Page 206 - ARM_19-1948_02

ՀԱՅԿԱԿԱՆ 1»«նԻք> ու Աբքք՚ենակ^ ռազմ ապա լ ծ Տիգբան , Գայլ—Վա–

Հան, ՎյսՀագն ու կարմիր Վար գան ։ Աշոա Առա֊

չիւն , Ամբաա ու *իաղիկ , ո լ ^ծախոլած՝^ Անի՛ւ , իրարմէ երեսո/յն տարի տարբերութիւն ունե.

ՆՈՒԷՐ ՄԻ.ԱԱ-Բ ԽՐԱԼխԱՆԻ քիռւբէն ու Թորոս , Լեւոն Մեծքգտ՚Բ^ Հյնոբ– ցող թուականներ : Ասոնցմէ նախկին եբկուքյ* մեբ

Հայկւ՚կպ։ թոնիր՝ Հի%քքն մխգ եկած յւյյլրբ Հալին * * * : ազգային սլատմութեա՚եմէշ\ արդէ՚նձդաձ են իրենց
կը կազ–
բարելաղ; , բայց չի կարգացուիր ; ԳԷվ. եր ը– այն­ Յեաոյ ՝ գերութիւն Հ աւեր ու աբքոց , օ՜ովե~~ անրչել/, Հետքերը տ Առաչին թուականին կո^ակու–
այգ թը~
տեղ խաւ։ սէր Էն սքյնպէ»՝ ի չպէբ որ Հեղեղն կբ քԾ՚յԼ էՊԼ՜էմ՚՚ւ €հԲք*է* Հայբւիժիւ\ն , երկիրք ա%բբճ մբվր. մեբ ադաշդն յեղափոխական

խառնէ Հրղ , ծիղ ։ Հ&ւ^ձ մեոֆլտուֆէ** ՛եօթ գաբ ւոաււապա>լք հ խօթ ԹիէԽ : Հնչակեէսն կուլակսթիւձշ , րբ
Շաղախն է շատ բաըգ.• , : Հէքեաթի
՚նբյքսՀն^ աշիարՀ պատանք հ Հազար ծրվոբ $ափՀ ՕԱթ Փ** լականներուն մեբ քաղաքական կեանքի մէչ տեղի
Հեծեե-անք... $
Հիւքք " ձ ի կախարդ, զա/ւ չէ լուծած ցա^ղ ոչ ռմէեցող իսմոբոլէքձերու՚ն արդիւնքն Էր է

մեկ գիտուն մարդ,.,,; Խոսքերն ա՛յ որ մէչ՝ ունին Եկէք միաաիղՀ գրձնիՀնք քիբ ք ա չ ցիղ1 րբ Մի՛ Է այղ չունէինք կազմակերպուած ոյմ՝ ,

տեսիլքի աննշմար առէչ, ու֊ր մութն մէչ ընդ մէչ իբրեւ Հայկի անխորտակ աղեղ՝ աՀ ցաւ բազմա­ ունէի ք ազգային ողի ու դիտակցութիե , ունէինք

կ՚ընէ ելեվէ : թ ի ւ ֊ վրաանգի Հեգեղւ Եբբ ոբ , կարծուեցաւ բանաստեղծութիւն ու գրականութիւնեւ ու­

Անոր մէչ կէտեր՝ մոռցուած կրօ՛նքին ծիւրահ՜ չախչախոլած , մեռել , յանկարծ վեր ելաւ , Յա՜ նէինք մողովոլրղ մը իր բաղդին ձգուահ , ամէն

մասէտւնք եր , անցեալն վատլուէր զանոնք լափ– րութեա\ե պատգամ՝ բռնած գէպի վեր , քալեց աԱ–– վայրկեա՜ւ ենթակայ թշնամիի քմաՀաճոյքին ու

լշղէր ՚. Անոր թէ նախքան եւ թէ վեր չարան՝ փլած սարսափ , Հեշտ ու անխաքխափ՝ որ Հասնի յոյսին սարսափին; Ու սարսափի քաղաքականութեան

