Page 78 - ARM_19-1948_02

ծԱՀԱ*

ԳՐԱԿԱՆ ՎխԲաՒԵՈՒՄՆԵՐ բենց անձը մխբճահ– են իրենց գործեբոլ Հիւս -

ույս ծ քէն մ ԷԼ է -

Գիլցապնեիգոէ-թիէնը միակ արուեստն Է բբ (25ԱՄԵԱԿԻՆ ԱՌՒԻՒ)

անՀաւատալիւ երեւոյթ ու պաաաՀարնե րը՝ կարե­

լիութեան մթնոլորտով պարուր ելու կար ո ղու—

«I* Ք ն ն Ա Դ Ա Տ ե ե Ր Ը թ իւն բ ունի •• « Հայրենիք » Ամսագիբշ աՀա թեւակոխած է

Ա՝ ի^ս սկզբունքներով^ ողբերգութեան պէս , նոր շրջան մը, արդիւնաշատ 2նամեակ մը բոլորե­

կ՛՝ընթա\ւայ գրեթէ ն ո յ ն գի ձեր ու վրայ ։ լէ ետք :

ԱՐԻՍՏՈՏԷԼԻ •ՐԵՐԹՈ՚ԼԱԿԱՆ՚ԲԸ • •Բառոբդ գաբ։ Աե Հանդիսացած է Սփիւռքի

Վ.եր^էն եր կոլ գլուխն եր ու րո վան գա կ ութեան Հայ մտաւորական ընտրանի ի արգաւանդ ղաչտը,

մէջ պիտի գտնենք Հակիրճ լուսաբասութիւններ. ուր երէցները Հայ գրչի մշակներ է՛հ տուած են ի–

(Գ– ե ւ վ ե ր ջ ի ս մ ա ս ) քննադատական խնդիրնեբոլ լուծման Վրայ Հ Լյա եւ բենց Հոգեկան Հունձքը, առատ ու անխնայ, եւ.

պաշտ պան ո ղա կան մ ր Հոմերոսի բանա ստե ղծու - ուր կրտսերները ծլած ՛՛ւ Հասակ են նետած ,

Բ^ Բանաստեղծէն գլխաւոր մաաՀյյդոլթիւնր թեան մ ասի՛ ։ Հոս՝ պիտի բաւականանանք քննաՀՀ շնրրՀալի ու. օմտեալ յ

֊ւէտք է ըլլայ գործողութեան այն եղանակը որ զատութեան Հաշւոյն արծարծուած սկղբունքնե - Սփիւռքի մէջ , ուր Հայ մշակութային միաքբ

պիտի տայ ողբերգական Լաւագոյն աբգի՚–սքբ : րոՎ։ օտար ինքնապատիր արմէքներու ճւչումին

Ար գ , ՛ո ղյրե ր գակ ան գ ե ր ա ղան ց կառուցո ւա ծք Բ ննագա տ ական խնգիրն եր ո լ լո լծումր գիւր ին տակն է, Հայ գրչի մարդը չէ ունեցած ո ելէ այլ

մր ունե՛նա էո լ Հ ամ ար , րաց ի անո ր բ ա ր դ , Վա խ ի եւ Հասկնալի կյլ դառնայ , եթէ մօտենանք անոնց յենարան կամ անդաստան՛ այնքան մնայուն, Հաս­

՛ու գութի <տՀնմ՛ան ո ւթիմն^ պարունակող արարք - Հետեւեալ Հայեացքներով ; տատուն ՛ու բերրի, որքսճւ «Հայրենիք» Ամսագի­

ներ ունենալու պա Հանկէն՚՜ , պէտք է նաեւ ղգուշա– Ա յ գ Հար ցերուն. լոլծումը կր պա յ մ ան ա ւո ր ո լ ի րը։

նալ երեք տեսակ պատ մ ո ւմներէ ; ( 1 ) *^արի եւ ^նմանողութեանդ տուեալներու Համաձայն յ• Ան իր անյեղլի Հայկական ղիմագՆութեամբ

