս յետոյ Մ ոսկո՚ւա յի մէջ կը պայքարին այս միջոցին
Հայրենիք
կան ասկեա ր ը - պար զած՜ խորՀբգային կարմիր (1918 թ • ) : Աեւրի պայմանագրի Համաձայն (1920 «զուտ գիտութիւն» , , «գիտ՛ութիւնը
ԳԸ°ԼԼՀ , գալիս է փրկելու քեղ քո գաւաճանների թ *) , Թուրքիային մնում էբ մի փոքր տերիտո չունի » կամ « գիտութիւնը քաղաքականութենէ
ձեռքից ե լ տապալելո՛ւ քո արիւնը ՚ծ՝,ծող Գա շն ա կ— րիա Աթամպոլլի Հետ միասին * ե լ այն է լ պէտք է դուրս է» եւ նման յետագիմական եւ Հակամարքս–
ների անա՛րգ Լոլ–ծբ Հ դառնար անգլօ-ֆ բան սա կան՛ գաղութ : Թուրք մո– եան բանաձեւէ բու գէմ։ Վօմնէզէնսքի կը խոստո
« Չկրակես * Հայ աշխատաւոր զինուոր * եղ– գովուբգբ, սակայն , յաղթական դուրս եկաւ իմ–* վանի թէ չկրցան այս տարի կատարեալ վերաքն
րա յ ր ա կան թոկրք րանակի վրայ՛ , նա քհղ բերում պե բիա լիստնե\ր ի դէմ իբ մ ղած պայքաբից I Ո ւ— նութեան ենթարկել Գրագիրները, մամանակը
է ո է թէ ստրկո՛ւթիւնդ ա յ լ ա՛զատութիւն* նա գա ն են ա լո վ արեւելեան՛ սաՀմ աններին բարեկամ Հ ա– կարճ ըլլալով, բաւականացան՛ Հապճեպօրէն՝ սր
լիս է օգն ե լո ւ քեզ քո սրբազան պայքարի մէջ ։ րեւան՝ ի գէմ ս էք ո րՀ Րգային Ո*ո ւսաստանի , որ բագրելով Հին դպրոց ական գիրքԿը ել դնելով
« Երբ տեսնես կարմիր դբ0ՀԷՀ* առ զէնքերգ եւ նոյնպէս պայքար էր մղում իմպերիալիստական նոր յառաջաբաններ , ներշնչո՚ւա\հ՝ նոր ագիէն։
միացիր եղբայրական թուրք բանակին ՛ընգգէմ քո պետո՚ւթիւննտերի ինտերվենցիայի դէմ, թուրք մո 1949^» 1950 միայն պիտի կրնան Հրատարակել նոր
ոխերիմ թշնամիներիդ ընդդէմ անարգ ՚)՛ ա շն ա կ– գովս ւր 1ԷԸ կարողացաւ ազատօրէն կեն տր հնաց նել դպրոցական՛ գիրքեր , մէջն՛ ըլլալով տարրական
ների» (Վ. ՆԱՒԱՍԱՐԳԵԱՆ ••Հ . Տ . ՚)՚աշկ.ակ– իբ ումերը Հաբաւում եւ արեւմուտքում * ջախջա–՝ գասաբաններոլն դիրքոՀՐ՚Աչ *
ցութեան անելիքը», 1924, ԳաՀիրէ* է լ 223-224)։ խել իմ պեր ի ալի սան եր էն՝ » X ԱէշաէՕԱՈաա Շ&26է&/ մէջ Վօմնէզէնսքի կը
Թիֆլիս ի «Կոմունիստ» թերթը իր 1920 Հոկ Աոսկո՚լայի 1921 Մարտ \ եի թուբքեւռուս բա պայքարի գլխաւորաբար ութերորդ , իններորդ
Լօզանին
տեմբեր 24ի թիւով կը գրէր* րեկամ ական՝ դա շնւագբէն՝ ո սա ո ւմ ով մը * եւ տասներորդ գա ս ա ր աններ ո ւն գիրքերուն դէմ ,
« Անո՛ւմ է միայն ուրախանալ,֊ Հ ոբ Գաշ– ան ցնե լով նոյն պաշտօնաթերթը կը գրէր այսինքն երեք նախապատրաստական դասարան -
նակցա կան Հ ա՝յաս տանը գտն լում է այն պ ո ղաՀ ան. «Լօղանի կոնֆերանսում խոբՀրգային՝ պատ ները ո՛րո՛նք կը պատրաստեն շրջա՛նաւարտներ ։Տալ
ո՛ւիրակ ու թ իլնը ամ էն՛ կերպ
բող կով ի վիճակում, որին՛ Աստուած եգՀիւրներ մալական Թուրքիան ՝» : պաշտ պանո ւմ է բ քեո կը յա յանէ ՛որ դրական երեւո յթները «գաղափա
չի տուել » : րապաշտ եւ ձեւապա՛շտ տեսակէտով» զր՚ուահ՜ են՝։
Իսկ Պաքո՚ւի « կոմունիստ » թեբթբ անդուռն Ամէն կերպ Թուրքիան պաշտպանելով՝ Լօզա– « Գրականութիւնը կ՚ուսուցանեն դպրոցին* մէջ
փառաբանանքն եր ՝ կը շռա յ էէ ր ՝Բէմ ալի Հասցէին ՝ նի մէջ քյ * քհուսիան ամէն կերպ Հայկ* Գատի դէմ «ոչ թէ պատմական ե լ ընկերային ե ղան՚ա կո վ ,ո ւր
