Page 142 - ARM_19-1948_03
P. 142
ՌՈւ&էՒԻԶՄԸ Աէձակուքդի ԱաԱակ&եք կէսօրէն վերք երբ Մարսէյլի սալայատակները
սկսան խաշիլ, ու ես ալ խաշեցայ, առի պայու
սակս ու նետուեցայ Հ սնրակառք մբ ,
եՒ Դ119նԱԿ8ՈԻթԻ1՝նԸ– տարաւ կարտան
(ԹՌՈՒՑԻԿ ԱԿՆԱՐԿ) Լսեր էի , որ այս սիրույն քաղաքբ ւնեցեր է
Սիրելի ՎաՀԷ . պատերազմէ՛ն՝ ի վեր յ առա– իր ուրախ եւ տխուր պատմութիւնն երր : Որպէսզի
թին անգամ րյլա* լով ա ր ձա կո ւր գի ե լե կար ական՝ աւելի լաւ տեղեկանա լի ի րա կան՚ութ ե ա՛ն ր , միս
Հ ո սանքր առաւ ղի ո Փար ի ղի գիրկէն ու՛ տարաւ մինակ կր սկ սի մ քալել փողո ցն ե,րո ւն մ էթ I Տ ան
Ա. Հարաւային Յքրանսայի կապոյտ երկինքին տակ : կարծ երկու անծանօթ աչքեր կր մպտէն գէմս ;
4$անչցառր , կ՚բսէ Հանդարտօրէն խօսակի–
ասդին , 2 8 տարիներ շարունակ, ՐՈԼ՜՜ Հազիւ ոտքս գրած Ս ար սէ յլի կայարանը, յան
շեւիկնեբբ , առանց երբեք ձանձր ա՛հ ա լո լ , կբ կարծ տեսայ , որ արեւր շէկ ագթկա՚ն՝ մ ր էա ս ցրս , զոր կր ճանչնամ ու չեմ ճանչնար ;
դառնան մեր չուրշ\, ի֊չաէս երկիրբ՝ աբեւի • • • Հերարձակ , եկաւ ու փաթթուեցաւ ինծի ; Լուռ եւ Կր նայիմ ։ կր նայի ինքն ալ ՛ինծի։ Տարինե
Բո լշեւիկնեբոլ ամ հ ն ա սիր ա կան գոբՆ՜բ մեղ ամօթխած, պաՀ մլլ այդպէս մնացիւ Յետոյ Հեմ րու յաո֊աթացումր ձիւնափոխած է զի՝1 ք/Լ * ՚\ճ*"՝կ՝–
թաղելու, այս արարողութիւնն Է։ գիտեր ինչպէս , ես ալ իմ կարգին՛ ումով մր բրռ– աին վրայ կնճիռներ , ու մազե րոմն մէթ ճերմակ
Այս ուղղութեամբ ամէնէն Հանդիսաւոր աք– նեցի անոր ոսկեթոյր պարանոցէն ու փաթթուե– թելեր կր տեմւ ուին ։ կ^եբկմ ա իմ ;
Ուրեմն չճանչցար , կրկնեց խօ սա կիցս
ՒՇ կաաա,րուեցսքլ Երեւա՛նի մէէ՝, 1923 Նոյ • 20ի– • ցայ իրեն ։ միշտ
Մայրաքաղաքի պետական թատրոնի շէնքին Դեռ երէկ, Փարիզի մայթերուն վրայ ա յս մպտուն՝ :
՛քէշ՝, վերին Հսկողութեանբ տակ Չեկայի, 250 կարգի տեսարաններուն կատաղի թշնամի, այսօր Ի՞նչպէս իժէ չճանչցայ։ Ա* Մ՛ր չե՞ս։
« Տ՛ա շնա կռա կան պատգամաւորներ իւմբուե ցան , Համակերպող, թ ո յ լ կուտայի որ այս շէկ աէէթիկր ճիվւ ճիշդ մ ատդ վէրքին վրայ գրիր ։
իրենց Հետ ուզ՛ենալով լիազօբագրերբ 324/ գա– իր ոսկեզօծ շրթներ ր , քսեր եմ մ սա*ծ ա յտերուս : Բայց ա յ ւր որքան վախցուեր ես։
ւա՚ն՚տփո խ « Գա շնա կցական օներո՛ւ : յսպէս գե լլ երկար պիտի մնայի , եթէ գէմ ացս Օտարութեան դառնութիւնն ե ր ր ոչ մ իա յն
Ալեքսանղբապո լէ , ՛Լար աքի լի սէ ի , Գիլիչ\սնի կեցոգ բեռն ակիր ծերո ւնին իր Հասա կր չց ցէր կր փոխեն մարգս , այլ անճանաչելի անգամ կր
շրշաձի , ՛Լամ ար լուֆ , Լոռիի , Ջա լա լ Օղլ գէմս ։ դարձնեն : Բայց լալ է չխօսինք։ Ի՞նչպէս ես
Ո Լբ ,
ի՞նչ 1լ ուզէք , րսի յօնքեր ս պռստած ։ տեսնեմ ։
Բա շգե ա ռն ի ի ել Դա ր ա լա զ ե ա ղի Հ^դաւանափոխ» - Բաւական
Աւիլանտիտ պան գո կի սպասաւոր ներէ՛ն եմ։ լաւ։ Եկեր եմ քիչ մր օդ ու ա–
բեւ ծծելու
նեբլյ 3247՛ի մէթ չէին՝ մաներ ւ Այս շրթաննեբու Պաշտօնս վարձակալներ ճարել է ։ Եկէք առաջ Հազիւ քանի
«սլա ա գա մ ա ւո ր» ն երր ուշացած ԼՀԼլալով Համ ա - նորդեմ ձեզ , շատ գո Հ պիտի մնաք : մեկնի աշխատանքի մբ վայրկեան , բարեկամէ
գո ւմ ա րին չէին մասնակցեր յ Վ^այ անպիտան , մրթմրթացի քթիս տա– - ԱՀա դարձեալ սուլիչին ձայնէն ՛ո
ԷՀստ «Լյա խաձեռն ող Բ իւբ ո յ»ի տեղեկատուու– կէն։, կարժէ0բ ոբ ատոր Համար աԱ Հանգիստ բ– կր մնամ մինակ Հ
թեան՝ յ յա յտա րար ութեամր Հ ե ռա ց ո ղնե ր էն ղաա լէիբ ՂԻ"։ Մէկ ղէաի վեր, մէկ դէպի վար, վերջապէս