ար գար մ ա ք գ է կ թ չուառութեան մ էջ պէտք չէ ի յ – Բանի որ բանաստեղծը նմա՛՜ւ ո նող մ րն. է , ան ՛ոչ միայն գրական գէմ քել. ու ստեղծագործու­

նան • վիճակ մը որ ոչ վախ էլաղւրէ , ոչ ալ խզճա– պէտք է որ իրերը եւ մաբգէկր ներկայաց\նէ , այն­ թեանց մզիչ է Հանդիսացած , այլ ն՛աեւ ազգային

էէ է) ա յ լ ղայԲսյՑ"՚–$Ւձ։ ( 2 ) ^ չ ալ չալ. և րու. յա–. պէս ք ՚ - ՜ չ ՚ ո է * 1 ՝Ո՝Բ էիս անոնք ( կամ տակաւին են. X ամէն տեւական արմէք լոյս աշխարՀ է ընծայած ,

Լողութ իւնր ՝ ղէպի եր2անկ ո ւթիւն ։ Այս վէ ճակ ն կամ թէ , է՝եչ ՝Ո\Ր՝ Ը.սոլէ ո լ հմ^– մ տածս ւի անոնց առանց կ՛ուսակցական , դաւանական եւայլ խտրա­

ալ չարթնցներ՝ մարդկային ալգա^նռւթիլնը : (3) մասին՝, է (յ ա ե լ թէ » Ի^չ^է** ս վ է տ Ք է " Բ բ/քան ա- կան՛ութեան :

Եւ նորէ՛ն՛ , պէտք չէ ցուցնել , չափազանց գէլ ւնոնք ; Առո ղան՚ո ւթիւն ր կր մնա յ գա րձեաը իր են Ոչ մէկ այլ պարբերական չէ ունեցած այ՛ն։ կա­

մարդու մը, բարգաւաճ վիճակէն դմբա ա/սէստոլ– իբրեւ մ իջոց , բ յ / ա յ անիկա պարզ , ՚ ր լ / ա յ գիւտա– նոնաւ՛որութիւնն ու յարատեւութիւնը, որ եղած

թեան մ էջ ի յ ն ա ԷՐ, 1 Ա.յս պա բ ա դ ա ն կրնայ յո ւղի չ ւոր բառերու Համադրութեամբ, եւ վւ"խաբեր՛ու֊– են «Հայրենիք»ին^ւ : Շատ մը ամսագրեր ու գ ր տ ֊

Վայրկեաններ ունենա լ բայց ՛ոչ ողբերգական Վախ թիւննեբոՎ, այն՛ սաՀմ անին մէջ ՛որ բանաստեղծ — կաէԱ պա՛րբերականի փորձեր Հոս - Հոն երեւան,

ու գութ X ՈրոՎՀետեւ մ՛ենք գութ ունինք անոնց ներուն թոյլատրուած է X ՚Հյկաա ի պէտք է առնել են եկած, ի Հարկէ՛ բայց խամրած են անթոյլա–

Հ ամար , որ ոն ց դմ բախ տ՛ո՛լ թ ի ւնը իր ենց ա ր գար նաեւ թէ , քերթողական, արուեստին մէջ, ուղիղր տոլ պայմաններ՛ո՛ւ Հ արկագրանքին տա՛կ։ Ս՝՝նա–

պատ իմին սաՀմ անն եր էն անգին կ1 անցնի , եւ կը քմբոձնելո լ ինքնա յատուկ ձեւ մր կա յ որ կբ տար֊– յոմեբ, վերջին քառորդ գարու բհթացքին , եղած

զգանք Վախ երբ գմբախտւթիլյհ մը , մ եղի նմ ա ֊ բերի քաղաքագիտական ել բարոյագիտական ե™ է եւ է «Հայրենիք»ը, ար իբ շեշտուած ի՛1֊՚քն՚ուրւոյ–

Հնող մէկուն դլխուն կը սլա տ ա Հ ի : զաւակներէն ; Արղ , կարելի չէ գա տել , Աքէլլէոի նոլն՚եամբ յատուկ տեղ կբ գրաւէ մեր մատենա -

Ասոնք կը կազմեն Հոգեկան յուղաթափու –4 վարմունքը, բարոյագիտական չափերոՎ : գր՛ական՛ կալուածին մէջ յ

