Page 202 - ARM_19-1948_03

ԼԷՕԻ –աՏՈՏ Պ Ա Տ ս ՜ Ո Ի թ ե Ա ն մ– ն է ա ն Գ ն հ Ր Ը 8ԱՒԵՐԺԱԿԱՆ ՊՋՐՈՒՀԻ

Սոսկալի բա՜1ն մ՚ըրալ թըփիկն ցսգլասիինւ,

ք»– « ւ ա ւ ՚ Ը թԻՒ1 ան8Կ1>8Ը թՈԻՐաՅ թա՜ն մը յիմար ,

— է է ր կ է ՜ ց մագեր©, եւ վայր– չըրաւ երր սաստե–

Հրատ • Հայկ . Ս . Ս • Ռ • Գիտութիւննեբա– ԽՄԲ՛— Այս խմբագրականը կ՚արտաապէ&ք Ասար ճամար ։ ցին
Ակադեմիայի. է ր ե ւ ր ն , 1947 « Հայրե՛նիք »Էն, որ կը պարզէ մհր ժամանակ–
ւնեյաօ. ամենամեծ ողբերգութիւնը,— սւրտա^ Ըսաւ թ է ալ կանաչ գոյ1նէն իր հասարակ
կարգ զօրացաւմ Թուրքիոյ , ի ինդիր քաղաքա­
Լէօ , բուն անունով Առաքե լ ք*աբախանեան կան եւ տնտեսակա՛ն շահերու • • • Զա)3|ձնացած էր
Եւ կը մզուէր նախընտրելու ւնըրրա&աշակ

(մեռած 1932/՚յ՛) ծրագրած էբ ամրււղԳակահ Հա­ Գ՛ոյն մը տարբեր :
Թէ աւելի ասկէ գիսա՚կներէն էր ո՛ր
յոց պատմու֊թիւնւ մը ԳՐ^Է՝ ոՐ 1Լ^ԳԳԲհ.էբ աՂԳԻ^* Պատմութեան անողոք մէկ կարգագրութիւն։
Շատ կ՚ախորժէր–
ծագումէն մինչեւ մեր օր՛եր լ* է Այո Հսկայական է, ՚^ՐՐ յ Րա սօ , Միացեալ ՚(քաձա՝նգ%եր\ու ՛նման էէո–
Գըտւնուեցալ հոկտեմբերի մէջ ալ մէկ օր
Գոըծը գլուխ Հանելու Համար Լէօ 30 աարի աշ­ ղովբգաաետական մեհ֊ երկիր մր գարձա՚օ– ԷքՒու.ր–

խատեցաւ ւ իր պատմութեան Ա* Հատոր ր լոյս տե­ քիոյ թիւ \ դաշնակիցը ։ Խարտիշահեր :

սաւ |91 Ղին % Այս Հատորով Լէօ Հայոց պատ մ ու– Անգարայէն ա յս երկրի թերթերրւն Հասած Հըպարտօրէն սօսեց խոպոպներն իր դեղձան

թիմեր իր Հնագոյն շրթանէն կը Հասցնէր մինչեւ տեղեկութեանց Համաձայն , յ՜ամանակէ մը ի Վեր Տակ(ն արեւին,

Ե • դարը ։ ամերիկեան զէնքն ու. ռազմամթերքը առատօրէն Միւսներն ալ, այո՛ ամէնա, հետեւհցա(ն

Անցեալ տարի (1947) , Լէօի մաՀէն տարիներ կը Հեղեղեն թ՚ուրքիան : Զէնքերու Հետ քՒուրքիա Օրինւակին :

Վյ՚^ա^. » Լ" յ՛՛ ՛ո ե սալ իր պատ մ ու թե ան /՝ • Հ ատ ոըը յ ղրկուած են նաեւ մեծ՜ թոլով մարզիչներ, •որոնք