Հայաստանը «Անտանտի ճերմ ակ շուն» ան ո լան ե– կը դաւէր* մեբմելով մինչեւ իսկ թրքապատկան կ՛ ա րտաց՚ո լայ դասակա՛րգային պայքարը գաղա
լով։ Հայաստանէն Հողամասի մբ կցումը արգի ն) * Հա– փարաբանական՝ կա լո լաս՛ին մէջ, այլ պարզա՛պէս
Ուշագրաւ էր Հայաստանի կոմունիստ կու յ աս տ ան ի • . • իբրեւ առան՛ձին դոբօ֊երոլ գումար մը»։ Ել) միւս
սակցութեան կեդր. կոմիտէի «Կոչը» * ուգգուած Աւելին * Ո՝ ո ւս ի ո յ տափաստանները բաց Հբռ - կողմէ , գրական շարմման մը վեբլուՆումր կապ
« Անդրկովկասի ու ամբող^ աշխար Հի բանուորնե չակե լո՛վ տարադ իր Հ ա յո ւթեան առջեւ Ջ իչեբ ին ուա՛ծ՛ չէ գարու բն՛որոշ ոգիին Հետ :
ր՛ ին եւ գիւղացիներին\ »Հ անկարելի կը դարձնէր որեւէ խօսակցութիւն մին
Պա՛տերազմի բոցե բո ւն մ էջ բռնո ւա\ծ Հա յա ս ատ չեւ իսկ Աղգային պարզ Օճախի մը շուրջ թրքա Մ ա սն աւո րա բաբ վերաքննեցին Պոսպիէ լովի եւ
եի 1տ կոմկուսը յետին ստրուկին վայել եբախտա– պատկան Հայաստանի Հողերու վբա՚յ * * Հյ աճլլիովսքի ի ռուս գրականութեան գասագիրքը,
գիտութեամբ կը յիշեց՚նէբՊաքոլի արեւելեան աղ Եւ օգնեցին՝, լայնօրէն ու եղբայրաբար , ա– տրովՀետել մե՚Ն չափով կը շեշտէ ր արեւմտեան
գերու Համամո՚գովբ* ուր է՚լվէրի) Ջ>ին\ովիեւի ե՛ւ ռանց փոխաբէնը մինչեւ իսկ «պնակ մը ոսպա– Եւրոպայի ազգեցութիլնը ռուսական գբականո՚լ—
Ռ ատեքի գլխաւորութեամբ ** կը թաղուէր Հայկ* պսւր» պաՀանջելո՚լ Հայ՛ մոգովուրգի Համար ••* թեան վրա յ , թէ գա սա կան ութ եան՝ եւ թէ վիպա
Գատբ * « Հայաստանի աշխատաւոր մողովուրդբ (ակ– պաշտութեան գլուխներոլն մէջ։ Անոնց մէջ Հե
« Այն մամ անակ Տ երբ ամբողջ Արեւելքը նաբկբ՝ Համայնավարներուն * «3 *») , կբ Գոէ ղին՛ակները քիչ մը չտա կը ՛հանրանային թէ Ռու–
րռնո՚ւա֊ծ է ապստամբո ւթեան ՀրգեՀով * երբ Արե Բ* Բորեան Հայեւթուբք վերջին պատերազմի մա սիա ետ էր նաեւ Ս՚եձ֊ն Պետրոսեան շրջանին մէջ» :
ւելքի մո գո վո ւր դնե րի Համ ագո ւմ ար ը երգուե– սին* որ մեզ նախ Ալեքս ան գբապոլի , իսկ ետքէն Մասնաւոր յանձնախո՛ւմբ մրԼ,Տ իմ՚ովէվիգասագիր՝
ցնում է ր արեւելեան մոգս վո՛ւ ր գներին ոտքի ալ կարսի դաշնագրին բե րաւ * Յեղափոխական քը, մամանակակից գրա՛կանութեան մասին՝, դրաւ
կանգնելու կոմունիստական Ա ի ֆա զգա յն ա կան ի Ւ Նավ առու.թեամ բ աջակցեցաւ Գաշնակցական իբրեւ օրուա՛ն՝ ճաշակին՝ պատշաճող գիրք : Աա՚ո՚բ
դրօշակի տակ, միջա՛զգային՝ իմպերիալիզմի դէմ մէջ աւելի լաւ սահմանո՛ւած է «ընկերվա՛ր՛ական ի–
վերջին՝ վճռական կռիւը մսելու Համար , այդ մա կառավարութեան պարտութեան ե լ ՀՀբոլչեւիկ » րապաշտութիւնը» ե լ Հոն փառաբանուած֊ է սովե
ման ակ Հա յա սա ան սպիտակ աւա զա կային կառա Թուրքիոյ յաղթանակին, Հայ աչխատաւոր զան տական շրջանի գրականս ւթ– իլնը որ կը կազմէ
վար՛ութիւն՛ը , Հրով ու սրով չափելով ամբողջ յե գուածներ ր կը յ\ո ւսային , որ ՀԹուրքիոյ եղբայ– «գերագաս Հանգրուան՝ մը տիեզերական եւ ռուս
սոր մողո՚վր ւ֊րդբ» եւ իր ,կառա–
ղափոխական՝ Հայաստանը* քս՚ ձՔԱէ«/ ե Էո ՛Լ Բ՜11Լո Լ1 բակլ յշխ գրականութեան զարգացման»՛։ Բերականտւթեան