թեան պայ մ՛անները \ քերթողական արուեսար նշաւակ է երկու տե­ Իր վա.ստակը պատուաբե՛ր է ու պա՚տկառաղ–

9՛) Խ որՀ ուրդի Լմ տա ւոր ական տարր ) մասին , սակ սխալներ՛ու : Ա* էկը կըլ բխի արո՛ւեստին էո ւ– գոլ, թէ իբրեւ օճախ գրակա՛ն տաղանդներու , թէ

Արիստ ոտ է լ կը թելադրէ իբ Հ ռ ե տ ո՛րա կան\ գործե­ թենէն , է ս կ միւսը՝ պատաՀական. է: Հետեւակ* իբրեւ բեմ՝ մեր վերշՀին ազատագրական՛ յիսնամ–

րը ՛ուսումնասիրել X բար, երբ բանաստեղծը կ առնէ նիւթ մը, եւ չի եազի յուշագբոլթեաաց Հ

Անոր էութիւնն է , ճառեր՛ը պատրաստելու եւ յո՚ջողիր նմ սեւցնելու մէջ՝ Հեմանողո ւթեանդ կա­ ւեյս յուշտգրոլթրւձն՚սեր՚բ միայն բաւական է–

զանոնք Համո՛զիչ դարձնելու արուեստը ւՈրոՎ բա­ րողութենէն, ղուր կ ըլլալուն Համ ար , ա յգ սխալը ին , որ <ձՀայրեԱրք» Ամ սագէ բը ղատարած ըլլար

կը պատկանի քե բ թո ղակ ան ա րո ւ ե սա ին իսկ X Ա ա— իր դեբբ ԼԲիլ\ օտարութեա.ս՛ այս Հորիզոններո՛ւ,

նա ս տե ղծը կարող կ1 ր լ լայ , ստեղծո ւած տիպ եր ո ւ ն կա յն երբ սխալ նիւթ 1լ ըստ րէ կամ անՀաւանական

յնոբՀել՝ Համ ողելու կամ ժխտելո՛ւ կա բո ալութ իւ­ բա՝<ւի մը մասին կը ղրէ ) "՛յգ պատ աՀա կան. սխալ տաղ, երբ անդին , մայ՛ր Հայրեե՚իքի մէջ, այն

նը X Վ^ախ , գութ կամ բարկութիւն ա բ թւ ց ն ե լո ւ է եւ բանաստեղծական արուեստին Հետ առրն– ՛նոյն մաւ1անա1լաՀբջաԽ\ի\ն, կաշկանդուած է աղատ

աւմը , եւ կամ ան ց քե բ ո ւ ն ու պա ա աՀ արնե րուն չութ իւն չունի X Ախ Հ ա լան ա կան նիւթ ընտրելով խօսքը , շղթայուած է ա զ ա տ միտքը եւ կանդ ՛է

կար ե ւո բ ո ւթիւն ը շեշտ ելու կամ տ կա լ՛ացնելու •Հանգերձ յ բանաստեղծը կրն՛այ յաջողի լ նմանու - առած– Հայ մար՛դու ազատ ստեղծագո՛րծ՛ութեան

Վար պետութիւնը X ԼԱ եր նիւթ էն դուրս է Հ ռե տո­ թեան մէջ% Այգ ներելի է եթէ արուեստի պայ֊ թ"–իէՔ1Լ. Համայնավարակա՛ն՛ կոչուած ա՚նՀատա -

րո ւթեան պայմանները ՛ուսումնասիրել ): մաննեբոլ տակ կ*իյնայ : Բայց եթէ նիւթը, ունի ւէեբժ– ՛ու արմէքուրաց րէժ՜իմի մը կապա եքնեբուն

Ղ՝) Հոս ՝ բանաստեղծին ուշադրութիւնը կը նաեւ ճշգրտութեան գիտական պատասխան մը , ներքել ։

•Հրաւիրէ սովորական, դարձած բառերու եւ ասաց– ս իւ ալը չար գա բանար I Նոր շրջան յէ այմմ ։ Բայց Աա՛յնն է կացութիւ­

