Page 38 - ARM_19-1948_02

սորին ձգած բացը։ Այսպէս է որ Ապրիլեան աղէ­

ՏՈԿԱԼ տին այս տարեդարձը կը գառն այ ցաւ մը, երբ
միայն ինկող­
յարգանքի տուրք մը պիտի տայինք

ներուն ու անց ֊էինք մեր հարեսիքին կերտման

Երես ուն՛ք։ լիր իք տաբի առաջ , օդաուելով Հա– աշխատանքին : Ու կ՝ որոտա յ մեր մէչ երբեմն

մ աշխաբՀային առածէն պատերազմ ի ընծայած գառնութիւն մը անոնց հաձ՚գէպ որ կ ուրանան

պատեՀութենէն , Թուրքը գործադրութեան կր ինկովԼերը։ Որովհետեւ պատմութիւնը, կրկնուե­

դնէր նախօրոք պատ բ աստուած դիւային ծրագիր լով , աւելէ անողոք կը թուի մ եղի եբբեմւ՝ : Զ ար­

մը, աւելի քան դիւային միջոցներով \ գին ու աքսորին օրերուն , խան ղ ա վ ա ռութ իւն ու

Հայ մ– ո ղո վուր գին՝, ամբողջական բնա^ջմ ան հաւատք ու վէճ էր հայրենիքին միւս ծայրին վը–

ծրագիրն էր այգ, Լոյս աշխաբՀէն– դէպի խաւար բայ։ հր ան դավա ռութ իւն , հաւատք ու վէճ՝ այսօր

առաջնորդելու Համար ամբողջ ցեղ մը, իր մեծ ո– գարձեալ, երբ աուլին կը տառապի մողովոլրդխն

վըն ու ադա ի կով ր : միւս հատուածը , անոր յանձնած՜ միշտ իր ճակա­

(քւ , մինչ այդ պատմութեան մէջ չտեսնուած տագիրը; Ու սուգը կբ շա բուձԼակուի մեղի համար,

ձեւով ու ծաւալով թ ա փ առին բնազդներուն ա՛­ այն օրէն ի վեր երբ տեղահան ըրին, խլեցին ամ–

մէն էն ա Լ աս Լականը , չարչարանքի 1 սպանութեան բողԼ մողովուրղ մը իր պապենական հողերէն ,

ու– Համատ ար ած ջարդի ամ էն էն բար բաքոս եղա– կոտորեցին , նետեցին աքս ո ր էն. օտարութեան մէչ,

՚նակներր |; որ ա ռ ա ւ Սփիւռք անունը, այնքան ողբերգականն՛՝

Գիաէք այդ ղարՀոլրելի պատմութիւնը։ կարեկցութեան ու համակրանքի տւ յարգանքի ,

Հարիւր Հ աղա բներ ին կան անսաՀմ ան տարա– կարօտ՝ եթէ բարութեամբ եւ եղբայրութեամբ

ծ ո ւթ ի ւննհր ո ւ վ ր ա յ » աՀաւոբ բարձ բ ո ւթիւններ էն յ եկ;– ենք ղայն : Ա ենք տուներ շինեցինք այս օտար

մէն չել ամ եՀ ի խորխորատները , յո ր գաՀ ո սա՛ն գե­ հողերուն վրայ, խրճիթներէն հասանք դիրքի եւ

տերու ալիքներուն յանձնուած , Հրակէզ անա - "ՐՈԼ երջանկութեան; Բայց մեր աչքերը կբ պա­

պաանեբու մէջ, անծայրածիր ճամբաներ ու եր - Ե Ր Ո Ի 1 ա ՝ ՍՐՄԱ-քէՇԽԱՆԼԵԱՆ հեն տակաւին հայրենիքի մր կարօտը :
( ծ ր ո ւ ի ան)
կայն քիւ , կամ փողոցը՝, Հուրի եւ սուրի, խարա­ ԱեՆ եղաւ 1915// մեր մտաւոր ական ո ւթեան

զանի եւ բիրի տակ ; կորուստը; Վարոլման , Զոհրապ եւ ոլրիշձ-եր,
•ծառեր՝ : Մենք 9անա–
Ե՛֊ դ ե ռ Պո՛նտոսի ^ովը, ուր Հայկակնեբով լե­ ՐԱԶՐսԻԱԼԴսԿԻՆ ՎՐԱՅ ,որ պիտի տային տակաւին