բանուորական ա բՀ՝ե ս տ ա կց ա կան կա՛զմակեր պո լ– վար ո ւթ ի ւն ը Խ որՀբգ * Հա յաս տան ի Հետ կբ կթե եւ ոճաբան՛ութեան՝ դասագիրքեր՚ուն ալ չխն՛այե
քեն պատուաւոր եւ եղբայրական՝ խա՛ղաղութիւն » ցի" I Ակագեմական՝ Վին՚ոկրատովի վրայ բուռն
թիւնները անգլիական եւ ամերիկեան իմպերիա («Արմենիա>> , < . բ ., էջ 164։) յարձակում գորօ֊եցին իր մեձ֊ «Ռուս լեզուն» գոՐ~
լիստների Հեա միացած ն\որ Գողգոթա Է պատ– Մինչ կնքեցին «խաղաղութիւն» մը, որմէ «Հա Գին առթիւ։ կ՚ըսէին թէ ան շատ մէջբերում–
բաստում (Լր եւե լքի Վե՚ւս փոխական գանդո լելի հ՜անրն ո լ աւելի անն պա սա ր Հազիւ թէ կարե \ներ կ^րնէր օտար լեզուաբաններէ , որոնք ռուսե
ներին՛ » • • •
լի էգտնել պատմո՛ւթեան էջերու վրայ» , վկայոլ– րէնը ուսումն ասի րա՚Գ էին եւ տարօրինակ կերպով
Մեր գործած այս «մեծ ոճիր»ը յիշեցնելուԸ թեամրր միչտ նոյն Բոր եան ի : փոխանակ մեծարանք ընծայելու Լենինի ե լ Աթա–
Կոմկուսը Հ անդի սալս րապէս Հետեւեալ երգումը « Անկախութի՞ւն.... Այս մերն էր երէկ, այգ լինի գրական Հանճարին ,զանոնք զ ասած էր , լեզ
կ՚բնէր * մերն է եւ այսօր» , Ջաբենցնեբու բերնով կ^՝ո՝~ ՛ուի եւ ոճի տեսակէտով, լրագրողներու եւ Հրա.
« Ա ենք ուխտ ենք տալիս Հայաստանի արիւ– րոտա քին բոլշեւեկնեբբ եր կրէն * * * պարակագիրնւեր,ոլ դասակարգին մէջ :
նաքամ բան ո ւոր ա գի լգա ց ի ա կան զան գուածներ ին՝ « Հայ մոգովուրգի արիւնոտ եւ Հերոսական\
չենթարկոլել աւագա՚կտյին խմ։բերի ցածոգի պրո անցեալի Հանդէպ Հա յա սա ան ի կարմիբ Բանա՚կբ Լ. Սամարին , փո՛խ . նախարարը ի). Միու
վոկացիային* * * Ա աՀ * Հայաստանի բան ոլորների խոնտրՀ ում է իր ԳէՈԼխ Բ եւ շա բո ւն ա կո ւմ պա յ քա թեան Հանրային կրթութեան , «Փրաւտայ»ի մէջ
եւ գ իւ գա ց ին ե բ ի վր այ բռն ութի ւն կ ատ ա րո զն ե– ր՛ել նրա անկախութեան՝ Համար» , Ջարենցնեբռլն ՂւՀ յայտարարէր թէ բարձրագոյն՛ ուսման գասա.
րին»։ (Ա * ՎՐԱՏԵԱՆ « Հայաստանը բոլշեւիկ– 1լ արձագանգէ ին Աւիսները : ԳԻ՛ՐՔԵՐ՛ ալ նոյնքան՛ տկա՛ր են որքան երկրորդա
եան մուրճի եւ թրքական սալի միջեւ * 1941 , « Գաշնակցութիւձնբ դե ո մինչեւ Հիմա է լ ճ՚ըգ– կան վարմարաններուն ւգիրքերր։ Ան՛ոնց Հեղինակ,
Պոստոն, էջ 168 ֊ 169)։ նո՚ւմ է իրեն՛ « Հա յա ս տ ան ի անկախութեան» դբօ– ները ոճիրը գործակ են ապաքաղաքական՛ եւ քաղ.
Նոյնն՛ է ին՛ յա յա ար աբութ իւննե րբ նաեւ քենի
Հայ կ • Լակիբբ ներկայացնել։ կեղծաւոր սուտ» , •—• մեւյ
ուզղութեամբ ներշնչելով ստրկութիւն Հան.
Գատի մասին* Հ եգն ելով ՝ կբ յա յտ ա ր ա բ է ին քօ ան ջե անն ե ր ը :
դէպ արտասաՀմանի։ « Միայն՛ մեր Հայրենիքին
<; Հայաստանի խորՀբգայնացումով Հայկ * Ան կա խ ո ւթ ե ան՝ պաշտ պանն եր ը * * * իրենք էին՛:
խանդավառ Հա յրենասէ բները , յ ե աա չրքա կսքն
Հարցբ մի անգամ ընդմիշտ լուծո՚ւա>ծ է» , կը Եւ* * * պաշտպանեցին՝ Հայաստան՛ը խեղդելով
քաղքենի գիտութեանց թշնամիները կրնա՛ն ր՚նտիր
բացագանչէր Ա* կաբինետն ։ նենգո ւթեանց ու դաւերու մէջ :
դասագիրքեր խմբագրել։ Օրինակ, Փրօֆ. Ն՛
« Կը Հաւատանք, ոբ աշխաբՀակալ լուծէն– տ– Եւ կբ զարմանան տակաւին* թէ այգ ի^նչպէս
Րոլպինչթայն իր «Ռուս Պատմադիտ՝ութեան»գիր\.
