Page 234 - ARM_19-1948_02
P. 234
ՆՈՐ ՍԵՐՈՒՆԳԻՆ ՀԱՄԱՐ անուղղակի դիմում կբ կատարէր Վաբուժանի
ԴՈԻ« ԴՐեՔ ԱՆՈՒՆԸ Համար։ Դիմում՝ .որ կրնար անշուշտ մեբմոլիլ ,
աննկատ թոգուիլ եւ սակայն Հարկ էր որ փոր
«ԿենԴԱնԱԳԻՐ* ՆԻՒ ԵՈՐ-Բ, 1 Տոմևիս Վենետիկի Միաբա ձուէր –.Ի՞նչս ւ սակայն այս անտար բեր ութ ի ւնբ
Գանիէ,
նութիւնը, \944ին վեբՀբատարակեբ է ել թշնամանքը : ՈբավՀետեւ Վարուժան , վերչիԽ
Երկու տար ի է ի Վեր , ամէն առտու կո Հանգէք Վաբուժանի գոբհ՜եբոլ մեծագոյն մասլւ առա՛ւս իբ տարիներոսն թերզեան պատրիարքի գործոՀնէու–
պինք իրարու։ Կր դիտենք իրար \ մեր Հարցական կնոԼմկո, ել գաւակներէն արտօնութիւն ստանա– թեան գէմ արտայայտուած էի, բանի», եւ գո է–
նայուածքն երր անբաւական կր բաժնուին , յաք"ՐԳ լ ո ւ ։ Կբ հ՚ախէ զանոնք իր Հա շլոյն եւ կբ գանձէ ծով, աիսկցութհամ՚րբ1 Արամ ինճիճեանի եւ ՛ու
օրր դարձեալ խորազնին ու. Հետաքրքիր դառնա Հասոյթը չորս տարիէ ի վեր , ու երբ կբ Հարցուի րիշներու, Հետեւաբար։ շատ ալ դժգոՀ չէր այս
լու Համար ՚ թէ ի նչ իրաւունքով.եւ Հիման ւէբայ բրած է այգ, Հեռացումէն։ Վարուժանի ձերբակալման, յախբգ
II ա ա ո ա լզած մարդո լ մր նման , թարմ զ֊իմ ա– աՀտ թէ ինչ կը պատասխանէ իր վարդապետնե — օրն իսկ վարդապետներ , իբգպվ։ ո ց իգրագարա գնե
գծերով , ճերմ ակ ձիւնի նման մ աւլեր միայն իր րէն մէկը .- րը պարպած եւ բարոյական, խւ/ամ յայտարարած
դլխռւն վրույ * երկայն ու սլացիկ Հասա՛կով, երի « Տիկին Վ*ր լաւ գիտէ թէ իրեն չափ մենք աւ էին ղաւկին Հետ :
տասարդի կայաառ եւ աշխոյժ շարժումներով ք իրաւունք ո ւնինք մ եր ղալա կին գո րծե րտ վ ե ւ ա– Երբ ՚Բէչեանի , խօճասարձանի , Տօքթ՛ Թոր–
նունով զբաղելու,
բան ո լո րական կասլոյա Հագուստներով ծած - Հպարտանալու հ Մեր՛ Հրա տա - գոմեանի եւ ո լրի չ բժիշկներու , Կոմիաասի եւ այ
կուա՚ծ անձ մրն Էհ. բակտծ «Ցոլքերր» (երկու առանձինն Հատորներ լոց վերադաբձբ կարելի եղած էր այն պատճառով
՜Ւր Հագուսար խոտոր կր Համեմատի գիմա– քքի1– 5 եւ 6 կր պարուն՛ակե՜լ «Ա արս ուռն երե , «Ցե ոբ աշխատ՝ո,զԼ՝եր ու\ հեցած էին իրենց ետեւ , Հէք
ւլիծե բո ւն , նա յաւտծքին եւ րնգՀ ա.Լ ու ր տրտայա յ– ղին Սիրաբեկ «Հեթանոս եբգերֆ , «Հացին եր - Վարուժանի Համար ոչ մէկ քանք, ճիգ եւ բերան
տութեանց; քյ ո րՀ բ գ ա ւորռւթ իւն՛ մր կր ժայթքի գր^էն բազմաթիւ կտորներ , գուբս ձգելով կրօ բացուած էր քՒէբզեանւ պատրիարքի կոզմէ՛. Մինք
իր ալքերէն եւ կր տարուիս մտածել թէ ծպտուած նական բարոյականի դէմ ՝՝ն կատուոզներր * Ժ ՚ Ա *) ՝Բէչեան եւ ուրիշներ դարձած էին Մայիսի սկիզ–
մըն է : րետիր Հատուածներ են դպրոցականներու Հա - բր , Վարուժան ալք թողուած էր մինչեւ Օդոս -
Եր՛բ առաւօտնե բր իր Հ ն ամ աշ ու ճռճռան հէ– մար* այգ մասին չեմ կարծեր թէ ազնիւ Տիկին ր աո// , եւ քակ՛՛քեր կաբելի էբ գործադրել փրկելու
ծան իլին կծկտած , ԳՈՐ^՜Ի ^ Ր ա X » Առվո րական առարկութիւն մք ոմնենայ \ոբովՀետել Գա մի - եւ Հպարտան՛ալու Համ ար այգ գաւկով :
գործաւոր մր\ն է , ՛որ կր սո՛ւրայ, կր շտապէ ի ի/ն– քազդա՚յին օրէնք եւ իրաւունք է գպրոցնեբրօժաել Բանաստեղծի կեանքի րնկերր շատ երիտա -
դիր պատառ մր Հացի : լաւագոյն րնթերցումներով »: սա՛րդ եւ անփորձ էր թուրք պաշտօնատուններոլ
Հացր, որ երբեմն այնքան առատաձեռն եւ Խեղճ վարդապետ , րսել 1լ ո՚լւլէք ոբ անօթի ղուոներր ափ տալու Համար, իր երկու ու յետո ւ