ցուն նաւեր շլ.ջեցան : քվանտն ու զնտանը , ուր կա­ ցԻ֊Ք փակել անոնց ձգած֊ բացը, հպարտութիւն
քաշուե­
լանաւորներու եղունգները աքցաններով ու խանղավառոլթիւն տուող գիրքեըով, նորահաս
շամփուրներով
ցան ու միսեբը, բզի^է ՜ բզէ^.1 Ապրեցանք մեծ ու գեղեցիկ քաղաքներ ու. մէչ, տաղանդներով, որոնցմէ ոմանքփառաւո րե ցինմ ե ր
-
խանձեցան է բայց մեր աչքերը կը պահեն տակաւին մանկու ցեղը նաեւ օտար լեղուՏ՚ւ եր ով։ կատարեցինք հը

Տեաոյ կախաղաններ բոլոր Հրապարակներուն թեան պատկեր մ ը ։ իրիկոմճ՝ մը, երբ, քալելով րաշքներուն գեղեցիկը՝ մեր նոր գրական ոլ

վրայ ; Վէնսէնի անտառի, մէ^էն, կը հասնէի բարձրա - թեամբ, երամշտոլթեամ՛բ եւ նկարչութեամբ :

Պիղծ ե ա ր է մ ս ե ր ը գաՀիճՆերոլև , ուր թարմա­ ւ ան գա կ մ՛ը, աւերակներ, խաչքարեր, վահան՛ներ Պիտի ա ն գ ր ա գ ա ռ ն ա ն օբ մը անոր՝ մեր ապագայ

գեղ ՀայուՀխեբ իրենց ՀամօթֆլՏ լացին ։ •ու կոտրած՝ սուրեր կը տեսնէի հեռուն , յաղթա­ սերույ֊՚գները, պիտի հիանան : Բայց կը մնայ

Եէ– վ ե ր ջ ա պ է ս կարաւանը մեր մտաւորական կան կ ամարին ձՈէ֊բէ\ 5 միշտ մեր նահատակ մտաւորական ութեան ձգած

ընտրանի ին , որուն վիճակեցաւ մ աՀերոլ ամէնէն Կը տեսնէի նաեւ, պաՀ մը վերջ, մեր բոլոր բացը : Լքուած՝ կը զգանք մեղ : Ու կը հալածէ

քստմն ե չին Հ գանձերը, զորս, օրուան մարմնական աչխատան՝– .մեղ մղձաւանջի մը պէս մերթ՝ ոճրագործի մը

Հոլսկ ուրեմն անՀա լասար կռիւլ* մ եր քաջե­ քէն յետոյ, մեր արիւնը կը փայլեցնէ մեր չ ո ՚ ֊ բ ջ 1 կրունկներոլն տակ ճզմուած– գլուխ՚բ Զ՝ո^րապին ՚.

րուն , որոնք Հաբիւրի դէմ մէկով կռուեցան՝ վը~~ ոսկի ու ծիրանի նետելու Համար մեր ցեխին ու Կը զգանք մեր ոսկորներուն մէ^էՆ հոսող ոխ մը՝

րիժառու եւ ըմբոստ շրջաններու մէջ՝ պատմու­ գառնութեան վրայ : Տխրութիւնր կը դառնար՝ այն մեր իմացականոլթիլՆը ոտքի տակ առնող֊ ցեղին

թեան՛– փոխան ցելու Համ ար դիւցազնական մ արտն– ատեն Հրաշագործ ներշնչում մ ը ։ Ու ոտքի կ ելլէր հանդէպ , թէեւ ան, այդ ոճրային օրերէ՛ն ի վեր

յո Հոյակապ շարքը Գաղթական Կամ արը , մ էջքէն երկնքին կապուած չկրցաւ շիտակ կենալ իր արիւ՛ ոտ ո աքերուն վը–

յ

վերջալոյսին ծիրանի լուսարձակով, կը փայլէր լ՛այ , հակառակ աշ\էն ու ձախէն իրեն երկարտղ

Երեսունեւեբեք տարի անցեր է արդէն, եւ մեր դարերուն ետեւէն , Մայր Հայաստանի մը ձեռքե րուն : կը սպասենք որ տապալի ան։ Ալ մեր

սակայն երէ կո լան պէս կը խոցոտի մեր սիրտը , նմաւ՛՝ առասպելներով, ոսկի Հագած , կարմիր սուրբը պիտի ՚ շ լ լ ա յ զայն յօշոտողը; Ան չգիտցաւ

^ՐՐ Կ;Ը վերյԷԺ^Ք այԳ Սարսափները ։ բիւրեղներու վերածելով արնոտ լոյսը Հայրենա­ թէ մենք իր կեեսոււեակութիւձէ-՚ն էիւ՛ք, մեր գիւ -

