Page 226 - ARM_19-1948_02
P. 226
ք « յ» ** ք
ՀԱՒԱՏՈՑ ՀԱՆԳԱՆԱԿԷՍ սիլիա։ Ամբող^ Տտճկահայաստանի գաւառական
սլա տա–
քաղաքներուն մէշ^ այդպիսի գ է պ ք կրնա՞ր ան* ՜
, այլեւ
Հաօ՜ բԱաէ։ ԱյսսեՒսՒ տրտա յտյտութիւեներ
պատուուիեիւն են ո շ միայն *Լտ% եղիներուն
ամբոզչ^ Հայ ժ՜ողովչուրգին Համար յ
($օգուա&ագիրբ երիտասարդներուն աչք բա
Մաքռ,սԷյլ|ւ վարչւււթ,իէ(նյը կը խնդրէ հբ^ատյակել նա լք։ ւ մասին կր իօսի , Աանգխտեանի աղջկանց
հետեւ^եւէսլ պտաա-սիտԹը, ^ բ ւՌբժսւծ Է ապել
Գար ֆթն , ամրան, ամէն մՀ Համ, կաղնե լու Ագգ. Միոքւթեայն օրկտնը, հակաււակ լքտմւԹւլի օ – դպրոցի եւ յարակից նորաշէնի աղոց դպրոցի ա^՛
|րէնք|ւ|0( տ.րամադըոքւթ–եա,լ1ց.—
րէն տակ ա պայման , Ժխոր մր կար, աղջկայ , շակերտներու մասին կր խօսի; Երեւակայեցէք որ
աղու, խ՚ոնչՆսծ ձ՜երի, Հալած պա ո լու, ոմանք նորաշէԳ ր ծխական ղոլրոց էր ել վեց կարգ ունէր
ճղօր կախած ծառէն՝ կ՚օրօրուէիէ՛ զրւաբթօՀ֊էն , «. միայն, ուրեմն ամենամեՆբ 13 տարեկան կ՝րԱա\Ր՛
երգ կ՛երգեին առատօրէն , աւելի շատ թռչուն* եւ կ անցՂ է ր կեդրո՛նական վարժարան : Ի՞նչ գէ
ներէն : Ցաւօք սրտի կարդացինք Հ(իողովուբգ»ի ապ շութիւն կրնաք սպասել այդ 13 տարեկան մ իա -
Ս՝՚ւ2.էՂ՚ե^՚Րճ ԼաԷ^ ՂԸ. կարէն, կամ՝ կերակուր րիլ 15 23 թուաՀամարնեբի մէջ Ռ* Յովնանեանի մ՛իտ պատանիներէն , 908 910 թուականներուն՝:
Կրնաք Հասկնալ
կր պ աա բաս ա են նգի ըսնիք ունին յօ դո ւած ա\շարքը ։ Արտառոց ցնդաբանս ւթ իւններ , ստոր մարդ է : թէ մեր Պ • Յովնան՚եանր ինք
Գով շուքին մէջ կազնեծառին *-* : Պատանիներն 35 40 տարի առաջուան պատմութիւն ներ զորս
ար եւՀ արա՛ծ , գաշա ու արտի Լունչը ըմպած , Հա՛ իբրեւ յիշողութ իւններ գրի աււած եւ Հրատարա Կ՚րսէ թէ Օսմ. սաՀմանաղրութիւնէԱ վերլ՝ Պոլ–
ւաքուեր են կա՛ղնիին տակ, *ԼԷգ Կ)Ա ի աղան , մերթ կս ւթեան յ անձն ած է , ինքզինքը ց ուցադը ելու սէն կամ Երեւանի ճեմարանէն շրջանաւարտ մր »՛
ալ գնդակէ Թէ ձանձրացան այս խտդերէն , գետ Համար։ Արդէն ընթերցողը պիտի տեսնէ սնափառ տաւորական դտսակար՚գր սխալ րրահ՝ է ազատու
կր նե տուին ամէնքն մէկէն՝, ֆոլր կր ծեծեն, ա– ինքնագովութիւններ, ամէն գործի մէջ, «&« ըրի, թեան յորդոր կարդալով ժողովուրդին : քցեղճր
չէն, ձաիյէն, չուրն կը փախի ափունքներէն , լոո\~ ես էի , մենք Էթք1» Հ կր մոռնա ք որ սաՀմանտդրոլթիւնր ա՛զատութիւն
ոլորները ՀըռՀըռալէն՝ փախուստ կուտան գետին Երկու խօսքով ըսենք որ կարգ մը խնդիբնե » ալ րերաւ, իսկ Յովնանեան՛ աղային Համար ւսա
մէչէն , բու շուրջ իր ըրած ակնարկները ժ՜ողովրդի Ր"է տոնք Հաճելի չէին։ Օր թակ, մինչ այդ Վանի մէք
ըսաւնեբէն , Հիւսուած պատմոլթիւններ են , ղորս ներկայացում տրուած ատեն (Արցունքի հովիտ.,
Կոլգան յեաոյ ծերերը մեր , դանդաղաքայլ մատի փաթթոց բրած եւ իբրեւ փաստ մէջտեգ Հին Ասսաւսւծ1նհ|թ եւն՛) աղջկան դերը երիտա
զերթ ի շիւ անն եր , կաղնի ին տակ տեղ կր բյմւեն , բերած է Հակա՛ռակորդի մբ ա1լնոցով% սարդներ կր կատարէին , ի՛սկ անկէ վերշ՝ ղպրոցա–
տամ արարել։ լուռ կր շարեն , ու սալ—քարին վ(՚ ա I Խեղ ճ մ արդը իր Հա կառա կո բդ կուսակ ցու թեան ւարտ աղջիկներ իրենց արժանապատուութեան
