Page 138 - ARM_19-1948_02
P. 138
ա՝աէւ նԱԼՊՏնտանԻ ՄԱԱք, ժողովւա՚դ, ՎասպուոսկաԱի ՃԽոսաՎաւտը
Կ(յԱն1Ի8 ա յ դ ե&ք սխաՎ-ա,– Ամէն տարի Ա–Ղքէլի՛՛ Կաւ՚եԺ էէ չանղքաղառ–
նալ Վանի Հեըոսամաըտէն տ •
ՄիքայԷլ ՆաԼաանտեանի մասին գրուած Հե~. Հասպյա/լակին աաըեցաւ. մաըաական շը.
աե ւեաչ քանի մը տողեբ՚ը կ~բ պատկանին ԳԲէէ^ ԱՆՏԱԾ ԵՒ ԳԱԼԻ* ԲՈԼՈՐ քան մը, Ի՛– խ առնակբճԽ կամքով կրցաւտէբդաո–
Մ • Նալպանտեանի եղբօ՛ր գուժար Տիկին ԱՀԱՐՈՆԵԱՆՆԵՐԻՆ • նա, իր հուզած աղաաոսթան ոչ. ա՝%քլախութեան–.
ԳշխրլՀի Աենք ա՛նօթի ենք եօ, ծ՛արա՛ւ ք\ինք՝ • սպասաբկթղ
Նալպանա&ա՚Գք ՚ Զաբըխեանի որ կր գան ուի Աուի– եւ ՚ Վասաո^ականի Հերոոամաբտի ՅՅքգ աաքե–
ռերիհյ ԼռւգարՆօ քաղաքք իր միակ գաւկին ծառայդ՛ դարձր առիթը կուաայ վեքսիլում մը ընել, թէ
Հետ* •Սիրտն իր լի՛նի սեղանբ մեր զոր մեր աո Լեւ լայքս
Տօգուածր գրիաոած է Տիկինբ «Հայրենիք^ի Հա– Վասպո^ական իբ գաւառներով կամ գիւղերով
մար Հ բանայ , ինչաէ՞ս եւ թչ ձեւով կր պատրաստուէր ու կր
Խօսքն իր էիսի կերուխում չկշտանանք ուտելով^ զինուէր դիմագրաւելու իր պանծալի ու յաղթա
Հօր՛եղբայրս՝ Միք՝ Ն ա լպան տ ե ան ^ ծհուած է Երր մենք ելլենք, էնքբ նստի եւ մեր ոտքերբ կան Հերոսամարտի օրը : Պարար կը զգանք պան
1830 թ ուա կան ին , Նո ր Նախ իԼեւանում : լուանայ • •• ծացնել ղաթ կերտողները , Հայ յեղափոխական
Նն ուած օրից նա աղատասէբ բնաւորութեան Ա՚ենք այդ ենք սիրում : Հայդուկներու սձմաՀ յիչատակները >
աէր էր՛* Երք մայրը ուղում էր նբան\ խանձարու– Ս*ենք պլլուենք բաղեղի պէս Հաստաբուն իբ իրա Հայոց ձոր, Վասպուբականի ամենաշատ Հա -
րին մԷԼ ղնել, նա կբ ՔաՀՔԼ\է Ր ձեռքեբն\ ու ո ա քե նին , յաբնակ ու պատմական գաւառներէն մէկն է : Ա–
րբ եւ այնպէս ուժգին կբ պոռա ի", որ ստի պո ւած ՛իա թոզէ ՚էինի վաբձվւչւ մերին նե տուած սեւ շան նունը կը պաՀ է առեղի ո լածի տեղ սՀևցաՆ մեր
կբ լինէին աղատ թողնել նրան : բերանին , Հայկ նաՀապետի, ու Բէչի ժամանածներէն, ե֊
երբ նա մի քիչ մեծցաւ , աոանձին փափաքով Մ ենք լոկ զարգ ենք , կէՀԲէՐՂլ^Ք երբ աղբեւր կբ զած էր անոնց պատերազմավայբը : Լեցուն է Հին
կապուե ցաւ եկեղեցուն եւ ժամասացութեան ժա շողայ , Հթ գարուց յիշատակներով եւ սրբավայրերով ,
մանակ օգնում էր բոլորին, Լուսաւորիչ եկեղեց Մեր գիշեբին\ արեւ տւող ինքն՝ է Հուբծամ պա Թուրքի վեց գարու գերիշխանութիւնն անգամ ,
ւոյ մԷԼ՝. Ընթերցանութեան վարմուեցաւ ինքբ ի֊, տանին չէր կրցած անունը փոխել կամ սրբագրել, աղա
րեն եւ կարճ ժամանակուայ ենք սիրում՛ •