կբ Հասն իմ Հայաստան. Թազբ :
շաաերփիչ Հ եաւոեւլաիցած ուշէ իննոյնԴա շԵրնեաւակնցիո լ թե՛մւ էքէն առգաոնւմցար–որ Հասկցաւ թէ «չ, չեմ գիտեր։ Բայց տեսայ
եւ է յայտ արա րո ւթեան որ, մարգր երկարեց
ուեցալ երիտասարդ ՚իաշնակցականֆներու Հա– մպիտ մք գէմքին՝ ձեռքր Փ սղոցիին Նայրբ, բլուրի մբ վբայ կբ կենամ :
Արե.ւր ճիշզ երկինքին
մագումարր , 80 «պատղամաւոր%ներու մասնակ– պա յո ւ.սակիս ; պորտէն ելեկտրական շՆսՀի
ց ո I թե ամ ր : • ՋդԷ * րսի քիձ ^ ԷՀ որս^նեզած : Ձգէ որ ես մ բ պէս կախուեր է : Եթերին մէք ոսկի վաշէն եր ո լ
Համ տզա մ արն I, րր կւււգային Հ ան գի սալ որա - իմ արեւիս քով մնամ ։Ես պանգոկի պէտք չունիմ ։ պար մբ կր դառնայ։ Տ ա ք , տաք, տաք : Հոզբ
սչէս լիկւի՛գացիայի « Հ աշո ւե յարդար» ի ենթար - Այս անգամ , բեռնակիրք ի՛նք յօնքեբբ • պռս– կ՚եվւի կար&ես : ՛Օ՛ ա ո ու հ^աղիկ վառարանի մբ մ Է9
կելու Ղ* ա Հն ա կց ո 1-թի ւն լլ եւ զա յն րնգմի շա գերեզ– ա ած Հ եռա ցաւ գԼ ա ց ։ նւետուաՆ՝ փայտե բու պէս կր ճարճատին : Բայց ա–
մ ահ ղյն ե լո լ Կշտացա՛ծ Մ աԲսէյէի ար ե լին գգուանքներէն. , մէնէն դեղեց իկբ հզբիթներոլ ներդաշնակ մեղե
ԱՀ, ,ն բանաձեւբ,
որ միաձայնութեամբ երր կր պատ րաստոլէ ի մ եկն իլ քարափէն , յան՛ դին է , որ կբ լսուի քիչ մբ ամէն տեղերէ :
քո լէ ա ր կո ւե ց ա ւ 1923 Նոյեմբեր 20ի Համագումա– կարծ տեսայ գր^ի եղբայրս Ս՝ * Թաշճեանր , որ Լուռ, օձիք ու փողկապ մէկ կողմ նետած՝
վազելով կուգայ ։ խումբ մբ
բին< կողմէ՛ կբ սկսիմ յառաջա՛նալ : ճամբուն վրայ
« 1. Լիկլիգացիայի ենթարկել Հ. 8– Դաշ Ո՚֊շացեր ես , սիրելիս , ուշացեր ։ Այլեւս մանուկներ աչքկապուկ կբ խաղան։ կբ նայիմ։
նակցութեան բոլոր կազմակերպութիսններբ Հա քսղի էսէ՚ոք չունիմ : Ես արեւիս Հի՛՛ր պիաի րլլամ , Ամէն՝ մէկու շրթունքին վրայ Հայերէն բարբառն է
յաստանում : արեւիս ։ ՛ւ ր կբ Հււլովուի : Ուրա խութենէս սիրտս կբ սկսի
« 2. Հաստատել գաւառական եւ շրջանային էիպտեցաւ , յետ ո յ , գիս ս ի ր ա շաՀ ե լու ձեււով թրվռալ։ կբ մօտենամ եւ, ձեռքս մէկոմե ուսին
կոնֆերանցիաների որոշումներբ Դաշնակցական ճհռքր նետեց ուսիս : դնելով կր Հարցնեմ :
տեղական կազմ ակեր պո ւթ իւննե ր ի լի կւ իգաց ի ու ՝ԲալԷ , Հոգիս , այս ա ր ե լին ճառա՛գայթն ե– ՚ Աղուոր տղայ, անունդ ի^նչ է
յի մ ասին : բր իմ սենեակիս մ էթ ալ կրնաս գտնել ։ ՝Բ՝եղ կբ /•աՀքէֆբ Հ, պարոն։
« 3.— ԱռաԼաբկեյ Ադրբէէանի, վրաս տան ի եւ մսաաՀեբնհմ է՛յ՛ ^^..յ՛.–/––՛ Ու Կկլ Ամէնբ մէկէն կբ շրթապաա են
ղիս
Հ,, — * ^ – յ լ ճ ւ ՀՏ ա Լ\ 1լա ս տ ան ի ու գաղութաՀ ա յ մ իւս ՛Գբ Համ՜ակերպիմ: Երբ գուռբ բացաւ, տեսա,
վայրերում գտնուող Ղ՚աշնակցական ա շխ ա ա ա լ. ո ր որ արպէիսին գւ ոսկիւեո՝ ճեանռագաայչթնոերւըձախ։ կՓարարմիիզրի օնղէենաե֊ կբ նայիմ։ Արեւ էն այբած դէմքերուն վրայ կբ
շարքեր ին մ եր օրինակով լո լ՛ծել Դաշնակցական սառած ոսկորներս , այդ օր , առա թին անգամ րլ– տեսնուին սել ա ^ անոյշ աչքեր , Այտեր կարմիր
եւ լեց սղեր գ ՚նգուբ ել խնամուած :
կաղմ ակեր պո ւթի ւնն երր եւ ցր1»հ ղեկավար մար– լա լո վ աղուո ր մք տաքց ան :
մ ինն երր տեղերում :
« 4. Ա՛ն՛վաւեր յայտարարել Դաշնակցու
թեան բարձր կուսակցական մ արմ ինների կողմ ից ներր եւ ողթ առողթ պտո յա ի ե լած ՚էէսւի Հա ձ՚ո 3
տ ր ո ւած կուսակցակս/Լ մանդատներն ու յանձն-ա– ԱշխարՀ ք՝ իր ետեւէն գրեթէ Համ ա յն Հա յու֊թիւ֊նէՀ « Հ անր ա ղի տա բան» ր կր փակէ բ Հետ եւ եալ *ա ա–
ր ա րո ւ֊թի ւն\ւ ե րր : Հերթով .