զա տա գրուող Հասարակական Թուրքիան , իրեն է, որ անկարելի կբ դառնայ Հայրենասէր Գաշ– քին մէջ հ
Հետ մեղ եւս Աեւրի դաշնագրի Հակառա՛կորդ Հա նակցութենէն պոկել Հայ մողովուրդբ եւ զայն առ ամ արձակած– է ըսել թէ մարքսեան՚պատ–
մար՛ելով* մեզ եղբայրական ձեռք պիտի երկարէ , միշա միաձուլել Հայբենադաւ բոլշեւիղմի Հեա : մական գիտութիւնը պարզապէս չարոլնա կո լ թ իւ–
երբ մենք* մեր թշնամի Գա շն ա կցա կաենե ր բ տա՛ (խմբագրական «ՅՈՒՍԱԲԵՐ» ի) "Ի" էր քաղքենի պատմութեան գիտութեան,
պալելով* Թուրքիոյ Հետ միասին պայքարի կբ մինչդեռ անանցանելի խրամատ մր կայ երկուքին
լծուինք բնգգէմ Անթանթա յի գի շատ ի չնե րուն» , միջել եւ մարքս եան գիտութիւնը յեղափոխութիւն
կբ յայտարարէր Թուրքիոյ դւգղած իր ողջոյնին մրն է մտածման կալուա՛ծին մէջ՛. Գալով դիտա -
մէջ էյ * Հա յաս տան ի անգրան իկ Յեգկոմը («Արմ ե– ԱՅՆ ԹՂ.ԹԱԿԻ8ՆԵՐԸ ՈՐ ՀԱՆԳԷՍԻ ՆԿԱՐԱ– կան գասագիրքերոլն , պէտք է բո՛լորն ալ մէջտեղ
նիա», հ. Բ., Էջ 151)։ ԳՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐ ԿԸ %ՐԿԵՆ, ՄԵԾԱՊԷՍ ՊԻՏԻ Հանեն դերր ռուս ե լ սովետական գիտուններ՛ուն
Իսկ Ալ՛ Մեասնիկեան , իրրեւ կառավարական ՕԳՏՈՒԻՆ, ԵԹԷ ՀՐԱՏԱՐԱԿՈՒԱԾ ԳՐՈՒԹԻՒՆԸ որոնք նախակարապետներն են բոլոր մ՛եծ գիւտե
առածին ռէմքշ մեր երկրի մէֆ, Հ Հայաստանի մի ԲԱ%ԳԱՏԵՆ ԲՆԱԳՐԻՆ ՀԵՏ։ րովն եւ արհեստագիտական ն՚ո րո ւթ ի ւններո ւև
՚9բգ ւ ւ 20րդ գարերուն : Անոնց գերն է քօղազերծ՝
Fonds A.R.A.M
ջազգային քաղաքականութիւնը ^ խորագրով յօգ– ՕՐՈՒԱՆ ՇԱՐԺՈՒՄԻՆ ՀԵՏ
ոլաՆի մը մէջ, «Նորք1>ի էջերէն , կը յայտարարէր ՚
հ Ի ԴԱԺնԱԿՑՈհԹԻԻնԸ.. « Թուրքիայի վզիս կապեցին Աեւրի ղաԼ– Գպացակաա գխ/ևաւ
նագիրը, այգ երկրորդ ասիական Վերսայլր, "ր է
(ԹՌՈՒՑԻԿ ԱԿՆԱՐԿ) տակ կայ Դ՛աշնակցական Հայաստանի ներկայա–
ցուցչ՛է ստորագրութիւնը (ինչ մեձ֊ ու անքաւելի
ոճիր ... « Տ • » ) : խ. մ ի ո ւ թ Ա ա Ա Ա կ
Հ Այգ ՀայաստանըԹռւրքիայի
նկատմամբ ու՜՜
ղում էր անել ինչ որ Վերսայլում յա^ոզո լI.ց կա
\ ^ & Ո 1օՏ ՇՅհ16Ո&Տ կեցցեն շղթայները , կշ տարել Բելգիային՝ Գերմանիայի նկատմամբ X Տեղական թերթի մը աշխատակիցը, որ մասնա
բացագանչէր սպա՛ Լաց ի մողո վուր դը * երր բռնա <ձԱ՝ենք այլ բան ենք ասում, մենք առաջար գէտ է խորՀ բղային գոբձերու, կը գրէ թէ ամբողջ
ւորը եբկրի ԱաՀմանա գրո՛ւթիւնը 1լ ո չն Հացն Է ր *** կում ենք Հաչտ՚ո՚լել ու խաղաղութիւն՝ հաստատել IV . Միութեան Հանրապեաութեանց կրթական նա
՛ճիշդ նոյ՛նը կՀընԷին՛ նաեւ. Հա՛յ րոլշեւիկներըւ Հայ ե թուրք մոգրվուբգների միջել՛ մենք առա խարարները ՀրաւիուաՆ են վերաքններ լ երկրոր.