Հակած ՛էլ" ւխն՛ ի ր են ո ա լեւ որ ած , մերթ կը քշեն րնգՀ ան ուր գործունեութիւնը եւ ար գ ի ւնքը չ է ա– դէմ նկատելով , սկսան ե՚րեւտլ րեմերոլ վրայ :
քարեր սա ա ^ , մերթ կը ա ան ի՛ւ. աՀեակ ու ա^ , ու ռած , այլ կա լսուած՝ ցորենի գէզի մէջ յարդի շիւ Յօդուածագիրը Գալոյ ի դաւաճանութեան
կը իւոկան, ամբողջ մամեր, երբեմն ալ ող^ ցե ղեր կը փնտռէ : առթիւ յերիւրուած պատմ՛ութիւններր \նորէն մէշ^
րեկ ներ , թէ ո 0ր քարր պ է տ ք է Քւ\սլ ^ աէս կ ո ղմ \,ախ բսենք որ 1հ • Տ՚ովնանեանը Վանի բուբ– տեղ րերած է 1 Միանգամ րնգ միշտ րսենք որ բա
կամ ա^, կամ քիչ մր վեր , արժէք չունին օրն ու ժուա դասակ ար գի ն սլա տ կան։ ո զ մ է կն է ե ղա\ծ ՝ ցարձակապէս խեղաթիւրուած րս ի րսաւյն՚եր են :
ժամ եր , րաւ է մ իայն բերկրի պաՀ մը մ արմ ինը Դաշնակցութեան որեւէ գործ ո ւն է ո ւթ իւն ա,քԳ Տ ետո յ նոբէն\ մ րոտելով Ղ*ա շնա կց ո ւթեան
ծեր . . . : դասակարգի մ արդուն գործին չէ,ր Գա\Ր եւ խորթ գործուն էութիւնբ , պատմելով այսինչ Հտէրո -
Կ ուղ այ Հարս մր կուժը .ուսին , արեւու ներկն 1լ երեւար : Ւնք միշտ առեւտական է եղած, Ֆ՚ը՜՝ բ՝2>ը կամ ս պան ո լ թ ի ւն ը , կը Հ ասն–ի մ ինչեւ. 1 91 նի
կը
քսած թուշին, Հագուստներու եւ մէջ քօղին բանսա՚յի մէջ ալ, եւ ոչ թէ մտաւորական, ինչպէս Հեբոսամարտը :
գետին
ՓաձՀԼփւՀԼհ ոլխան պսակին , կուժն կր լեցնէ կը 1լ ուռեցնէ թերթին թգթակք1ռ Ր՝։ Զ ա փ ազանց Հ ա—
պա
կուրէն , եւ աչքր իր՝ ս I ՛ ( ՚ ո , ք ԲոյԷ^՝՛* * * աուն կ ա /լա կ է եղած բոլշեւիկեան Հասարակարգին. եւ « Եո ըրի , մենք ըրինք » : Բ՛երան ր կըղ–
դառնայ գինովդ կեանքէն , ինչպէս ժամւորն՝ ներեցէք րսելու որ մի շտ ՀայՀո լա\ծ է անոնց մե՝֊՝ պուեբ 5՜ յ չի կրնար խօսիլ եւ յիչել այնքան Հըս–
տարագէն X ծեբուն , մինչեւ 1947 , ^>/*/* յանկարծ բեմի վ ալ. լո կ այ */• ա-Հ՜ ա կցակ ան խո ւմ բե րու եւ ոին ո ւո րներո ւ
Պառաւ կիներ՝ իլ կը դարձնենք, կը մանեն ւլ ոյրր փոխուելով , կր դառնայ պաշտպան խորՀր\՚~ եւ այգ Հ եբոսնեբու մ զած կռիւնե րը , ՛ի աշնա կցա
թռլ, Աաթիկ մաման րոլրգ կը գզէ, Ա* ար ի ամ դային կարգուսարքի : կան ղեկավարներու կատարած գործերըէ ք*շխանի9
Քո՚ւրիկ փէպ կր պատմէ , մինչ կաղնեծաոն անոնս ՝քՀանի մը լուսաբան ո ւթի ւնն եր .֊— Ա ենք եր Վռա՚մեանի , Ար՚ամի լ ա լ ~ գործո ւնէ ո ւթի ւնը ,
աչքին մէջ կը նետէ կեանքի աշնան տխուր փոշին։ բեք կուսակցականէ տեսակէտով լ\ենք մօտենար ԸնգՀակառակն էլ ա շխա տ ի սեւցն ել զանոնք • Լ քհող
կաղնե –ծա ուր մեր անցեալին իրրել ոգին՝, կը Հարցին» մեզի Հա՛մար Վասպուրաականի մէջ երեք ինք Հոգւով մարմնով սեւանա յ) : հեղա՛փոխա
պողպատէ րեբգբ կամքին .. ; կուսակցութեանց կատարած գործերը (արգելի են կաններ որոնք իրենց երիտասարդական՛ ամենալաւ
Անոր կուտայ դուռ պղնձի, ո՛ր դարերով եւ պաշտելի , որովՀետեւ եթէ չըԱոյր այդ կու շ ր ջան\Էն սկս ա\ծ ի րենք ղիբ ենք նուի րած է ին աղ՜
կան գո մ։, մնա յ , Հա յոց երկրին մինչեւ տեսնա յ՝ սակցութեանց տասնեակ տարիներու գոբծո ւ՝նէ,ո ւ~ դային\ յեղափոխական գո ր֊ծե բու , ո բոն ց Հո դեկան
՚ւղթւ ՚յկը բաղմա՛գար ե սյ : ԱՀա ին չո0լ կւ թիւն։ր , 191 *եին Վասպոլրական ցինեբբ առաջին Հանգիստը Հայ ^ոզովրդի փրկութիւն եւ աղա–
անվրկանգ , ձեռքե ր նուս մ էջ բարութեան կանթ ,