" V ւ^Ը^ԳՂԲևէ Ե • գաբէն ԺԱ • գարու սկիղբնեըը , կը սորվեցնեն թուրքերուն թէ՝ ի՞նչաէս սլէտք Թարգմ. անգլ. բնագրէն ԶԱՐԵՀ ԳԱՎԷԶԵԱՆ

մինչեւ Ա ելճ-ո ւկն եր ու ա րշաւանքն ե րը : է գործ-ածեն ամերիկեան թնդանօթները, ամերիկ—

Պատմութեան 9՝* Հ ատ ո րբ <ԻԶ.*էն Ժ՚Թ • գա­ եան « թէնք %երը, ամերիկեան օդանաւերը, ամե– ուի նաեւ Թ՚ոլրքիոյ օդային ուժը: Օդային՝ ումի

րեր՝ ո լ պատ մ ո ւթիւնը ար գէն Հ ր աա ար ա կ ո լած ր ի կե ան ընգծո վեանե ը ը եւայլն X այս մարզին մէջ ալՏ Զօր* Հ°^ի վեըՀսկողութես^Ա

էր 1946/1., Հայկ. Ա. Ս– Ռ– Գիտութիւներու Ա– քՒոլբքիան իր Հ ի ւսիս ի մ եծ Հակառակորդին տակ) կը գործեն– 100/՛ մօտ ամերիկեան՝ սպաներ է

կագեմիայի կողմ է Հ դէմ անպատրաստ չթողելու Համար , քՒրումընի Թ՛ուրքիոյ մէջ կը շինուին նաեւ լաւ ճամբա­

Ո*֊րեմն ամբո ղ^ա ցնե լո լ Համ ար Լէօի ծրագի­ կառավարութիւնը սկիզբը որոշեց \ 00 միլիոն տո­ ներ X Մեծ թուով ճամբաներ ու շինութեան՝ մեքե­

րը կբ մնայ Հրատարակելի Հ$*Ա*էն ԺԶ * գարու շր^ լար ի յատկաց ում մը ընելx Իրականին– մէջ ա յգ նաներ արգէն Հասած են Թուրքիա յ ուրիշներ ալ

քանը : ինձ ծանօթ չէ թէ Հեղինակը պատրաստ յ ատ կտցումը ոչ թէ 100 միլ\իոն է , այլ լման ՄԷԿ կը Հա սնին շուտով : Թուրքիա ընդամէնը ներկա­

ձգա՞ծ է վեըոյիշեալ շրջանի պատմութեան ձեռա­ ՄԻԼԻԱՌ տոլա՛րէ Ամերիկա Թուրքիոյ կուաայ Հ ա– յիս տւնի 1 4.000 մ դոն ճամբայ ; 6 առաջի կայ \ 5
տարիներո՛ւն– պիտ ի շինուին՝ \ 2.50Օ մդոն
գիրը : մաշխաբՀային պատերազմէն աւելցած իր զէնքերն ճամբա­

\92.7ին գրուած յառաջաբանի մը մէջ , գո բ ո\ւ ռազմ ան ի ւթե րը եւ կուաայ ոչ թէ ան\ոնց իրա– ներ եւս :

պատրաստած էր իր պատմութեան՝ 9"՛ Հատորին կ ան՛ գն ի Հ աշո ւո վ^ այլ՝ մէկ տասն՚եբ որդի Հ աշ– Ուշագրաւ պարագա յ մը : Թո*֊բք բաբձր՝ գին­

Համար, Լէօ կը յայտնէը թէնկատի առնելով հԻԹ • ուով 1 որ ըսել է մէկ տ ո լա ր աբմող ապրանքը կը ուս բա կանո ւթի ւնը ասկէ առաջ կաբելոըութիւն

գարաւ պատմութեան՝ կարեւորութիւնը, թողած է Հաշուուի միայն 10 սէնթէ Ամերիկայի տուած չէր՝ տար ճամբաներու շինութեան, մտածելով որ

առ այժմ միջին գարերը եւ ձեռք առած՝ մեր ժտ– ապրանքները՝ գԷ^Ք 1 թնդանօթ, նաւեր , Հ.թէն - եըկրին մէջ ճամբաներ ու խիտ ցանց մը կրնար