ոզոբմ ածօր էն կլյ բաժնէ բ սփ շատ մր չքաւորնե մարզբ քազցամաՀԷ փրկելու Համար , մ է կր ղացեր երեք աղաւնեակնեբով հ Մ իայն Հայոց պատրիար
րուն , ա՛յժմ ւլի քր գոր^իք մր դարձոլցած Էհ Հաց է գողցեր փուռէն , առանց րսելու թէ արդեօք քդ/ կար՛, Հասնտզ եւ մխիթարող մնացորդներուն Հ
Երէկ Հտնգիպեցայ իրենկ իբ գիշերային սո՛ փււտպան իւն Հ արցոլցե^ բ է նախ թէ կ՝ ո լզէ0 ր նոլի^ Ուրեմն այսպէս այո֊ մեծ զաւակր տբոբռւեցաւ։
վորական զբօսավա յրին մէք , կա յաբանի քովրնտի րել Հացր անօթի մարդուն , ի^նչ րրեր է այդ Հա֊ Վարուժանի փոքրիկներր մե՛ծցան ։ Ի^նւչպէս . . . *
մէկ փ ո գոց ի փոքրիկ ս րճա բան՝ «Տ առաքեր ձ ե ււ– ց.ի , ծախեռր թէ տուեր է անօթի մարդուն : Այնպէս ինչպէս բախտն ու տռիթն՚երր /որ/սմա–
քր Հ Կր կարդայ , կր մտմտայ , երբեմն ալ 1լար>– ք՝այց թողունք կատա՚կր եւ տե սն ենք թէ Վ^ե - դրեցին , նախ մեր ազգային որբանոցներուն մէք ։
ա ասոլէ : նետ իկի Ա*ի ա բան ո ւթ ի ւն ր ա յս վերքին Հետաքբ ք– (> ես/՝ո°յ . , . ի^նչ Հակադրութիւն , բողոքական
՝()՝ ա ն օթ կ* երեւէ բ եւ Հայ Ըլլալն սա ո լգելէ ս րութեն էն զատ ուրիշ ատեն ալ Հետաքբքրոլե րէ պատուելիներու րնծայած ան պայման եւ անկաշ ֊
ետք , մօտենալով , անոլԱր Հարցուցի Հ •արեւս իր Զալկին գոբծերով եւ անուն\ով, ղբաղա0ծ է. եւ կանդ պատ սպաբա՚Լնե ր ո ւն ՚ ^ է ք » ի Ժ՜րնել , մեր
պատաս
րնդունեց եւ վայրկեան մր ւէաբանեցալ Հպաբաացա*ծ ...: պատուական Հայրերու քիթին տակ, մէկ օր ան–
խանել Հ Պէտք է ետ երթալ 1915 թուականր , ՛Լ՝՝բբ գին :
Տա յ տնեցի թէ՝ կր ճանչն ամ գինք : ք^ան՚կա լ թ ի ի Ա՛ խիթա-բեան՝ Ա . Գրիգո բ Լուսաւորի ք 1915 Օգոստոսին ո ՚1. ահ էր Վարուժանի եր\ր.որգ
« /» Հարկէ կր ճանչն աս , բայց Հէիվո գիք^՚^իր վարժարանի տեսուչ , տագանդալՀոբ բանաստեղծ զալակբ , Հայկակ , ճիշդ այն օբբ երբ իր Հայրը
մ օտ՚ենալ ինծիե 1 քսա՛ւ քիչ մ ր գա ռե տ ց ած եւ Վաբոլժանբ , Ապրիլ 24/՛ երեկո յ ին կր ձերբակալ– կբ խողխողէին անգին. : Մ ա յ ր ՚ բ ատեն՛ մբ վերֆ տա–
յայտնեց ինքնութիւնր– Հ \ո.ւէր;\ իբ տան մէք եւ կր տարուէր Զանղրրր* & ուա Հրե,բ՛ էր իր զաւակը Բ՚էբզեանին որ մկրտէ իբ Հօր
Ո ղքագոլր՚ո ւե ցանք Հա բա զա տներ ու ա րց ուն - բնական պիտի երեւէր շա՛տ ե րո ւ ո ր այս տեսակ գաւանած եկեղեցւոյ աւազանին մէ^։ 1^՝էրգեան,
պարագայի մբ դպրոցին ՛ել Համայնքին բարձրա ըսած էբ թէ ժամանակները գէշ էին, մ՚եբժած եւ
քով, եւ Հ անգս տ աԱ. ալէ ետք, սկսանք մեր Գրո՚յցր գոI յն մա\րմին՝ր դիմում ,ր՝ է , բողոք կամ խնդրանք
րո ձ՚1. արարած որ \ուբիշ տեղ տանի եւն*Հ
Այն վե ր ք պատ մութ իւն/ներ , յուղի՛չ յիշատակ -
ներկա յացնէ կա ռա վ ար ո ւթե ան իր գպրո ցի տես
նե՛՜բ ունին բոլոր նախորդ պա՛տերազմ ի կամ աւոր— Հայրերու առա քին Հ ե տ աքրքբ ո ւթ ի ւնր իրենց
չին՛ ազատման Համար՛. Ե ք՛ բ Զաւէն պատրիարք
ներր որոնք չորս տաբի , ի գին՝ ՛հ ան ր գոՀողու - գաւակով սկսած է տարաբախտ բանաստեղծին՝
Հակառակ ամէն նուա՛ստացումի կատար՛ած՜ էր
իժիւն ՛՛ն եր ու , պ այ քար ա ծ են մեր– դա՛ր ա ւո ր թշն՚ա^. ձերբակալմա՛ն վադո րդա յն ին :
աԲԷ գիմումր, (տես իր յուշերր, էք 100/1) ^խի
մ ի ին դէմ , յանուն ցեգին փրկութեան : Եբկրո րգր՝ ան՛որ զա ւ կ ին ( իրեն ց թոոան ) ՛ո ւ–
թա ր\ա յ ն երկ այ ացոլցիչր յեց ած իբ միքազգային
ԸնդՀատել այդ պատմութիւններր երբ կր րացումովր :
զ իրքին՝ եւ յարա՚բե բո ւթեանց կրնար շատ աւելին
պատմուին, ձանձրոյթի նշաններ ցուցնել երբ Հա՛՛ւ Ե^բորգր՝ երեսուձ1– րերեք երկար տարիներ ի–