ղոՀեբր պիտի րլլալին Հայաջինջ սարսափներուն՝ X աո ւթի մեն է եղա ծ , տար ին ե րո ւ գաղտն ի յեղափո
Հողը կբ Հերկենք, արտերն ու Հանդ՝ Աաս իմն բ ֊ ք՝ ա յց .ռ րով Հետեւ Տ ո վն ան ե ան ՛դաշնակցութեան խական գո րծ ո ւն է ո ւթեան ընթացքին՝ իրենց ընկե**
րած մեր յոյսին սանդ X գործո ւնէոլթիլնր ել Վանի Հե րո սամար տր իրար է րը իրենց զէնքն է եղած : Վերջ ի վերջոյ առաջին
խառ՛է Աք ծ , մեն ք ալ ա յ գ մ ասին պիտի խօսինք , երկուքր ղոՀ ո ւե ցան գեռ Վասպոլրականի ազա
Տէրընտեսին– խարոյկնեբը անոր ոտքին տակ մ անաւ անգ ո ր Վանի ժողովրդի պատւո յն գէմ է տութիւնը չտեսած X Բարեբախտաբար Հայ ժոզո —
կբ վառին , աղօթքին բո յ րն՝, լո յո ր մ ոմ ին անով։՝ շարժ ահ : վու ր գ ին մէջ ինքզինքը ծա խո լ Հ ան ա ծ(հ ո ւբէնՏ ով–
կ՚ըլլան գօտի մէջքի՛– ,խունկին> ծուխըօրՀնոլթեան Ըստ Տ՚ո էին՛ան՛եան ի , որպէս թէ Դաշնակցական ն ան ե աններ քի չ կան Հ
պէս՝ կ՚ելլէ գագաթ կաղնիին վէս ՚* զ ին ո ւո րն եր ԷՆ կամ գործիչն եր էն եր բեմն անՀ ա ճ ո ք Մեր ողորմելին չէ կրցեր յիշել նաեւ Վաեե -
Հարսն ու փեսան՝ րոտ գիւղական տարա պա բաներ մը կբ լսուէ ին %$՝օգո լածագիր ը կր մ ոռնա ք ցիներուն՝ պաշտելի Պ՝ուլկա՝րացի Գրիգորր ռմ
տում սովոբո լթեա՝֊– , պիտի ցատկեն խար ո յկր որ իր գրած ան վ այե լ ց նգ ա բան ո ւթի ւնն երբ ամ - բաձիգ Գրիգոր որ պայթեցուց Համ ուտ աղայի
սուրբ տէրընտեսին եւ ստանան մաղթանքները րողջ ժողովուրդի մր ւսաաա ին կբ դպչին : Ո**վ ը— գբշլան , կռիւն սկսելու երրորդ օրր, գետնի տա
ողջոյն՝ գի՚֊զի * * • 1 ա ձ Դ ս բբաղան ու քաղցբ օր սաւ թէ Վանի մէջ այն աստիճանի լրբութիւն՛ ե» կէն յառաջանալով, ռումբեր տեղաւորելով : ՏԼօ–
Հ արսն ատ էյ. եր պիաի բաժնես պտուղներ Լ\ոը * զած է որ Ա • Դրիգոբ Վանքի որբանոցի փակուե– րանոցր կրակ առնելով մոխիր դարձաւ, եւ մեր
՚ՋբօբՀնէքին՝ մեր սուրբ ժամէն, խաչ—խաչ֊ քէն վերջ , .ո ր բուՀ իներր քա զաքի փ ո ղո ցն երրին կած Յովնանեանր անամօթաբար կՀրսէ՝ մենք րրինք :
վառով ամէնք մէկէն , տէրտէր , գպիբ ու դպրա են իբրեւ ան բա ր ո յականներ : Անամ օթ մարգ , իսկ Կայծակ Առաքելը իսկապէս որ կայծակ
պետ , աղօթւորներ ալ անոնց Հետ , գուբս կր խու–՝ միթէ Վս/ւր 1907 1910^5՛ Փարիզ էր կամ Մար - էր , ինչպէս եւ Եկաբեան , Թէրլէմէզեաւն՛ եւ ամ -
ժեն\ Ժամ ուն գունէն , արբած կրօնքի բարկ գինիէն ,
կը մօտենան կազնեծառին , որ իաչն գետին ջուրը
նետեն . . . :
\ք ա՛ռը Հագեր ձիւնէ շապիկ , գետր կծկեր , ել կամ աառւու, գիւղացի չե՞ն, ամէնքս այսօր, որ գիմ անա յ թէ Հ ին ^ թէ նոր՝ փորձ ան քներ ո ւն
պաղեր նոյՀ իսկ Հողն ու երկինք• * • : Մարդոց ելնքաՀայրի ճոխ սեղանէն՛ պիտի ուտենք : Հազարաւոր ••• ;
թափօրն չհչու կբ Հոսի , կր խրռնոլի ու կը բար Թէ ԿՆՈՒՆ՚Բ կայ , ժամէն դարձին՝ կնքուած Գիւղ ու ծառը դարէ ի դար՝ խ՛ոչ ու խութէ
տղան ձառին տակէն պիտի տանին, քօվն. միռո–
դուի , ինչպ է ս ջ ո լ բբ յո ր գ անձր եւ ի ՝ յատակը անցան դժուար , սիրակցորդ, մտերմաբար՝ իբրեւ
առաշ^,
լայն աւազանի, վառուող մոմեր մերթ կը մարին , նոտ՝ քաշած այտին, տղան պիտի տունէն երկու քոյր ու եղբայր ;
ետեւ
մերթ ալ յանկարծ կ՚ոգեւորուին , քաՀս/Լայի րըռ– իր լ՛ ար ե ւ Լ տայ կազնեծառին .• : Ւէ ու տրտում, սըգաւոբ էր՛