տունի մր աւերի նբման՝, ուր անցեալն , ներկան Հ ոսկեղէն գետափ * • • : տակ ապրող ժ-ողովուրդ մ՛ը բնական է ծն՛ունդ
իրար պլբլոլած՝ գա ոն օրէն կոիւլան . • • :
Մեո֊ա^ւ Հայութիւն, ւ պիտի տար յեղափոխակաե կազմակեբպութիլննե–

Թէ դիէ~ղա3ի ես , Հայկեան թոնիր ին գաղտնի֊ Ոչ, կային պապիկ ու մամիկ արթուն , տյլւին րաւ։ 1890 թուականին պիտի կազմուէր Հայ յե.

ՔՌ գիաես , զիւ խոնա\րՀ ու Հեզ՝ միշտ Հետգ է ու սիրտ, Հոգի, եղան քայլեր՝ մ՚է\Ն մի/ անՀաաի , ղափոխականներու դաշնակցութիւնը, որ մեր

քեզ • . . : Մենք ու մեր թոնիր՝ Հը^ոց պատգամէն վառեցին կրակ րմբոստ ոգիի, շինեցին կարկառ կաղմակերպութիւններոլ մէ^ պիտի գրաւէր առա–

գուրս ցատկած մոծիր , ոլնինք ամէն աեղ նոյն Հաւատքէն յամառ, ցեոիւ գարբնեցին անմեռ. 2Հւն տեղը, եւ վճռական գեր պիտի կատարէր մեր

ճակատագիր ւ Մենք՝ անոր, ան՝ մեզ, իրարու Հանգանակ ու զայն օծեցին յոյսովն իրենց տաք ւ աղգա յին անկախո ւթեան գործին մէչ է

Հանդէպ երկու եղբօր պէս, զոյգ՝ բայց մէկի Օբերբ եկան, Վբէ^՜ի 1 ցասման, եռաց Հայ ա~ \Տ96ին արեւելեան 6 նաՀանգներու չարդբ ,

պէս, մէկր մէկուն, կէս, էքկա յ բաժանում , թէ րիւն՝ տաքէն մեր տանչիւ ու խաչելութեան * բոցբ \908թ– Օսմանեան սաՀմանագբութիւՎբ եւ Կիլի–

մ է կբ՛ մ եռն ի , մ իլսն ալ կբ մեռնի , կէս մբ վու որն մեր կամքին ու մուխն մեր ոէսին՝ բա\րձբացաւ կա­ ԿՒ"մ էա^ԳւՀէ 1914^– ՀամաշխաբՀային Ա. բնդՀ .

ղի չի կրնար ապրիլ առանց միւս կէս ի է տաբ Հբպավա Մ ասիս ին , ալ բաւ էր որքան եղանք պատե րազմ , կազմակերպուած տեզաՀ անութ իլն

Թոնիրն ապրեցաւ մեբ մէչ, մեզի Հետ, մեզմէ մենք ոտքի փոշի ու կոխան ։ Աասունէն Զէյթոլ~^՚՛ > եւ ոչնչացում Թ րքա Հա յաստ ա ն ի մէչ ՛գան ուող Հա­

անրաժան քալեց մեզի Հետ, մէն մի արաՀետ : Տաբօնէն կաբին, Վանէն *Լարապաղ, ամէն կողմն մայն Հայութեան :

ԹոՎ.իբ է Քան\եթց մեր Հայրերուն Հետ* անոնց պա­ ու. գին՝ սրարշաւ վազեց յեղափոխութեան՝, բոցա - 1918 թուա՛կանին Անկախութիւն Հա յաս տան. ի ;

պերու՝ պապերուն ալ Հետ, շինելով միշտ կեանք, ՚իառ Հայ ձին • : Թէ ինչպէ^ս 80ական թուականներուն կազմ ա -

պատմութեան նոր գետ, որ յոբգ% ր՛– թացաւ , որ– ԱՀա Խ անաս որ , եւ սա Մ օս Կ\ * Զօբ , Հյա– կերպութենէ բոլով, ովին զււբկ, ստրուկ ւէիճակի