//>//., : Եւ սա կան (ն՛երգեան արք* բազմաթիւ աւլ–
կամաւոր մր իբ յոլշերք կր պատմէ, կր– նշանակէ Ր են ց խոր մ՚ոռա ցո ւմ ո վ , Հակառակ ստեվծուած
գեցիկ ծանօթներ աւնենալով Հանդերձ օաար եւ
անարգել անոր այժանա պատ ո լութ ի ւնր եւ անն՚ե՛–* առ իթնե բու եւ պատեՀ ո ւ թեանց :
թուրք շբ^աԿւ ակներ ու մէք , ոչ մ էկ ուղղակի կամ
բելի ո՝ թացք ցուցնել անոր բոլոր սրբութեանց Իսկ վերքի աննմ ան Հ եա աք քքրո *–թի լն\ր կ ՛՛ե -
Հ անդէպ : բ՚եւ ի կր Հ պա բտացն է զի բենւք •
Ուստի , Համբեր ո ւթեամբ լսեց ի , լսեցի յաճախ ծա/ւա յա\ծ է կամաւոբական բանակներու մէք ^ X
քաղցր վեր լ ի շո ւմնեք՚ո վ , Հիացումով , >ո րքան ա* կազմակերպողներէն մ է կբ եղած է «Աարպատա– Ղ՝ոնէ եղած ր բան աստեղծի պատուաբեր. եւ
ոբ՚ծանօթ էին ինհ՜ի դէպքերն ու գէմքեբր իրենց կանի Հերոսամարտին , Հազարաւոր՛ Հալ կ՛ե՛անքեր Հայ դպրոցականներու, օգտակար գ՛ործ մր ԼՀէլա0բ :
մ ան բամ ա սն ո ւթիւննեբով : փրկած է ւ ՝Բ ս անեբոբդ գարու Հայ մե ծատտղ անդ բանա ս ֊
«Աջից Վաւբդանը^ ձախից իշխածը ՛իժ բախտ պարագա՛ներու մէք, կորսնց ո լցած է տեղծին գործր ձգուած է սկսնակ վարդապետի մլւ
Գրաւենք Աղբաէ; տարածենք սարսափ իր կինն ու. ղաւակներր, Հարստութիւնք որ սովո տաղանդին ո ր Հո րս կամ Հ ինգ տ պ աւլրա կ անտ Ար
Փառ ք՛ Դաշնակցութեան » :
րականէն շատ վեր էր ; խաչներ սրբագրած ր լ լ ^ լ ր կր յիչէ եւ իրբ+թէ իր
Ե՛րբ Ժամ՛անակին այդ երգր կր լսուէր ազա– Հերոս մր ՝ բառին ամե\ ա լայն իմ աստով , բա շարադրութեան նախափոբձր կ՚րնէ • բացատրա -
տ ատ՛են ք Հայ շր քանակն ե բու մէք , անպակաս էին նաստեղծ մր– ն՛ուրբ ւ/7 ւ թրթռուն զղաց ո ւմներով , կան մր դն՛ելով թիւ 5 Հատորին սկիզթր։ Պ՝ուէելի
նաեւ թեբտՀ ա.ւ ատ՝1 եր ու ս տ ր կա մ իտներ , որոնք բար՛եգործ մր առատաձեռն հ փրկարար՝ մր, անձ է որ կր խոստովան ի թէ Վարուժան /ս ր տա զբու -
ցնւոբք կր Համարէին երդր ՛եւ ցնդած՝ երգաՀանր հ նուրաց մր եւ Համեստութեան տիպար մր միան– թիլնր չէ Վենետիկի նեղ եւ սմսեղուկ վանդակին
Ազրակր գրաւուած եւ սար սափ ր տար ածուած գ ամ ա յն ; •ուր ա\ոծուիկնեբ չեն կարող թոիչք առնել, ալք
էր– է Եր է կո ւան խո րՀբգալոր՛ եւ անծանօթ խօսա - Իբ րն տ անի քին ո ղքա կիզում էն՝ տարիներ վերք , անկէ դուրս ճախրող Մխիթտրի , Ալիչանի եւ ու֊
կիցս յ Հարիւրապետ Ա* Ն * վիբաւորուած ^ աք փորձած է տուն տեղ Րէէաէ* Րայռ ձախողած է եւ (՛Իւ մեծասլաց Հոգիներու րնկեբակցող րուսսւռաք
թելր կ ո ւո ր ահ , Ա * Բարթուզիմէոսի վանքին՝ մէք սպին գո ր կր կրէ իր– յօնքին վրայ, , սրտանւտանեկան թիթեռնիկներ^ որ սաՀմանուած էր իր բնութեան՝
բլլալո՚ւ
պ առկա ծ է բ ա՛ն զգայ Հ աՀ աւո ր տռամ մIբ կը վարագուրէ : խառնուահքով իսկապէս մեծ դէմք մբ
Ամիսներ վերք) առոդքացալ եւ անկէ ետք եր , տրտնգար , չի խծբծեր , չի Գզ^ար աՂգային գրակա՛՛ւ, ութեան մէշ՝ :
կու տաբի միասին էինք նոյն գունդին մէք : Ոչ ոք կբ մեղագրէ , վասնզի , գիտակցաբար .բնտ– Շարունակելով քն՛նել իւրաքանչիւր գործր՛
դի
Ս՝ ի շտ Համեստ , կարդապաՀ, անձնուէր, խան–* բած է ոլզին , ոբ՚ուձն տառապանքին ու զրկ սնքնե– բանաստեզծին , իր աշակերտի Հետեւողական
գա՛վառ եւ աշխատասէր էր : բուձւ սակաւաթիւ անձեր միայն կրնան տոկալ : տողսւթիլններբ կբ նշանակէ ծիծաղելի ըլլալու
1918^ աչնան բաժնուեցանք իրարմէ ։ Ան Հա՝– « Կուսակցութիւնէս » իբ պա չտամ ունքն Է, իր չափ աժան՝ ;
