Page 59 - ARM_19-1948_02
P. 59
ք
8 ԱՌ ԱՀ
Տ* Միսաքհսքւ , հր քանի մը բառով անվափնլէ ՆԱՄԱԿ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԵԱՆ 2.— - Փարիզի Հա՛յ գրախանութներից եւ մ աս–
գրքեր
՚ֆքսւոր վերկ ինչ որ էլր կոչենք «Մեծ եղեո։1»է յիչեց թէ ազգայիններից բաւական թուով
նուազեցնել
Հազարաւո ր ան պ ա ա մ ե լի սա բսափնեբ ու կարգին՝ Հայ թաղեգործական Ը&կեյաւ;րեա1ւ Փ ա ր ի զ ի գնել տալու եղանակով առաւել եւս քա -
Գործադիր ժյւղււվի նախագահ ւք՚եծայարգ
ուն ինք նաեւ այնպիսի դրուագ– եր որոնք Հ պա ր - Տօքր֊. Քօլօլեանխւ մատենադարան–իցգ պակսելիք Հատոր%երի
աութեամբ կբ լեցնեն մեր սիրաերբ ։ Պատմեց նա կը ;
փոՔրիկ աղկկա\Լ մբ պ ա ա մ ութիւն ր որ քակու - 3.— - Պե բլինում Հիմնելիք Հայկական ին՚ստի -
թեամբ մեր գաՀիճին երեսին էբ նետած Հայուն տուտի մատենադարանը «« ՛էյ ո Լ պար եան » անուա
ղղուա եքը ու ա՛չ Հ սւմա րանքր ; Ո՛֊ վերկացոլց ր ս ե– նելու մասին գրական վերաբերում ապաՀովել X
ԼՈէԼ <ձվ՚աքԼք այ՝ մ եհ մեռելներուն որոնք այգ աղ– Այս ամ էսը , յաբգո յ պար՛ոն՛, քակ յայանի են
շչակին մէկ ձգած էի՛ւ բմբոսա սերմր «Հայուն Օարգելի Տոքթոր * ձեզ ո*֊ վար չութ Լ ա ն գ անգամներին , այլեւ շատ
անրնկճելի կամքին , փառք այն «քոմիթէճինեբն» ինչյպէս տեղեկանում իմ կոդքեաքլֆ ^եքքթվ, ազգայինների է / ւ արձանագրուած մ ի առ մի՝ ձեր
որւոնք իբե ց արիւնի–՝ մէկէն ս/ոեղհ եցին Շապին ընկերութեանդ նուպարիան Մաաինոյդաբանի զր*~. վարչական նիստերի աաենաղբութեսձ՚-ց մէկ* Գի~
ԳձԱվաՀիսաբնեբ , ք\ւրֆաներ , Մուսաաաղեբ ։ քերի մէկ փոքր մասր 1941 թուիս Պերլթ տեղա– տէք նաեւ, որ ես առՀասարակ ոչ մէկ քայլ աո ած
Փ ա ռ ք անո ց որոնք աւելի վեր կ, ղին եցին վր ի - փոխելու կապակցութեամբ իմ մասին ստայօգ եւ. եմ՝ առանց ձեր գիտութեան եք. Համաձայնու ՛՛
մառու բաղուկբ Հայուն , պատմելու Համար Թա– զրպարտիչ վերագրումներ ալաւ ած են արտասաՀ– թեան, երկուստեք միշտ ս/– տես չառնելով ,ի
լէաթերը, ՊէՀաէտտինՇաքիրԼե • ը, ճէմիլ Աղմի– մանեան Հայ թերթերի , այլեւ ընկերութեանդ Հարկէ , ժամանակը եւ պայմանները X
ները, ԱաՀիտ ՀալիմԴւերր եւ մարդասպաններու « Միութիւն » օրգանի մէկ : Քւ ի տես այգ ամէնի՝ գուք քանիցս գրաւոր
ո լ մատնիչներու մնացեալ վոՀմակբ է Գմբախտաբտբ ս/սկաբոգ լինելով ցարդ ան ու բանաւոր եղանակով վեր էք Հանած իմ կա -
Թուրքին նպատակն Էր իակնկել մեր մողո - ձամբ եւ փաստական ա ո ւե ալների Հիման վբայ տաբած դրական գերը ամբողկ գործի մէկ։ Այլեւ
վուրգր եւ անոր մաաւո բականութ իւնբ ոբպէսղի ստուգել պ ա ր ա գ ա ն , այս՛ու խնդրում եմ ձեզ բա– Հրապարակաւ^ ի ներկայութեան ՓարիղաՀայ
անոր մշակոյթը ե ւս թաղէ, ի՚սկ մնացորդաց ին ր ի լի ն եր եւ Հ ամա ռօ տ լո ւսաբան ՛ել Հ ար ց ը : բազմաթիւ կազմակերպութեանց ու մամուլիներ–
մ էկ մ եռցնէ յեղափոխական բմ բո սա ՛ողին : Հ ա յ ժ ո – Ջ՛եղ քակ յայտնի է , ի Հարկէ , որ եթէ մա– կա յա ցուցի չհե րի իպատիւ ինձ ձեբ կաղմակերպտծ
գո վո լրդր ^ ա յ այսօր ու անո ր մ էկ «քո մի թ է ճ ի»ն մ ան ա կին ես ան ձ1ա պէ ս ոեւէ գեր ունեցած եմ ոԳւ\^րք^է ընդունելութեան մամին, դուք գրաւոր
եւս կեն գան ի է : առՀ ա սար ակ Նո ւպաբ ե ան Մ ատեն աղարան ի խնդ ճառով գնաՀատած էք իմ, մատուցած ծ առա յո ւ–