նա>ծ խաչին սուր կը նային : Թէ ՀԱՐԱՆԻԴ կայ, Հարսն ու փեսան՝ Ան՛որ Համար՝ գիւղն կ՚արտասուէր՛ Ւէ
հյ ա չ ր թռաւ , տես , աՀա տես , արգէն թռած ձգած գետն բաղմ ո ւթ ե ան , կազնեծառին պիտի գիւղն գժբախտ , վէրքեր ունէր՝ ծառն ա\նոր Հետ
ար ։ո ո յտին պէս , վեբ կբ թռիէ կբ գա ր ձգարձի , երթան այցելութեան , քան զի այդ ծառ՝ պատ ի– կը տառապէր *•» •
ապա կ ՚ ի յ ն ա յ գիրկը գետի . . . : անմ իջա» չու նին
ունի աւս/ե դա կան , աւելի շատ՝ ինչ որ Ե ր՚ջանկո ւթեան մ էջ բախտակից , տրտմ ու -
Գիւզի տրղաք ջուր կբ նետուիւ՝
սեմն ու տունը Հօ րենական ••• ; թեան մէջ ալ մ ասն ակից ՝ իրարու Հ ետ , իրարու
պէս, Հետքէն խաչի,; Ջուրն կր ծվւայ\, ջուրը կ՛ե Հարսնեւորն եր պար կը դառնան , մ էջ Հաղորդակից , վայելեցին ժամ տնակի ժպիտն՛
ռա յ–, կարօ ես կաթսա յ որ բռներ են կրակի վր– Մինչ կ՚աղմկեն Հդաուլն - զուռնան՝^ ու կից ...:
բայ : կը Հոսի, տակաւ կ՚աճի, կեանքր ինչպէս խենչ Երբ որ Թուրքը գիւղը քանդեց ,
Մէյ մրն ալ տես՛՛ես մարգ մր կ՚ելլէ լ\ՈԼրէն թոլկ մաքի՝ ուրլա/1՚խրյուոթւ ետն բւ ,րձր արէն Մեծն ու պզտիկ, ամբողջ ջարդեց , կազնեծա*–
կ.ր նետուի
մ էջէն . • • X Ու կ ր խ* գա յ ջրամ ո յն խաչն մ արդուն վար Կբ վարարի : ՛Ր ռը ապրել չուզեց, ինքն՝ ալ անցաւ եղեռնէն մեծ*՛
արսնեւոբներն
ձե/ւքին : Հոսկէ Հոնկէ կը պոռչըտան, եւ կը ծա՜ պարն Հարսնիքի , Հ ԱՀեղ թափէն փոթորիկին մեր աքսորի
փեն , եւ կբ ճչան X * մէշ\ոեղ ճամբի՝ գովք կր թափեն եւ մեղեդի , էխ ուր լ րին ինկւ
1 Ապրիս, խաչիկ, երանի քեղ, այսօր խաչին վախտն ոսկու եւ մարդտրտի ••• : յանկա՛րծ աապւ
կնքաՀայր ես : Կուգան աՀա Հատրսնեւոբներ , Հագեր իրենց *ին X
Տ"ւն–իդ բարիք՝ լեռն եբու պէս , իւղդ ու կա– բորբ Հագուստներ , թիթեռնիկ են կարծես գաբ– Գիւղն ծա որ , քո յր ու եղբայր Գլ*ՐաՐ
թրգճ գետերն ինչպէս : ձեր։ Ու պարելով կ՛ան ցնին՝ տակէն կազնեծառին, չմ ոռցան, մ աՀուան մ էջ ալ , գիրկ ընդ գրկէ 1 մը–
Վոյրձքրգ կատար, Խաչիկ ագրար, եթէ որ զոյգն օրՀնէ, որ Հաշտ ապրին, ու միասի՛ն՛, տերմ ա րա ր ՝ բնդունեցին մ աՀո լ ան տապար :
ավէես մ ոխ ի ի կամ քար՝ ափա\ծգ րէլո՛ յ ոսկեղէն ու նոյն բարձին վրայ ապրին՝ աղաւնիներն Ի՜՚՚չ՜՝ Անոնք Հիմա ՚ ինձ Հաւատա աշէւաբՀին
ծառ • . • : պէս կ՚ապրին աւան դո լ թեան մէջ կրօնքին . . . : մէջ անգե՚յական՝ երգը կ՛երգեն՝ ղուաբթաձայն ,
Տետոյ՝ ամբոխն կը գալարուի , յորձանք կու Թէ ՄԵՌԵԼ կայ , դագաղն անոր , մաՀէն իրենց կեանքի ա ն մա Հու թե ան
տայ, ու կը շարժի, եւ կբ Հոսի, եւ կը Հոսի գէպի սեւցած ո լ սըգաւոբ վերջին Հեղ մբ պիտի Բայց այս եբգբ Հբաշափառ ,
աուճը կնքաՀայր ի ... ։ տեսնէ, ծա որ գիւղին , ա՛՛ ո ր պիտի տայ Հրաժեշտ, Լըոել երբեք չեն կարենար ,
Տէրտէրն , դպիրն ու տիրացուն^ , մնաս բարովն ըսէ անոր, թէ երթալն կայ՝ ԳաԼԱ Անոնք՝ որոնք չունին իսպառ մեծ Հաւատքին որ*՛
1էմէնք% ամէնը , դիւղբ ողջոյն , ւ \ կ ա յ , ամէն ոք այս պէտք է գիտնայ ։ բազան ծառx Ու վասնզի՝ Հողինեբուն անոնց տ խ–
՛ւր՝ յն կա խո ւթեան
Ջըկայ խրտիր կնկայ մարդու, մեծի, պղտկի, Ու կաղնեծառն՝ գիւղն Համօրէն X անծանօթ է Հայաստանի
սուրբ
Կ՚օրՀնէ, կ՚ՕտրՀնէ անվերջօրէն , ղաղափար
( * ) ճըղօր , կաէօրդոց ։ ՕրՀն ո ւթենէն՝ կր կարծրանա յ կամքը անոր , Ս0Ա- ՎԱՆԻ