մ ա տ ան էն Պ աղտ ատ մ ե կն ե ց ա.ւ եւ լսեր էի թէ մե կրօնքբ։ Շարքերու մէ^ չէ, բայց անոնց Հետ է ։ «.Տեղին սիրտր» . Բանաստեղծը զաղափա -
ռած է չքաւոր ո ւթե ան մ էք : Զի սիրեր իր ազատ մամեր յլ միայն զոՀել ազ բային խիստ միութիւն պտՀած չէ այս Հատորին՛
Տարինեբու , երկար տա՛րիներու լոձութիլնէն գային գործին, « սուրբ գործին, »: Ջի սիրեր ՛ե »*Է2., դնելով Հոն խառն ուրիշ կտորներ ալ։ (Կ՛ու
լԼ^՝Րք՝> Իր հ.^ա^՝քԻ ման Համասկ1ոլթիլններր իր բա– րե լա լ , կբ խորչի ցուցամոէոլթենէ : Կբ սպասէ ո՛բ ղէ, արդարացնել ինքզինքբ դուրս ձգած կտորն ե -
ռով՝ «կենդանագիրեր պաՀելէն ձանձրացած , կր մեծ գոՀարեբոլթեան մամերբ վեր ստին գան, ո ր– բուն Համար ) :
խօսի արագ ու Հմայուա՛ծ , անգիր սորված սաղ պէսզի արիւնով պսակուի իր արգէն յտգնատան^ « Հեթանոս երգեր֊» Առաքին մասբ ան 9ատ
գլուխբ : կեանքին
մոսերգութեան մր պէս Հ ուած միւսներէն , Հեթանոս աշխարՀի
Հպարտանք կամ ինք՛ն աւր ռվո ւթի է֊ն չէ շարժա– Վարմուած է « կրակի գծին », պայքարի աՀեղ պատկերն ըլլալու .երեւոյթն ունի, սակայն անկա–
ո իթր , այլ Հ ա բ տ զա տ ի մր առք եւ իր ն երքին յո յ– ճակատամարտին ; ՚ոո՚Ր Իր յղացումի ամթոզիլթեան մէշ–. (Այս բսո–
ղերն– ու ցաւեբր բացոզ վաստակաւորի մր բն ական Կբ սիրէ մաՀբ , կբ սպասէ ճակատէն, կամ ղբ երիտասարդ վարդապետն է)։
իրաւունքն \ո լ նա խա ս ի ր ութ ի ւե ր , վստաՀ որ կուրծքէն վէրք ստացած մեռնիլ, Հայրենի Հսոլրբ Այս Հատորին մէշ1 ալ կբ՛ պակսի գաղափարա
աշխ ատ ո լա Ծ՜
սիրտս գերեզման կր շինեմ, իր «կենդանագիրեր Հոգին վրայ », « Հայրենիքին Համար »: յին խիստ միոլթիլնր , ու նիլթեբը
կա զմոգ գաղտն իք՛, երր Հոն թաղելու Համար Հ Վաթսուն երկու իբ տա րիքբ վաթսուներկու չեն (եղեր) ,ոչ գասաւորումի եւ ա՛չ ալ յղացումի
Չուզեր ճան չցուիլ , կր բաւականանա յ իմ մ ր– կռիւներու, ընգՀարումնեբռւ պատմագիրքն է: տեսակէտով Հ
տեթմութեամբ : կր խոստանամ ել մի պաՀանքէք Ժոզռվի եկուր կ՚ըսեմ Հ Տեգր չէ" Հարցնելու . ԷՀ վարդապետ , ալ ի"ն–
\որ տամ իր անունն ու մականունր : Ես այկեւս մոգովի յարմար մարդ չեմ : էԸ. ՚^՚Ժյ Քս՚լԻ օժտելու այս գի թքով դպրոցները
Երբ միասին էի– ք , ճակատին աք կողմր քու Ո ւրի չ ցաւեր ունիմ , անզարմ անելի ցաւեր, անոնց իբրեւ լաւագոյն ընթերցս/է. ութիւքն :
նէր խոշոր սպի, որ ա՛յժմ կիսալոլսնի մր պէս կր մասին կբ մտածեմ, կբ ծրագրեմ , կ՚երագեմ ու « Հացին՛ երգբ» , զոր Հայ խափիէ^ մր ձեռ -
կբ
կամարէ իր յօ1 քր , ոչ ալ ճերմակ մազեր։ Ատոր կբ սպասեմ : Երբ առիթբ ներկայանայ գԻս քէն փրկերոլ Համար Տիկին Վարուժան իբ զաւակ
Համար չէի կարծեր թէ՝ իմ ճանչցած Հերոսն է : տեսնէք առածիւ շարքերու մէ^ » : ներու սնունզէն գողցած եւ բարեկամէ մբ փոխ ա–
քւ.ր, <ձկե<՛ գանա՛դի ր րե ճեմ ա ր ան ա կան մրն՝ է , Այսքանս իբրեւ «կենգանագիր» եւ երախտա– ռած դրամս արամագրտձ է, քծ՝էրզեաննե րո լ ան՛ -
վ կա՛խեալ ու վաստակաւոր ՛ուսուցիչ մր ^ ԳՐՈԳ *^Լ\ գիտական արտայայտութիւն իմ կոզմէ մեր վաս տարբեր նայուածքին տակ, ւսքնպէս մր կ.ր ներ
միաժամանակ, աշխատակից «Հո րի զոնդին , « Աշ տակաւոր եւ «անծանօթ» յՏ> կնբոչ1, որու՛ն ներկա կայացուի ոք,, իբր թէ իրենց կոզմէ փրկանաւոր -
խատանք »//5/ , « Առաւօտ »ին եւ ուրիշ Դաշնակ յութիւնն ու մտերմութիւնն աննման գանձ մ բն է ուած բլլա ք :
ցական թե բ թե բո ւ : ինծի Համար : « Հացին երգողի Հրատարակութիւնբ կատարած
Աասնակցած է զէնքերու փոխագրութեանց ^ ԱԶԳԻՆ են Վարուժան Ա ա՛՛) ո ւց Միութեան։ անդամնւեբբ՛