րում՚, ապա այդ եղած է միայն՝ ու միայն այն, թի Լ՛ բ ըն կե ր ո ւթ ե ւսւնգ մ ատ ենա գ ա ր ան ի ն I
Հ ՝ Ց * Ղ՝ * ի կողմ է Ըս^եբ Հբանգ Աամ ուէլ ոբ Արգ) այս ամէնը այսպէս լինելով՝ բնական է
գլխաւոր բանախօսն էր , ծա– բացաւ ա յն քաղա - որ կանացած եմ ու լակոզած •
քական Հետեւանքներուն վրայ որոնք յառակ եկան՛ 1— Նուազագոյնի իջեցնել Պ եր լ ի ն տ ե ղ ա փ ո Որ խո րապէս *Լրգովի չ գտնեմ գրութեանս սկի°ԲԸ
ՍէՔչբիքեան եղեռն է 1 ։ Պ՚սրզեց մեբ քաղաքական խելիք գրքերի քանակը Մատենադարանից ՀչՈԼՀրք պարագաս , որ ի Հ ամս ձե ո, լու.–
դատին \ելեւէկ.ել բ եւ եղրակացոլց « Հայ մողո - \2,/սռ Հա բիւրը ամ բողկի՝) ւԳիտէք արգէն , Որ վեր– ոաբանութիւնԽ եմ իւն գրում աՀա։ Խնդիրը կրելով
յիուբգբ որ վեր ապ ք եցաւ այս անն ախ րն թա ց բս - կի նս այ լա պէս ամբո ղկո վին ՛ո՛ւ ան խտ իր առաք - Հանրային բքԼ\ոյթ՝ յարմար չեմ տեսնում անուշա
պանգէն , ոբ ստեղՆեց իբ ա յս օրուան Հա յ ր ե ն իքր * ուելու վիճակին\ ենթակայ էբ՝ Համաձայն նա - դրութեան մ ատն ե լ ։
որ նոո թ ա փ ո վ մբ արծարծեց իր մշակոյթին– իւա– խապէս եղած կարգագրութեան : Գիտէք նաեւ , Ա պասելով ձեր պատասխան ին՝ մնամ խորթն
յարգանօք ԱԲԵՂԵԱՆ
րո յկբ ստեղծեց օա ա բա յց Հ իւրըն կալ եր - ոբ այգ նպատակի Համ ար մ ատենագարան իգ բո– ԱՐՏԱՇԷՍ
կ ինքն երու տակ բա րգաւաճ օճախն ե՚ ր , շէն գա - լոր գրքերը, բազմաթիւ Լչո*–րկ\ 170) արկղնեբի Գ, Ներկայ աարուայ Յունուարի սկիզ
ղ ո ւ թ յ եր կ րնա յ մ ի շա յ ո յսով նա յիլ իբ ապագա– մէկ լեցուած, արդէն իսկ պատրաստ էին Պերլթե՝ բին՛ .ուղարկուած սոյէն\ նամակիս պատասխանին
յին » : ճամբուելու Հա՛մար՝ նախ քան Փարիզ գալս : Ջեղ .սպասում եմ գեռ, ի Հարկին անդրադառնալու.
Հայ Ուսանողական ի ո ւ թեան՛ կողմ է խօսե յայտնի է նմանապէս, որ ն ո յ ն այգ վիճակին ա ր– Համար խնդրին ւ Բարեգործականի նախագաՀ ա ր–
ցաւ ՎտՀԷ 0 շա կան շեշտելով մ եհ ե ր ո ւ պաբաքբ գէն իսկ ենթարկուած էին ու Պեբլին տեղափոխ գոյ բմշկապետը, տարակոյս չունիմ, չ ի մտա -
ստեղծելու Համ ար կապր , մթնո լորտը զի բ են ք ուած՝ ռուսական , ուքրայնական , լեՀակա՜ն , ծում անգամ՝ մխտել իրեն ուղղած ղ րու թե ան ս
տանելու «Ապրիլեան եղեռնին »: Մենք չուէինք Հրէականն Հարուստ մատենադարանները ամ բող - մէկ յիշուած փաստերը։ Նա ազնուութիւնն է ու
ձեր յուղում ր , չուն ինք այսօր ձեր ապրումնե բր յ ւթե աս ո % նեցած արգէն, գէ՚գքից Լ ա ա Վերկը, ինքնաբեբաո
մեղքը մերը չէ, տուէք մեղի ողին, շո*–սչբ, ու բաբ եւ գրաւոր ո ւ բան ա ւո ր , ա յ լ ե ւ ո ւ րի շն եբ ի
աաբէք մեղ ետ, Հոգ չէ, երեսուն՝ երեք տաբի ե ա առկեւ Հրապարակաւ Հաստատելու ասածներս X
ո\ր պէս ղի գտցողներուն մեծ շունչովբ լե ց– Ալս Րոլորից զատ, Համոզուած եմ, այն կար–
ուինք բոլորս ալ : ալ ը լ լ ա յ ան* ին՛չ ալ ը լ լ ա յ ան•, ակ թէ ձախ, պոլ– ծ իքին պիտի լ ի ն ի թէ կարելի չէ թ ո յ լ տալ, որ
Հ* Մ * Ը՝ Մ՛ի արիներուն կողմէ իրենց ա– չեվկ թէ մենլէվէք »: զրպարտիչ գրիմեր յետին նպատակներով ու ան–
ռակնորգը, Պ • Ա ե ր՛ո բե ան կարդաց ուղերձ մր , ո– Հա\1գէ ս ի՛ն գե ղա.ր ո ւե ս տ ա կան բամ ին ը ե ր գ ՛ո ւ պատիմ արատալո բե լ փորձեն մ էկի կամ միւս ի
շնոբ–
րով իրենց յա ր֊ գանքի բամին բ կբ բերէին մէկ մի– արտասանութիւն , քանի մր նոը սերնգակա\ն\ պատիւը։ Ես բնաւ մտադիր չեմ ան պատասխա -