"հի րքր Հասկ ան ալ ; մԷԼ նա սկսեց Աուրբ Մ ե՛նք ալդ : ւաղուած ձեւով Հփաւաձոր» կ՝անուանուէինզայն
ղ ա ղ ա ա ղ ո գի վկայ չինի լու ֊ օճաՀԼ
Մենք տառապենք Հայկական էր ամէն ինչ չոկրչ, օդը, Հողը
Մի օր նա խնդրեց Տէր ՚Իէոբգ քաՀանայից Ա— ս ընկան , չա Համ յ
ւետա բան բ եւ Աւագ Շ աբաթի գրքերբ , մ ա սնաւ ո - Ւնք կռանէ վիշտյժ, մեր երգի՛ թախծով անս աՀ– Բազմաթիւ Հայաբնակ գիւղերէն անուանի էրԻշ–
քն՛ող մենք
րապէս աւագ Հինգշաբթիի Չարչարանքի Հրնթեր֊ Եթէ Հա ան մ ան , խան—գիւղրլ, որ թերեւս Հայ իշխածներու օրով,
ցումբ։ Նա տքնեցաւ այգ գրաբար բնթերցմունքի &զթաներլւ լինենք ձէթն անէՀաանռւմ ինքբ պատ - գարեր առաէ՝, եղած էր անոնց օրօրանրչ :
ք*նքր թոզ :
վրայ եւ մի կարճ մամ տնակից յետ ո լ թարգ - բոյգր վառած ի շխանա
մ անեց մ ի եւն ո յն ա յգ գր ա բա ր ո վ կա բ գա ցած բ աշ– եեք մենք ձէթի պէս երգր մնայ յա ^գիւղր կր պահէր իր կոչամը նաեւ
խարՀաբաբի %
ւիտեան ՚ մեր օրերուն, կեդրոնատեզին էր եւ ընդունարան
Մ * Նալպանտետն այդ մամ տնակ \ \ տարե Մենք ա լ զ. ենք սիրում յեզափոիւական շրջիկներու եւ կոմիտէներու֊,
կան էր ւ մեր թեւերի ինքբ միտ յն սղոցէ ^ գիւղր կը գտնուէր պատմական քյամիբամա առուի
Չարչարանքի
օրր նա խնգբեց իր մայրիկից , թեւ առնէ, թռն՚ի անցնելով կրակ - եւ Հայոց ձորը\ երկուքի րաժ-անող Լվար ի ու վե
ո ր փ ո իւ տնակ իբեւց ծ իւ տ կան ե կեգեց ին գնալու ք"3է 1 րի ձոր), անուշ գետի մօտ Խօշապ բարձր ավան -
Աշխար Հ քինի բւււէռո մեզ Համ ար ինքբ պաՀ ակ մ եր
Լուսաւորիչի եկեղեցին երթ ան եւ ասաց որ ինքր դտկի վրայ ու Բզնուն֊եաց ծովու կից , Ղ՝ԻձԻ՚էր
՛դիա ի այգ գիշեր կարզայ Փրկչի չարչարանքի վրայ ՝ բարձրաբերձ լեռներու : ԱշխարՀ ադրական
Եթէ կզս/է գու ո ոլաաո ւՀ սւև\ սիրտք բանա յ ու
Աւ-եւոաբտն՚բ . : ՛լի րքռվ օժտուած՝ . շատ \հաչասաաւոր ,
Մ ա յրր սաբսաւիեցաւ տ քղ մտքից , լացաւ , եւ օգտակար կը դառնայ յեղափոխական
իւնգրեց չաբաւոտւորել իրենց տան պատիւը : ՚Հ,ալ— Մենք գործ ի չներ ու եւ անոնց շարժ-ո ւմ՚եերուն : Անոնք
սլան ա ե ան , իբրեւ թէ Հ ամ աձա յնուեցտւ , բա յց եւ ա յ գ ^եք "իր՛*"*՝ ՚՛ այդ ճանապարՀով կրնային ապահով կերպով
այնպէս իւնգրեց որմայբբ գայ եւ լսէ ի րթաբգմա–, Ղ*ի շերնե ր ր քուն չունեն այ Հ ա ոտ չսւնքռ լի ուր— ւլէնք ու ռազմանիւթ վւոխադրել դէպի Հարաւ հա
՝հութ իւնբ : Ա այէր բ Համաձա լնեոաւ եւ գնաց այգ տա ո ո լէ , յաբնակ գաւառները , Հյ ատախ , Փեսանդաշտ ,
օրր Լուսաւորիչ եկեղեցին ։ Արշալոյսին երբ զուրս ելլէ Հանդիպողին բարեւէ, Մոկս., կարզկան՛ , ել ՛ն՛ոյն իսկ Մ ուշի նահանգը՛.