պէս տէգ ոլ նեա , Հին Աբմէննեբոլ վազքի շափին աախ ռաղմագոռ՝ Մոկսր խայթող բոռ ; Վանբ կբ մէչ ապրող, եւ 1914^ աոէտ1Լ տեսնող այս ժողո֊–

Հետ չա\րգէ , յանցանքբ իբ էէ է ոճիրն սորվեցաւ՝ ոճ­ վուրգբ յանկարծ\9\$ին պիտի Հռչակէր իր անկա­

րագործ Թուրքէ + ւ կարինբ ՚ւեաեց աււաչին գն­ խո ւթ ի ւնբ :

դակ , Հագաք, Հա յ աբղաք, պարապ թող չանցնի Փոքր ակնարկով մլլ, եւ շարժանկարի նման

Հայկական թոնիր , մեղմէ մէկ զձեգակ՚ֆ : <հԵլաբզի պօ մ պան» , մօսին մեր աչքեր ո ւն առ չեւ պատ կեր ացն ենք ՏՕական թբ՜

Հայ ցեղակեբտման ոսկեղէն գաբիբ , պերճ ու զէնքի ձայն, ՀՖիաայի^լ կնանցն ի գաշաեբէն ար­ լականներէն մինչեւ 1918/, դէպքերը։ Երբ \890ին

գեբրնտիր : Հայն՝ անոր կրակով , կարակի մէչէն եան անսասան ու բիրա եաՀվէի նման– ... կազմ՛ուեցաւ Հ. 3 * ՚հաշնակցութ իւնբ, ա\Ա գտաւ

ՎաՀադն կան չելով՝ անցաւ արեան ՛ծ՜՛"/* • * I Եղաւ կոտորած , աքսոր , մեր վճիտ գետեր դա՛րձեր շատ մեծ ժ ո զո վր գա կան ո ւթ ի ւն եւ դարձաւ առա^

քաչաղուն , սիրեց մ ա ր գէլո ւթ իւձհ , պարապ տեղ են պղտոր՛, ,երկինքբ կաբհ ես որպէս սբգաւոր ,ան– նակարգ ոյժ իբրեւ կազմակերպութիւն։ Հնչակ -

ե\հբեք , քի՚էեց արիւն • * • : թաղ դիակներ կբ աեաէ երբ ոբ՝ կուլայ իր ցաւէն եան եւ ՛դաշնակցական յեղափոխական երկու քոյր

Թոնիր Հայկական , ծանր ու աՀ աւոր , եվ կինք չբմբնաց ոչ խիղճ ու կուսակց-ութիւններ , Հագար ու մէկ տեսակ մի–

Հիմնաքար Հայոց անխախտ դոյութեան՝ Աստուած , ու երկրիս վէր այ՝ 1 լ ա ս լ ր ի /ո կ Թուրքբ չոցցերով իրենց անկարելին կբ փորձէին խաւարի

պողպատե նբման: Հոն կան բոց ու լոյս , յաւէտ շունի մբ պէս քած. * . : Ամօթ է մեռնիլ ոչխարի մէչ մն ա ցած գեղջուկին ոչ միայն ազգային գէ՜

օրՀճ ոլահ ՝ ո րպէս այդալո յո՛՛ Կբակբ ա յն տեղ՝ նբման , առանց Հին երդի ,առա ւ ց Յարութեան. . • • տակցութիւնբ աբթնցն\ելոլ , այլ պատուաստն լու

ա րաբիչւ ինքն է ո՝ Հ^զօր՛ ու աՀ եղ՝ կ* երկն է րՀա յո ց 1յ ապՀւն Համ ազար կ բացաւ առնական , ա րիւն պա– ղանոնք ռազմական ոգիով։ ի .Լ՛ք ա գլուխ Թուրք ու

ցեղ՛. Հայ ազգբ լորսով, եւ լոյս ի մէչէն Մաշտոց Հ անչե ց փո խան իր ար եան է Ու րփան քաչաւծին