Fonds A.R.A.M
ԴՈԻ« ԴՐեՔ ԱՆՈՒՆԸ Համար։ Դիմում՝ .որ կրնար անշուշտ մեբմոլիլ ,
աննկատ թոգուիլ եւ սակայն Հարկ էր որ փոր
«ԿենԴԱնԱԳԻՐ* ՆԻՒ ԵՈՐ-Բ, 1 Տոմևիս Վենետիկի Միաբա ձուէր –.Ի՞նչս ւ սակայն այս անտար բեր ութ ի ւնբ
Գանիէ,
նութիւնը, \944ին վեբՀբատարակեբ է ել թշնամանքը : ՈբավՀետեւ Վարուժան , վերչիԽ
Երկու տար ի է ի Վեր , ամէն առտու կո Հանգէք Վաբուժանի գոբհ՜եբոլ մեծագոյն մասլւ առա՛ւս իբ տարիներոսն թերզեան պատրիարքի գործոՀնէու–
պինք իրարու։ Կր դիտենք իրար \ մեր Հարցական կնոԼմկո, ել գաւակներէն արտօնութիւն ստանա– թեան գէմ արտայայտուած էի, բանի», եւ գո է–
նայուածքն երր անբաւական կր բաժնուին , յաք"ՐԳ լ ո ւ ։ Կբ հ՚ախէ զանոնք իր Հա շլոյն եւ կբ գանձէ ծով, աիսկցութհամ՚րբ1 Արամ ինճիճեանի եւ ՛ու
օրր դարձեալ խորազնին ու. Հետաքրքիր դառնա Հասոյթը չորս տարիէ ի վեր , ու երբ կբ Հարցուի րիշներու, Հետեւաբար։ շատ ալ դժգոՀ չէր այս
լու Համար ՚ թէ ի նչ իրաւունքով.եւ Հիման ւէբայ բրած է այգ, Հեռացումէն։ Վարուժանի ձերբակալման, յախբգ
II ա ա ո ա լզած մարդո լ մր նման , թարմ զ֊իմ ա– աՀտ թէ ինչ կը պատասխանէ իր վարդապետնե — օրն իսկ վարդապետներ , իբգպվ։ ո ց իգրագարա գնե
գծերով , ճերմ ակ ձիւնի նման մ աւլեր միայն իր րէն մէկը .- րը պարպած եւ բարոյական, խւ/ամ յայտարարած
դլխռւն վրույ * երկայն ու սլացիկ Հասա՛կով, երի « Տիկին Վ*ր լաւ գիտէ թէ իրեն չափ մենք աւ էին ղաւկին Հետ :
տասարդի կայաառ եւ աշխոյժ շարժումներով ք իրաւունք ո ւնինք մ եր ղալա կին գո րծե րտ վ ե ւ ա– Երբ ՚Բէչեանի , խօճասարձանի , Տօքթ՛ Թոր–
նունով զբաղելու,
բան ո լո րական կասլոյա Հագուստներով ծած - Հպարտանալու հ Մեր՛ Հրա տա - գոմեանի եւ ո լրի չ բժիշկներու , Կոմիաասի եւ այ
կուա՚ծ անձ մրն Էհ. բակտծ «Ցոլքերր» (երկու առանձինն Հատորներ լոց վերադաբձբ կարելի եղած էր այն պատճառով
՜Ւր Հագուսար խոտոր կր Համեմատի գիմա– քքի1– 5 եւ 6 կր պարուն՛ակե՜լ «Ա արս ուռն երե , «Ցե ոբ աշխատ՝ո,զԼ՝եր ու\ հեցած էին իրենց ետեւ , Հէք
ւլիծե բո ւն , նա յաւտծքին եւ րնգՀ ա.Լ ու ր տրտայա յ– ղին Սիրաբեկ «Հեթանոս եբգերֆ , «Հացին եր - Վարուժանի Համար ոչ մէկ քանք, ճիգ եւ բերան
տութեանց; քյ ո րՀ բ գ ա ւորռւթ իւն՛ մր կր ժայթքի գր^էն բազմաթիւ կտորներ , գուբս ձգելով կրօ բացուած էր քՒէբզեանւ պատրիարքի կոզմէ՛. Մինք
իր ալքերէն եւ կր տարուիս մտածել թէ ծպտուած նական բարոյականի դէմ ՝՝ն կատուոզներր * Ժ ՚ Ա *) ՝Բէչեան եւ ուրիշներ դարձած էին Մայիսի սկիզ–
մըն է : րետիր Հատուածներ են դպրոցականներու Հա - բր , Վարուժան ալք թողուած էր մինչեւ Օդոս -
Եր՛բ առաւօտնե բր իր Հ ն ամ աշ ու ճռճռան հէ– մար* այգ մասին չեմ կարծեր թէ ազնիւ Տիկին ր աո// , եւ քակ՛՛քեր կաբելի էբ գործադրել փրկելու
ծան իլին կծկտած , ԳՈՐ^՜Ի ^ Ր ա X » Առվո րական առարկութիւն մք ոմնենայ \ոբովՀետել Գա մի - եւ Հպարտան՛ալու Համ ար այգ գաւկով :
գործաւոր մր\ն է , ՛որ կր սո՛ւրայ, կր շտապէ ի ի/ն– քազդա՚յին օրէնք եւ իրաւունք է գպրոցնեբրօժաել Բանաստեղծի կեանքի րնկերր շատ երիտա -
դիր պատառ մր Հացի : լաւագոյն րնթերցումներով »: սա՛րդ եւ անփորձ էր թուրք պաշտօնատուններոլ
Հացր, որ երբեմն այնքան առատաձեռն եւ Խեղճ վարդապետ , րսել 1լ ո՚լւլէք ոբ անօթի ղուոներր ափ տալու Համար, իր երկու ու յետո ւ
ոզոբմ ածօր էն կլյ բաժնէ բ սփ շատ մր չքաւորնե մարզբ քազցամաՀԷ փրկելու Համար , մ է կր ղացեր երեք աղաւնեակնեբով հ Մ իայն Հայոց պատրիար