Արշալոյս
լիոն զոՀեբոլ անմոռանալի յիշատա կին՛ ։ Հալի ումերէ վերկ , ծան բացաւ Տիկիո վբայ : նաաու թողնել ստոր զրպարտ ի եվ ին՝ X Ե*– գ ե ռ
Ա արգի ո եան ի եւ Պ * Կիբակ Աաքըզլեանի ասելիք ունիմ ; Ա* ԱԲԵ%ԵԱՆ
օսողն էր. Հայր ԱաՀակ Տէէբ Մով - Օ ա ո ւ տ գ ա ր ա (Գերմանիա) 5 Մարտ 1948
..սէսեան, ոբ գեղեցիկ ղաղավւաբր ունեցած էր Տի կիւ՝ Ա արգի սեան թէ Ե՝առու կեանքէն՛ (Ապրիլեան
սգա տօն՛ին բեր ելու Մ "ւրատետն վա ր մ ա ր ան ի ա - Ամ իս) թէ Ա ի ամ՛ ան թո յ է ն ( Մ օրս երազը) իր գե– Խնդրում եմ այն բոլոր թերթերին՝, ո*֊ր խօսք
շտկեր տ\Նե բ ը։ իր խո Հ Ուն խօսքեբո վ Հայր ԱաՀակ ղե ցիկ ար տաս անութ ի ւննե բովը կը ցաւ յ ո ւ զ ո ւմ ով է եղած երբեւէ ներկայ խնդրի մասինդ յարգելով
Հեռատես ըլլալ յանձնաբար եց բոլորին , որովՀե ստեղծ ե լ «Ապրիլեան մթնոլորտ»բ ոբ կը ՛ծորէր մ ամուլի օրէնքները՝ արտատպել եւ իմ ա յս դլաւ–
տեւ «Հայը աւելորդ աըիւԱւ չունի այլեւս թափե - արգէն \ք՝ առուկեանի ոտանաւորին ամ էն մէկ տո
լու» բսաւ ան1 պէտք է խոՀ-եմ, ճարպիկ ու մ ա– ղէն եւ Ա ի ամ անթ ո յի մեռելներու պարէնէ
նաւանգ խ՚Հ՝այասէբ րլլալ մեր Համրանքին մտա - Պ • Աագըղյեան՝ մեր Համակրելի թենոբը իր
Հ ո գ ո ւթեամ բ » : եր գա Հան դէսէն՛ անմ ի կա պէս վերկ թէեւ յոգնած , ՄԵՐ ՆՈՐ ԹԵՐԹՕՆԸ
\, ա խագա Հ ր փակ եց Հ անգէ ս ր կ ր ա կո տ քանի չէր՛ ուզած անշուք ձգել մեր մեծ նաՀատակնե - Վերապրելու Համար մեբ պատմական փառքի
մ ր խօսքո վ , որ Հ ա յա Լ վառած սրա ի ն աղաղակն րու տօնր, եւ իր երեք երգերը Անուշէն Աարօի օրերի, շուտով կը սկսինք Հ ր ա տ ա բ ա կ ե լ մեր Գ *
էր կարծես, «Աենք այսօր ալ մեր բոլոր ՛ումով երգը, ԱլէմշաՀի՝ իմ երգը եւ կոմիտասի Ան աու– էըն մէչ Ծերենոի ԹՈՐՈՍ ԼԵՒՈՆԻՆ, որ թէ Հ ի ն
դէմ ենք մեբ թշնամիին խչպէս էինք երէկ ։ նի1\ անգամ մը եւս արմեցուցին՝ իր երգիչի եւ թէ ն՛որ սերունդին կողմէ պիտի կարդացուի
իսկ ով ոբ գէմ է անոր մենք անոր Հետ ենք, ով ա աո ա գ լ լ ։ ՇՐՋՈՒՆ ԹՂԹԱԿԻՑ մեծ Հետաքրքրութեամբ եւ յափշտակութեամբ :
ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ «բազում թագաւորներ Տիգրանի պալատական Տիգրանին այգ գիրքը ինքնին կը վաւերացնէ
Խո րենաց ի ի ն «մեծ իմ աստն՛»
սպասաւորներն՛ էին՝» ( եւ թէ «անոնցմէ չորսը՝ եւ « պերճաբան իր մ ասին գործածած
պաշտօնական ընդունելութեան պաՀ ե րուն առկե - ՝» բառերը է
մ ե ծ ն ՏԻԳՐԱՆ ւ ը բարելի կը կենային », ո լ իր ձիով գնացքին Օտար աչխաբՀակալ շատ մը թագաւորներ
միկոցթհ քովեր էն Հետիոտն կը վազէին կամ գաՀ ոշ միայն Տիգրանի ազնիւ նկարագրէն զուրկ էիս՝)
բազմած միկոցին ձեռքերնին ծալլած գաՀին առ - այլ ն՛աեւ անոր ֆիզիքական գեղեցկութենէն աք
Խո րենաց ի ի,ւ նկարագրահ էն ՛նման, օտար կեւ խոնաբՀաբար կը կանգնէին՝ : շատ Հեռու էին։ Արդարեւ, Հռոմայեց՚ի Տուլիոս
պատմիչներն ալ Տիգրտնր կլլ նկարագրեն իբր եր Այսքան մ եծ թ ա գ ա ւ ս չ. մ ը որ պատ ե ր աղմի կեսարը ճաղատ էր՛ ու անբարոյական , իր մէկ
կայնակեաց եւ աո ողՀ թագաւոր մ շ ւ (Տես Լու - պաՀուն րստ Պէուտտրքոսի բաղմացեալ ազգե րէ Հ րամ ա\ աղբով արտօ, ած էր ո ր ամա սնացեա ՚
կիանոսի Հ<Մակրովիի»Լ , էչ* \ 5 ) ՚. Օտաբներր կազմուած Հսկայ բանակ երով էլարշաւէբ եւ իբր Հռոմա յեց ինե ր բ իրենց կիներ ը վախանտկէին *• .