մ տնակներու պատ մ ութիւն ը ; ք՚ֆեր ու օդանաւ, չեն՝ գործածուած երբեք կամ օգտակար ըլլալ թշնամի ումերու միա^ն X Ամե–

Գ - Հատորը , որ կ՝Րնգգրկէ 1801 1813 տա­ Հազիւ թէ գործածուած են : րիկացիք աշխատեցան ջնջել այս թիւր՝ ըմբռնու­

րին ե ր ո ւ պատմութիւնը^ արդէն իսկ Հայաստանի Հյնո բՀիւ ամ ե բ ի կե ան օգնութեան , Մ երձաւո ր մը Հա՛սկցնելով թուրք զինուորականութեան– տր

Պատմ • ինստիտուտի տ բամ ագբո ւթ եան տակ է յ Արեւելքի մէջ Հիմա կը պատրաստուի ռազմական ոչ միայն խաղաղութեան , այլեւ պատերազմի օ—

եւ լոյս պիտի՝ տեսնէր այս տարի (1948), ինչպէս կար եւ ո բ ում մը : քՒուրքիո յ ամենամե-ծ դրամա­ բեր ոմն ալ անՀրամեշտ է ոբ կարեւոր քաղաքներ

կը խ՛ո ստանայ /2 . Հատորի յառաջաբանը : գլուխը իր մարդկային տւմն՝ է . ան ներկայիս ու­ ու նաւաՀանգիստներ իրաը կա պո լիէն Հ ագո ր գա կ–

X նի 650.000^1/1^ բանակ մըէ ԽորՀրգային Միութե­ ց ո ւթե ան դիւրին եւ արդիական միջոցներով X

նէն գուբս էյլրոպայի մէջ չկայ երկիր մը յ ոբ այդ­ Իբբեւ արդիւնք ամերիկեան՝ մեծ օգնութեան

Այմմ ձեռքի տակ ՛ո ւն ինք պատմութեան /* • քան մեծ բանակ պաՀէը է եւ քհո-ւրքիոյ զինուորական լուրջ պա տ ր ա ս տ ո ւ -

Հատորը, որ՝ կը բաղկանա յ երկու գիրքէ , եւ Ամ եբիկտ այսօր կ՛ աշխատ ի մ արգել ու ար­ թե անց յ Թոկրքիոյ մէջ եւ Թուրքիա յէն դուրս Հի­

կ՚ընդգրկէ , ինչպէս ըսինք , է* գարէն ԺԱ * գարու դի ականացն ել այս բանակը X ք՝ուն ի"կ Թ^ոլրքիտ– մա նկատելի են երկու երեւոյթներ է Առաջին այն ,

սկիղբնեըը Հա՛սնող Հայոց պատմ ո ւթեան\ շրջանը ; յէն՛ Հասած թղթակցութիւնն երէ կ՛իմանանք որ\ ոբ Թ՛ուրքեր՛ու բարոյականը բարձրացած Է , մար­

764 էլ^երէ բաղկացած մեծածալալ Հատոր մը^շա– 250 ամերիկացի սպաներու առաջնորդսւթեամբ հո– դիկ աւելի լաւատես են՝ դարձած դէպի երկրի ա–

Հ եկա՜ն այն՝ պատճառով ՛որ կը ղբազի արաբ - բիլ– րսնց գլոլխբ կը գտնուի Զօր* Հօրէյս Մըք Պրայտ, պա գան գ երկրորդ այն^ ոբ Աոսկուա սկսած է

զանգա կան շրջանի պա-տ մ ո ւթ իւն ո վյ*լ է Ո՛" րքան՛ ցան­ կը պատրաստուի գիտական Հ իմ եբու վրայ դըը– Հա հո լ ի առնել ՀետզՀ ետ է զօրացող Թո՝ւրքիա% եւ