րուն , ա՛յժմ ւլի քր գոր^իք մր դարձոլցած Էհ Հաց է գողցեր փուռէն , առանց րսելու թէ արդեօք քդ/ կար՛, Հասնտզ եւ մխիթարող մնացորդներուն Հ
Երէկ Հտնգիպեցայ իրենկ իբ գիշերային սո՛ փււտպան իւն Հ արցոլցե^ բ է նախ թէ կ՝ ո լզէ0 ր նոլի^ Ուրեմն այսպէս այո֊ մեծ զաւակր տբոբռւեցաւ։
վորական զբօսավա յրին մէք , կա յաբանի քովրնտի րել Հացր անօթի մարդուն , ի^նչ րրեր է այդ Հա֊ Վարուժանի փոքրիկներր մե՛ծցան ։ Ի^նւչպէս . . . *
մէկ փ ո գոց ի փոքրիկ ս րճա բան՝ «Տ առաքեր ձ ե ււ– ց.ի , ծախեռր թէ տուեր է անօթի մարդուն : Այնպէս ինչպէս բախտն ու տռիթն՚երր /որ/սմա–
քր Հ Կր կարդայ , կր մտմտայ , երբեմն ալ 1լար>– ք՝այց թողունք կատա՚կր եւ տե սն ենք թէ Վ^ե - դրեցին , նախ մեր ազգային որբանոցներուն մէք ։
ա ասոլէ : նետ իկի Ա*ի ա բան ո ւթ ի ւն ր ա յս վերքին Հետաքբ ք– (> ես/՝ո°յ . , . ի^նչ Հակադրութիւն , բողոքական
՝()՝ ա ն օթ կ* երեւէ բ եւ Հայ Ըլլալն սա ո լգելէ ս րութեն էն զատ ուրիշ ատեն ալ Հետաքբքրոլե րէ պատուելիներու րնծայած ան պայման եւ անկաշ ֊
ետք , մօտենալով , անոլԱր Հարցուցի Հ •արեւս իր Զալկին գոբծերով եւ անուն\ով, ղբաղա0ծ է. եւ կանդ պատ սպաբա՚Լնե ր ո ւն ՚ ^ է ք » ի Ժ՜րնել , մեր
պատաս
րնդունեց եւ վայրկեան մր ւէաբանեցալ Հպաբաացա*ծ ...: պատուական Հայրերու քիթին տակ, մէկ օր ան–
խանել Հ Պէտք է ետ երթալ 1915 թուականր , ՛Լ՝՝բբ գին :
Տա յ տնեցի թէ՝ կր ճանչն ամ գինք : ք^ան՚կա լ թ ի ի Ա՛ խիթա-բեան՝ Ա . Գրիգո բ Լուսաւորի ք 1915 Օգոստոսին ո ՚1. ահ էր Վարուժանի եր\ր.որգ
« /» Հարկէ կր ճանչն աս , բայց Հէիվո գիք^՚^իր վարժարանի տեսուչ , տագանդալՀոբ բանաստեղծ զալակբ , Հայկակ , ճիշդ այն օբբ երբ իր Հայրը
մ օտ՚ենալ ինծիե 1 քսա՛ւ քիչ մ ր գա ռե տ ց ած եւ Վաբոլժանբ , Ապրիլ 24/՛ երեկո յ ին կր ձերբակալ– կբ խողխողէին անգին. : Մ ա յ ր ՚ բ ատեն՛ մբ վերֆ տա–
յայտնեց ինքնութիւնր– Հ \ո.ւէր;\ իբ տան մէք եւ կր տարուէր Զանղրրր* & ուա Հրե,բ՛ էր իր զաւակը Բ՚էբզեանին որ մկրտէ իբ Հօր
Ո ղքագոլր՚ո ւե ցանք Հա բա զա տներ ու ա րց ուն - բնական պիտի երեւէր շա՛տ ե րո ւ ո ր այս տեսակ գաւանած եկեղեցւոյ աւազանին մէ^։ 1^՝էրգեան,
պարագայի մբ դպրոցին ՛ել Համայնքին բարձրա ըսած էբ թէ ժամանակները գէշ էին, մ՚եբժած եւ
քով, եւ Հ անգս տ աԱ. ալէ ետք, սկսանք մեր Գրո՚յցր գոI յն մա\րմին՝ր դիմում ,ր՝ է , բողոք կամ խնդրանք
րո ձ՚1. արարած որ \ուբիշ տեղ տանի եւն*Հ
Այն վե ր ք պատ մութ իւն/ներ , յուղի՛չ յիշատակ -
ներկա յացնէ կա ռա վ ար ո ւթե ան իր գպրո ցի տես
նե՛՜բ ունին բոլոր նախորդ պա՛տերազմ ի կամ աւոր— Հայրերու առա քին Հ ե տ աքրքբ ո ւթ ի ւնր իրենց
չին՛ ազատման Համար՛. Ե ք՛ բ Զաւէն պատրիարք
ներր որոնք չորս տաբի , ի գին՝ ՛հ ան ր գոՀողու - գաւակով սկսած է տարաբախտ բանաստեղծին՝
Հակառակ ամէն նուա՛ստացումի կատար՛ած՜ էր
իժիւն ՛՛ն եր ու , պ այ քար ա ծ են մեր– դա՛ր ա ւո ր թշն՚ա^. ձերբակալմա՛ն վադո րդա յն ին :
աԲԷ գիմումր, (տես իր յուշերր, էք 100/1) ^խի
մ ի ին դէմ , յանուն ցեգին փրկութեան : Եբկրո րգր՝ ան՛որ զա ւ կ ին ( իրեն ց թոոան ) ՛ո ւ–
թա ր\ա յ ն երկ այ ացոլցիչր յեց ած իբ միքազգային
ԸնդՀատել այդ պատմութիւններր երբ կր րացումովր :
զ իրքին՝ եւ յարա՚բե բո ւթեանց կրնար շատ աւելին
պատմուին, ձանձրոյթի նշաններ ցուցնել երբ Հա՛՛ւ Ե^բորգր՝ երեսուձ1– րերեք երկար տարիներ ի–
//>//., : Եւ սա կան (ն՛երգեան արք* բազմաթիւ աւլ–