կանչելով՝՝ նրկնեզ մտքի ծով։ Եղան իմաստուն, բոցովն՛ իբ զէնքին սյ^ՐԲ՚եց Հայութեան արատբ ՝Բիլրտ բէկեբոլ ու աղանեբու գլուխ չհռելու եւ

նիւթի փոիւաբէն1 սիրեց թեւածում : ւ\ ակտին : Համբո յբ պերճ ճակտիդ , արծ իւ Մուսա ինքնապաշտ; լան ութ եան բնագգբ աբթնց՛՛֊ ելու բո–

Թոն՛ 1 Հայ/՛ական՝ Տաղ , մեբ յաղթերգոլթեաե՝ նորոգ լուսախաղ , լորին մէչ •.

Հայւ Հալլոտքին 3իսուս ինքնիշխան : Հայբ ու Վ աս պ ո լրական՝ ՝ կ ամք ովն ՎաՀ ան դե հան , կբ Մինչ մեր կ ուսակցութիւն՚նեբը գեռ Հազիւ

Հաւատքդ / , Հաւատքի մէչէն Գրիգոր երգելով^ չարդ է Թուրքբ ու առաչին անգամ՝ գբ*>շ կր տնկէ կազմակերպուած , Սուլթան Հա՚միտի Հրամածով

մ բտաւ \՚–՝քսէ ^Տ՝՚Լ՚՛ Նղան բարութիւն , թէ բոցեղ իր բեր գին՛ վրան. * ւ արեւելեան նաՀաԼւէներուն մէչ \ճ95ին տեղի ու­

արեւ եւ թէ գթութիւն ւ Թոնիր Հայկական՝ ուղին Կռիւ ուկռիււ կռիւ ա՛վարան։ Հնչած է ժամբ նեցաւ մեծ չարդ մը :

պճ\Լազարմ , ոբ շիտակ կ՝ երթա յ բագին օվ-՚Հնու–՝ Երբ \908ին Հռչակուեցաւ ()ււմ • ԱաՀմանա -
Հայ ազատութեան , պաՀն է ոբ Թուրքբ կբ շնչէ դրուիժիլնը
թեան , ու Հայն բար՛իքով, բարիքի մէչէն ^յերսէս մեր կուսակցութիւները, մասնաւո -
մեր օգն թարմ ու սրբազան ՝. կամաւոր բանակ,բաբար Հ • 3 • Դաշնակցութիւնը
կանչելով մրտալ խղճի &ռվ ողորդԱ՚մսած , , դարձած էր
կռիւն է շ՛ս ա տաք ^ ա\է իւն՝ կբ Հոսի գետ ի ՝1բմ ա^ կոլ.լ կազմակերպութիւն
անոր բա, հ ատն դուռբ բաց մրնաց , ամէնուն մը։ Հայ գեղջուկը գի–
նակ : կաբին , Երղևկա , Աէաչկերա , Րասէն , արիւն աէր որ այլեւս Հոն ա էլս. ^ււ լ ան պէս անտէր
դիմաց , > րբեմն լ ո յս ա ուաւ աւ չէր •
կբ յորդի առատ Հեղեղէե ; կարս ու կաղղուան ,
Հաց...։ կբ տեղա յ ան վե ր չ ո լ ան ունէր քաչն ՀՀէյթոլԱ.շ , խրոխտ Աասունը, նա
Օ իբակ ու Ջաչուռ՝ գնդակ
Հայկահահ թոնիր՝ մեՀեան կբակի , լո յս ի չա– բաղուկովդպող– ունէր Սեբաստացի Մուրատներ , Ա՚շեցի Պ՝ԷՈՐԳ
սլձ-գուլ : Զարկ , Աաբտարապաււ ,
Հակիր , է։ զայն պարփակող պատերն ու տանիք պալատ : Զավոշներւ, Շ • ԳարաՀիսաբցի Անդրանիկներ ու
պատ որ շինես ցեղին յաղթութեան
անարատ երկինք: Տոլնբ Հին գաբէն, զ.ար ձեր է գրես մեք վէ~ Խ ան աս որ ի դաշտին կարկուտ տեղացող ֆէտայի­
Զարկ Պաշ Ապաբան, որ արիամիտ
խոբՀուրչգ ք՛ոչ ու նրկարէն, թուխսի կբ նյլստի, պԲ վաղուան^ • • * ; ՛ն եր :