ցառ են այգ շրջա՛նին վերաբերեալ աշխատանք­ ուած թուրք բանակ մը ^ որ կը վարմուի ն՝ո ր ա– քաղաքական նոր ո՛ւղեգիծ մշակել անոր Հանդէպ :

ները յ մեր պատմական գրականութեան մէջ : գո յն պատերազմի բոլսր ..ձեւեր ուն : քհուր ք զին– ՍկիգՐԸ Թուրքերը աուՀասարա կ կասկածոտ

Լէօի ա յս գործը ա րմէ քաւոր է, Հակառակ ռ,ւո\ր ա կան– ուսուցիչներ եւս կը պատրաստուին՛ յ վեբարերում ունէին գէպի Ամերիկան՝ մտածելով

կարգ մը թեր ութի ւններու : Ա՝ անաւտնգ երբ նկա­ Անոնք կը գա ս աւանդեն թրքական՝ գպբոցնե բու " V Ի^է՚գէ" Ֆրանսա գ Անգլիա եւ Ո՚ուսաստան կը

տի առնենք <ոբ Հեղինակը, պա ականելով Հին դըա– մ էջ ՝ ամ եր ի կաց ի սպ ան եր ու Հ ս կողԿւ լթե ան տակ X սիբէին իրենց ըրած օգնութեան փոխարէն՝ միջա­

բոցէն , գրած է Հայրենասիրական ոգիով եւ ազ­ Ան գարայի մօտը , կը գրեն թղթակիցները, Հաս­ մտել Թուրքիոյ ներքին գոբծերԽւն , Ամերիկա եւս

գային ըմբռնում ով ; Ղ*մ բախտ ա բար ա րաասաՀ– տատուած է Հձթէնք՚^ի գործա՛ծութեան՛ դպրոց մբն նոյնը պիտի ընէր ( ՀետղՀետէ պիտի խրէր Թուր­

մ անի Հա յ միաքը կտրուած է Հա յա ս տան ի նոր ալ , .ու^ր կր սովոր ին 400 թու րք սպաներ եւ 3000 քիոյ մէջ եւգ աշխատէր կամաց կամաց Թուրքիան

Հրատարակութիւննեբէն) Հակառակ իր կամքին , ուսանողներ X դարձնել իր՝ գաղթավայրը X Այս կասկածը այմմ

եւ Հրաշքով մըն է .որ Լէօի վեբոյիշեալ գործը ք՛ա յց մ իա յն թրքական– բանակը չէ , ոբ Ամե­ տեգի տուած է Թուրքիս յ մէջ այսօր , կառավա­
ձեռքս Հ աս ա լ :
րի՛կայի ուշադրութեան առարկայ դարձած է1 րութիւն եւ ժողովուրդ , աւելի վստաՀ ութեամբ

Լէօ ոչ գիտնական մըն– ԷՏ ոչ ալ ընկերաբանէ բանակէն փռբջ նաեւ քՒուրքիոյ նաւատարմը, ո– կը նային Ամերիկայի վրայ եւ, չեն փնտռեր անոր
են եւ կը
Ի բ պատմ ակսՀն վերլուծումները պարզ րուն գլխաւոր պաշտօնը պիտի ըլլայ Աեւ Ծովը ընծայած աջակցութեան մէջ^ յետին նպատակներ է

պատկանին Հին՝ գպբոցին X Մ ի ջեր՝կր ա կան ինւ կապող \, ե զո ւցն եր ո ւն պաշտ - Ամերիկա այսօր դարձած Է Թուրքիոյ թիւ 1

Լէօ կը Հաւատայ թէ պատմութիւնը անՀատ– պ ան՝ ո՛ւթի ւնը յ դաշնակիցը, եւ զայն կը զինէ գլխէն մինչեւ ոտ­

ներն են մ իա յն որ կը կերտեն , բոլոր միւս ազ­ քՒուրքիա մի ն չեւ այ սօր Ամ երի՝ կայ էն՝ ս տ ա– քը սպառազէն՝ բանակի մը վերածելու Համար :