« 5. Վճռական կերպով աբդիլել Հ * Տ դ՛աշ տա՝ւ\ե լո վ * • • « ՚իաշւ ակց ո ւթիւնր ա յմմ կբ գան ո ւի բաբո –
նակցութեան ա ր ւո ա ս ա Հ մ անում գան ո ւո զբարձ բա Այս ԷՈԼԸ1Լ առնելով՝ բոլշելիկներբ նարէն կր յա կան՝ լիակատար քա յքա յումի մ էթ ել իր ազղե–
գս յն մ արմինն՛եր ին Հրապարակ գալ կամ յա յ տա թաղէին մեղ, մենք կրկին յարութիւն կ՚առնէինք, ց ութիւն ր կր կորսնցնէ անգամ տարագիր զա ն–
լէ ար ո ւթ իւ\ն ն եր ան ել Հա լաստանի կազմ ա կե ր պո ւ– եւ այսպէս անվերթ, Հէ$ տարիներ շարունակ ^1920– գուա՚ծներոլ վրայ * • •
թ իւննե րի անունից : էն մինչեւ այսօր ; « Ի) որՀ րգա յին յե ղաշբ թում էն ետքր Հա յաս–
« 6. Ս՛ոյն՝, որոշումներ՛ն ուղարկել Բ • ինտեր Տարիներ առաթ եղերաբախտ բանաստեղծք տան ի մ էթ , Դաշնակցութիւնը , ան կա ս կածօրէն է
նացիոնալի մ իթո՚ղգ՚ս յին /՛ք" Ր ո յին ի գիտութիւն ; Եգիշէ Ջարեն ց ՝ որուն վիճակս լած էր Չեկա յի գա՛տ ապար տուած է վերթնական կորուստի գեւ ա յ դ
^ 7. Ղ՝նել մեր բովանդակ ումերր մ իթա զգա զն տ անն ե ր ո ւն մէթ իր վերթին չունչր փ թ* Լ յ ՛ԷՀ ա~~ կորուստով նոր էթ մր կք բացուի <լ Հայկական
յին բանո ւո բգիւզա ց իա կա՛՜ւ՝ յե գափ ո խո ւթեան եւ կան կտորի մբ մէթ « Հանգուցեալ պարոնր կամ Հաբց»ի պատմութեանր մէթ» (Յբդ Հ • , էթ 431) :
նրա մարտական շտաբ 9՛ • ԿոմթհտԷբնի ւո րա մա— ՊԼարոն Հանգուցեալս» խորագրին՝ տակ թաղ Համայնավար գուշակներու այս մա րգա բ է ա–
են 1926//;՛՛՛, ասկէ աւելի՛ քան քսան
դրութեան տակ եւ լինել պատրա՛ստ նրա դեկա— ման՝ եւ յարութեան՝ այս Հառեղծուած»ր Հետեւեալ ցումներր եղած ;
վարութեամբ պաշտպանելոլ Հոկտեմրերեան մեծ ձեւո վ կուտաբ • տ արիներ առաթ
յեղափո խո լթիԼձբ եւ նրա ծնունդ խորՀբգային ^ Այս անգամ արդէն տ պա ւո ր ո ւթ ի ւն ս այն Ս՝ ինչ իբոզութիւնն այն\ է , ո ր ԴաՀնակցու -
ի շխ ան ո ւթ ե ան նուաճումնե րր բո լոր Հ ա կայեղա էր , ոբ ես Հանդիպում՛ եմ մ է կին , ո ր թն տարիներ թ իւն ր նա՛եւ այսօր, այս մ ար գա բ էացումն ե րէն ա–
փոխական ումերից եւ վտանգներից , լինեն նրանք առաթ տեսել եմ դագաղում (ա՝յ ս եւ Հետագայ բո ւ֊ելի ։օա\ն՛ քսա\ե տարի Վ^բթ, կազմ ակեր պչօբ էն
դրսից թէ ն երսից» Լա ե ս «գիտական—դրական» լոր բնդգծո ւմնե բ ր իրմէ՝ Զարե՝1 ցէն* «3*») Հզօրապէս խարսխած է գագթաշխարՀի մէթ, իսկ
« Արեգ »ի (գաւանափոխ) թ՛ 2, 1 9 2 4 ) ։ ^աբղ տպաւորութիւնս այն էր , որ ես , չգիտեմ իհբռբսեւ մտսււսնյւն,ւութիԹւնԱ՝ .\%՝կփշԼ՝խԼ–էԼւ Հա"յրենի եբկբէն
ներս
Աիայն. այս Համագումար ներով րոլշելիկնե -
երկնտ յին ինչ ղա րմ անալի Հ րաշքո վ , Հ ան դի պո ւմ
բ ր չգոՀացան ԼորովՀ ետ ել Համ ադում ա թնե րով
եմ ս,Հ,,, մի ԿԵՆԴԱՆԻ ՆՆՋԵՑԵԱԼԻ, այսինքն ոչ Մեր երկրի իրական վարիչբ՝ 1936 Ցուլիս Գթ
Դաշնակցութիւն բ Հ ա չո ւե յա ր գա ր ի չենթարկուե - թէ կե՛նդանի Ննթեցեալի, այլ աւելի ճիշդ կր Լի խորՀրղալոր գնդակներու տակ արիւնլուայ գե
ցաւ) : նէր ասել՝ մ ի յարութիւն առած ՀաԱդուցեալի , ո— տին փռուած Աղաս ի Խաւ Ոտն՝ բան. մքլ գիտէր
Երեւանի դիւաՀարնեբբ, ինչպէս քսինք, յա– րի ն ես ինքս սեփական աչքերով տեսել եմ դագա անշուշտ , երբ իրեն բախտակից իըմէ քիչ մյԼ