Fonds A.R.A.M
ՀԱՒԱՏՈՑ ՀԱՆԳԱՆԱԿԷՍ սիլիա։ Ամբող^ Տտճկահայաստանի գաւառական
սլա տա–
քաղաքներուն մէշ^ այդպիսի գ է պ ք կրնա՞ր ան* ՜
, այլեւ
Հաօ՜ բԱաէ։ ԱյսսեՒսՒ տրտա յտյտութիւեներ
պատուուիեիւն են ո շ միայն *Լտ% եղիներուն
ամբոզչ^ Հայ ժ՜ողովչուրգին Համար յ
($օգուա&ագիրբ երիտասարդներուն աչք բա
Մաքռ,սԷյլ|ւ վարչւււթ,իէ(նյը կը խնդրէ հբ^ատյակել նա լք։ ւ մասին կր իօսի , Աանգխտեանի աղջկանց
հետեւ^եւէսլ պտաա-սիտԹը, ^ բ ւՌբժսւծ Է ապել
Գար ֆթն , ամրան, ամէն մՀ Համ, կաղնե լու Ագգ. Միոքւթեայն օրկտնը, հակաււակ լքտմւԹւլի օ – դպրոցի եւ յարակից նորաշէնի աղոց դպրոցի ա^՛
|րէնք|ւ|0( տ.րամադըոքւթ–եա,լ1ց.—
րէն տակ ա պայման , Ժխոր մր կար, աղջկայ , շակերտներու մասին կր խօսի; Երեւակայեցէք որ
աղու, խ՚ոնչՆսծ ձ՜երի, Հալած պա ո լու, ոմանք նորաշէԳ ր ծխական ղոլրոց էր ել վեց կարգ ունէր
ճղօր կախած ծառէն՝ կ՚օրօրուէիէ՛ զրւաբթօՀ֊էն , «. միայն, ուրեմն ամենամեՆբ 13 տարեկան կ՝րԱա\Ր՛
երգ կ՛երգեին առատօրէն , աւելի շատ թռչուն* եւ կ անցՂ է ր կեդրո՛նական վարժարան : Ի՞նչ գէ
ներէն : Ցաւօք սրտի կարդացինք Հ(իողովուբգ»ի ապ շութիւն կրնաք սպասել այդ 13 տարեկան մ իա -
Ս՝՚ւ2.էՂ՚ե^՚Րճ ԼաԷ^ ՂԸ. կարէն, կամ՝ կերակուր րիլ 15 23 թուաՀամարնեբի մէջ Ռ* Յովնանեանի մ՛իտ պատանիներէն , 908 910 թուականներուն՝:
Կրնաք Հասկնալ
կր պ աա բաս ա են նգի ըսնիք ունին յօ դո ւած ա\շարքը ։ Արտառոց ցնդաբանս ւթ իւններ , ստոր մարդ է : թէ մեր Պ • Յովնան՚եանր ինք
Գով շուքին մէջ կազնեծառին *-* : Պատանիներն 35 40 տարի առաջուան պատմութիւն ներ զորս
ար եւՀ արա՛ծ , գաշա ու արտի Լունչը ըմպած , Հա՛ իբրեւ յիշողութ իւններ գրի աււած եւ Հրատարա Կ՚րսէ թէ Օսմ. սաՀմանաղրութիւնէԱ վերլ՝ Պոլ–
ւաքուեր են կա՛ղնիին տակ, *ԼԷգ Կ)Ա ի աղան , մերթ կս ւթեան յ անձն ած է , ինքզինքը ց ուցադը ելու սէն կամ Երեւանի ճեմարանէն շրջանաւարտ մր »՛
ալ գնդակէ Թէ ձանձրացան այս խտդերէն , գետ Համար։ Արդէն ընթերցողը պիտի տեսնէ սնափառ տաւորական դտսակար՚գր սխալ րրահ՝ է ազատու
կր նե տուին ամէնքն մէկէն՝, ֆոլր կր ծեծեն, ա– ինքնագովութիւններ, ամէն գործի մէջ, «&« ըրի, թեան յորդոր կարդալով ժողովուրդին : քցեղճր
չէն, ձաիյէն, չուրն կը փախի ափունքներէն , լոո\~ ես էի , մենք Էթք1» Հ կր մոռնա ք որ սաՀմանտդրոլթիւնր ա՛զատութիւն
ոլորները ՀըռՀըռալէն՝ փախուստ կուտան գետին Երկու խօսքով ըսենք որ կարգ մը խնդիբնե » ալ րերաւ, իսկ Յովնանեան՛ աղային Համար ւսա
մէչէն , բու շուրջ իր ըրած ակնարկները ժ՜ողովրդի Ր"է տոնք Հաճելի չէին։ Օր թակ, մինչ այդ Վանի մէք
ըսաւնեբէն , Հիւսուած պատմոլթիւններ են , ղորս ներկայացում տրուած ատեն (Արցունքի հովիտ.,
Կոլգան յեաոյ ծերերը մեր , դանդաղաքայլ մատի փաթթոց բրած եւ իբրեւ փաստ մէջտեգ Հին Ասսաւսւծ1նհ|թ եւն՛) աղջկան դերը երիտա
զերթ ի շիւ անն եր , կաղնի ին տակ տեղ կր բյմւեն , բերած է Հակա՛ռակորդի մբ ա1լնոցով% սարդներ կր կատարէին , ի՛սկ անկէ վերշ՝ ղպրոցա–
տամ արարել։ լուռ կր շարեն , ու սալ—քարին վ(՚ ա I Խեղ ճ մ արդը իր Հա կառա կո բդ կուսակ ցու թեան ւարտ աղջիկներ իրենց արժանապատուութեան
Հակած ՛էլ" ւխն՛ ի ր են ո ա լեւ որ ած , մերթ կը քշեն րնգՀ ան ուր գործունեութիւնը եւ ար գ ի ւնքը չ է ա– դէմ նկատելով , սկսան ե՚րեւտլ րեմերոլ վրայ :