կ՚րնգոլ՜ւին թէ Տիգրահ մինչեւ իր կեանքին վեր– սպարապետ կր գործածէր 2 3 Հպատակ թագա - Համաձայն– իրենց ճաշակին * . . Մեծ" Աղեքսանգր
9ին տարիներր սլաՀաօ՜ էր երեսի թարմութիւնը ու ւորներ , բնականաբար քիչ մր Հպարտ կրնար ե– քիչ մը սապատող էբ ու միշտ գինով •* • :
երիտասարդական կորովը։ Այսպիսի մէկը բնա - զած րլլալ, ինչ որ կը խօսի Պլու֊տարքոսը X Աշխար ՀաՀռչակ Ա՛ ն ի բաղ կա րգեգոնացին
կանաբար պէտք էր մումկաչ կեանք մը անցու - Երբ այսպիսի փառաւոր Արքայից Աբքայթե տ գ ե ղ էր ու կոյրր« • * , իսկ նորագոյն գաբերու
ցաձ– բլլար ամէ՛ն տեսակէտով ...է առկեւ ներկայանալով , Հռոմի տեղակալ Կլօտիոս Հերան սայի տիտանը Ն ա փ ո լէոն Պօնաբարթր ,
Պ լուտար քոս յայտնի կերպով կը նկարագրէ Բոլլգեր՝ Հայաստան ապաւինող ՄիՀրգատ Եւ - թեթեւաբարոյ էբ ու ճաղատ կարճաՀասակ։
խօսե -
Տիգրա՜ն ի վեՀաչոլք կեանքը ԼուկուԱոսթն է Մեծն պատ ո բ թ ա գ ա ւ ո ր ին յանձնումը կը պաՀանկէր Մ եծն՝ Տիգրան մ եռալ քրիստոսէ առակ 55
քան 86
ցնելով կարեւոր ճառ մը, որ դրուատիքն ԳՐգո֊իչ լեզուով մը, անշուշտ Մեծն Տիգրան այս թուականին, 6 Փետրուարին առաւել զիսքը 85
Տիգրանին յա^ոգոլթիլ՛. նե րո ւն ու փաււքին : ԼՏես պաՀտնկքը Հպարտութեամբ պիտի մեբմէր ԻԲՐ արեկան– Հասակին մէկ։ (Պլուտարքոս
« Լուկուլլոս» XXI 2 14 է չ 522)։ վ ե Հ անձն ու Հ իւր ասէր Հայ մը I տարեկան կը Հասկցնէ) X
Լուկոլլլոս ղինքբ ունկւ^. գրող բաղմաՀազար կլօտիոս Բ-ոլլգեր Տիգք անին ղրկուած էբ ԱշխարՀիս մեծագո յն Հայը , ու Հայաստանի
^ւիրթ Հռոմ $սյեց ի ղ ի ն ո լորնե ր ո ւն առկեւ բացատ Լո ւկո ւլլո ս ին կողմ էն ,ձեռքբ ունենալով նաեւ Լ՛ու ամենավւառաւոր թագաւորը եդած էր Մեծն– Տիգ՜՜
րեց թէ « Տիգրան փոքրիկ սկզբնաւո րոլթենէ մը կո ւլլո սին՝ գրած թուղթ մը, որռւն մ էկ գոռող \բան,որ ծնաւ ու թաղուեցաւ իր Հայրենիքին մէկ՛
Վերկ ղօըացա-ծ էր ՛ու շատ մը ազգե ր իրեէ՛ Հ պա - Հռոմ այ եցին զլացած էր Տ իգրանբ կո չե լու Ի ՐՐ՝ իսկ օտարութեան՛ մէկ ապրող փառաւոր մ եհ ա -
աակե ցուցած էէ» թէ ո չ ոք «կրցած էր Պար թ ել « Վասիլեւս Վասիլեոն» (այսինքն «արքայից ար գոյն Հայբ եղած էբ Բիւզանգիոնի ՅովՀաննէս
ներ ը այնքան՛՛ խոնարՀեցնել որքան ինք* * •» թէ քայ») : Մեհն Տիգրանէ իսկոյ՛ն մերմեց Լուկուլլո– Ջմշկիկ կայսրը, որու\ն\ մասին՝ առանձին յօգուա -
« բաղում Յոյներ բնակեցուցած էր իր եբկիրնե - հով պիտի ա ն գ բա դառնամ ապագայ ին ւ
ր՛ուն մէկֆ, որոնց ծառայ ո լ թ ի լննե րը ումաէաւանդ սին պաՀ ան կը ու տեղակալին յա յտնեց որ ինքչէր
ձեռարուեստը բնականաբար շատ պիտանի էին կրնար իր Հիլրը ու ազգականը Հռոմայեցլոց
Հայոց, թէ «թափառաշրկիկ Աբաբներր քաղաքնե– յանձնել, առանց աշխաբՀին դատաստան ի ն ու ՆՈՒՊԱՐ ՄԱԳԱՈՒՏԵԱՆ
րու մէկ բ ) ակե ցուց ու զիրենք կրթեց, ու սոր վե– մարդասիրական– օբինաց գէմ մեղանչելու ՚. (Տես
ցուց վաճառականութիւնդ , ու ուրիշ րաՖեք, թէ Մեմնոնը. 46. 2 ) ։ ( 8 եւ վերէ)
Fonds A.R.A.M
8 ԱՌ ԱՀ
Տ* Միսաքհսքւ , հր քանի մը բառով անվափնլէ ՆԱՄԱԿ ԽՄԲԱԳՐՈՒԹԵԱՆ 2.— - Փարիզի Հա՛յ գրախանութներից եւ մ աս–
գրքեր
՚ֆքսւոր վերկ ինչ որ էլր կոչենք «Մեծ եղեո։1»է յիչեց թէ ազգայիններից բաւական թուով
նուազեցնել