կամաւոր մր իբ յոլշերք կր պատմէ, կր– նշանակէ Ր են ց խոր մ՚ոռա ցո ւմ ո վ , Հակառակ ստեվծուած
գեցիկ ծանօթներ աւնենալով Հանդերձ օաար եւ
անարգել անոր այժանա պատ ո լութ ի ւնր եւ անն՚ե՛–* առ իթնե բու եւ պատեՀ ո ւ թեանց :
թուրք շբ^աԿւ ակներ ու մէք , ոչ մ էկ ուղղակի կամ
բելի ո՝ թացք ցուցնել անոր բոլոր սրբութեանց Իսկ վերքի աննմ ան Հ եա աք քքրո *–թի լն\ր կ ՛՛ե -
Հ անդէպ : բ՚եւ ի կր Հ պա բտացն է զի բենւք •
Ուստի , Համբեր ո ւթեամբ լսեց ի , լսեցի յաճախ ծա/ւա յա\ծ է կամաւոբական բանակներու մէք ^ X
քաղցր վեր լ ի շո ւմնեք՚ո վ , Հիացումով , >ո րքան ա* կազմակերպողներէն մ է կբ եղած է «Աարպատա– Ղ՝ոնէ եղած ր բան աստեղծի պատուաբեր. եւ
ոբ՚ծանօթ էին ինհ՜ի դէպքերն ու գէմքեբր իրենց կանի Հերոսամարտին , Հազարաւոր՛ Հալ կ՛ե՛անքեր Հայ դպրոցականներու, օգտակար գ՛ործ մր ԼՀէլա0բ :
մ ան բամ ա սն ո ւթիւննեբով : փրկած է ւ ՝Բ ս անեբոբդ գարու Հայ մե ծատտղ անդ բանա ս ֊
«Աջից Վաւբդանը^ ձախից իշխածը ՛իժ բախտ պարագա՛ներու մէք, կորսնց ո լցած է տեղծին գործր ձգուած է սկսնակ վարդապետի մլւ
Գրաւենք Աղբաէ; տարածենք սարսափ իր կինն ու. ղաւակներր, Հարստութիւնք որ սովո տաղանդին ո ր Հո րս կամ Հ ինգ տ պ աւլրա կ անտ Ար
Փառ ք՛ Դաշնակցութեան » :
րականէն շատ վեր էր ; խաչներ սրբագրած ր լ լ ^ լ ր կր յիչէ եւ իրբ+թէ իր
Ե՛րբ Ժամ՛անակին այդ երգր կր լսուէր ազա– Հերոս մր ՝ բառին ամե\ ա լայն իմ աստով , բա շարադրութեան նախափոբձր կ՚րնէ • բացատրա -
տ ատ՛են ք Հայ շր քանակն ե բու մէք , անպակաս էին նաստեղծ մր– ն՛ուրբ ւ/7 ւ թրթռուն զղաց ո ւմներով , կան մր դն՛ելով թիւ 5 Հատորին սկիզթր։ Պ՝ուէելի
նաեւ թեբտՀ ա.ւ ատ՝1 եր ու ս տ ր կա մ իտներ , որոնք բար՛եգործ մր առատաձեռն հ փրկարար՝ մր, անձ է որ կր խոստովան ի թէ Վարուժան /ս ր տա զբու -
ցնւոբք կր Համարէին երդր ՛եւ ցնդած՝ երգաՀանր հ նուրաց մր եւ Համեստութեան տիպար մր միան– թիլնր չէ Վենետիկի նեղ եւ սմսեղուկ վանդակին
Ազրակր գրաւուած եւ սար սափ ր տար ածուած գ ամ ա յն ; •ուր ա\ոծուիկնեբ չեն կարող թոիչք առնել, ալք
էր– է Եր է կո ւան խո րՀբգալոր՛ եւ անծանօթ խօսա - Իբ րն տ անի քին ո ղքա կիզում էն՝ տարիներ վերք , անկէ դուրս ճախրող Մխիթտրի , Ալիչանի եւ ու֊
կիցս յ Հարիւրապետ Ա* Ն * վիբաւորուած ^ աք փորձած է տուն տեղ Րէէաէ* Րայռ ձախողած է եւ (՛Իւ մեծասլաց Հոգիներու րնկեբակցող րուսսւռաք
թելր կ ո ւո ր ահ , Ա * Բարթուզիմէոսի վանքին՝ մէք սպին գո ր կր կրէ իր– յօնքին վրայ, , սրտանւտանեկան թիթեռնիկներ^ որ սաՀմանուած էր իր բնութեան՝
բլլալո՚ւ
պ առկա ծ է բ ա՛ն զգայ Հ աՀ աւո ր տռամ մIբ կը վարագուրէ : խառնուահքով իսկապէս մեծ դէմք մբ
Ամիսներ վերք) առոդքացալ եւ անկէ ետք եր , տրտնգար , չի խծբծեր , չի Գզ^ար աՂգային գրակա՛՛ւ, ութեան մէշ՝ :
կու տաբի միասին էինք նոյն գունդին մէք : Ոչ ոք կբ մեղագրէ , վասնզի , գիտակցաբար .բնտ– Շարունակելով քն՛նել իւրաքանչիւր գործր՛
դի
Ս՝ ի շտ Համեստ , կարդապաՀ, անձնուէր, խան–* բած է ոլզին , ոբ՚ուձն տառապանքին ու զրկ սնքնե– բանաստեզծին , իր աշակերտի Հետեւողական
գա՛վառ եւ աշխատասէր էր : բուձւ սակաւաթիւ անձեր միայն կրնան տոկալ : տողսւթիլններբ կբ նշանակէ ծիծաղելի ըլլալու
1918^ աչնան բաժնուեցանք իրարմէ ։ Ան Հա՝– « Կուսակցութիւնէս » իբ պա չտամ ունքն Է, իր չափ աժան՝ ;
մ ա տ ան էն Պ աղտ ատ մ ե կն ե ց ա.ւ եւ լսեր էի թէ մե կրօնքբ։ Շարքերու մէ^ չէ, բայց անոնց Հետ է ։ «.Տեղին սիրտր» . Բանաստեղծը զաղափա -
