Page 235 - ARM_19-1948_03

Տոքթ. էտ. ՊնԱկ նորէն փ ո խ ո ւե ց ա ւ , ինչպէս եւ պատմ ութեան՛ լլն– շաւանքին շաբմառիթներբ , նկարագր եց Հ աֆ–

թացքբ , Տ՛ոքթ • Պենէշ , ինչպէս առաջ ապաստան թուան գիւղի եկեղեցի ին՝ մէջ տեղի ունեցավ պա­

գտաւ Սվ՛ ե ւմ ուտքի ազատա՛կան մո ղովր գա պետ ու­ տարագն ու երգման արարողութիւն բ, քԱանասոբի

թեան մէջւ Աակայն բա՚նակբ զոր գուբս քշեց Գեր ղաշտն ու Աբաուլբ X Պարղեց մասնակցողներու

Զեխոսլովա՚քիոյ , հանրապետութեան հրաժար . մաննեբբ իր եբկրէն , Արեւելեան նոր տեսակէ բն– յատկութիւններբ եւ արշաւանքին մեծ գերբ X

Լալ նախագահը , որ մ՛եռաւ, տաժան՛ելի հոգեվար, կե բվար ական մո ղովբգապետ,ութէւն մբն էր՝ : « Խանասօրի արշաւանքբ ւՐեբ կքած մէջքե–

քէ մլ\ վեր^է Մտսարիքի հետ միասին հիմնադիրն Եբկրոբգ Աեծ պատերազմէն՛ վերջ* Տոքթ * ԲԲ շտկեց, անգամ մբ եւս շեշտեց թէ զէնքին գէմ

է չեխական հանրապետութեան : Անոնք իրարու Պենէշ 1 945ին Մ ոսկուայի ճամ բով վերադարձաւ զէնք պէտք է ղործածել եւ բացաւ կուրացան՝ աէ–

հանգիպեցան Փրակայի կարո լոս Գ– համալսարա­ նախագաՀ ութեան պաշտօնին , ել փոխեց նաեւ քեբբ , սրտա՚պնգեց թեբաՀաւատնե րբ , Հասարակ

նին մԷԼ, ուր Մ ասար՛իք ուսուցչապետ էր եւ երի­ արտաքին քաղաքականդ ւթիւնբ X Հիմ ա եւրոպա ֊ շալակտաբնեբբ Հայգուկ եւ ապա «ազգային Հե­

տասարդ Պէնէչ ուսանող։ Երկուքն ալ տոգորաւաձ– կան քաղաքականութեան նոր ոգին՛ վէնկեբւէաբա– րոս» գաբձուց ։ իսկ այգ արշաւանքբ աբգիւնքն էր

էին իրենց աղգբ Աւստրիա Հո լնգա ր ի ո յ կայսրու֊ կան էր : «Բաղաքական ժողովրդապետութիւնը , մեբ ան պարտ ել ի կուսա կցութեան , Հ* Տ * Գաշ–

թենէն ազատագրելու իտէալով : կ^բոէր * ս է է ա ք է վեբածոլի ոնկերային եւ տնտե­ նակցութե ան ձեռներէ ց,ո ւթեան , կար գա պաՀ ո լ -

Պէնէչ յառուի տարաւ իր ուսումր Լոնտոնի , սական ժո դո վրդապետա ւթեան» : Մենք փոխանց­ թեան , խա՚նգավառութեան եւ անձնազոՀութեան :

Փարիզի ել Տի՚եոնի մէչ՝, ուսանելով արդի ընկե­ ման՛ մէջ ե՛նք 1լ անցնինք բնկեբային՛ մէկ փուլէն Բանախօսութենէն վերջ , եր գո ւե ց ան «Ա՝ են՛ք

րային եւ քաղաքական ղբութիմևները ել վերա­ միւսբ եւ պէտք է նոր բնկեբային՛ ձեւեր գտնենքա– անկեղծ զինուոր ենք», «Զոբրորգ գնգի» եւայլն