Հազարաւո ր ան պ ա ա մ ե լի սա բսափնեբ ու կարգին՝ Հայ թաղեգործական Ը&կեյաւ;րեա1ւ Փ ա ր ի զ ի գնել տալու եղանակով առաւել եւս քա -
Գործադիր ժյւղււվի նախագահ ւք՚եծայարգ
ուն ինք նաեւ այնպիսի դրուագ– եր որոնք Հ պա ր - Տօքր֊. Քօլօլեանխւ մատենադարան–իցգ պակսելիք Հատոր%երի
աութեամբ կբ լեցնեն մեր սիրաերբ ։ Պատմեց նա կը ;
փոՔրիկ աղկկա\Լ մբ պ ա ա մ ութիւն ր որ քակու - 3.— - Պե բլինում Հիմնելիք Հայկական ին՚ստի -
թեամբ մեր գաՀիճին երեսին էբ նետած Հայուն տուտի մատենադարանը «« ՛էյ ո Լ պար եան » անուա
ղղուա եքը ու ա՛չ Հ սւմա րանքր ; Ո՛֊ վերկացոլց ր ս ե– նելու մասին գրական վերաբերում ապաՀովել X
ԼՈէԼ <ձվ՚աքԼք այ՝ մ եհ մեռելներուն որոնք այգ աղ– Այս ամ էսը , յաբգո յ պար՛ոն՛, քակ յայանի են
շչակին մէկ ձգած էի՛ւ բմբոսա սերմր «Հայուն Օարգելի Տոքթոր * ձեզ ո*֊ վար չութ Լ ա ն գ անգամներին , այլեւ շատ
անրնկճելի կամքին , փառք այն «քոմիթէճինեբն» ինչյպէս տեղեկանում իմ կոդքեաքլֆ ^եքքթվ, ազգայինների է / ւ արձանագրուած մ ի առ մի՝ ձեր
որւոնք իբե ց արիւնի–՝ մէկէն ս/ոեղհ եցին Շապին ընկերութեանդ նուպարիան Մաաինոյդաբանի զր*~. վարչական նիստերի աաենաղբութեսձ՚-ց մէկ* Գի~
ԳձԱվաՀիսաբնեբ , ք\ւրֆաներ , Մուսաաաղեբ ։ քերի մէկ փոքր մասր 1941 թուիս Պերլթ տեղա– տէք նաեւ, որ ես առՀասարակ ոչ մէկ քայլ աո ած
Փ ա ռ ք անո ց որոնք աւելի վեր կ, ղին եցին վր ի - փոխելու կապակցութեամբ իմ մասին ստայօգ եւ. եմ՝ առանց ձեր գիտութեան եք. Համաձայնու ՛՛
մառու բաղուկբ Հայուն , պատմելու Համար Թա– զրպարտիչ վերագրումներ ալաւ ած են արտասաՀ– թեան, երկուստեք միշտ ս/– տես չառնելով ,ի
լէաթերը, ՊէՀաէտտինՇաքիրԼե • ը, ճէմիլ Աղմի– մանեան Հայ թերթերի , այլեւ ընկերութեանդ Հարկէ , ժամանակը եւ պայմանները X
ները, ԱաՀիտ ՀալիմԴւերր եւ մարդասպաններու « Միութիւն » օրգանի մէկ : Քւ ի տես այգ ամէնի՝ գուք քանիցս գրաւոր
ո լ մատնիչներու մնացեալ վոՀմակբ է Գմբախտաբտբ ս/սկաբոգ լինելով ցարդ ան ու բանաւոր եղանակով վեր էք Հանած իմ կա -
Թուրքին նպատակն Էր իակնկել մեր մողո - ձամբ եւ փաստական ա ո ւե ալների Հիման վբայ տաբած դրական գերը ամբողկ գործի մէկ։ Այլեւ
վուրգր եւ անոր մաաւո բականութ իւնբ ոբպէսղի ստուգել պ ա ր ա գ ա ն , այս՛ու խնդրում եմ ձեզ բա– Հրապարակաւ^ ի ներկայութեան ՓարիղաՀայ
անոր մշակոյթը ե ւս թաղէ, ի՚սկ մնացորդաց ին ր ի լի ն եր եւ Հ ամա ռօ տ լո ւսաբան ՛ել Հ ար ց ը : բազմաթիւ կազմակերպութեանց ու մամուլիներ–
մ էկ մ եռցնէ յեղափոխական բմ բո սա ՛ողին : Հ ա յ ժ ո – Ջ՛եղ քակ յայտնի է , ի Հարկէ , որ եթէ մա– կա յա ցուցի չհե րի իպատիւ ինձ ձեբ կաղմակերպտծ
գո վո լրդր ^ ա յ այսօր ու անո ր մ էկ «քո մի թ է ճ ի»ն մ ան ա կին ես ան ձ1ա պէ ս ոեւէ գեր ունեցած եմ ոԳւ\^րք^է ընդունելութեան մամին, դուք գրաւոր
եւս կեն գան ի է : առՀ ա սար ակ Նո ւպաբ ե ան Մ ատեն աղարան ի խնդ ճառով գնաՀատած էք իմ, մատուցած ծ առա յո ւ–
րում՚, ապա այդ եղած է միայն՝ ու միայն այն, թի Լ՛ բ ըն կե ր ո ւթ ե ւսւնգ մ ատ ենա գ ա ր ան ի ն I
Հ ՝ Ց * Ղ՝ * ի կողմ է Ըս^եբ Հբանգ Աամ ուէլ ոբ Արգ) այս ամէնը այսպէս լինելով՝ բնական է