դակները տնտեսական ( գաղափարական՝ , ըն­ ցած է 15 տեսակի զսձնաղաՂ յմ ան լ Ւայց Թուրքիոյ աքիլլէսեան կրունկը անոր տնտե­

կերային յեղաշրջումներ եւայլն գրեթէ գեր չեն ընդծովեաներ , ա կան աՀ աւաքնե ր եւա յլ նաւեր՝ է սութիւնն է որ երթալով կը հանրացն այ : քքլ քանի

կատարեր ւ Բ* Հատորի յառաջաբանին մէջ /• • Ա— Մասնաւորապէս ընդծովեանեըը ^ որոնք քՒ՚ուբքիո յ Թո ւբքիան մնա յ ի\ր ներկայ վիճակին մ էջ , քա նի

ռաքելեան նոյն գիտողութիւննեբը կ՚ընէ, շեշտե­ ծովա քին պաշտպանութեան գլխաւոր զէնքը պիտի չ ի Հ աւասարակշռուիր ան՝ոը ելեւմտացոյցը , ա1ն

լս վ թէ միակողմանի են Լէօի Հասկացողութիւն– ըլլս*նՀ, աբգիակսւն՛ Տոլ արագընթաց X աիտի չկրնա յ ոեւէ ժամ անակ ամ ուր ու ապաՀով

ները X Հյ՝ ո վա կ ալ $՝ամը ս Ա է թ լ ի ո^կ ավա բաս ւթեան զգալ ինքզինքը է

Արդարեւ ^ Լէօ չ ի կրնար վեր Հանել պատմա­ տակ) քՒուրքիոյ մէջ այմմ կը գործեն 132 սպա­ Անկախ , սակայն , Թոլրքիոյ տնտեսական

կան՝ երեւոյթներու իսկական պատճառն ե րը X Ըսա ներ յ որոնք կը պատրաստեն թո՛ւրք զինուորական­ ՛ներկայ ծանր վիճակէն՝, Ամերիկայի մ ե ծած ա լալ

իրեն՝ պետութեան մը ուժեղացում ը կամ անկու­ ները ծովային յարձակողական եւ պաշտպանո­ օղձնութիւնը Թուրքիոյ , վերջինին ձեռք բերած ա–

մը կախում ՛ունի լաւ կամ գէշ թագաւոր ի մըէ իշ­ ղական կռիւներ ո լ X մենամեծ յաջողութիւնն է՝ Հ ամաշխար Հային

խանի մը , կամ զօրավարի մը կա ը ո գո ւթ են էն՝ կամ կռուող եւ ռմբաձիգ օգանաւեբոփ կը զօրաց– երկրորդ պատերազմէն վերջ է
կամքէն\ %

Ապա է լ Մելիք խալիֆայի կամքովն էր ոբ ,

օրինակի Համ ար , Մ ուՀամմէտ զօրավարը 703ին

Հայաստան գալով խաղաղասէր քաղաքականու­ Լէօ ունի աւելորդաբանութիւնն եր \հ քԱօսելով կա՛րգ մը կար ե ւո ր անցքեր վրիպած են Լէօի

թեան Հետեւեցաւ , եւ ոչ թէ այն պատճառաւ ոբ աղան գա ւո բ Հա յեբոլ մասին , ^լվԼսէ * ^ Տարա­ պատմութենէն ։Ատ\ոը փոխարէն անկարեւոր դէսվ՜՜

Բիւզանգիոն պատերազմ ի կը պատրաստուէ ր Ա— բախտաբար տեգեկութիւԱներ՛ չունինք անոնց քերու լայն տեղ տրուած է Հ Այսպէս , Լէօ Տով–

բաբներոլ գէմ եւ ք0ա՚լիֆան\ անՀբաժեշտ կը Հա– նիստ աւ կացին մասինդ , ( ^ ՜ ^ 347) եւ կամ ՝ուբիշ Հ անահէս 0 ձնեց ի կաթողիկոսի մ ասին խօսելու ա–