՚ոլածքներ՚ոլ գործ ած ո ւ թեան՛ պայմաններուն, լ՛ա– Եթէ Կարելի է ) նա խ ըն տ բ ե լի է ՛որ սխալ չը– ՛նը տակալրն մեզ Համար, ինչ որ էր քսանՀիեգ -

/ւա կան գիւտերուն եւ վւո խաբեր ո ւթե ան՛ց : Անոր ւլ ործ ո ւի , մ ասնաւո րապէս արուեստի մ արդին ամեակ մը առաջ։ Նոյն մ տաՀ ո գ ո ւթ իւնները՝ ա–
է
բուն մ տաՀ ոգու թիւ֊նը պէտք է մնա յ գիէ֊րբմբռնե­ մէջ*. Նկարիչի մը Համար, նուաղ ծանրակշիռ զատատեւչ ու յեղափոխաշ..ւնչ Հայ գրողի Հոգիին

լի բչչոյլու Հարկը։ կարեւոր է մանաւանդ բանաս–֊ չգիտնալ թէ եղնիկ մը եղջիւր չունենար ել ն կա— ւ1էջ. նոյ,^. ոգորոլԱը, ն ո յ ն խորշակը Հայր ՚եւնիքէ՚ն
ներկայացնել
տեղհ ին ճկո ւնոլթիւնբ փոխաբեր ո լ թ ի ւնն ե ր դոր - րել ղա յն եղջիւրաւ՛որ, քան՝ եղնիկը էհերս, նոյւն կոչում՛ը այստեղ սւբիւռքի մ ԷԼ, Նոյն՛

հ ածելու մէջ : Ասիկա բանաստեղծը չի կրնար անարուեստ կերպով : (Արիստ ոտ էլը կ՝ ակնարկէ ծանր առաքելութիւնբ Ամ սադրի ուսերուն. :

ս ո բվի լ ոլ ր ի շներ էն X Այո կա րողո ւթի ւնը Հ անճա՝– Բինտ առին. որ. ա յ ս սխալը գործա՛ծ է) ; Անցեալ տարի •իալիգ>.ո,րնիան ու Ա՛ իջին Արեւ­

րեղ եւ օմտուտծ Ր Ա ա ք ո ւ ա սլա ց ո յ ց մըն է ՚* Ապա– Ա խա լ մը նաեւ կրնա հ գ ո բծոլի լ արարք մը , մուտքը, գիտակից այս առաքելութեան, կատա­

ցո յ ց նաեւ՝ նմանո զական պ ա ր ա գ ա ն ե ր ո ւ , ն երքին խօսք մը նմ անցնելու մամանակ , ան.ոԱ՝ց ոչ բ ա - րեցին իրանց պարտքը Ամսագրին ՀանղԷպ , դոյա–
կրկնելով,
ընտելութիւն մը ունեցած բյլ ա լ ո ւն ; նաստեղծական բնոյթը որ նոյնպէս վը՜ ց և ելով պատկառելի գումար մը խմբագրութեան

նա սա կար է գ ո րծին յաջո ղո ւթե ան\ : 0.'որտնոր առաջադրութեանց ի սպաս ;

Բեր թո զա կան քի 23 2 4 Գ/ԻՈԼխնեբը կը շօշա^ Ա ի/ալն եր ու քննադատո ւթ իւն ը ամբո ղֆացնե–* Այս տաբի , նո՛ր շր՚ջաեի նախամուտին , Աբե -

փեն. դիւցազներգութիւնը ել անտր՝. կառուցուած– լու Համ ար կայ նաեւ դիտելո լ ուրիշ անկիւն մը ւ ՚ ւ ե լ ք ի մեր Համայնքներու վրայ է պարտքը՝ մեծ­

քիֆ սկզբունքները ; Այդ անկ իւնր կը գան ո ւի առո գան ութեան պ ա յ>–՝ ցնելու ֆոնտը եւ լիովին գլուխ Հանելու սկսուած

Անոնց Համաձայն , դիւցազներգութիւնն ալ , մաններուն մէջ Հ

պէտք է Հիւսուի ողբերգականի շրջանակին, մէջ : Բանաստեղծ ի մը գործը կամ ա յգ գ՛ործին որ