որ իբ երէ;ու$քէն՝ վերծբնի նորէն . ••: Մայիս քսան ութ, մեր յամառ կամքին աո– Սամաթիոյ ցոյց,Պանքայի գրաւում, մաՀա -

Թոն ի րն Հա լրենի լուսագիծ ուզի , ուրկէ կբ վւիւնն ու դբռոյթ , մեր Հին– եւ թէ նոր պատմու­ փորձ Սուլթան Համիտի գէմ։ Ուրեմն մեր յեղա -

պարծի ոգին Անցեալի : Ղ՝աբե ր՝ գարե բուն՝ Հետ– թեան փառքին արեւշոգ կշուոյթ: փոխական կուսակցութիւները արդէն կազմա­

քերէն ա% ցան որպէս ուգեւոբ քտչ ու անվարան, Թոնիր Հայկական տադ ու շարական, ու խոր– կերպուած ու Եըլտըզի գաՀին զկ՛այ բազմող կար­

բա յց . մի •> տ ալ ի/ւ զուն մ եր թոն, իրն տեսան . Հուերդ խորին այսօրսւան , վաղուան ուխտն՝ աղա– միր Հրէշին քունն ալ խանգարած : ինչպէս գէ~

խանդավառ ու տաք , երգի լոյսին տակ , թոնիր– աո ւթեա\ն ։ աենք ( Օսմանեան սաՀմանադրութիԼնբ ոբ ազա–

տան մէչ ։ոեղ Ղ*1Ս1^ փառքի քանդակ , .•* X աոլթիւն ե լ Հաւասարութիւն կը խոստանար բո­

X լոր ցեղեր ոճն՝, խաբուսիկ էր. Հազիւ Հռչակուած ,

Թոնիր Հա յ ե ա կան՝ մշտատեւ գարուն՝, Հհ^– Հն ութ եան ծ անր ով մ եր Հող սր բազան ՚ ՝ թոն ի– տեղի կ՚ունենար Կիլիկիոյ չարդը...

պարտ մրգաստան՝ արեւն ի վրան։ \$ազկազարգ րբն Հայութեան : Ան եղաւ մեր կարս , Տաբօն ու

պարտէզ , կախարդ բուրաստան՝ ուր սիր՛երգ ունի Ա ասուն , կարին՝, Երղ՛ կան , Ե ի^իքբ 77 ղ^՛ յն , մեր

պայծառ լուսբնկան : \,ախիչեւան , կողբն ու ԱրաաՀան , կոգովիան ու ՛Բալեր ենք անվախ Հազար փորձանքէ :
•
Հոն՝ մամն ոլ պապիկ տնկեր են ծառեր , ա~ Վան ; Ան՝ տըլալ է մեզի , Հրեղէն ոգի ,
կամքը ապրումի
ղօթքով սերմեր &իէ ո՛ հ՜ազի կներ , անոն ց դիեց­ Այնտեղ Հայ քաչեբ սուրի Հարուածով, Հայոց Նիւթական մարմին
գրչի ու մբտքի,
ման՝ գա ր ե րէ ի վեր , իոենց Հողաբոյր քբրաթԼքն աշխարՀի սաՀման ե. գծեր որպէս աստուածնեբ % Յաւէտ անխորտակ՝ մեր երգն Յառնումի

են տբւե,՛ * • • : Այնտեղ Հայ մբտքի ա֊խոնչ տիտաններ մեր Ան՝ տբւալ մեղի

իրե՝ ք՝ մաշեր <են կեանքի անողոք, ցաւէն՛ ու գիրր գբտեբ , դիւթած քովն գրչի երգեր փառքն Մեծագոյն Հրաշք

Հոգէն, իրենց երակի արիւնն են տբւեբ՝ որ աճին Հողի ...: Կրակէն Հիւսուեցաւ :