ճախապէս իրենց գբ ո ւթի ւնն եր ո լ մէթ ն.աել թաղ ղս ւմ կամ ճանապաբՀ եմ դրռԼ մինչեւ գերեզմա *~ռէէ չո ւ դնգա ա կկաաՀՀ ա րո ւած — լուսաւորս լ թեան
ման ա բա րողոլթիւններ կր կատարէին մեր վրա յ ; նատուն , եւ նո յ՝՛–֊ իսկ 1 մի բուռ Հոգ է լ ինքս եմ ցա նախաբար Դրաստամատ Աիմոնեանի կ ՝՝րս է ր .
Ան ո՝ Լք նախ մ եր մ աՀր 1լ աւետէին Հայ մոոո– նել վրան <ձՀոգո լ Հանգստութեան Հ ամ ար», ին չ– « Խ ո բ Հ ր գա յին իշխան ութիւն բ կատաստրոֆի
՚էուրդին , ապա կ՚առնէին մեբ դիակբ ել զայն կբ պէս րն՝դո ւն՚ուած է ա յ դ լնել* * * եւ աՀ ա յա՛նկարծ, ե՛նթարկուելու գէպքում, Դաշնակներն են ա*յն
դնէին դագաղի մբ մէթ, ամուր ամուր դագաղք կր ա յսքան անսպասելի կերպով ելն ում է դէմ ս նա , միակ ռէայ ֊ոյմր , որբ կա՚րոգ է անցնել •իշխանու
գամէին , ետքէն , ինչպէս վայել է Հայ քրիստոն– այգ Հանգուցեալք , ոնց ո ր գետն ի ց կամ պատից թեան ԴԼՈ-֊խբ ։
ռայիԼՏ մեր գին յոլդաբկաւորնեբու Հոծ բազմու բուսնելով* . . «ԼհյորՀրգտյիւ Հայաստանն» , 5 Ապ– « ի Հար կէ , մի որեւէ բան՝ պա տա Հ ելիս՝ ես եւ
թեամբ կբ տանէին գերեզմանատուն , Հոն կր կա րի լ 1925)։ դու կր փախ չե նք եւ Հ ա՛ լ մոզովո ւ բդի ա է րք կր
տարէին թաղման Հանդիսաւոր արար՛սզութիւնր , գա ոմն այ Դա շն ա կց ո ւ թիւնր» («ԽոբՀրդային Հա
ապա բու,լ մր Հող կբ նետէին մեբ վրայ, վերթին՝ Տարբեր բառերով ն ո յն բ կր վկա յէ ր 70 Հա յաստան», 1936 Հո կա* 3 0 ) ։
« Հոգոց »ր էլբսէին, պաՀապաններ կր կարգէին տորն ո ց « Աեծ խորՀ րգա յին Հ ան բագի տա բան» ր : Այս տողերբ զրո ւած ել տպոլած են՛ Երեւանի
անգամներ
մեր շիրմի շո՚-բթ եւ ուրախ ուրախ տուն կբ վերա « Դաշնա՛կցութեան» նուիրուած Գե"*–/*՛^ * մէթ, ուր իշխանութիւնն երբ անթիւ
կբ փակէր Հետեւեալ «Հոգոց»ով* խանդավառ
դաս/նային մեր Հողաթումբին տախտակ մր տբն– գերեզմաներ փորած եւ բուռն ու ամփոփած
կելով Հետեւեալ մակագրութեամ՛բ , « ԱՍՏ « (է՝լ կե բվա բ շինաբարութիւնր Հայաստանի դամ բան ա կան - ե բով Դաշնակցութիւնր
ՀԱՆԴՋԻ Հ. 8– ԴԱՇՆԱԿՑՈՒԹԻՒՆ »: մէթ, արմատէն պոկելով դրամ ատ ի բու թ իւնր երկ են այդ գերեզմաննեբու մէթ :
Սակայն Հազիւ տուն՝ Հասած՝
լուր կր Հասնէր րին մէթ, մաՀացու Հարուած կր Հասցնէ ղաշն ա– Հակառակ ա յս ամէնուն՝ Դաշնակցութիւներ
րո լշե ւիկնե բուն , որ «\աղաբոս»բ
մէկէն ելած է կիզմին» (20րդ Հ–, Էչ53\)։ կրկին ոտքի է յ
իր գերեզմանէն , սարսափի մատնած պաՀապան– Իսկ «Հայկական Հսյրց»ին նու^էրուած Գէոլ–է*<1Լ (Խմբագրական «ՑՈՒՍԱԲԵՐ»ի)
Fonds A.R.A.M
սկսան խաշիլ, ու ես ալ խաշեցայ, առի պայու
սակս ու նետուեցայ Հ սնրակառք մբ ,
եՒ Դ119նԱԿ8ՈԻթԻ1՝նԸ– տարաւ կարտան
(ԹՌՈՒՑԻԿ ԱԿՆԱՐԿ) Լսեր էի , որ այս սիրույն քաղաքբ ւնեցեր է
Սիրելի ՎաՀԷ . պատերազմէ՛ն՝ ի վեր յ առա– իր ուրախ եւ տխուր պատմութիւնն երր : Որպէսզի
թին անգամ րյլա* լով ա ր ձա կո ւր գի ե լե կար ական՝ աւելի լաւ տեղեկանա լի ի րա կան՚ութ ե ա՛ն ր , միս
Հ ո սանքր առաւ ղի ո Փար ի ղի գիրկէն ու՛ տարաւ մինակ կր սկ սի մ քալել փողո ցն ե,րո ւն մ էթ I Տ ան
Ա. Հարաւային Յքրանսայի կապոյտ երկինքին տակ : կարծ երկու անծանօթ աչքեր կր մպտէն գէմս ;