Բայց ամէնէն խոր յիշատակն ալ դատապար­ բաղձ մեռած մեր մեռելներուն նայուածքին ։ էյ– ղացիներ՚ով, բանուորներով , վաճառակալներով,

տուած է թառամելու , եթէ ան պիտի չդառնա/ ֆէլը ռատ իոն էր Երեւանի ** . մտաւորականներով, բարի ու ազնիւ տարրերով :

Ա՛ղբիւր ներշնչման , եւ խորՀուրդ այսօրոլան եւ Տոյսի եւ Հպարտութեան կարօտը ունինք ա– Եղանք, մեր հայգուկՆ-եբով ել կամաւո բ\ևերո վ ,

վաղուահ Հ ամ ար ; մէն՝– իրիկուն–, այն պաՀոլն երբ պզտիկցած կը իր մեւէ խլած զո<–,եբոլ>և չ ա փ ո վ արդար հաշուե–

Ամէն բանէ առաջ Հարկ է ըմբռնել անոնց ղգա֊ք մեղ եւ երբ թռչուենելը բոյն մը կը փըն - յարդար մր կատարողը: կը սպասենք ըլլալու հա­

բռհամաՀ կորուստին իմաստը*՛ Գիտնալ թէ $ ին­ առեն՛. Սւ կքունեւանք այդ յոյսս ու Հպարտութիւ­ մար իբ գերեզմանափորը։ Մեր տ ա ռ ա պ ա ն ք ն է

չու մեռան : Անոնք, մեռեէ՚֊երը, գիտէին թէ ին­ ն ը ։ Կ՝երեւակայենք Հսկայ քաղաք մը, Հսկածներու խօսողը Հ

չու կ՝երթան , երբ վայրենօրէն կը քշուէին\ իրա~ ղ արձաններով , գեղեցկութիւն՝ մը , աւր , վերջա­ կը շարունակուի սուգը։ կամր^ենք մեր խօսքը

բու կա պո ւած : էք լ այդ չարաշուք գիտակցութիւն պէս , անսպառ աղէտներէ վերջ, կ՚ապրին քով քո– այս հին ու բազմաթիւ անգամներ կրկԱոլած–

նը ո ւժ կ ո ւտար ի ր են ց արՀ ամար Հանքով նա յելո ւ ի՝ ցեղին բոլոր զաւակները, տ ա ռ ա պ ա ն ք է ն ազ - պատմութեան վրայէն, ողբին ու վրէմին վրա -

գաՀիճներոլն; Աւ՚ոնք Հաւատացած էին դատի մը, նո լացած , ըմբռնած ՔՈ1Լ ՔՈԱՍԷ եղբայրաբար ապ­ յէն, հասնելու համար մեր օրերը Հ

ամոկր եւ անխարդախ։ ԱՀա թէ ինչու թշնամին րելու իմաստութիւնը։ Եւ սակայն, յ ո յ ս ու Հ-ԼՀ—

խտիր չդբալ դաւադրութեան պաՀուն, զարկաւ Ունենալէ վեր է՝ միակտ՛ուր հայրենիք մը , ի–

պարտութիւն , կարօտ ու խանդ կը ծուաղին, քի ք բակա,~աց\ն,ելէ յետոյ վ ե ր ջ ա պ է ս դարաւոր երազ

թէ1 գլուխին. թէ՛ արմատին։ Գազանային կատա­ քիչ այս տեսի լին առջեւ որ կը մնայ անկատար :

ղութեամբ ոչնչացուց միտքէն տւ բազուկը , եւ տա­ Ապրեցա֊-ք, պայքարեցանք, ՆաՀատակոլե - մը, զոր սիրեցինք , պահեցինք ու պաչտպանեցինք

րերային մոլեգնութեամբ զարկաւ կոճղին ։ ցանք ո լ. պէսղի Լ՛ 11ա ^ Ք ազատ ո լ միա կտուր ազգ , երկու երեք տարիներ, վերածուեցանք կրկին եր­

Գիտական Է՛լ.՛ եւ մանրակր կիտ բնաջնջման մեծ ութիւս՝ մվ*ակ մշակոյթով^ ընդՀա\ւ.րակա\ւ\ կուքի։ Հայաստան ել Սփիւռք զատուած– են ի՜–

այդ փոբձբ , եւ սակայն ձախողեցաւ։ ինչպէս Հայրենիքի մը մ$ջ ։ Աւևեցաձք ա յս ԲՈԼՈՐԸ °ւ բարսէա՚նգուԼգովմը։ Ապրեցաւնք օտարութեանն^