անոնք , մեհնան վեՀօրէն. * * : Ղ՝արհր՝ դարերուն Այնտեղ Հայ ծիրեր՝ ԴՈ*ԷԳՈ^ ո լ ֊ ի^՚եբ^ իրենց Իբրեւ /աւն ւսլա ծ՝
, Հրավառ շուրթերովդ՝
Հետ եկա անցա ո լ տաք՝ թոնիր բ տ ե - մեբ Հ ո ղր օրՀներ : Բարի մամիկնե\ր ԼրԱեցէք, տըղաք, թոնիրն է Աստուած ,

սան կեգբոնբ Հա/ տան... Հո$.՝ մէչէն Հացին, թոնրին շուրթն ի վեվ առիքի սեւցած , մխոտ Որուն շուքին՝ տակ՝ Հայոց պատմութիւն

թարմ բոյրբ առին , Հայկեան անարատ ու սուրբ գեր անն եր իրենց աղօթքին խունկովր բուբմնեբ : թուխի է նստած •

ՔՎ տթքին . . .: Հոն՝ պարման Հա^ոսեբ^ քնքուշ ու աղուոր՝ Կ՝երկ՛ է օրՀնոլթիւն,

Թոնիրբ Հայոց , խաչ . բառ , Հանելուկ , վի՜ տզաք են ծ բներ , անոնց ոբրոցբ երգելով օրրեր : Որ շէն մնայ միշտ Հայու բարի տու՛ն ,

պերգ ու զրբոյց , Հէքեաթի կախարդ ու մոդիք Աճեր են , մեհ ցե բ ( դարձեր գեդա կազմ , անվախ Մ անկայ մ՚անմեղով՝ խնդայ արեւուն •••:
Հանգչի Արմէններ :
Հնոց անցեալէ՝ փրցուած գիրք մբ կբ Օր մը, մշեցի Վարդես/ն ՆաՀասչեա , (Լ՚եբշըն– Հ ա յ ո ց պատմութիւն ,

մէն մի Հայու ծոց.. : Մասունքի դարան, փառքի Ուրախ թէ տրտում՝ թոնրի շուրթերուն ,

թանգարան/ թո՝՝ ե\է ր Հայկեան , եւ գրիչ 1 ՝եւ. դիք » չու.ա<& իբրեւ կտրելիք Տամբուն։ արի Կարաաեա , Ան.որ կրակին՝ կը պարտի իր չուն

փորձ մսոոեն ազ եր՝ Հայուն լո /ս թոնիր . . . : Պա­ Հաւաքեց իր աս յն՛ թէ մեծ՜ թէ պղտիկ, այսպէս Թէ կայ Հայութիւն ,

պիկն ու մ ամիկ , անոր բո լո րտ իք՝ անցան գիրքէ վերծանեց Հայ թոնրին գաղա՚նիք ^ Թէ գեռ կր Հնչէ իր դաշնեղ անուն։

գիրք՝ ո պէս քաք ա յաղթ ասպետ ու ռազմիկ , որ քՒոնիրն՝ այ աղաք յ Ամէն մի անկիւն ,

չրլլա յ կո ո սո ւ ի ամ էն էն չն*չթն , նո յնիսկ մ աՀա– Միշա ւէառ սլաՀեցէք , ըլլան կողերն աաք՝ Թոնրին կը պարտինք ,

մեբձ երկ մր Հայ մաքին • • • : Ջերմոլթիլձն աա1 մեզ իբրեւ արեգակ* Մենք եթէ ճուտեր՝ երկնող մայրն է ինք,

փողվեցին տրղաք, ձմեռ գիշերներ , թոնրի Թոնիրը մ այր է , Վկայ մեր երկրի քաղցրանուշ երկինք •••

ւ՚՚^է՚էՇ. ա ա Հ 1 ^ՀՐա*Հ կոյսէ տակ՝ պատմեցին *Լէա Ու մեն՛ք՝ որդիներ, աճ առահ֊ անկէ ՝ ^ ՍՕՍ ՎԱՆԻ

Fonds A.R.A.M