դարձաւ Փրակա դասաւանդելու համար ընկերա­ պա էլայի Համար՝ » ; խմբե բգնեբ X

բանութիւն : Ան ուզեց իր երկիբբ կամուրջ մբ դարձնել Ա– Ուշագրաւ էին տիկէն Բալուետնի «իս պոլ «
միջեւ , .ոբպէսղի ռազ­
Աւելի վեր1բ անոնք գործակցեցան ս լո վ ւս ք րեւմուտքին եւ Արեւելքին ճուր» , «իս լսեցի» ե ր գերն ու կո վկա ս ե ան պաբբ ,

վաք է է Ս թէֆանիքի Հետ : Ա՝ ասա ր էք գնաս Զուէ– մ՛ագաշտ մբ չգառնայ : ինչպէս նաեւ Տէկէն Զուարթ 1Աա՚չիկեանի , Օր «

ցերէա , էսկ Պէնէշ կազմակերպեց Փրակայի գէ~ Պենէշի կառա վար ո ւթիւնբ աղգա յնաց,ուզ մեչ կօշկակարեանի , Պ * Ս • Խաշմանեանփ եւ լէն՚կեր

մ ա գրականէ ստ ո ր ե ր կրե ա յ շարժումբ • 191 5 էն՝ Պ է - ճաբտարարուեստբ եւ գրամատուննեբբ, սեփակա­ ՛Լո ւ կա սի եւ ուրիշն երոլ եբգերբ ,էն չպէս բնկե բԱ •

նէշ աչ փախաւ Զոլ–է°՝եբէա , չձերբակալուելու նութենէ զրկեց մեծ՝ Հ ողատէրեբբ եբկրէն վտարեց Գ֊՚ւիթեանի խօսքն ու տէկին Ա* Աիսլեանի Հնոբ–

Համա՚ր : Անոնք «աքս ո բ ա /լան կառավար ութ էւն»մբ 2, 3 մ իէէոնէի Գերմաններ եւ թե բ թեր բ գրաւ կաղ– Հաէէ եւ յ ո լ զ ի ձ աբտասանո ւթիւնբ հ

եւ « աքս որ ա կ ան բանակ ս"բ» կազմ ելով ար աաւււ՚ւՀ– մակե բպոլթետնց ձեռքբ էի ո խ ան ա կ ան Հ ա տնե ր ո ւ X

մանի մէջ, շփման մէջ մտա՛ն ֆրանսացէ , բրէտա֊ Համ ա յնավար նախարարներ անցան կառավար ո Լ– Ապա խօսք տրուեցալ օրուան, բանախօս ՚րնկ*
լարոլա՚ծ ոլա–
նացէ եւ ամ եր իկաց ի սլետական մ արգոս Հետ եւ թեան գլոէ–խր եւ պաՀեցին ոստիկանական , կրթա­ Ս 6 Սիսլեանի , որ մօտ 40 վայրկեան՝
X
վաբձատբուեցան 1918 Օգոստոս Գէն , Հէինագա^ կան եւ տ ե ղեկատոլ վա ր չո ւթիլննեբբ է Աբեւմ տ– Հ Լ ց մեբ բոլորէս ուշագբութէւն՚բ

գաբէն երեք ամիս առաջ, երբ Գաշնակէցներբ եան աշխտբՀբ գիտեց եւ զարմացաւ : « եյ անասօբ բ մէկն է այն տօն եր էն , որոնք կբ

պաշտօնապէս ճանչցան\ Զ ե խո ս լովա ք ազդո\X Այգ ք*ա յց Համ ա յնավարնեբբ ի վերջո յ այնպիսի քաշեն ու քով քովէ կբ բերեն մեծ բազմ ութ էւն. -