Նմանի ապրոզ գեղեցիկ կենդանիի մբ, իբ մ աս– եւ է մ ասը գա տ ապա ր տ ե լէ առաջ պէտք է նկատ ի էԿայ Դայձ–՛ գործին մէջ ներմուծելու, յ
-
\ն.այատուկ վայելքբ կարենալ արթնցնելու Հ ա– ո լնեն ալ կարգ մը կար եւոր կէտ եր սխալ վերա Ամ՛փոփելով՝ կ՝ ո լւենանք Հինգ պարագաներ ,

մար։ Պէտք չէ որ, պատմութեան նման, տրուա՛ծ գրում՛ներ չընելու Համար՝ : ՛ուսկից օ֊այր՛ կ՛առնեն, քննադատակա՛ն առարկու -

մամանակի մբ Համար , պատաՀարներ՛ո՛ւ մամա - Նախ պէտք է Հետամուտ րլլալ թէ , բանաս - թիւձն՚ներ ը, որո Լք Ան\, անկարելին , ան բանաւորը է

նակագր ութիւնր դաոնա / : տեղծը թնչ նշանակութիւն տուած է , գործած - բարոյապէս վնասակարը , Հակասականը եւ ար­
ուած I
Գործողութեան Համար, բանաստեղծդ պիտի Նաեւ բ ա ռ ե բո ւ ն ; Յետոյ շեշտերուն ՛ու շունչին շա– ուեստական յարմարութեան դէմ՝ մեղանչումը •

րնտբէ որոշ եր՛եւոյթ մր ՛եւ ստորադաս յարակից կետադրութեան ; Բառե րուն իսկական ն Կը մնայ վ ՚ ՚ ր ջ ի ն խսգիր,ը։ Նմանողական ար՛ -

պարադա՚նեբյչ շղթայէ այգ երեւոյթին, այսպէս Լակութեան X ուեստիս, մէջ, ո " ր ՚ լ է աւելի բարձր։ Ողբերգու -

միութիւն մբ առաջ բերելու Համար է Լու ր.ջ քեն ո ւ թե \ է ան ց ընե լ չմո ռն ալ՝ նաեւ փ ո–՝ իմի՞ ւնը թէ դիւցազներգութիւնը։ Այ" երկուքէն՛

Ողբերգութեան նման , դիւցազներգութիւնն խա րերո՚լթ իլննեբ ը , անո\ւ ց մ էջ թաքնտ ւած ըլլա լով ո՝բը աւելի ըւ.տիր ունկնդր՛ութեան մը կոչ կ՝ինէ ՚–
սխալներուն
ալ ունի չոր՛ս կամակերպիչ տարրեր : Բայց չկայ յաճախ .բուն ադբիւրը xԲ ւշադրո ւթ ի ւ1ն\ Անտարակոյս՝ ողբերգութիւնը։ Անիկա էի

ոչ եր ամշտութիւն եւ ՛ոչ ալ բեմագրոլթիւձն է դար՛ձնել եբկգիմի յղացքնեբուն : Վ^երջապէս լե՛լ– նպատակիս կը Հասնի աւելի կարճ մամանակի մի

ԳիւցազներղոլթեաԱ յղացքբ, պէտք է բԱա յ ուական բո լո՛ր դարձուածքներ՛ուն X մէջ, աւելի կենսունակ միջոցներով։ Անոր առ­

պարզ կամ բարդ։ Պաամ՚ոլածքբ գառնայ տառա՛­ Գալովն ան.Հ ա ւան ա կան նիւթ մը ընտրելու թած Հաճոյքը աւելի կեգրոնացած է : Երկու֊ տար­

պանքի մը չուր ջ ել կամ րլլայ նկարագրի մը ար– սլա ր ա գա յ ի ն , ան ի կա պէտք է ար դա ր ա՚Լ ա յ ար– րերու առաւելութիւնը՝ - ֊ - - ե ր ամ շտ ո ւթե ամ բ եւ