1920 Աեպաեմրեր 23ին սկսաւ, թուրք - Հայ ջարկում ենք օգնել նոր Թուրքիային» (Ա . ՎՐԱՑ– ղական գպրոցներոլ ֊օ֊րագիրներր ևգիրքերը.Հեր.
կական պատերազմը՛. ԵԱՆ « Հայրենիք» , «.Տարեգիրք - Տօնացոյց », ջերս նախարար Վօմնէզէնսքի կը յայտարարէր
Թուրքիան 1լ արշաւէր Հարաւէն , ի ս – լ (հու— 1946, Պսսթւոն, էջ 185)։ թէ՝ «դպրոցին գլխաւոր գերը պիաի ՀԱայ բար
սի ան կը գաւէր Հիւսիսէն ; Ն՝ոյն՚ԼՀ կէՀ ^^այէբ՛ $*աել պաշտօնաթերթբ, ան– ձրացնել աշակերտներուն քաղաքական . գաղա
Այգ աագնապի օրերուն՛ Լշեւի1լնեբը՛ Մ ես֊, գամ... \939ին։ խո– փարաբանական կազմութիւնը, զիեչ գանտնք նիւ–
ար
րոպե ան գիրերով Հետեւեալ թռուցիկը կը ցրուէ– Թուրքիա յի միջաղգային դրութիւնը թապաշտական գիտութեամբ , գաստիարակել
10/
ին Հայ բանակի ե լ խուճապաՀ ա ր Հայ մոգովս ւբ– բագրով թերթօնի մբ մէջ, «1$ * Հաայ, ւաստաե խորհրդային պետութեան եւ Համայնավար կու
գի մէչ.֊ ձագանգելով ՀՒղվեստիա»վի , իր 1939 Յունիս սակցութեան քաղաքականութեան՛ , ՛եւ Լենին -
« Հայ բանուոր , Հայ գիլդառի ՛ո՛ւ Հայ զին՛ուոր * թիւով կր գրէր . Սթալիե կուսակցական նուիրումի ՛ոգիով» :
« ՝Բէմա լական յեղափոխական բանակը թուրք «Թու րքիայ ի գ ի շատ ի չ բամ անո՚ւմն սկսուեց
բանուոր ը * աշխատաւոր գիւղացին՝ ո՛ւ յեղափոխա Մ ոլգբոսի զինա գա գար ի ց անմիջա պէս յետոյ Մ ոսկո՚ւա յի մէջ կը պայքարին այս միջոցին
Հայրենիք
կան ասկեա ր ը - պար զած՜ խորՀբգային կարմիր (1918 թ • ) : Աեւրի պայմանագրի Համաձայն (1920 «զուտ գիտութիւն» , , «գիտ՛ութիւնը
ԳԸ°ԼԼՀ , գալիս է փրկելու քեղ քո գաւաճանների թ *) , Թուրքիային մնում էբ մի փոքր տերիտո չունի » կամ « գիտութիւնը քաղաքականութենէ
ձեռքից ե լ տապալելո՛ւ քո արիւնը ՚ծ՝,ծող Գա շն ա կ— րիա Աթամպոլլի Հետ միասին * ե լ այն է լ պէտք է դուրս է» եւ նման յետագիմական եւ Հակամարքս–
ների անա՛րգ Լոլ–ծբ Հ դառնար անգլօ-ֆ բան սա կան՛ գաղութ : Թուրք մո– եան բանաձեւէ բու գէմ։ Վօմնէզէնսքի կը խոստո
« Չկրակես * Հայ աշխատաւոր զինուոր * եղ– գովուբգբ, սակայն , յաղթական դուրս եկաւ իմ–* վանի թէ չկրցան այս տարի կատարեալ վերաքն
րա յ ր ա կան թոկրք րանակի վրայ՛ , նա քհղ բերում պե բիա լիստնե\ր ի դէմ իբ մ ղած պայքաբից I Ո ւ— նութեան ենթարկել Գրագիրները, մամանակը
է ո է թէ ստրկո՛ւթիւնդ ա յ լ ա՛զատութիւն* նա գա ն են ա լո վ արեւելեան՛ սաՀմ աններին բարեկամ Հ ա– կարճ ըլլալով, բաւականացան՛ Հապճեպօրէն՝ սր
լիս է օգն ե լո ւ քեզ քո սրբազան պայքարի մէջ ։ րեւան՝ ի գէմ ս էք ո րՀ Րգային Ո*ո ւսաստանի , որ բագրելով Հին դպրոց ական գիրքԿը ել դնելով
« Երբ տեսնես կարմիր դբ0ՀԷՀ* առ զէնքերգ եւ նոյնպէս պայքար էր մղում իմպերիալիստական նոր յառաջաբաններ , ներշնչո՚ւա\հ՝ նոր ագիէն։
միացիր եղբայրական թուրք բանակին ՛ընգգէմ քո պետո՚ւթիւննտերի ինտերվենցիայի դէմ, թուրք մո 1949^» 1950 միայն պիտի կրնան Հրատարակել նոր
ոխերիմ թշնամիներիդ ընդդէմ անարգ ՚)՛ ա շն ա կ– գովս ւր 1ԷԸ կարողացաւ ազատօրէն կեն տր հնաց նել դպրոցական՛ գիրքեր , մէջն՛ ըլլալով տարրական
ների» (Վ. ՆԱՒԱՍԱՐԳԵԱՆ ••Հ . Տ . ՚)՚աշկ.ակ– իբ ումերը Հաբաւում եւ արեւմուտքում * ջախջա–՝ գասաբաններոլն դիրքոՀՐ՚Աչ *