4$անչցառր , կ՚բսէ Հանդարտօրէն խօսակի–
ասդին , 2 8 տարիներ շարունակ, ՐՈԼ՜՜ Հազիւ ոտքս գրած Ս ար սէ յլի կայարանը, յան
շեւիկնեբբ , առանց երբեք ձանձր ա՛հ ա լո լ , կբ կարծ տեսայ , որ արեւր շէկ ագթկա՚ն՝ մ ր էա ս ցրս , զոր կր ճանչնամ ու չեմ ճանչնար ;
դառնան մեր չուրշ\, ի֊չաէս երկիրբ՝ աբեւի • • • Հերարձակ , եկաւ ու փաթթուեցաւ ինծի ; Լուռ եւ Կր նայիմ ։ կր նայի ինքն ալ ՛ինծի։ Տարինե
Բո լշեւիկնեբոլ ամ հ ն ա սիր ա կան գոբՆ՜բ մեղ ամօթխած, պաՀ մլլ այդպէս մնացիւ Յետոյ Հեմ րու յաո֊աթացումր ձիւնափոխած է զի՝1 ք/Լ * ՚\ճ*"՝կ՝–
թաղելու, այս արարողութիւնն Է։ գիտեր ինչպէս , ես ալ իմ կարգին՛ ումով մր բրռ– աին վրայ կնճիռներ , ու մազե րոմն մէթ ճերմակ
Այս ուղղութեամբ ամէնէն Հանդիսաւոր աք– նեցի անոր ոսկեթոյր պարանոցէն ու փաթթուե– թելեր կր տեմւ ուին ։ կ^եբկմ ա իմ ;
Ուրեմն չճանչցար , կրկնեց խօ սա կիցս
ՒՇ կաաա,րուեցսքլ Երեւա՛նի մէէ՝, 1923 Նոյ • 20ի– • ցայ իրեն ։ միշտ
Մայրաքաղաքի պետական թատրոնի շէնքին Դեռ երէկ, Փարիզի մայթերուն վրայ ա յս մպտուն՝ :
՛քէշ՝, վերին Հսկողութեանբ տակ Չեկայի, 250 կարգի տեսարաններուն կատաղի թշնամի, այսօր Ի՞նչպէս իժէ չճանչցայ։ Ա* Մ՛ր չե՞ս։
« Տ՛ա շնա կռա կան պատգամաւորներ իւմբուե ցան , Համակերպող, թ ո յ լ կուտայի որ այս շէկ աէէթիկր ճիվւ ճիշդ մ ատդ վէրքին վրայ գրիր ։
իրենց Հետ ուզ՛ենալով լիազօբագրերբ 324/ գա– իր ոսկեզօծ շրթներ ր , քսեր եմ մ սա*ծ ա յտերուս : Բայց ա յ ւր որքան վախցուեր ես։
ւա՚ն՚տփո խ « Գա շնա կցական օներո՛ւ : յսպէս գե լլ երկար պիտի մնայի , եթէ գէմ ացս Օտարութեան դառնութիւնն ե ր ր ոչ մ իա յն
Ալեքսանղբապո լէ , ՛Լար աքի լի սէ ի , Գիլիչ\սնի կեցոգ բեռն ակիր ծերո ւնին իր Հասա կր չց ցէր կր փոխեն մարգս , այլ անճանաչելի անգամ կր
շրշաձի , ՛Լամ ար լուֆ , Լոռիի , Ջա լա լ Օղլ գէմս ։ դարձնեն : Բայց լալ է չխօսինք։ Ի՞նչպէս ես
Ո Լբ ,
ի՞նչ 1լ ուզէք , րսի յօնքեր ս պռստած ։ տեսնեմ ։
Բա շգե ա ռն ի ի ել Դա ր ա լա զ ե ա ղի Հ^դաւանափոխ» - Բաւական
Աւիլանտիտ պան գո կի սպասաւոր ներէ՛ն եմ։ լաւ։ Եկեր եմ քիչ մր օդ ու ա–
բեւ ծծելու
նեբլյ 3247՛ի մէթ չէին՝ մաներ ւ Այս շրթաննեբու Պաշտօնս վարձակալներ ճարել է ։ Եկէք առաջ Հազիւ քանի
«սլա ա գա մ ա ւո ր» ն երր ուշացած ԼՀԼլալով Համ ա - նորդեմ ձեզ , շատ գո Հ պիտի մնաք : մեկնի աշխատանքի մբ վայրկեան , բարեկամէ
գո ւմ ա րին չէին մասնակցեր յ Վ^այ անպիտան , մրթմրթացի քթիս տա– - ԱՀա դարձեալ սուլիչին ձայնէն ՛ո
ԷՀստ «Լյա խաձեռն ող Բ իւբ ո յ»ի տեղեկատուու– կէն։, կարժէ0բ ոբ ատոր Համար աԱ Հանգիստ բ– կր մնամ մինակ Հ
թեան՝ յ յա յտա րար ութեամր Հ ե ռա ց ո ղնե ր էն ղաա լէիբ ՂԻ"։ Մէկ ղէաի վեր, մէկ դէպի վար, վերջապէս
կբ Հասն իմ Հայաստան. Թազբ :
շաաերփիչ Հ եաւոեւլաիցած ուշէ իննոյնԴա շԵրնեաւակնցիո լ թե՛մւ էքէն առգաոնւմցար–որ Հասկցաւ թէ «չ, չեմ գիտեր։ Բայց տեսայ
եւ է յայտ արա րո ւթեան որ, մարգր երկարեց
ուեցալ երիտասարդ ՚իաշնակցականֆներու Հա– մպիտ մք գէմքին՝ ձեռքր Փ սղոցիին Նայրբ, բլուրի մբ վբայ կբ կենամ :
Արե.ւր ճիշզ երկինքին