գլխաւոր բանախօսն էր , ծա– բացաւ ա յն քաղա - որ կանացած եմ ու լակոզած •
քական Հետեւանքներուն վրայ որոնք յառակ եկան՛ 1— Նուազագոյնի իջեցնել Պ եր լ ի ն տ ե ղ ա փ ո Որ խո րապէս *Լրգովի չ գտնեմ գրութեանս սկի°ԲԸ
ՍէՔչբիքեան եղեռն է 1 ։ Պ՚սրզեց մեբ քաղաքական խելիք գրքերի քանակը Մատենադարանից ՀչՈԼՀրք պարագաս , որ ի Հ ամս ձե ո, լու.–
դատին \ելեւէկ.ել բ եւ եղրակացոլց « Հայ մողո - \2,/սռ Հա բիւրը ամ բողկի՝) ւԳիտէք արգէն , Որ վեր– ոաբանութիւնԽ եմ իւն գրում աՀա։ Խնդիրը կրելով
յիուբգբ որ վեր ապ ք եցաւ այս անն ախ րն թա ց բս - կի նս այ լա պէս ամբո ղկո վին ՛ո՛ւ ան խտ իր առաք - Հանրային բքԼ\ոյթ՝ յարմար չեմ տեսնում անուշա
պանգէն , ոբ ստեղՆեց իբ ա յս օրուան Հա յ ր ե ն իքր * ուելու վիճակին\ ենթակայ էբ՝ Համաձայն նա - դրութեան մ ատն ե լ ։
որ նոո թ ա փ ո վ մբ արծարծեց իր մշակոյթին– իւա– խապէս եղած կարգագրութեան : Գիտէք նաեւ , Ա պասելով ձեր պատասխան ին՝ մնամ խորթն
յարգանօք ԱԲԵՂԵԱՆ
րո յկբ ստեղծեց օա ա բա յց Հ իւրըն կալ եր - ոբ այգ նպատակի Համ ար մ ատենագարան իգ բո– ԱՐՏԱՇԷՍ
կ ինքն երու տակ բա րգաւաճ օճախն ե՚ ր , շէն գա - լոր գրքերը, բազմաթիւ Լչո*–րկ\ 170) արկղնեբի Գ, Ներկայ աարուայ Յունուարի սկիզ
ղ ո ւ թ յ եր կ րնա յ մ ի շա յ ո յսով նա յիլ իբ ապագա– մէկ լեցուած, արդէն իսկ պատրաստ էին Պերլթե՝ բին՛ .ուղարկուած սոյէն\ նամակիս պատասխանին
յին » : ճամբուելու Հա՛մար՝ նախ քան Փարիզ գալս : Ջեղ .սպասում եմ գեռ, ի Հարկին անդրադառնալու.
Հայ Ուսանողական ի ո ւ թեան՛ կողմ է խօսե յայտնի է նմանապէս, որ ն ո յ ն այգ վիճակին ա ր– Համար խնդրին ւ Բարեգործականի նախագաՀ ա ր–
ցաւ ՎտՀԷ 0 շա կան շեշտելով մ եհ ե ր ո ւ պաբաքբ գէն իսկ ենթարկուած էին ու Պեբլին տեղափոխ գոյ բմշկապետը, տարակոյս չունիմ, չ ի մտա -
ստեղծելու Համ ար կապր , մթնո լորտը զի բ են ք ուած՝ ռուսական , ուքրայնական , լեՀակա՜ն , ծում անգամ՝ մխտել իրեն ուղղած ղ րու թե ան ս
տանելու «Ապրիլեան եղեռնին »: Մենք չուէինք Հրէականն Հարուստ մատենադարանները ամ բող - մէկ յիշուած փաստերը։ Նա ազնուութիւնն է ու
ձեր յուղում ր , չուն ինք այսօր ձեր ապրումնե բր յ ւթե աս ո % նեցած արգէն, գէ՚գքից Լ ա ա Վերկը, ինքնաբեբաո
մեղքը մերը չէ, տուէք մեղի ողին, շո*–սչբ, ու բաբ եւ գրաւոր ո ւ բան ա ւո ր , ա յ լ ե ւ ո ւ րի շն եբ ի
աաբէք մեղ ետ, Հոգ չէ, երեսուն՝ երեք տաբի ե ա առկեւ Հրապարակաւ Հաստատելու ասածներս X
ո\ր պէս ղի գտցողներուն մեծ շունչովբ լե ց– Ալս Րոլորից զատ, Համոզուած եմ, այն կար–
ուինք բոլորս ալ : ալ ը լ լ ա յ ան* ին՛չ ալ ը լ լ ա յ ան•, ակ թէ ձախ, պոլ– ծ իքին պիտի լ ի ն ի թէ կարելի չէ թ ո յ լ տալ, որ
Հ* Մ * Ը՝ Մ՛ի արիներուն կողմէ իրենց ա– չեվկ թէ մենլէվէք »: զրպարտիչ գրիմեր յետին նպատակներով ու ան–
ռակնորգը, Պ • Ա ե ր՛ո բե ան կարդաց ուղերձ մր , ո– Հա\1գէ ս ի՛ն գե ղա.ր ո ւե ս տ ա կան բամ ին ը ե ր գ ՛ո ւ պատիմ արատալո բե լ փորձեն մ էկի կամ միւս ի
շնոբ–
րով իրենց յա ր֊ գանքի բամին բ կբ բերէին մէկ մի– արտասանութիւն , քանի մր նոը սերնգակա\ն\ պատիւը։ Ես բնաւ մտադիր չեմ ան պատասխա -
Արշալոյս
լիոն զոՀեբոլ անմոռանալի յիշատա կին՛ ։ Հալի ումերէ վերկ , ծան բացաւ Տիկիո վբայ : նաաու թողնել ստոր զրպարտ ի եվ ին՝ X Ե*– գ ե ռ