ցութեան անելիքը», 1924, ԳաՀիրէ* է լ 223-224)։ խել իմ պեր ի ալի սան եր էն՝ » X ԱէշաէՕԱՈաա Շ&26է&/ մէջ Վօմնէզէնսքի կը
Թիֆլիս ի «Կոմունիստ» թերթը իր 1920 Հոկ Աոսկո՚լայի 1921 Մարտ \ եի թուբքեւռուս բա պայքարի գլխաւորաբար ութերորդ , իններորդ
Լօզանին
տեմբեր 24ի թիւով կը գրէր* րեկամ ական՝ դա շնւագբէն՝ ո սա ո ւմ ով մը * եւ տասներորդ գա ս ա ր աններ ո ւն գիրքերուն դէմ ,
« Անո՛ւմ է միայն ուրախանալ,֊ Հ ոբ Գաշ– ան ցնե լով նոյն պաշտօնաթերթը կը գրէր այսինքն երեք նախապատրաստական դասարան -
նակցա կան Հ ա՝յաս տանը գտն լում է այն պ ո ղաՀ ան. «Լօղանի կոնֆերանսում խոբՀրգային՝ պատ ները ո՛րո՛նք կը պատրաստեն շրջա՛նաւարտներ ։Տալ
ո՛ւիրակ ու թ իլնը ամ էն՛ կերպ
բող կով ի վիճակում, որին՛ Աստուած եգՀիւրներ մալական Թուրքիան ՝» : պաշտ պանո ւմ է բ քեո կը յա յանէ ՛որ դրական երեւո յթները «գաղափա
չի տուել » : րապաշտ եւ ձեւապա՛շտ տեսակէտով» զր՚ուահ՜ են՝։
Իսկ Պաքո՚ւի « կոմունիստ » թեբթբ անդուռն Ամէն կերպ Թուրքիան պաշտպանելով՝ Լօզա– « Գրականութիւնը կ՚ուսուցանեն դպրոցին* մէջ
փառաբանանքն եր ՝ կը շռա յ էէ ր ՝Բէմ ալի Հասցէին ՝ նի մէջ քյ * քհուսիան ամէն կերպ Հայկ* Գատի դէմ «ոչ թէ պատմական ե լ ընկերային ե ղան՚ա կո վ ,ո ւր
Հայաստանը «Անտանտի ճերմ ակ շուն» ան ո լան ե– կը դաւէր* մեբմելով մինչեւ իսկ թրքապատկան կ՛ ա րտաց՚ո լայ դասակա՛րգային պայքարը գաղա
լով։ Հայաստանէն Հողամասի մբ կցումը արգի ն) * Հա– փարաբանական՝ կա լո լաս՛ին մէջ, այլ պարզա՛պէս
Ուշագրաւ էր Հայաստանի կոմունիստ կու յ աս տ ան ի • . • իբրեւ առան՛ձին դոբօ֊երոլ գումար մը»։ Ել) միւս
սակցութեան կեդր. կոմիտէի «Կոչը» * ուգգուած Աւելին * Ո՝ ո ւս ի ո յ տափաստանները բաց Հբռ - կողմէ , գրական շարմման մը վեբլուՆումր կապ
« Անդրկովկասի ու ամբող^ աշխար Հի բանուորնե չակե լո՛վ տարադ իր Հ ա յո ւթեան առջեւ Ջ իչեբ ին ուա՛ծ՛ չէ գարու բն՛որոշ ոգիին Հետ :
ր՛ ին եւ գիւղացիներին\ »Հ անկարելի կը դարձնէր որեւէ խօսակցութիւն մին
Պա՛տերազմի բոցե բո ւն մ էջ բռնո ւա\ծ Հա յա ս ատ չեւ իսկ Աղգային պարզ Օճախի մը շուրջ թրքա Մ ա սն աւո րա բաբ վերաքննեցին Պոսպիէ լովի եւ
եի 1տ կոմկուսը յետին ստրուկին վայել եբախտա– պատկան Հայաստանի Հողերու վբա՚յ * * Հյ աճլլիովսքի ի ռուս գրականութեան գասագիրքը,
գիտութեամբ կը յիշեց՚նէբՊաքոլի արեւելեան աղ Եւ օգնեցին՝, լայնօրէն ու եղբայրաբար , ա– տրովՀետել մե՚Ն չափով կը շեշտէ ր արեւմտեան
գերու Համամո՚գովբ* ուր է՚լվէրի) Ջ>ին\ովիեւի ե՛ւ ռանց փոխաբէնը մինչեւ իսկ «պնակ մը ոսպա– Եւրոպայի ազգեցութիլնը ռուսական գբականո՚լ—
Ռ ատեքի գլխաւորութեամբ ** կը թաղուէր Հայկ* պսւր» պաՀանջելո՚լ Հայ՛ մոգովուրգի Համար ••* թեան վրա յ , թէ գա սա կան ութ եան՝ եւ թէ վիպա
Գատբ * « Հայաստանի աշխատաւոր մողովուրդբ (ակ– պաշտութեան գլուխներոլն մէջ։ Անոնց մէջ Հե
« Այն մամ անակ Տ երբ ամբողջ Արեւելքը նաբկբ՝ Համայնավարներուն * «3 *») , կբ Գոէ ղին՛ակները քիչ մը չտա կը ՛հանրանային թէ Ռու–
րռնո՚ւա֊ծ է ապստամբո ւթեան ՀրգեՀով * երբ Արե Բ* Բորեան Հայեւթուբք վերջին պատերազմի մա սիա ետ էր նաեւ Ս՚եձ֊ն Պետրոսեան շրջանին մէջ» :