մագումարր , 80 «պատղամաւոր%ներու մասնակ– պա յո ւ.սակիս ; պորտէն ելեկտրական շՆսՀի
ց ո I թե ամ ր : • ՋդԷ * րսի քիձ ^ ԷՀ որս^նեզած : Ձգէ որ ես մ բ պէս կախուեր է : Եթերին մէք ոսկի վաշէն եր ո լ
Համ տզա մ արն I, րր կւււգային Հ ան գի սալ որա - իմ արեւիս քով մնամ ։Ես պանգոկի պէտք չունիմ ։ պար մբ կր դառնայ։ Տ ա ք , տաք, տաք : Հոզբ
սչէս լիկւի՛գացիայի « Հ աշո ւե յարդար» ի ենթար - Այս անգամ , բեռնակիրք ի՛նք յօնքեբբ • պռս– կ՚եվւի կար&ես : ՛Օ՛ ա ո ու հ^աղիկ վառարանի մբ մ Է9
կելու Ղ* ա Հն ա կց ո 1-թի ւն լլ եւ զա յն րնգմի շա գերեզ– ա ած Հ եռա ցաւ գԼ ա ց ։ նւետուաՆ՝ փայտե բու պէս կր ճարճատին : Բայց ա–
մ ահ ղյն ե լո լ Կշտացա՛ծ Մ աԲսէյէի ար ե լին գգուանքներէն. , մէնէն դեղեց իկբ հզբիթներոլ ներդաշնակ մեղե
ԱՀ, ,ն բանաձեւբ,
որ միաձայնութեամբ երր կր պատ րաստոլէ ի մ եկն իլ քարափէն , յան՛ դին է , որ կբ լսուի քիչ մբ ամէն տեղերէ :
քո լէ ա ր կո ւե ց ա ւ 1923 Նոյեմբեր 20ի Համագումա– կարծ տեսայ գր^ի եղբայրս Ս՝ * Թաշճեանր , որ Լուռ, օձիք ու փողկապ մէկ կողմ նետած՝
վազելով կուգայ ։ խումբ մբ
բին< կողմէ՛ կբ սկսիմ յառաջա՛նալ : ճամբուն վրայ
« 1. Լիկլիգացիայի ենթարկել Հ. 8– Դաշ Ո՚֊շացեր ես , սիրելիս , ուշացեր ։ Այլեւս մանուկներ աչքկապուկ կբ խաղան։ կբ նայիմ։
նակցութեան բոլոր կազմակերպութիսններբ Հա քսղի էսէ՚ոք չունիմ : Ես արեւիս Հի՛՛ր պիաի րլլամ , Ամէն՝ մէկու շրթունքին վրայ Հայերէն բարբառն է
յաստանում : արեւիս ։ ՛ւ ր կբ Հււլովուի : Ուրա խութենէս սիրտս կբ սկսի
« 2. Հաստատել գաւառական եւ շրջանային էիպտեցաւ , յետ ո յ , գիս ս ի ր ա շաՀ ե լու ձեււով թրվռալ։ կբ մօտենամ եւ, ձեռքս մէկոմե ուսին
կոնֆերանցիաների որոշումներբ Դաշնակցական ճհռքր նետեց ուսիս : դնելով կր Հարցնեմ :
տեղական կազմ ակեր պո ւթ իւննե ր ի լի կւ իգաց ի ու ՝ԲալԷ , Հոգիս , այս ա ր ե լին ճառա՛գայթն ե– ՚ Աղուոր տղայ, անունդ ի^նչ է
յի մ ասին : բր իմ սենեակիս մ էթ ալ կրնաս գտնել ։ ՝Բ՝եղ կբ /•աՀքէֆբ Հ, պարոն։
« 3.— ԱռաԼաբկեյ Ադրբէէանի, վրաս տան ի եւ մսաաՀեբնհմ է՛յ՛ ^^..յ՛.–/––՛ Ու Կկլ Ամէնբ մէկէն կբ շրթապաա են
ղիս
Հ,, — * ^ – յ լ ճ ւ ՀՏ ա Լ\ 1լա ս տ ան ի ու գաղութաՀ ա յ մ իւս ՛Գբ Համ՜ակերպիմ: Երբ գուռբ բացաւ, տեսա,
վայրերում գտնուող Ղ՚աշնակցական ա շխ ա ա ա լ. ո ր որ արպէիսին գւ ոսկիւեո՝ ճեանռագաայչթնոերւըձախ։ կՓարարմիիզրի օնղէենաե֊ կբ նայիմ։ Արեւ էն այբած դէմքերուն վրայ կբ
շարքեր ին մ եր օրինակով լո լ՛ծել Դաշնակցական սառած ոսկորներս , այդ օր , առա թին անգամ րլ– տեսնուին սել ա ^ անոյշ աչքեր , Այտեր կարմիր
եւ լեց սղեր գ ՚նգուբ ել խնամուած :
կաղմ ակեր պո ւթի ւնն երր եւ ցր1»հ ղեկավար մար– լա լո վ աղուո ր մք տաքց ան :
մ ինն երր տեղերում :
« 4. Ա՛ն՛վաւեր յայտարարել Դաշնակցու
թեան բարձր կուսակցական մ արմ ինների կողմ ից ներր եւ ողթ առողթ պտո յա ի ե լած ՚էէսւի Հա ձ՚ո 3
տ ր ո ւած կուսակցակս/Լ մանդատներն ու յանձն-ա– ԱշխարՀ ք՝ իր ետեւէն գրեթէ Համ ա յն Հա յու֊թիւ֊նէՀ « Հ անր ա ղի տա բան» ր կր փակէ բ Հետ եւ եալ *ա ա–
ր ա րո ւ֊թի ւն\ւ ե րր : Հերթով .