Ա արգի ո եան ի եւ Պ * Կիբակ Աաքըզլեանի ասելիք ունիմ ; Ա* ԱԲԵ%ԵԱՆ
օսողն էր. Հայր ԱաՀակ Տէէբ Մով - Օ ա ո ւ տ գ ա ր ա (Գերմանիա) 5 Մարտ 1948
..սէսեան, ոբ գեղեցիկ ղաղավւաբր ունեցած էր Տի կիւ՝ Ա արգի սեան թէ Ե՝առու կեանքէն՛ (Ապրիլեան
սգա տօն՛ին բեր ելու Մ "ւրատետն վա ր մ ա ր ան ի ա - Ամ իս) թէ Ա ի ամ՛ ան թո յ է ն ( Մ օրս երազը) իր գե– Խնդրում եմ այն բոլոր թերթերին՝, ո*֊ր խօսք
շտկեր տ\Նե բ ը։ իր խո Հ Ուն խօսքեբո վ Հայր ԱաՀակ ղե ցիկ ար տաս անութ ի ւննե բովը կը ցաւ յ ո ւ զ ո ւմ ով է եղած երբեւէ ներկայ խնդրի մասինդ յարգելով
Հեռատես ըլլալ յանձնաբար եց բոլորին , որովՀե ստեղծ ե լ «Ապրիլեան մթնոլորտ»բ ոբ կը ՛ծորէր մ ամուլի օրէնքները՝ արտատպել եւ իմ ա յս դլաւ–
տեւ «Հայը աւելորդ աըիւԱւ չունի այլեւս թափե - արգէն \ք՝ առուկեանի ոտանաւորին ամ էն մէկ տո
լու» բսաւ ան1 պէտք է խոՀ-եմ, ճարպիկ ու մ ա– ղէն եւ Ա ի ամ անթ ո յի մեռելներու պարէնէ
նաւանգ խ՚Հ՝այասէբ րլլալ մեր Համրանքին մտա - Պ • Աագըղյեան՝ մեր Համակրելի թենոբը իր
Հ ո գ ո ւթեամ բ » : եր գա Հան դէսէն՛ անմ ի կա պէս վերկ թէեւ յոգնած , ՄԵՐ ՆՈՐ ԹԵՐԹՕՆԸ
\, ա խագա Հ ր փակ եց Հ անգէ ս ր կ ր ա կո տ քանի չէր՛ ուզած անշուք ձգել մեր մեծ նաՀատակնե - Վերապրելու Համար մեբ պատմական փառքի
մ ր խօսքո վ , որ Հ ա յա Լ վառած սրա ի ն աղաղակն րու տօնր, եւ իր երեք երգերը Անուշէն Աարօի օրերի, շուտով կը սկսինք Հ ր ա տ ա բ ա կ ե լ մեր Գ *
էր կարծես, «Աենք այսօր ալ մեր բոլոր ՛ումով երգը, ԱլէմշաՀի՝ իմ երգը եւ կոմիտասի Ան աու– էըն մէչ Ծերենոի ԹՈՐՈՍ ԼԵՒՈՆԻՆ, որ թէ Հ ի ն
դէմ ենք մեբ թշնամիին խչպէս էինք երէկ ։ նի1\ անգամ մը եւս արմեցուցին՝ իր երգիչի եւ թէ ն՛որ սերունդին կողմէ պիտի կարդացուի
իսկ ով ոբ գէմ է անոր մենք անոր Հետ ենք, ով ա աո ա գ լ լ ։ ՇՐՋՈՒՆ ԹՂԹԱԿԻՑ մեծ Հետաքրքրութեամբ եւ յափշտակութեամբ :
ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆ «բազում թագաւորներ Տիգրանի պալատական Տիգրանին այգ գիրքը ինքնին կը վաւերացնէ
Խո րենաց ի ի ն «մեծ իմ աստն՛»
սպասաւորներն՛ էին՝» ( եւ թէ «անոնցմէ չորսը՝ եւ « պերճաբան իր մ ասին գործածած
պաշտօնական ընդունելութեան պաՀ ե րուն առկե - ՝» բառերը է
մ ե ծ ն ՏԻԳՐԱՆ ւ ը բարելի կը կենային », ո լ իր ձիով գնացքին Օտար աչխաբՀակալ շատ մը թագաւորներ
միկոցթհ քովեր էն Հետիոտն կը վազէին կամ գաՀ ոշ միայն Տիգրանի ազնիւ նկարագրէն զուրկ էիս՝)
բազմած միկոցին ձեռքերնին ծալլած գաՀին առ - այլ ն՛աեւ անոր ֆիզիքական գեղեցկութենէն աք
Խո րենաց ի ի,ւ նկարագրահ էն ՛նման, օտար կեւ խոնաբՀաբար կը կանգնէին՝ : շատ Հեռու էին։ Արդարեւ, Հռոմայեց՚ի Տուլիոս
պատմիչներն ալ Տիգրտնր կլլ նկարագրեն իբր եր Այսքան մ եծ թ ա գ ա ւ ս չ. մ ը որ պատ ե ր աղմի կեսարը ճաղատ էր՛ ու անբարոյական , իր մէկ
կայնակեաց եւ աո ողՀ թագաւոր մ շ ւ (Տես Լու - պաՀուն րստ Պէուտտրքոսի բաղմացեալ ազգե րէ Հ րամ ա\ աղբով արտօ, ած էր ո ր ամա սնացեա ՚
կիանոսի Հ<Մակրովիի»Լ , էչ* \ 5 ) ՚. Օտաբներր կազմուած Հսկայ բանակ երով էլարշաւէբ եւ իբր Հռոմա յեց ինե ր բ իրենց կիներ ը վախանտկէին *• .