միջոցին Ա՝ ասա ր իք է՚^ք նախագաՀ եղաւ եւ նշա՛­ գէրք մբ բռնեցին որ Հարկագբուեցաւ Հ ր աժ՜ ա ր ի լ : ներ ւ Գուք լսսձհ՝ էք պա ամ ակ ա նբ ։ իս կ՚ուռէի ձե­

նակեց Պէ՚նէշբ էր արտաքին գործեր ու նախաբա - Մէնչեւ մաՀբ կ՚ապրէր իր գիւղական բնակարանին զի տալ բար,ո յա կան մ աո բ , ան ո ր բուն՛ իմ աստր X

բբ՛. Պէնէշ այգ միջոցէն 34 տարեկանն էբ X Ան կբ մէջ, խիստ Հսկողութեան տակ X Իր՛ արտաքի՛ն • Հա՛յ կտրիճնեբբ գիտակցաբար եւ Հաճոյքով կբ

գտնուէր գլոլխբ այն պատուիրակութեան որ ֆա֊ խաբաբբ, Ա՝ ազա՛ր իք , անձնասպան եղաւ կամ ր ս—1 սուրային գէպի մաՀբ, յանուն ազգի ազատու­

բիզի Հաշտութեան ժողովթն պիտի ճանչցնէր նոր պաննուե ցաւ , իսկ է ո վերջէն օրերու պատմ ու– թեա՛ն , լ ա՛նուն անմեղ զոՀեբոլ վր էմխն՚գբ ու թե ան՛ ւ

ազգին ինքնութիւնը եւ գծէր մնայուն սահման– ՚ թիւնր մնաց գաղտն իք յ Պարզ միտքով , ան պաճ ո յճ բառերով կտակ մ բ

նեբբ X Պենէշ իր պարապ մամերբ էլ անցբնէր կարդա­ կայ ա բձան ագրո ւած մեր սիբտե բուն մ էջ , ոբ սե–

Տոքթ * Պէնէշ գէտէբ թէ էր փոքբէկ երկրին լով, գրելով կամ պաբտէղբ փորելովx Զաւակն էբ ր ո ւնգէ ս եր ունդէ պիտի փո էս անց ու ի X Կտակ մբ

Համար անՀ րաժեշտ էր մեծ ազգերու բարեկամս ւ– կօշակակարի մբ եւ ամէնէն պզտիկբ անոր տաս՚բ նուիրական եւ խորախորհուրդ X

թէւձնբւ Երկիբբ կբ գտնուի իլբոպայի արեւելեան զաւակներուն՛ ; Պէտք է բմբռնել մեր դարաւոր տառապանքբ ,
զգալու Համ ար 10 անաս ո ր ի արմէքբ X
եւ արեւմտեան սաՀմանագծին՝ վբայ X Աասարիքի
Արշաւանքին իմ աստն ու բ ա բո յակ անր լաւա­
եւ Պէնէշի տեսակէտն էբ թէ ազգին անկախութիւ–
ՁԱՅՆԵՐ ԳԱՒԱՌԷՆ գոյնս բացատրելու համար՝, պէտք է ,ուսումնասէ–
նբ կախում ունէր պա յքարոգ գրացթնեբաւ մէջ
րել այն ճառեր բ • հ բաՀանղներ՚բ , երբ խումբբ
ն եր դա շն ակո ւթիւնբ պահել X
ռաղմի ԳաձտլՀ կ Ր մ տն^ ր եւ Հրամ անա տ ա բն ե բ բ
ՅԻՇԱՏԱԿԻ ՏՕՆԸ ՎԱԼԱՆՍԻ ՄԷՋ
Վեր սայլի 1918^ քա զա քա կանո ւթ ե ան "գէ"՝ ասպարէզ կուգայէն իբենց բաբ՛ոյական Հսկայ կա–

ազգայնականութիւն էբւ ժբնեւէ մէջ գալիք տա­ ոուցուածքով »:

լէինեբ ո ւն ա գ Էն Հ աւաքա կ ան ապա Հո վո ւթեան ո գէն Ապա րնկերբ կարգաց Հրամանատար Վաբդա–
^* է » ՚ ^ Է ^ 0 Լ Գուման՛ի, Հերոս քաՀան՚ային ճառերն
էր եւ Տոքթ* Պէնէշ աշխատեցաւ այգ խուսափուկ ՎԱԼԱՆՍ * Աննպաստ օգին, պատճառով մեր ու Հ բա Հ անգն երբ Հ
էտ է ալին՛ Համ ար :
գա շա ահ ան գ էս բ փոթուեցա՛ւ խեջոյքէ՛ $ "Ր տեղի

1923^3> Պէնէշ բնտբուեցա՚ւ անգամ Ազգերու ՚ձնեցաւ Օգոստոս 2Տի ^էրա^է^է «Ա՛ Ահ՛ Այսօր կրնանք քննադատել արշաւանքբ, բայց

Գաշնակցութեան էսորՀ<ուրդին որ դատապարտեց, եան» ակումբին մէջ Վէաստ Է, որ ան ստեղծեց նոր խորան՝ մբ : ք$անտ՛–

թափոնի յարձակումբ Աանչուբիոք գէմ 1931;/^՛ տ ՂքախագաՀի , բն՛ կեր Տ * կօշկակար եան ի աւուր սօրեան սնունդով սնուա^ծ սերունդն Էբ ար կազմա­

\935ին Ազգաժողովէ նախագաՀ էր* եր՛բ անտեսաց պատշաճ խօսքէն վերջ , ՛ն ե բ կան եր բ յ ո ան կա յս կերպեց ՈԼ–բԷշ հ եր էէ ո ա մարտե բ եւ կերտեց «Աա–

կան պատիժներ կբ քուէարկէին Իտալիա յ արշա­ յարգեց ին ք$ անասորի արշաւանքի զո Հեր ո լ յէշա– յէս 28»բ : V

ւանքին մասին գէպի Իթովպիա X տակր ւ Ընկերներ եւ Համա՚կիբներբ միասին երգե– Ըձ՛կեր ո ջ ճառբ նո յնպէս քան՛ի՛ցս բնդՀ ատուե­

Իրբ Հասկցաւ թէ Ազգերու Գա շն ակց ո ւթ էւն բ ց էն՛ «կարկուտ տեղաց» բ , ապա սկսան ուր ա խ,ււ ւ— ցաւ բուռն ծափերով X

անզօր երաշխիք մբն է ապաՀովութեան՛ Համար , թ ի ւնն եր բ : ԸնգՀանուր խանգավառո լթե ան մէջ ի– Բանախօսութիւնէն վերջ , ուրա խութիւններն

Տոքթ* Պէնէշ կազմակերպեց «Փոքր՛ Համաձայնու­ բարու յա՚ջոր գե ց էն՛ երգ , խմբեբգ , նուագ , ա ր տ ա - շարունակուեցան աւելի մեծ խանդավառս ւ -

թիւներ» X ս անութ իւն եւ տ՛նակն կա լներ ,Աւշագբաւ է էն. Զա՝~՜ թեա՝մբx Վերջին բաժնին, իրենց մասնակցոլթիւնբ

1938^ քաղաքական աշխարՀի տգին էր խաղա­ բեՀ Գա սեան ի երգերն եւ Ժ՚էբայբ քյաչիկեանի ար՚– բեր էն Տ էկէն Մ * Գաս ե ան , Ա * Պ ա ղտ ա ս ա բե ան՛, եւ

ղեցնել Հիթլէբբ ։ տասանութէւնբ X Բա լո ւեան , բնկեբնեբ եւ \թոր Աեբունգէ անգամ -

Զեխոսլովաքիան անգամ մբն ալ ան՚հետացաւx Օրուան բանախօս ԼՀնկեբ՝ Ս * Աիսլեան՛, թիւրէ– ներ : Հան դի ս ա կան՚ն եր բ բո լո բբ մ էասէն երգեցին