քարեր սա ա ^ , մերթ կը ա ան ի՛ւ. աՀեակ ու ա^ , ու ռած , այլ կա լսուած՝ ցորենի գէզի մէջ յարդի շիւ Յօդուածագիրը Գալոյ ի դաւաճանութեան
կը իւոկան, ամբողջ մամեր, երբեմն ալ ող^ ցե ղեր կը փնտռէ : առթիւ յերիւրուած պատմ՛ութիւններր \նորէն մէշ^
րեկ ներ , թէ ո 0ր քարր պ է տ ք է Քւ\սլ ^ աէս կ ո ղմ \,ախ բսենք որ 1հ • Տ՚ովնանեանը Վանի բուբ– տեղ րերած է 1 Միանգամ րնգ միշտ րսենք որ բա
կամ ա^, կամ քիչ մր վեր , արժէք չունին օրն ու ժուա դասակ ար գի ն սլա տ կան։ ո զ մ է կն է ե ղա\ծ ՝ ցարձակապէս խեղաթիւրուած րս ի րսաւյն՚եր են :
ժամ եր , րաւ է մ իայն բերկրի պաՀ մը մ արմ ինը Դաշնակցութեան որեւէ գործ ո ւն է ո ւթ իւն ա,քԳ Տ ետո յ նոբէն\ մ րոտելով Ղ*ա շնա կց ո ւթեան
ծեր . . . : դասակարգի մ արդուն գործին չէ,ր Գա\Ր եւ խորթ գործուն էութիւնբ , պատմելով այսինչ Հտէրո -
Կ ուղ այ Հարս մր կուժը .ուսին , արեւու ներկն 1լ երեւար : Ւնք միշտ առեւտական է եղած, Ֆ՚ը՜՝ բ՝2>ը կամ ս պան ո լ թ ի ւն ը , կը Հ ասն–ի մ ինչեւ. 1 91 նի
կը
քսած թուշին, Հագուստներու եւ մէջ քօղին բանսա՚յի մէջ ալ, եւ ոչ թէ մտաւորական, ինչպէս Հեբոսամարտը :
գետին
ՓաձՀԼփւՀԼհ ոլխան պսակին , կուժն կր լեցնէ կը 1լ ուռեցնէ թերթին թգթակք1ռ Ր՝։ Զ ա փ ազանց Հ ա—
պա
կուրէն , եւ աչքր իր՝ ս I ՛ ( ՚ ո , ք ԲոյԷ^՝՛* * * աուն կ ա /լա կ է եղած բոլշեւիկեան Հասարակարգին. եւ « Եո ըրի , մենք ըրինք » : Բ՛երան ր կըղ–
դառնայ գինովդ կեանքէն , ինչպէս ժամւորն՝ ներեցէք րսելու որ մի շտ ՀայՀո լա\ծ է անոնց մե՝֊՝ պուեբ 5՜ յ չի կրնար խօսիլ եւ յիչել այնքան Հըս–
տարագէն X ծեբուն , մինչեւ 1947 , ^>/*/* յանկարծ բեմի վ ալ. լո կ այ */• ա-Հ՜ ա կցակ ան խո ւմ բե րու եւ ոին ո ւո րներո ւ
Պառաւ կիներ՝ իլ կը դարձնենք, կը մանեն ւլ ոյրր փոխուելով , կր դառնայ պաշտպան խորՀր\՚~ եւ այգ Հ եբոսնեբու մ զած կռիւնե րը , ՛ի աշնա կցա
թռլ, Աաթիկ մաման րոլրգ կը գզէ, Ա* ար ի ամ դային կարգուսարքի : կան ղեկավարներու կատարած գործերըէ ք*շխանի9
Քո՚ւրիկ փէպ կր պատմէ , մինչ կաղնեծաոն անոնս ՝քՀանի մը լուսաբան ո ւթի ւնն եր .֊— Ա ենք եր Վռա՚մեանի , Ար՚ամի լ ա լ ~ գործո ւնէ ո ւթի ւնը ,
աչքին մէջ կը նետէ կեանքի աշնան տխուր փոշին։ բեք կուսակցականէ տեսակէտով լ\ենք մօտենար ԸնգՀակառակն էլ ա շխա տ ի սեւցն ել զանոնք • Լ քհող
կաղնե –ծա ուր մեր անցեալին իրրել ոգին՝, կը Հարցին» մեզի Հա՛մար Վասպուրաականի մէջ երեք ինք Հոգւով մարմնով սեւանա յ) : հեղա՛փոխա
պողպատէ րեբգբ կամքին .. ; կուսակցութեանց կատարած գործերը (արգելի են կաններ որոնք իրենց երիտասարդական՛ ամենալաւ
Անոր կուտայ դուռ պղնձի, ո՛ր դարերով եւ պաշտելի , որովՀետեւ եթէ չըԱոյր այդ կու շ ր ջան\Էն սկս ա\ծ ի րենք ղիբ ենք նուի րած է ին աղ՜
կան գո մ։, մնա յ , Հա յոց երկրին մինչեւ տեսնա յ՝ սակցութեանց տասնեակ տարիներու գոբծո ւ՝նէ,ո ւ~ դային\ յեղափոխական գո ր֊ծե բու , ո բոն ց Հո դեկան
՚ւղթւ ՚յկը բաղմա՛գար ե սյ : ԱՀա ին չո0լ կւ թիւն։ր , 191 *եին Վասպոլրական ցինեբբ առաջին Հանգիստը Հայ ^ոզովրդի փրկութիւն եւ աղա–
անվրկանգ , ձեռքե ր նուս մ էջ բարութեան կանթ ,