« 5. Վճռական կերպով աբդիլել Հ * Տ դ՛աշ տա՝ւ\ե լո վ * • • « ՚իաշւ ակց ո ւթիւնր ա յմմ կբ գան ո ւի բաբո –
նակցութեան ա ր ւո ա ս ա Հ մ անում գան ո ւո զբարձ բա Այս ԷՈԼԸ1Լ առնելով՝ բոլշելիկներբ նարէն կր յա կան՝ լիակատար քա յքա յումի մ էթ ել իր ազղե–
գս յն մ արմինն՛եր ին Հրապարակ գալ կամ յա յ տա թաղէին մեղ, մենք կրկին յարութիւն կ՚առնէինք, ց ութիւն ր կր կորսնցնէ անգամ տարագիր զա ն–
լէ ար ո ւթ իւ\ն ն եր ան ել Հա լաստանի կազմ ա կե ր պո ւ– եւ այսպէս անվերթ, Հէ$ տարիներ շարունակ ^1920– գուա՚ծներոլ վրայ * • •
թ իւննե րի անունից : էն մինչեւ այսօր ; « Ի) որՀ րգա յին յե ղաշբ թում էն ետքր Հա յաս–
« 6. Ս՛ոյն՝, որոշումներ՛ն ուղարկել Բ • ինտեր Տարիներ առաթ եղերաբախտ բանաստեղծք տան ի մ էթ , Դաշնակցութիւնը , ան կա ս կածօրէն է
նացիոնալի մ իթո՚ղգ՚ս յին /՛ք" Ր ո յին ի գիտութիւն ; Եգիշէ Ջարեն ց ՝ որուն վիճակս լած էր Չեկա յի գա՛տ ապար տուած է վերթնական կորուստի գեւ ա յ դ
^ 7. Ղ՝նել մեր բովանդակ ումերր մ իթա զգա զն տ անն ե ր ո ւն մէթ իր վերթին չունչր փ թ* Լ յ ՛ԷՀ ա~~ կորուստով նոր էթ մր կք բացուի <լ Հայկական
յին բանո ւո բգիւզա ց իա կա՛՜ւ՝ յե գափ ո խո ւթեան եւ կան կտորի մբ մէթ « Հանգուցեալ պարոնր կամ Հաբց»ի պատմութեանր մէթ» (Յբդ Հ • , էթ 431) :
նրա մարտական շտաբ 9՛ • ԿոմթհտԷբնի ւո րա մա— ՊԼարոն Հանգուցեալս» խորագրին՝ տակ թաղ Համայնավար գուշակներու այս մա րգա բ է ա–
են 1926//;՛՛՛, ասկէ աւելի՛ քան քսան
դրութեան տակ եւ լինել պատրա՛ստ նրա դեկա— ման՝ եւ յարութեան՝ այս Հառեղծուած»ր Հետեւեալ ցումներր եղած ;
վարութեամբ պաշտպանելոլ Հոկտեմրերեան մեծ ձեւո վ կուտաբ • տ արիներ առաթ
յեղափո խո լթիԼձբ եւ նրա ծնունդ խորՀբգային ^ Այս անգամ արդէն տ պա ւո ր ո ւթ ի ւն ս այն Ս՝ ինչ իբոզութիւնն այն\ է , ո ր ԴաՀնակցու -
ի շխ ան ո ւթ ե ան նուաճումնե րր բո լոր Հ ա կայեղա էր , ոբ ես Հանդիպում՛ եմ մ է կին , ո ր թն տարիներ թ իւն ր նա՛եւ այսօր, այս մ ար գա բ էացումն ե րէն ա–
փոխական ումերից եւ վտանգներից , լինեն նրանք առաթ տեսել եմ դագաղում (ա՝յ ս եւ Հետագայ բո ւ֊ելի ։օա\ն՛ քսա\ե տարի Վ^բթ, կազմ ակեր պչօբ էն
դրսից թէ ն երսից» Լա ե ս «գիտական—դրական» լոր բնդգծո ւմնե բ ր իրմէ՝ Զարե՝1 ցէն* «3*») Հզօրապէս խարսխած է գագթաշխարՀի մէթ, իսկ
« Արեգ »ի (գաւանափոխ) թ՛ 2, 1 9 2 4 ) ։ ^աբղ տպաւորութիւնս այն էր , որ ես , չգիտեմ իհբռբսեւ մտսււսնյւն,ւութիԹւնԱ՝ .\%՝կփշԼ՝խԼ–էԼւ Հա"յրենի եբկբէն
ներս
Աիայն. այս Համագումար ներով րոլշելիկնե -
երկնտ յին ինչ ղա րմ անալի Հ րաշքո վ , Հ ան դի պո ւմ
բ ր չգոՀացան ԼորովՀ ետ ել Համ ադում ա թնե րով
եմ ս,Հ,,, մի ԿԵՆԴԱՆԻ ՆՆՋԵՑԵԱԼԻ, այսինքն ոչ Մեր երկրի իրական վարիչբ՝ 1936 Ցուլիս Գթ
Դաշնակցութիւն բ Հ ա չո ւե յա ր գա ր ի չենթարկուե - թէ կե՛նդանի Ննթեցեալի, այլ աւելի ճիշդ կր Լի խորՀրղալոր գնդակներու տակ արիւնլուայ գե