յետագա յի՛՛ ձաիսո ղեցան աւելի լա յն՛ ծաւալս վ եւ չունեցանք ։ (յ ո ւա ր ած է մեր ուրախութիլյւը ։ Ան մէջ՝ այդ Հայրենիքով խանդավառ, նո յնիսկ երբ

ալ աւելի գիտական մ եթ ո տներ ով կատարուած ո– տխրութիւն է նաեւ ։ Աւ այսպէս , ա՚պրիլբ կբ ան կ՚ուրանար մեզ եւ շատեր լքեցի՛ն իրեւց գիրքՐ

չնչացման փորձերը։ Ամբողջ ցեղեր անճիտուե - մնայ դարձեալ մ եղի Համար ս՛ուգի ամիս մը , Հա­ երթալու համար անոր երբ ա.ւ՝ ընդունեց զիրենք։

ցան վել֊ջին Հ ամ աշխարՀա յին պատերազմի ըն - կառակ իր կանաչութեան ։ Եւ սակայն այդ հայրենիքը, որ տէր ու պաշտպան

թացքին՝ քիմի ական պար ար տաց ուց ի չի եւ կամ պիտի կանգնէր գազութներտւն վրայ, կը հալածէ

օճառի վերածոլելով ։ Ալ չեւ՝ք յիշեբ մ ի լիոնաւո ր Տարիներու ընթացքին, փսխուած է նաեւ մեր զանոնք, բամբելով նաեւ, ա՚ձ՚ոնց ամէն մէկը եր -

բազմութեանց մաՀացումը պարտագիր աշխա - ա ղ գ ա յին այս սուգին խո րքը ։ 1Լերջին պատերազ­ կուքի ; Ան կրնար կատարել միութեան այդ Հը՜՛

տանքով բեւեռային ցուրտին ենթակայ, կիսա - մին Հ րէ շութիւններ՚ը եւ ոչխարի պէս ջարդուող րաշքը, չքացնել բոլոր հակառակ հ՛ոսանքները

քաղց, բոկոտն եւ ցնցոտիապատ ։ Պատկեր ր ամ— գերի– երըկբ շրջ֊քն անոր ոխակալ , դատ ապա ր - միայն եւ միայն իր եղբայրութեամբ , քաՀի որ

բ ո ղջաց ն եչո Լ Հ ամ ար կարելի է յ իշել կ ե դր ոնաց - տելի, կամ բացառիկ Հանգամանքը։ 0 իա յն մենք ամէն վարդապետութեւէ առա շ1 , մեր հայբենա -

մ ան ճամբարն եր ո լ ողբերգութիւնս. ու իր ենց չե՚ւք օր գլուխ ծռած ենք ի ք ն ՚ - ղ սուրի–* առջեււկը սիրոլթիլնն է որ կը խօսի մեր մէչ\։ Բայց ան կբ

դարաւոր Հայրեւ իքէն բռԼօքէն արմարատախիլ մոռցուի ՀետղՀ ետ է ամ էն սուգ ։ ^–ամանակը կը խաթարէ , կը թունաւորէ այգ հայրենասիրութիւ­

ա ղ գ ա յի՛՛֊՝ կամ գեղային մեծ միա լորն ե ր ու տարա– բուժէ ամէ՛ն վէրք I Ու նաՀատակները կը յ ի չո լի^ նը նաեւ, կը վերածէ զայ՚,յ յիմա՛ր զառանցանքի

գրութիւնը ; միայն որպէս Հայրենիքի կերտիչներ, որբ աւ՚ոնց ^ԼՀ ԷՐ վարձկան, ու սնափառ սոփեստներուն շը -

Ազատութեան՛ ձգտող ժողովուրդներու ճա - թ ա փ ա ծ արիւնը տուած է դրական ա ր դիւնք մը : ն՚որՀի՛֊, Սփիւռքը դարձնելու համար իր ետեւէն

կատաղիր ր դաման ու անողոք եղած է ։ ԳաՀիճ - Կը շինուին անոնց արձա֊-ները : կը փառաւորուին ։ քաշող ստրուկ մը, իւչպէս միշտ։ Ու իր րատիօն

նեբը կարծած են տապանաքար դրած ՝Րք/աք անոնց ի\ւ եկող սերունդները ոչ թէ կուլան ան՛ոնց վրայ , կը լրացնէ պակ ասը, երբ ա՚Լ,, թշուառ յ ա լա կն ո լ –

վյրա յ եւ խե ղեգած ազատութեան եւ արդար ո լ - ա յլ կ՚ըլլան եր ախտ ապա ր տ , պարտակաԱ՝ անոնց , թեամբ մը, «լպբծուած– լեզու» մը կը յայտարարէ