Տոքթ* Ա ասարիք մեռտհ էրէ \935էն էվեբ Տոքթ* մ ացոլթեամբ ուշացած Բ՝քք ա քոՎ յ խօս ք ա բու ե ցաւ բնկեբ Աղգինի «էլ ջան իբեւանբ» :

Պենէշ նախագա՛հ էբ X Աշխարհի քաղաքական ոգին՝ բնկեբ Ազգին Ա արտ իբո սեան ի , որ պարղեց ար­ ԼՐԱՏՈՒ

« ՅԱՌԱՋ »Ի ԹԵՐԹՕՆԸ (97) մը տեգ միայն, դեռ կատաղի կերպով կը շաբու– դած էր անոնց վբայ , ար՝ գերբն՛ական ոյժ ի գործ

նակուէր՝ կռիւբ։ Բայց դիմադրողներն՛ ալ շուտով կբ ղձնէին՝ ու, թէեւ դանդաղ , բայց կրկէ՛ն կը

վհատեցան , տեսնելով իրենց Հ բամ ան ա տ ար ին՛ շարժէին գէպի առաջ ;

փախուստբ* ո ւս տի ՝ իրենք ալ ձգեցին կռիւի դաշ– Բո սակ , կեցիր* շունչս կը կտրի* 4յ**ձՐ–

ԱՇՈՏ ԵՐԿԱԹ տբ եւ դիմեցին՛ դէպի անտառ , ոբ փախուստի Հա­ կեան մը հանգստանանք X

(ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՎԷՊ) մար ապաՀ ով ճամբայ մբն՛ էբ տ - Առաջ

Զանոնք կբ Հալածէ բ Գէոբգ Իշխանը էր յ իշվսան , առաջ, ժամանակ չէ Հան­

էսումբ մբ կտրիճներով * յանկա՛րծ ն1լատեց ար եր­ գստանալու, պատասխանեց մեզ ծանօթ Բոսակբ

ԵՐԿՐՈՐԳ ՄԱՍ կու Հոգի արագօրէն կբ վազէին մացառներուն մէ– եւ աՀագին ճիգ թափե լո վ Հանեց փուշերու ա լ1–

ջէն ել ամէն՛ կերպ կ^աէէսատէին պաՀուբտի^ Ա– մատներբ , շարժելու տեղ բանա լո՛՛լ Համ ար ի բեն X

Ի. նոնցմէ մէկուն գէմքը ծանօթ երեւաց իրեն, ասկէ Խղճա ինձ, Բո սակ , մինակ մի թողուր

- Ո՞ւր է թչնամին , պ աւաց Աշո տ ՚ԼրգոՎ– զատ ՝ իշխանական զգե ստներ Հ ագահ՝ էր ան * ա՛յս զիս* ձգէ որ վայրկեան մը շունչ առնեմ, կրկին՛

ուած ձայնով, առանց Հասկնալու իր Հարցումին՛ պարագան աւելէյ սրեց Գէորգ իշխան՛ի Հետաքբք– ագերսեց Բո սակի ե տեւէն սողացող մարդբ , ՛ո՛ր

նշանակութիւնը : բ.ութիւնբ, ուստի երկու զինակիցներ ղրկեց ղա– Ռշտաւնեաց իշխանն էր X

էէ^է չե^ս տեսներ , ահա երկու կողմէն ն սնք լ՛,էւն ելու Հ ամար , իսկ Է^Ք սկսաւ Հ ա լա ձ ել Վա յբկեան մբ կան՛գ առաւ Բ ո սակ * քիշտուն–