տացոլացումբ; Օրինակ, Իլիականը պարզ յղա - ուե-սաի պաՀ անջներո լն Համաձայն, կամ պատ - բեմադրոլթեամբ, գործը կը դարձնէ աւելի
վեՀ ու յան՛կուցիչ •
ցում մը ունի, ել կը պարունակէ ՛ողբերգական շաճմամբ բարձր ի րա կանո ւթեան մը եւ կամ ըն– ՚
գ ո ւն՚ո ւած
111 ո ւ այտ1ո1ւ/մ1III : Մինչդեռ Ոդիսականի յղացումը տեսակէտով՝ կարծիքի մը յ ա ր ա բե ր ո ւմ ով : Արուեստ ի Ողբերգութեան մէջ, գործողութեան աւելէ
մըն է՝ ն ը–
բաբդ է՝ գիւտերով լեց՛ո՛ւն՛. Պատմում Հաւանական ան կար ելի ութի ւձհ մլ խիստ միութիւն մբ կայ քան թէ դիւցազներգու­

կարագիրըչ շեշտ ո զ նախընարելի է ան Հ ա լա՛ ա կան կարելիութ՛եան ,այ՛ն թեան; Գիւց աւրն երգոլթ իւնը իր տարածուած

Ողբերգութիւնը կր տարբերի չ ա փ ո վ ու ծա­ Հիման վրայ թէ գաղափարական, էութիւնը1 պէտք Հանգամանքին պատճառաւ կրնաք շատ մը ողբեր–

ւալով, այսինքն երկայնութեամբ եւ զեղուն է է գեր՛ազա՛ն՛ցէ ի բականո ւթ իւն ը : Նոյն պատճառա­ գոլթիլններոլ ՛նիւթ Հայթայթել։ Ատկայն գիւ -

փոխաբերութիւներով ; Եթէ ողբերգակը սաՀման բանական կանոններով՝ պէտք է Հերքել նաեւ աա» ցագներգոլթիւնն. ալ կրնայ Հասւնիլ՝ կատարելու­

՚նափակուահ– է, որոշ մամա՛նակի մ՛բ տեւոոոլ— մէ՛ն՛՛ ինչ որ Հակասական, բնոյթ ունի : թեան յղացքի ու կառուցուածքի ըմբռնումով ,

թեամբ, գորՀք մբ բեմադրելու, դիւցազներգակը, Ուրեմն բանաստեղծական՛ կնճռոտ խնգիրնե­ ինչպէս են Հոմերոսի՝ Իլիականն ու Ոդիստկանը։

բՎգՀակառակն՛ կրնայ պատաՀարներ բ տալ մ ի աս - րոլ ամէն, լուծում , պէտք է ուղղակի յարաբերու­ Օ ա ջ ո ր գ յօդուածս պիտի նուի բուի մասնաւո–

նա բար, աւելի երկար, լայն ու զանազանուող թիւն .ունենայ բանաստեղծին տուած նչաէակոլ — ր ա պ է ս ԱօւձՇշի Բ06է1Շ<ւ/..1։ , ել ԼօՈշտԱտ/՛ «Հե ՜

գ ո ր՚ծողոլթեամբ Հ թեան եւ կամ առ առաւելն , մտացի անէէի մը լռել– Հո ւթեան վրայ» գորհէն. (ոճի եւայլ գրական Հար–

Գիւցաղնե րգական չափբ, երկար՛ փորձառում֊ եան ենթադրած Հասկացողութեան X ցերոլ վյրայ , քննագական գործ մ ը ) փոխարերու -

թեան մը արգասիքն, է՝ վե՚Հ ու տպաւորիչ : Ընտրաւած ՛նիւթի մը անբանաւոր տարրը, ել թեաքԼց մասթ ամփոփուած խորՀբդածութիւննե -

Գիւցազներգակներոլ մէջ, Հոմերոս լալա • նմանապէս , նկարագրի եղծ ութ իլյեյլ , պէտք է րուն վրայ ;

գո՝յն նմանողակա՛ն։ բանաստեղծն էւ Ուրիշներ՝ ի– պարսաւանքի ենթարկել, եթէ ներքին պաՀանջ մը

ԶԱՐԵՀ ԳԱԶԱԶԵԱՆ

Fonds A.R.A.M