ւելքի մո գո վո ւր դնե րի Համ ագո ւմ ար ը երգուե– սին* որ մեզ նախ Ալեքս ան գբապոլի , իսկ ետքէն Մասնաւոր յանձնախո՛ւմբ մրԼ,Տ իմ՚ովէվիգասագիր՝
ցնում է ր արեւելեան մոգս վո՛ւ ր գներին ոտքի ալ կարսի դաշնագրին բե րաւ * Յեղափոխական քը, մամանակակից գրա՛կանութեան մասին՝, դրաւ
կանգնելու կոմունիստական Ա ի ֆա զգա յն ա կան ի Ւ Նավ առու.թեամ բ աջակցեցաւ Գաշնակցական իբրեւ օրուա՛ն՝ ճաշակին՝ պատշաճող գիրք : Աա՚ո՚բ
դրօշակի տակ, միջա՛զգային՝ իմպերիալիզմի դէմ մէջ աւելի լաւ սահմանո՛ւած է «ընկերվա՛ր՛ական ի–
վերջին՝ վճռական կռիւը մսելու Համար , այդ մա կառավարութեան պարտութեան ե լ ՀՀբոլչեւիկ » րապաշտութիւնը» ե լ Հոն փառաբանուած֊ է սովե
ման ակ Հա յա սա ան սպիտակ աւա զա կային կառա Թուրքիոյ յաղթանակին, Հայ աչխատաւոր զան տական շրջանի գրականս ւթ– իլնը որ կը կազմէ
վար՛ութիւն՛ը , Հրով ու սրով չափելով ամբողջ յե գուածներ ր կը յ\ո ւսային , որ ՀԹուրքիոյ եղբայ– «գերագաս Հանգրուան՝ մը տիեզերական եւ ռուս
սոր մողո՚վր ւ֊րդբ» եւ իր ,կառա–
ղափոխական՝ Հայաստանը* քս՚ ձՔԱէ«/ ե Էո ՛Լ Բ՜11Լո Լ1 բակլ յշխ գրականութեան զարգացման»՛։ Բերականտւթեան
բանուորական ա բՀ՝ե ս տ ա կց ա կան կա՛զմակեր պո լ– վար ո ւթ ի ւն ը Խ որՀբգ * Հա յաս տան ի Հետ կբ կթե եւ ոճաբան՛ութեան՝ դասագիրքեր՚ուն ալ չխն՛այե
քեն պատուաւոր եւ եղբայրական՝ խա՛ղաղութիւն » ցի" I Ակագեմական՝ Վին՚ոկրատովի վրայ բուռն
թիւնները անգլիական եւ ամերիկեան իմպերիա («Արմենիա>> , < . բ ., էջ 164։) յարձակում գորօ֊եցին իր մեձ֊ «Ռուս լեզուն» գոՐ~
լիստների Հեա միացած ն\որ Գողգոթա Է պատ– Մինչ կնքեցին «խաղաղութիւն» մը, որմէ «Հա Գին առթիւ։ կ՚ըսէին թէ ան շատ մէջբերում–
բաստում (Լր եւե լքի Վե՚ւս փոխական գանդո լելի հ՜անրն ո լ աւելի անն պա սա ր Հազիւ թէ կարե \ներ կ^րնէր օտար լեզուաբաններէ , որոնք ռուսե
ներին՛ » • • •
լի էգտնել պատմո՛ւթեան էջերու վրայ» , վկայոլ– րէնը ուսումն ասի րա՚Գ էին եւ տարօրինակ կերպով
Մեր գործած այս «մեծ ոճիր»ը յիշեցնելուԸ թեամրր միչտ նոյն Բոր եան ի : փոխանակ մեծարանք ընծայելու Լենինի ե լ Աթա–
Կոմկուսը Հ անդի սալս րապէս Հետեւեալ երգումը « Անկախութի՞ւն.... Այս մերն էր երէկ, այգ լինի գրական Հանճարին ,զանոնք զ ասած էր , լեզ
կ՚բնէր * մերն է եւ այսօր» , Ջաբենցնեբու բերնով կ^՝ո՝~ ՛ուի եւ ոճի տեսակէտով, լրագրողներու եւ Հրա.
« Ա ենք ուխտ ենք տալիս Հայաստանի արիւ– րոտա քին բոլշեւեկնեբբ եր կրէն * * * պարակագիրնւեր,ոլ դասակարգին մէջ :
նաքամ բան ո ւոր ա գի լգա ց ի ա կան զան գուածներ ին՝ « Հայ մոգովուրգի արիւնոտ եւ Հերոսական\
չենթարկոլել աւագա՚կտյին խմ։բերի ցածոգի պրո անցեալի Հանդէպ Հա յա սա ան ի կարմիբ Բանա՚կբ Լ. Սամարին , փո՛խ . նախարարը ի). Միու
վոկացիային* * * Ա աՀ * Հայաստանի բան ոլորների խոնտրՀ ում է իր ԳէՈԼխ Բ եւ շա բո ւն ա կո ւմ պա յ քա թեան Հանրային կրթութեան , «Փրաւտայ»ի մէջ
եւ գ իւ գա ց ին ե բ ի վր այ բռն ութի ւն կ ատ ա րո զն ե– ր՛ել նրա անկախութեան՝ Համար» , Ջարենցնեբռլն ՂւՀ յայտարարէր թէ բարձրագոյն՛ ուսման գասա.