ղոՀեբր պիտի րլլալին Հայաջինջ սարսափներուն՝ X աո ւթի մեն է եղա ծ , տար ին ե րո ւ գաղտն ի յեղափո
Հողը կբ Հերկենք, արտերն ու Հանդ՝ Աաս իմն բ ֊ ք՝ ա յց .ռ րով Հետեւ Տ ո վն ան ե ան ՛դաշնակցութեան խական գո րծ ո ւն է ո ւթեան ընթացքին՝ իրենց ընկե**
րած մեր յոյսին սանդ X գործո ւնէոլթիլնր ել Վանի Հե րո սամար տր իրար է րը իրենց զէնքն է եղած : Վերջ ի վերջոյ առաջին
խառ՛է Աք ծ , մեն ք ալ ա յ գ մ ասին պիտի խօսինք , երկուքր ղոՀ ո ւե ցան գեռ Վասպոլրականի ազա
Տէրընտեսին– խարոյկնեբը անոր ոտքին տակ մ անաւ անգ ո ր Վանի ժողովրդի պատւո յն գէմ է տութիւնը չտեսած X Բարեբախտաբար Հայ ժոզո —
կբ վառին , աղօթքին բո յ րն՝, լո յո ր մ ոմ ին անով։՝ շարժ ահ : վու ր գ ին մէջ ինքզինքը ծա խո լ Հ ան ա ծ(հ ո ւբէնՏ ով–
կ՚ըլլան գօտի մէջքի՛– ,խունկին> ծուխըօրՀնոլթեան Ըստ Տ՚ո էին՛ան՛եան ի , որպէս թէ Դաշնակցական ն ան ե աններ քի չ կան Հ
պէս՝ կ՚ելլէ գագաթ կաղնիին վէս ՚* զ ին ո ւո րն եր ԷՆ կամ գործիչն եր էն եր բեմն անՀ ա ճ ո ք Մեր ողորմելին չէ կրցեր յիշել նաեւ Վաեե -
Հարսն ու փեսան՝ րոտ գիւղական տարա պա բաներ մը կբ լսուէ ին %$՝օգո լածագիր ը կր մ ոռնա ք ցիներուն՝ պաշտելի Պ՝ուլկա՝րացի Գրիգորր ռմ
տում սովոբո լթեա՝֊– , պիտի ցատկեն խար ո յկր որ իր գրած ան վ այե լ ց նգ ա բան ո ւթի ւնն երբ ամ - բաձիգ Գրիգոր որ պայթեցուց Համ ուտ աղայի
սուրբ տէրընտեսին եւ ստանան մաղթանքները րողջ ժողովուրդի մր ւսաաա ին կբ դպչին : Ո**վ ը— գբշլան , կռիւն սկսելու երրորդ օրր, գետնի տա
ողջոյն՝ գի՚֊զի * * • 1 ա ձ Դ ս բբաղան ու քաղցբ օր սաւ թէ Վանի մէջ այն աստիճանի լրբութիւն՛ ե» կէն յառաջանալով, ռումբեր տեղաւորելով : ՏԼօ–
Հ արսն ատ էյ. եր պիաի բաժնես պտուղներ Լ\ոը * զած է որ Ա • Դրիգոբ Վանքի որբանոցի փակուե– րանոցր կրակ առնելով մոխիր դարձաւ, եւ մեր
՚ՋբօբՀնէքին՝ մեր սուրբ ժամէն, խաչ—խաչ֊ քէն վերջ , .ո ր բուՀ իներր քա զաքի փ ո ղո ցն երրին կած Յովնանեանր անամօթաբար կՀրսէ՝ մենք րրինք :
վառով ամէնք մէկէն , տէրտէր , գպիբ ու դպրա են իբրեւ ան բա ր ո յականներ : Անամ օթ մարգ , իսկ Կայծակ Առաքելը իսկապէս որ կայծակ
պետ , աղօթւորներ ալ անոնց Հետ , գուբս կր խու–՝ միթէ Վս/ւր 1907 1910^5՛ Փարիզ էր կամ Մար - էր , ինչպէս եւ Եկաբեան , Թէրլէմէզեաւն՛ եւ ամ -
ժեն\ Ժամ ուն գունէն , արբած կրօնքի բարկ գինիէն ,
կը մօտենան կազնեծառին , որ իաչն գետին ջուրը
նետեն . . . :
\ք ա՛ռը Հագեր ձիւնէ շապիկ , գետր կծկեր , ել կամ աառւու, գիւղացի չե՞ն, ամէնքս այսօր, որ գիմ անա յ թէ Հ ին ^ թէ նոր՝ փորձ ան քներ ո ւն
պաղեր նոյՀ իսկ Հողն ու երկինք• * • : Մարդոց ելնքաՀայրի ճոխ սեղանէն՛ պիտի ուտենք : Հազարաւոր ••• ;
թափօրն չհչու կբ Հոսի , կր խրռնոլի ու կը բար Թէ ԿՆՈՒՆ՚Բ կայ , ժամէն դարձին՝ կնքուած Գիւղ ու ծառը դարէ ի դար՝ խ՛ոչ ու խութէ
տղան ձառին տակէն պիտի տանին, քօվն. միռո–
դուի , ինչպ է ս ջ ո լ բբ յո ր գ անձր եւ ի ՝ յատակը անցան դժուար , սիրակցորդ, մտերմաբար՝ իբրեւ
առաշ^,
լայն աւազանի, վառուող մոմեր մերթ կը մարին , նոտ՝ քաշած այտին, տղան պիտի տունէն երկու քոյր ու եղբայր ;
ետեւ
մերթ ալ յանկարծ կ՚ոգեւորուին , քաՀս/Լայի րըռ– իր լ՛ ար ե ւ Լ տայ կազնեծառին .• : Ւէ ու տրտում, սըգաւոբ էր՛