ցաւ) : նէր ասել՝ մ ի յարութիւն առած ՀաԱդուցեալի , ո— տին փռուած Աղաս ի Խաւ Ոտն՝ բան. մքլ գիտէր
Երեւանի դիւաՀարնեբբ, ինչպէս քսինք, յա– րի ն ես ինքս սեփական աչքերով տեսել եմ դագա անշուշտ , երբ իրեն բախտակից իըմէ քիչ մյԼ
ճախապէս իրենց գբ ո ւթի ւնն եր ո լ մէթ ն.աել թաղ ղս ւմ կամ ճանապաբՀ եմ դրռԼ մինչեւ գերեզմա *~ռէէ չո ւ դնգա ա կկաաՀՀ ա րո ւած — լուսաւորս լ թեան
ման ա բա րողոլթիւններ կր կատարէին մեր վրա յ ; նատուն , եւ նո յ՝՛–֊ իսկ 1 մի բուռ Հոգ է լ ինքս եմ ցա նախաբար Դրաստամատ Աիմոնեանի կ ՝՝րս է ր .
Ան ո՝ Լք նախ մ եր մ աՀր 1լ աւետէին Հայ մոոո– նել վրան <ձՀոգո լ Հանգստութեան Հ ամ ար», ին չ– « Խ ո բ Հ ր գա յին իշխան ութիւն բ կատաստրոֆի
՚էուրդին , ապա կ՚առնէին մեբ դիակբ ել զայն կբ պէս րն՝դո ւն՚ուած է ա յ դ լնել* * * եւ աՀ ա յա՛նկարծ, ե՛նթարկուելու գէպքում, Դաշնակներն են ա*յն
դնէին դագաղի մբ մէթ, ամուր ամուր դագաղք կր ա յսքան անսպասելի կերպով ելն ում է դէմ ս նա , միակ ռէայ ֊ոյմր , որբ կա՚րոգ է անցնել •իշխանու
գամէին , ետքէն , ինչպէս վայել է Հայ քրիստոն– այգ Հանգուցեալք , ոնց ո ր գետն ի ց կամ պատից թեան ԴԼՈ-֊խբ ։
ռայիԼՏ մեր գին յոլդաբկաւորնեբու Հոծ բազմու բուսնելով* . . «ԼհյորՀրգտյիւ Հայաստանն» , 5 Ապ– « ի Հար կէ , մի որեւէ բան՝ պա տա Հ ելիս՝ ես եւ
թեամբ կբ տանէին գերեզմանատուն , Հոն կր կա րի լ 1925)։ դու կր փախ չե նք եւ Հ ա՛ լ մոզովո ւ բդի ա է րք կր
տարէին թաղման Հանդիսաւոր արար՛սզութիւնր , գա ոմն այ Դա շն ա կց ո ւ թիւնր» («ԽոբՀրդային Հա
ապա բու,լ մր Հող կբ նետէին մեբ վրայ, վերթին՝ Տարբեր բառերով ն ո յն բ կր վկա յէ ր 70 Հա յաստան», 1936 Հո կա* 3 0 ) ։
« Հոգոց »ր էլբսէին, պաՀապաններ կր կարգէին տորն ո ց « Աեծ խորՀ րգա յին Հ ան բագի տա բան» ր : Այս տողերբ զրո ւած ել տպոլած են՛ Երեւանի
անգամներ
մեր շիրմի շո՚-բթ եւ ուրախ ուրախ տուն կբ վերա « Դաշնա՛կցութեան» նուիրուած Գե"*–/*՛^ * մէթ, ուր իշխանութիւնն երբ անթիւ
կբ փակէր Հետեւեալ «Հոգոց»ով* խանդավառ
դաս/նային մեր Հողաթումբին տախտակ մր տբն– գերեզմաներ փորած եւ բուռն ու ամփոփած
կելով Հետեւեալ մակագրութեամ՛բ , « ԱՍՏ « (է՝լ կե բվա բ շինաբարութիւնր Հայաստանի դամ բան ա կան - ե բով Դաշնակցութիւնր
ՀԱՆԴՋԻ Հ. 8– ԴԱՇՆԱԿՑՈՒԹԻՒՆ »: մէթ, արմատէն պոկելով դրամ ատ ի բու թ իւնր երկ են այդ գերեզմաննեբու մէթ :
Սակայն Հազիւ տուն՝ Հասած՝
լուր կր Հասնէր րին մէթ, մաՀացու Հարուած կր Հասցնէ ղաշն ա– Հակառակ ա յս ամէնուն՝ Դաշնակցութիւներ
րո լշե ւիկնե բուն , որ «\աղաբոս»բ
մէկէն ելած է կիզմին» (20րդ Հ–, Էչ53\)։ կրկին ոտքի է յ
իր գերեզմանէն , սարսափի մատնած պաՀապան– Իսկ «Հայկական Հսյրց»ին նու^էրուած Գէոլ–է*<1Լ (Խմբագրական «ՑՈՒՍԱԲԵՐ»ի)
Fonds A.R.A.M