Եւ աՀա Հաոաւ բնթեբցման ւզսքՀ բ եւ Աիքսւ~ Ա րտռւմն ան մ ար մի մ եծ երկիւգ կարիճի պէս Գարուն էր– քւ՚՚կեվ՚այլ, արեւը իր տաքուկ
յԷ/՚Ր սկսեց կար գա ԷՀ ՛հրա առաԼին խօսքից ՀՀՕրՀ– մ իշա խայթէ , ՛ու սուր ճաււադա յթնե բու ազգեցո լթեամբ , Հալա՜–
նետ լ Տէր Ասււււււածյչ , մւսյրր ուշագնաց •եղաւ Հ Ր ո կ Հ ւս լեա տլքի՚Լ մ ԷԼ բոցավառ մեզ կեանք տւող &եչ սկսած էր ձմեոուան ցուրտն՛, ու սարերու ,
Մ Ի ք ս , յ Հ ք ի բնթե րցո ււէ ՚ ից յետո յ տմբողԼ Հա Հուր ցաթէ : բարձր արերձ լեռնեբոլ լանֆերոլ ու կատարնե —
սա՛ր ւՈ կո ւթ իկն ր Լաց եղաւ, եւ ՏԷ բ Ղ՝Է ՈԲԳՐ բարձ , Ս ենք այգ ենք սիրում : րուն՝ .նսաած թանձրախալ ձիւնը ; Ջմ՚եո^ սկսած
րաձայն , բո լոր ին լսելի ձայնով , օրՀնեց Աիքա– Մ ենք երեխայ , ի ՚1. ր ր պապիկ կր մեծնանք իր ծնկի է՛ր տեգի տալ գարնան՛ա քին անուշ ու կենսական՛
յէքՐ եւ ասսւց օրՀնեալ չինիս , որդիս : /*// լո ր վրս՚,ւ \ Արեւիկ։ ; Գիւղացին որ ձմեռուան խիստ ցուրաոե -
ծ իււսկաննե բ ր ծայր աստ իճաԿ,. զարմւււլլսւծ է ին\ , նբ– Հոգ-իներբ մեր կբ մխան ինչպէս խունկբ կրակի րէ՝՚1ս ազատուած , արօրին մաճը ձեռքն առած , իր
•րանք չէին կտրող երե։ տ կւսյե լ , ւլր \ \ տարեկան •1րա.ւ ՚
Երբ մեծանւսԴ.ք զառն անք Հիւս՚բն իսկ պապիկն օրՀնոլթեան երգն ա՛ն՛ուշ ու գեղջկական ձայնը\
մ ան ուկբ կարող է Օմ ան մի բան կատարել : ա նշն չան սւ լ ՝ ^Լ(Լ ՚^՛իա^՚է՚լ՛ գ՚սրնսէնային զեփիւռին , սկսա՛ծ Էր
1 2 տա բեկան Ա՝ իքսւյ է Աւ աւ տ ր ւո եց գաւաո ա - Ղ*ազ..աղ կերտենք ( պսակ դնենք ու տանենք մեր ճեղքել սեւ ու պարարտ Հողը , ակօսներո՛ւ վերա–
կան գոլ բո գր եւ էլ ււ ւղէ ր մտնել Ո* ո Ա՛ո ո վի ^•իմսւս– ուսի վրայ : ծելով կը ցանէր օրհնեալ ու ոսկենման Հատիկնե–
՚ւի՚՚հր* բա լց Հ աբաղա ա). ե ր ր Հակառակ էին նրւո Ա ենք այս ենք սիրում * * * 1՚11 > վաղո՚ւան յոյսով ու Հաւատքով ••
աո աԼիկա յ կր թ՛ութ եան ե գբին մ ի վաճառակա .90*5. 8– ԿԻԼԻԿԵ8Ի Ուշ իրիկուն մր, արեւը իր սա եզան մ ան ճա
նի խան. ութ , ո րպէս աշկերտ (վաճառող մսւն– ռագայթները կամաց կամաց, կը սկսէր քաշել՝
չու կ ) : (՝ ա յց ուսմ ան ծ արաւբ մ անկան մ ԷԼ ա յն– Եղերով լեռներու գագաթներու ետին ել Հազիւ,
քսւ\ն մեծ էր , որ սւն Հակառակ ծնողքի որոշման՝, ւեիշեբօթիկ մասր օտար եւ քաղաքացի Հայ ու– քանի մր հատ ու կտոր եւ ըմբոստ ճառագայթներ
վճռեց շ ար ո ւ նա կ ել իբ կբթութի ւնր ։ ււ ան ո զչհ եր ի Հ ամ ար % կ՛ուշանային, տեղի տալ դիշերուան մութին , յոգ
Այ ղ ն պ սւ տ ակո վ ն ա ղ ն տ ց Ո՚ոս տ ո վի Ղ՛ի մնւս– Մի փոՔՐիկ ԳԲոլ–աԳ Ա * Նալպսւնտեանի Հնգ– նած գիւղացին ու գիւղը իրենց գիշերային Հան -