ռած է չքաւոր ո ւթե ան մ էք : Զի սիրեր իր ազատ մամեր յլ միայն զոՀել ազ բային խիստ միութիւն պտՀած չէ այս Հատորին՛
Տարինեբու , երկար տա՛րիներու լոձութիլնէն գային գործին, « սուրբ գործին, »: Ջի սիրեր ՛ե »*Է2., դնելով Հոն խառն ուրիշ կտորներ ալ։ (Կ՛ու
լԼ^՝Րք՝> Իր հ.^ա^՝քԻ ման Համասկ1ոլթիլններր իր բա– րե լա լ , կբ խորչի ցուցամոէոլթենէ : Կբ սպասէ ո՛բ ղէ, արդարացնել ինքզինքբ դուրս ձգած կտորն ե -
ռով՝ «կենդանագիրեր պաՀելէն ձանձրացած , կր մեծ գոՀարեբոլթեան մամերբ վեր ստին գան, ո ր– բուն Համար ) :
խօսի արագ ու Հմայուա՛ծ , անգիր սորված սաղ պէսզի արիւնով պսակուի իր արգէն յտգնատան^ « Հեթանոս երգեր֊» Առաքին մասբ ան 9ատ
գլուխբ : կեանքին
մոսերգութեան մր պէս Հ ուած միւսներէն , Հեթանոս աշխարՀի
Հպարտանք կամ ինք՛ն աւր ռվո ւթի է֊ն չէ շարժա– Վարմուած է « կրակի գծին », պայքարի աՀեղ պատկերն ըլլալու .երեւոյթն ունի, սակայն անկա–
ո իթր , այլ Հ ա բ տ զա տ ի մր առք եւ իր ն երքին յո յ– ճակատամարտին ; ՚ոո՚Ր Իր յղացումի ամթոզիլթեան մէշ–. (Այս բսո–
ղերն– ու ցաւեբր բացոզ վաստակաւորի մր բն ական Կբ սիրէ մաՀբ , կբ սպասէ ճակատէն, կամ ղբ երիտասարդ վարդապետն է)։
իրաւունքն \ո լ նա խա ս ի ր ութ ի ւե ր , վստաՀ որ կուրծքէն վէրք ստացած մեռնիլ, Հայրենի Հսոլրբ Այս Հատորին մէշ1 ալ կբ՛ պակսի գաղափարա
աշխ ատ ո լա Ծ՜
սիրտս գերեզման կր շինեմ, իր «կենդանագիրեր Հոգին վրայ », « Հայրենիքին Համար »: յին խիստ միոլթիլնր , ու նիլթեբը
կա զմոգ գաղտն իք՛, երր Հոն թաղելու Համար Հ Վաթսուն երկու իբ տա րիքբ վաթսուներկու չեն (եղեր) ,ոչ գասաւորումի եւ ա՛չ ալ յղացումի
Չուզեր ճան չցուիլ , կր բաւականանա յ իմ մ ր– կռիւներու, ընգՀարումնեբռւ պատմագիրքն է: տեսակէտով Հ
տեթմութեամբ : կր խոստանամ ել մի պաՀանքէք Ժոզռվի եկուր կ՚ըսեմ Հ Տեգր չէ" Հարցնելու . ԷՀ վարդապետ , ալ ի"ն–
\որ տամ իր անունն ու մականունր : Ես այկեւս մոգովի յարմար մարդ չեմ : էԸ. ՚^՚Ժյ Քս՚լԻ օժտելու այս գի թքով դպրոցները
Երբ միասին էի– ք , ճակատին աք կողմր քու Ո ւրի չ ցաւեր ունիմ , անզարմ անելի ցաւեր, անոնց իբրեւ լաւագոյն ընթերցս/է. ութիւքն :
նէր խոշոր սպի, որ ա՛յժմ կիսալոլսնի մր պէս կր մասին կբ մտածեմ, կբ ծրագրեմ , կ՚երագեմ ու « Հացին՛ երգբ» , զոր Հայ խափիէ^ մր ձեռ -
կբ
կամարէ իր յօ1 քր , ոչ ալ ճերմակ մազեր։ Ատոր կբ սպասեմ : Երբ առիթբ ներկայանայ գԻս քէն փրկերոլ Համար Տիկին Վարուժան իբ զաւակ
Համար չէի կարծեր թէ՝ իմ ճանչցած Հերոսն է : տեսնէք առածիւ շարքերու մէ^ » : ներու սնունզէն գողցած եւ բարեկամէ մբ փոխ ա–
քւ.ր, <ձկե<՛ գանա՛դի ր րե ճեմ ա ր ան ա կան մրն՝ է , Այսքանս իբրեւ «կենգանագիր» եւ երախտա– ռած դրամս արամագրտձ է, քծ՝էրզեաննե րո լ ան՛ -
վ կա՛խեալ ու վաստակաւոր ՛ուսուցիչ մր ^ ԳՐՈԳ *^Լ\ գիտական արտայայտութիւն իմ կոզմէ մեր վաս տարբեր նայուածքին տակ, ւսքնպէս մր կ.ր ներ
միաժամանակ, աշխատակից «Հո րի զոնդին , « Աշ տակաւոր եւ «անծանօթ» յՏ> կնբոչ1, որու՛ն ներկա կայացուի ոք,, իբր թէ իրենց կոզմէ փրկանաւոր -
խատանք »//5/ , « Առաւօտ »ին եւ ուրիշ Դաշնակ յութիւնն ու մտերմութիւնն աննման գանձ մ բն է ուած բլլա ք :
ցական թե բ թե բո ւ : ինծի Համար : « Հացին երգողի Հրատարակութիւնբ կատարած
Աասնակցած է զէնքերու փոխագրութեանց ^ ԱԶԳԻՆ են Վարուժան Ա ա՛՛) ո ւց Միութեան։ անդամնւեբբ՛
Fonds A.R.A.M