կ՚րնգոլ՜ւին թէ Տիգրահ մինչեւ իր կեանքին վեր– սպարապետ կր գործածէր 2 3 Հպատակ թագա - Համաձայն– իրենց ճաշակին * . . Մեծ" Աղեքսանգր
9ին տարիներր սլաՀաօ՜ էր երեսի թարմութիւնը ու ւորներ , բնականաբար քիչ մր Հպարտ կրնար ե– քիչ մը սապատող էբ ու միշտ գինով •* • :
երիտասարդական կորովը։ Այսպիսի մէկը բնա - զած րլլալ, ինչ որ կը խօսի Պլու֊տարքոսը X Աշխար ՀաՀռչակ Ա՛ ն ի բաղ կա րգեգոնացին
կանաբար պէտք էր մումկաչ կեանք մը անցու - Երբ այսպիսի փառաւոր Արքայից Աբքայթե տ գ ե ղ էր ու կոյրր« • * , իսկ նորագոյն գաբերու
ցաձ– բլլար ամէ՛ն տեսակէտով ...է առկեւ ներկայանալով , Հռոմի տեղակալ Կլօտիոս Հերան սայի տիտանը Ն ա փ ո լէոն Պօնաբարթր ,
Պ լուտար քոս յայտնի կերպով կը նկարագրէ Բոլլգեր՝ Հայաստան ապաւինող ՄիՀրգատ Եւ - թեթեւաբարոյ էբ ու ճաղատ կարճաՀասակ։
խօսե -
Տիգրա՜ն ի վեՀաչոլք կեանքը ԼուկուԱոսթն է Մեծն պատ ո բ թ ա գ ա ւ ո ր ին յանձնումը կը պաՀանկէր Մ եծն՝ Տիգրան մ եռալ քրիստոսէ առակ 55
քան 86
ցնելով կարեւոր ճառ մը, որ դրուատիքն ԳՐգո֊իչ լեզուով մը, անշուշտ Մեծն Տիգրան այս թուականին, 6 Փետրուարին առաւել զիսքը 85
Տիգրանին յա^ոգոլթիլ՛. նե րո ւն ու փաււքին : ԼՏես պաՀտնկքը Հպարտութեամբ պիտի մեբմէր ԻԲՐ արեկան– Հասակին մէկ։ (Պլուտարքոս
« Լուկուլլոս» XXI 2 14 է չ 522)։ վ ե Հ անձն ու Հ իւր ասէր Հայ մը I տարեկան կը Հասկցնէ) X
Լուկոլլլոս ղինքբ ունկւ^. գրող բաղմաՀազար կլօտիոս Բ-ոլլգեր Տիգք անին ղրկուած էբ ԱշխարՀիս մեծագո յն Հայը , ու Հայաստանի
^ւիրթ Հռոմ $սյեց ի ղ ի ն ո լորնե ր ո ւն առկեւ բացատ Լո ւկո ւլլո ս ին կողմ էն ,ձեռքբ ունենալով նաեւ Լ՛ու ամենավւառաւոր թագաւորը եդած էր Մեծն– Տիգ՜՜
րեց թէ « Տիգրան փոքրիկ սկզբնաւո րոլթենէ մը կո ւլլո սին՝ գրած թուղթ մը, որռւն մ էկ գոռող \բան,որ ծնաւ ու թաղուեցաւ իր Հայրենիքին մէկ՛
Վերկ ղօըացա-ծ էր ՛ու շատ մը ազգե ր իրեէ՛ Հ պա - Հռոմ այ եցին զլացած էր Տ իգրանբ կո չե լու Ի ՐՐ՝ իսկ օտարութեան՛ մէկ ապրող փառաւոր մ եհ ա -
աակե ցուցած էէ» թէ ո չ ոք «կրցած էր Պար թ ել « Վասիլեւս Վասիլեոն» (այսինքն «արքայից ար գոյն Հայբ եղած էբ Բիւզանգիոնի ՅովՀաննէս
ներ ը այնքան՛՛ խոնարՀեցնել որքան ինք* * •» թէ քայ») : Մեհն Տիգրանէ իսկոյ՛ն մերմեց Լուկուլլո– Ջմշկիկ կայսրը, որու\ն\ մասին՝ առանձին յօգուա -
« բաղում Յոյներ բնակեցուցած էր իր եբկիրնե - հով պիտի ա ն գ բա դառնամ ապագայ ին ւ
ր՛ուն մէկֆ, որոնց ծառայ ո լ թ ի լննե րը ումաէաւանդ սին պաՀ ան կը ու տեղակալին յա յտնեց որ ինքչէր
ձեռարուեստը բնականաբար շատ պիտանի էին կրնար իր Հիլրը ու ազգականը Հռոմայեցլոց
Հայոց, թէ «թափառաշրկիկ Աբաբներր քաղաքնե– յանձնել, առանց աշխաբՀին դատաստան ի ն ու ՆՈՒՊԱՐ ՄԱԳԱՈՒՏԵԱՆ
րու մէկ բ ) ակե ցուց ու զիրենք կրթեց, ու սոր վե– մարդասիրական– օբինաց գէմ մեղանչելու ՚. (Տես
ցուց վաճառականութիւնդ , ու ուրիշ րաՖեք, թէ Մեմնոնը. 46. 2 ) ։ ( 8 եւ վերէ)
Fonds A.R.A.M