մ ար է ր սիրա շաՀ իլ Հա յեբը : տեղ մը * « Տարաբախտաբար մ ենք մ ան բամ ասն տեն, չի յիշեր Մանազկերտի եկեղ* ^ոԴոՎյէ\ (719)ւ

Ո՝լրիշ տեգ մը Խալիֆայ մը յանկարծ իր եւ որոշակի տեղե կութիւններ չունինք այն առա­ որով Հա յերը բիւզանդական՝ եկեգե ց իին կապը

կեա՛նքին վ^րջ^ՐՐ խազա զաս էր * կը գառնայ եւ ջին արշաւանքներուն մ ասին ^ որ Արա բները կա­ վերջնապէս խզեցին , մինչ նոյթւ կաթողիկոսի

Համբերող Հայոց Հանգէպ վասնզի . • • անոր տարեցին», (էջ 314)։ կեանքէն՝ կը պատմէ անոր գեղեցիկ մօրուքին

ազգեցիկ վէոիրներէն մէկը քրիստոնեայ էր * Ընթերցողը կը Հարցնէ ակամ ա յ թէ ինչ կո­ պատճառաւ խալիֆային ներկայանա՛լու ղուաբճա–

Լէօի՝ Համար Ոստիկան մը Հբաբի» է^ որով րուստ կրած է մեր պատմութիւնը^ տեղեկութիւն լի սլա ամ ութիւն ր (ԷՀ 391—392)։

Հայաստանի վիճակը «լաւ» , ուրիշ մը «չար», \ո– չունենալով աղանդաւորն եր ո ւ նիստ ու կացին՝ մա­ Հակառակ այս եւ ուրիշ թեըութիւննեբու, ա–

րով մեր երկրի վիճակը զվատթար» : սին՝ կամ զրկուած ԼԼԼԼաեո*է արշաւաններու ման– լելորգ չէ անգամ մըն ալ կրկնել թէ Լէօի պատ–

Լէօ երբեմն անտեղի խո րՀբգա-ծութիւննեբ կը բամասնտութիւնն՚երէ , որոնք այնքան ալ անՀրա– մոթեան /• . Հատորը բաց մը կը գոցէ մեր պատ­

կատարէ X Օրինակի Համար, երբ կը պատմէ Աղ իա ժեշտ տարրեր չեն X մութեան Բ* Հատորը բաց մը կը գոցէ մեր՝ պատ–

կաթողիկոսի (703 717) գիմոլմբ խալիֆային , Ժանի է գն ա Հ ատ ան քի է

առաջքը աոձնե լու Համ աը Աղուանից (յերսէս կա­ Աւելորդաբանութիւնն երու կարգին յիչենք օ– (յաւալի Է \ոբ 1Ա • Հայաստանի Հետ տնտեսա–*

թողիկոսի՝ քազկեգոնակաՀհ Հ ակումին՝ • Լէօ՝ կա­ րինակ մը, որ Լէօի ոճը կը յատկանշէ ; Հարկերու կան յարաբերութեանդ դէմ յարուցուած արգելք–

թողիկոսին ըրածը ՀՀսեւ գործ» կը Համ ար է եւ մասին խօսելովդ ան կ՚ըսէ . <Հ.Այս քանա՛կութիւ­ ն եր ր՝ պատճառ կը դառնան որ այս կարգի Հրա–

Զքաղաքական մ ատն ո ւթ ի ւն» ,իս կ պատմի չ կաթո­ նը ի Հարկէ անփոփոխ չէր , եբբեմեն՝ մեծանում տար կութի ւննե րէ զրկուին Ա փիւռքի Հ այո ցմ ատե–

գի կո սին ( 8 ո վՀ աննէ ս կաթողիկոս) այս առթիւ էր * երբեմն փոքրանում»^ Փոխանակ պարզապէս նա գար անները է

յայա՛նահ ուրախութիւնը՝ այպանեչի : ըսելու՝ այս թիւեբլ* փոփոխական էին ւ Հ. ՄԵԼԻ՚ԲԵԱՆ

Fonds A.R.A.M