միւս փախստականները X եաց իշէսանի աղաչագին՛ ձայնբ յուղեց ի՛ր՝ ս է ր ա Բ *

մեր վբայ կուգան, մէկ կողմէ ինքլՀ Աշոտ Եբ­ կատուի գիլբա շա բմութեամբ ա յս երկու փա­ խղճաց անոր վբայ եւ կ^ուզէր պաՀ մբ Հանգէստ

կաթբ, էսկ միւս կողմէ՝ Գէ>ոբգ իշխանբx Իթէ ա– խստականներ բ մ տան մ ացառնե բուն մ էջ ել ան– տալ անոր , երբ թռչուն մը գուբս թռաւ թուփէն

նոն՚ց ձեռքբ իյնանք , վագր աբեւին ծագիլբ չենք յա յտացան այնտեդ X Զէրենք Հ ա լած ո ղնե բ բ տեսան եւ էր աղմուկով գողէ մտանեց փախստական դա–

տեսներ : ասիկա եւ բռունցքեին սեղմեցին անզօր կատաղու– ւագիրբ : կարծեց թէ թշնամին կբ Հետեւի իրենց *

ճիշդ է* *զէաՔ է էնտՀանջեչ, էսկ ո®ւր են իմ թեամբ X Ա ացառնե բբ բաւական բնգա բձակ տա­ ուստի առանց կանգ առնելու, շարունակեց առաջ

զօրքերս , ան իծ ուահնե բ * * * ամէնքբ փա էյ ան , ցիր սողալ X 0 անկարծ ականջին Հ ասա լ առո ւ ի խո խո -

ու ցան եղան X րածութիւն մբ կբ բռնէին, իսկ ձիերով ներս մտ­ ջիլնբ* զգաց որ մօտեցած էր ելքին X

Փախչինք , տէր իմ, ահա Աշոտ իրկաթբ նել այդ փշալից մացառներէն, անՀնար էր* այս­

գէպի մեզ կուգայ , կրկնեց Անձեւացեաց իշխանբ պէս՝ որսը էսոյս տուաւ անոնց ձեռքէն՛ * ս ա ի պո ւե– Աղտտեցանք , իշխան * դժոխքբ կբ վերջա­

եւ երկուքն ալ կոբսուեցա՚ն անտառի խիտ ծառե- ցան ձեռնունայն ետ դառնա լ : նայ այստեղ %

բուն ետ եւ ։ իբկու փախտականնեբ բ փորի վբայ սողալով^ Բայց իիշտաւնեաց իշխանը չլսեց Բ ո ս ա կ ի խօս–
Աշոտ իր կաթ, որ հեռու
չէր* նկատեց անոնց շարունակեցին իրենց ճամբան դէպի աո աջ : Փու­ քերբ * փոլշե բուն մ էջ սեղմ ուած , արիւնաթաթաւ ,

վւախուստր ել կանչեց» շերը կը պատոէին անոնց Հագուստն երբ եւ կ՝՛ա­ անորոշ բաց ա կան չո ւթ ի ւ ն մբ արձակեց մի այն X
Վախկոտ , անարգ սպարապետ
, ,ո ւբ կբ րիւնոտէին ձեռքերն ու երեսները X Ան,ոնց գէմ քերբ ի ր ե րեսին վրայ կբ սողա յէն զեռո ւնն եր ել զզուե­

վւախ չի ս այսպէս X աբգէն այլանդակուած էէն , ու՚չքե՛ր՛բ լեցուած էին լէ միջատներ * բայց այլեւս ոչինչ չէր զգար ինք*

Աշոտ սպարապետին գունդերը հետզհետէ կը արէււնովւ Տոգնութենէն եւ ցաւէն հաղիլ. կրնային մահ ո ւան գէմ կբ կռուէր ;

Անօսրանային* շատերն արգէն փախած էին* քանի շարժել ոտ քերնին* սարսափը այն աստիճան ազ­ ԲԱԳՐԱՏ Ա6ՎԱԶԵԱՆՑ.

Fonds A.R.A.M