րին»։ (Ա * ՎՐԱՏԵԱՆ « Հայաստանը բոլշեւիկ– 1լ արձագանգէ ին Աւիսները : ԳԻ՛ՐՔԵՐ՛ ալ նոյնքան՛ տկա՛ր են որքան երկրորդա
եան մուրճի եւ թրքական սալի միջեւ * 1941 , « Գաշնակցութիւձնբ դե ո մինչեւ Հիմա է լ ճ՚ըգ– կան վարմարաններուն ւգիրքերր։ Ան՛ոնց Հեղինակ,
Պոստոն, էջ 168 ֊ 169)։ նո՚ւմ է իրեն՛ « Հա յա ս տ ան ի անկախութեան» դբօ– ները ոճիրը գործակ են ապաքաղաքական՛ եւ քաղ.
Նոյնն՛ է ին՛ յա յա ար աբութ իւննե րբ նաեւ քենի
Հայ կ • Լակիբբ ներկայացնել։ կեղծաւոր սուտ» , •—• մեւյ
ուզղութեամբ ներշնչելով ստրկութիւն Հան.
Գատի մասին* Հ եգն ելով ՝ կբ յա յտ ա ր ա բ է ին քօ ան ջե անն ե ր ը :
դէպ արտասաՀմանի։ « Միայն՛ մեր Հայրենիքին
<; Հայաստանի խորՀբգայնացումով Հայկ * Ան կա խ ո ւթ ե ան՝ պաշտ պանն եր ը * * * իրենք էին՛:
խանդավառ Հա յրենասէ բները , յ ե աա չրքա կսքն
Հարցբ մի անգամ ընդմիշտ լուծո՚ւա>ծ է» , կը Եւ* * * պաշտպանեցին՝ Հայաստան՛ը խեղդելով
քաղքենի գիտութեանց թշնամիները կրնա՛ն ր՚նտիր
բացագանչէր Ա* կաբինետն ։ նենգո ւթեանց ու դաւերու մէջ :
դասագիրքեր խմբագրել։ Օրինակ, Փրօֆ. Ն՛
« Կը Հաւատանք, ոբ աշխաբՀակալ լուծէն– տ– Եւ կբ զարմանան տակաւին* թէ այգ ի^նչպէս
Րոլպինչթայն իր «Ռուս Պատմադիտ՝ութեան»գիր\.
զա տա գրուող Հասարակական Թուրքիան , իրեն է, որ անկարելի կբ դառնայ Հայրենասէր Գաշ– քին մէջ հ
Հետ մեղ եւս Աեւրի դաշնագրի Հակառա՛կորդ Հա նակցութենէն պոկել Հայ մողովուրդբ եւ զայն առ ամ արձակած– է ըսել թէ մարքսեան՚պատ–
մար՛ելով* մեզ եղբայրական ձեռք պիտի երկարէ , միշա միաձուլել Հայբենադաւ բոլշեւիղմի Հեա : մական գիտութիւնը պարզապէս չարոլնա կո լ թ իւ–
երբ մենք* մեր թշնամի Գա շն ա կցա կաենե ր բ տա՛ (խմբագրական «ՅՈՒՍԱԲԵՐ» ի) "Ի" էր քաղքենի պատմութեան գիտութեան,
պալելով* Թուրքիոյ Հետ միասին պայքարի կբ մինչդեռ անանցանելի խրամատ մր կայ երկուքին
լծուինք բնգգէմ Անթանթա յի գի շատ ի չնե րուն» , միջել եւ մարքս եան գիտութիւնը յեղափոխութիւն
կբ յայտարարէր Թուրքիոյ դւգղած իր ողջոյնին մրն է մտածման կալուա՛ծին մէջ՛. Գալով դիտա -
մէջ էյ * Հա յաս տան ի անգրան իկ Յեգկոմը («Արմ ե– ԱՅՆ ԹՂ.ԹԱԿԻ8ՆԵՐԸ ՈՐ ՀԱՆԳԷՍԻ ՆԿԱՐԱ– կան գասագիրքերոլն , պէտք է բո՛լորն ալ մէջտեղ
նիա», հ. Բ., Էջ 151)։ ԳՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐ ԿԸ %ՐԿԵՆ, ՄԵԾԱՊԷՍ ՊԻՏԻ Հանեն դերր ռուս ե լ սովետական գիտուններ՛ուն
Իսկ Ալ՛ Մեասնիկեան , իրրեւ կառավարական ՕԳՏՈՒԻՆ, ԵԹԷ ՀՐԱՏԱՐԱԿՈՒԱԾ ԳՐՈՒԹԻՒՆԸ որոնք նախակարապետներն են բոլոր մ՛եծ գիւտե
առածին ռէմքշ մեր երկրի մէֆ, Հ Հայաստանի մի ԲԱ%ԳԱՏԵՆ ԲՆԱԳՐԻՆ ՀԵՏ։ րովն եւ արհեստագիտական ն՚ո րո ւթ ի ւններո ւև
՚9բգ ւ ւ 20րդ գարերուն : Անոնց գերն է քօղազերծ՝
Fonds A.R.A.M