թեան ոգին։ \,այեցէք պատմութեան՛ վրայ : ինչ նո յնիսկ երբ չեն մ տածեր այդ անցեալին : Այս արեւմտահայ լեզուն։ ի՛նչ ձգեց մեզի... Աուգը

Հ ղօ ր աշխա րՀա կա լհեբ եւ արիւնկզակ բռնակալ — պիտի ըչչաբ նաեւ մեր կեցուածքը , զոր ուզած կը շարունակուի միշտ ել հետզհետէ աւելի մեՆ

հեր անցան մեր դժբախտ մոլորակին վրայէն ;Աա– ենք միշտ անկեղծ , եթէ չըլլա յինք Սփիւռքին՛ մէջ, դառնութեամբ։ ք)լ ապրիլեան մեր նահատակ

կայն ազատատենչ ղոՀերը փիւնիկի Ա՛ման վերա– ուր սուղը կը շարունակուի մեղի Համար ալ։ Ս եր մտաւոբականնեբոլն հետ, պէտք է սգանք նաեւ

ծնեցան իրենց թարմ աճիւններուն ծ՛ոցէն ։ սերունդը կը կրէ այգ օրերուն Հետեւանքը։ էյ՚ո - հիմա Տարեցներուն եւ ընկերներուն վրայ, Ե-

Թուրքը^ տգէտ եւ բարբա՛րոս, չէր կրնար րապէս զգալի է մեղի Համար նաեւ ջարդին ու աք– սայեանւերուն եւ Մահարիներոլ վրայ։ Միշտ ոտ­

ըմբռնե լ որ, ի ր ա դա տ ո ւթ ե ան Համ ար պայքաբող քի տակ՝ մեր իմացականութիւնը, բանտերուն

ժողովուրդ մը չի մեռ֊֊իր, որքան ալ ամուր ըլլայ Ապրիլ Տասնըմէկր յարգա՛նքը մատուցած ա– մէչ, մի

անոր վզի" անցուած օղակը ։ Յալալին այն է որ , տեն պիտ ի չմ ոոյ. անք ա յս ճշմ ա ր տ ո ւթ ի ւն ը , որ– լ \ ա Ա՜՛ւրի մը կամ փամփուշտի մը ղսՀբ 1

քա զա քա կր թ ո Լ թ ե ան քղամ իգը ուսերուն վրա յ կը– պէսղի կարենանք լիովփն ըմբռնել ան՛որ իմաստը։ միշտ կիսատ՝ ալս անգամ իրենց իսկ եղբայրնե -

բող , եւ ընկեր ային ամէնէն յառաջադէմ ղաղա - Տ եղաՀ ան ո ւթեան ել ջարդի դ ր ո ւ ա գ մը լսած րուն մատաղութեամբ կամ յիմարութեամբ՝ մեզ

փարներով սոնքացող իշխա՛ աւորներն ալ չկբ*յա<ս կամ պատմած ատեն, պիտի Հասկնանք թէ մէկ ի– զրկելով ոճ,; ադործին դէմ դառնալու մեր առաքի–
այդ բոլո՛րը* •նոլթենէն իսկ։ Յ՛ոյսի եւ հպարտութեան կարօտի
ըմբռնել պատմական այդ ճշմարտութիւնը ։ մաստ ունին Տ&կալ I

Ա ենք կը Հաւատանք ո ր մեր օ՛րերու մեծ ու Եթէ ա յսպէս բա֊ աձեւենք Ա՝ եծ Եղեռնին ունինք ամէն իրիկուն։ կ՛ուզենք գրկել այդ սո -

պզտիկ վերջին բռնակալս ւ թիլննե րն ալ պիտի իյ – խորհուրդը, ան կը գ ա գ ր ի լոկ սուգի արտայայ­ փեստևերն իսկ։ Բայց յ ո յ ս ու հաւատք, խանդ ու

նան Լպատմութեան. դատաստանով^ , ինչպէս ի- տութիւն եւ երկիւղած յարգանք ըլլալէ , եւ կը հպարտութիւն կը նուաղին, կբ նուագին քիչ քիչ։

րենց պատրաստած արեան ճապաղիքներուն մէջ դառնայ Հ-Ազբիւ-ր ներշնչմա՛ն »:

խեղդուեց ան պա ամ ական բո լոր բռնակալութիւն– Ու մենք մեզ կը զգանք լքուած՜։ Մեր իմացակա­

• Հ՛ ՀՈ-ԱՄ նութիւնն որդնոտած՝ իր արմատէն : Մեր սէրը

դաւաճանուած– միշտ նոյՎ կո՚վմէն :

Fonds A.R.A.M