նա>ծ խաչին սուր կը նային : Թէ ՀԱՐԱՆԻԴ կայ, Հարսն ու փեսան՝ Ան՛որ Համար՝ գիւղն կ՚արտասուէր՛ Ւէ
հյ ա չ ր թռաւ , տես , աՀա տես , արգէն թռած ձգած գետն բաղմ ո ւթ ե ան , կազնեծառին պիտի գիւղն գժբախտ , վէրքեր ունէր՝ ծառն ա\նոր Հետ
ար ։ո ո յտին պէս , վեբ կբ թռիէ կբ գա ր ձգարձի , երթան այցելութեան , քան զի այդ ծառ՝ պատ ի– կը տառապէր *•» •
ապա կ ՚ ի յ ն ա յ գիրկը գետի . . . : անմ իջա» չու նին
ունի աւս/ե դա կան , աւելի շատ՝ ինչ որ Ե ր՚ջանկո ւթեան մ էջ բախտակից , տրտմ ու -
Գիւզի տրղաք ջուր կբ նետուիւ՝
սեմն ու տունը Հօ րենական ••• ; թեան մէջ ալ մ ասն ակից ՝ իրարու Հ ետ , իրարու
պէս, Հետքէն խաչի,; Ջուրն կր ծվւայ\, ջուրը կ՛ե Հարսնեւորն եր պար կը դառնան , մ էջ Հաղորդակից , վայելեցին ժամ տնակի ժպիտն՛
ռա յ–, կարօ ես կաթսա յ որ բռներ են կրակի վր– Մինչ կ՚աղմկեն Հդաուլն - զուռնան՝^ ու կից ...:
բայ : կը Հոսի, տակաւ կ՚աճի, կեանքր ինչպէս խենչ Երբ որ Թուրքը գիւղը քանդեց ,
Մէյ մրն ալ տես՛՛ես մարգ մր կ՚ելլէ լ\ՈԼրէն թոլկ մաքի՝ ուրլա/1՚խրյուոթւ ետն բւ ,րձր արէն Մեծն ու պզտիկ, ամբողջ ջարդեց , կազնեծա*–
կ.ր նետուի
մ էջէն . • • X Ու կ ր խ* գա յ ջրամ ո յն խաչն մ արդուն վար Կբ վարարի : ՛Ր ռը ապրել չուզեց, ինքն՝ ալ անցաւ եղեռնէն մեծ*՛
արսնեւոբներն
ձե/ւքին : Հոսկէ Հոնկէ կը պոռչըտան, եւ կը ծա՜ պարն Հարսնիքի , Հ ԱՀեղ թափէն փոթորիկին մեր աքսորի
փեն , եւ կբ ճչան X * մէշ\ոեղ ճամբի՝ գովք կր թափեն եւ մեղեդի , էխ ուր լ րին ինկւ
1 Ապրիս, խաչիկ, երանի քեղ, այսօր խաչին վախտն ոսկու եւ մարդտրտի ••• : յանկա՛րծ աապւ
կնքաՀայր ես : Կուգան աՀա Հատրսնեւոբներ , Հագեր իրենց *ին X
Տ"ւն–իդ բարիք՝ լեռն եբու պէս , իւղդ ու կա– բորբ Հագուստներ , թիթեռնիկ են կարծես գաբ– Գիւղն ծա որ , քո յր ու եղբայր Գլ*ՐաՐ
թրգճ գետերն ինչպէս : ձեր։ Ու պարելով կ՛ան ցնին՝ տակէն կազնեծառին, չմ ոռցան, մ աՀուան մ էջ ալ , գիրկ ընդ գրկէ 1 մը–
Վոյրձքրգ կատար, Խաչիկ ագրար, եթէ որ զոյգն օրՀնէ, որ Հաշտ ապրին, ու միասի՛ն՛, տերմ ա րա ր ՝ բնդունեցին մ աՀո լ ան տապար :
ավէես մ ոխ ի ի կամ քար՝ ափա\ծգ րէլո՛ յ ոսկեղէն ու նոյն բարձին վրայ ապրին՝ աղաւնիներն Ի՜՚՚չ՜՝ Անոնք Հիմա ՚ ինձ Հաւատա աշէւաբՀին
ծառ • . • : պէս կ՚ապրին աւան դո լ թեան մէջ կրօնքին . . . : մէջ անգե՚յական՝ երգը կ՛երգեն՝ ղուաբթաձայն ,
Տետոյ՝ ամբոխն կը գալարուի , յորձանք կու Թէ ՄԵՌԵԼ կայ , դագաղն անոր , մաՀէն իրենց կեանքի ա ն մա Հու թե ան
տայ, ու կը շարժի, եւ կբ Հոսի, եւ կը Հոսի գէպի սեւցած ո լ սըգաւոբ վերջին Հեղ մբ պիտի Բայց այս եբգբ Հբաշափառ ,
աուճը կնքաՀայր ի ... ։ տեսնէ, ծա որ գիւղին , ա՛՛ ո ր պիտի տայ Հրաժեշտ, Լըոել երբեք չեն կարենար ,
Տէրտէրն , դպիրն ու տիրացուն^ , մնաս բարովն ըսէ անոր, թէ երթալն կայ՝ ԳաԼԱ Անոնք՝ որոնք չունին իսպառ մեծ Հաւատքին որ*՛
1էմէնք% ամէնը , դիւղբ ողջոյն , ւ \ կ ա յ , ամէն ոք այս պէտք է գիտնայ ։ բազան ծառx Ու վասնզի՝ Հողինեբուն անոնց տ խ–
՛ւր՝ յն կա խո ւթեան
Ջըկայ խրտիր կնկայ մարդու, մեծի, պղտկի, Ու կաղնեծառն՝ գիւղն Համօրէն X անծանօթ է Հայաստանի
սուրբ
Կ՚օրՀնէ, կ՚ՕտրՀնէ անվերջօրէն , ղաղափար
( * ) ճըղօր , կաէօրդոց ։ ՕրՀն ո ւթենէն՝ կր կարծրանա յ կամքը անոր , Ս0Ա- ՎԱՆԻ
Fonds A.R.A.M