ղիսնր եւ խնգրեց Գիմն աղիւսի /ք՛/՛1 ղ աս րնթացքի չարաճճի
կ ա ս տ ան ի կ եանքից : Գ ի ՛՛ա ին կր պատրաստուէին, իսկ մենք
•ծ րագիրբ : /»ր իւր տքան չ իւր աղատ վայրկեանք V//// Լ ա ա էր սիրում անտառներբ սլա ո յտնեբ լաճերս դեռ կր շարունակէինք մեր սովորական
նսւ նուիրեց գիտա իժեանւլ ծանօթա՛նալու, .եւ Հինգ անել , Հետ աքբք բւու մ էր վայրի կ ենգ անին երի զըօոաՎւքր , երր գիլզին լրաբերը , սովորականի
տա րու ան մկ Լ իւրաց րե զ4^* իմն աղ իոն ի գաս րնթւււց - կեանքով ։ Մ ի օր , բաւական յոգնած պա ո յան՛ե "էէ" եկաւ մեր տան քովի Հրապարակին >էբայ
•է՛ք ՝• րից, նա մի բարձրութեան վրա լ կռթնում է ոեւէ գան ոլոգներուն կամաց մր/ բան մը ւիոփսաց ու Հե
1Լրաագ պ ր ո ցականՏւ ե բի քննաթե ան Ժամ ան ակ կոճղի։ Որքան մեծ կյՀ էի"ի նրա սարսափբ, երբ ռացաւ ՚.
նա այնպէս լաւ պատասխանեց , որ քննիչն՚երբ մր կոճղ կաբծածբ սկսում է շաբժուել % Պ՛ար գլում է , Իշխանի շր^իկ խումբն էր եկած, գարնա՚ե
նա ց ին Հիացած նրա բԼ դուն ակո ւթե անց վրա յ եւ որ նա ոչ թէ կոճղ է * այլ մի մեծ իժ կօ՜իկ կրա– Հետ կատարելու իր աշխատանքներն ու Հրահանգ–
միաձայն խորՀուրգ տուին նրան, որ շարունակէ ր ած Հ ները, որուն համար, ժողովի ու խորհրդակցու
կա տ ա րե լա գ ո րծել իր ուսում բ բարձ ր ագո յն կա– Այդ անտառներում, նա առաԼին անգամ տես թեան Հրաւիրած էր բոլորը՝ առանց րաց աո ո լ -
ճաոներում : նում է ռնգեգԼիւբ* այգ վայրի գազան բ առնելով թ ե ան ՚.
Ն * ՆախիԼեւսՀե քաղաքք ի Ր Հա շլոյն Ա իքա - ն ա կր վերադառնայ Ո*ո ւսաստան : Այգ առաԼին Ժողովատեղին (առհասարակ ,ե կեզեցիներոյ–
լկլշ ուղարկեց, որպէս թոշակառու, Աոսկուայի ոնգեղԼիւբն էր , ոբ՛ կբ բերուի (հ ո ւս աս ա ան ; կա 1մ է Կճ գումարուէին Հաւաքսյթնեբր) էին գխղԻ
Համալսարանք, որտեղ 1 ա կարճ ժ ամ սւն ա կո լ ան այգ կենդանին նուիրեց կայսեր^ եւ նա աե ղ ա ւո ր - բոլոր այր մարգի կը, թչպէս նաեւ Հայոց ձորի
մ ԷԼ աւարտեց 2 ֆա կուլտ էն ե ր ր՝ ի ր ա լա բան ա - ո ւ եցաւ կենդանաբանական պար տիզում , Պետեր - ենթակոմիտէներոլ. ներկա յա ցուց ի՝չնե բըլ անխտիր :
կան եւ բժշկական ։ բոկրգում է Ժողովր բացուած էր : իշխան սովորականին
ք*այց նա ձղւոում էր գիտական բազմակող - Նա ՛նորից նուի բո լեց աւ գրական կեանքի եւ պէս սկսաւ Հարցումներ ուղղել այս կամ ընկե -
Նա
մանի ուսում ստանալու : Եւ նա կարողացաւ մտ կա պո լեց աւ քաղաքական դո բծ ո ւն Է ո ւթ ե ան : լա յ րոշ՝։ Ան կր քննէր ձմեռուան պատճառով ուշացած
եւ
նել Պետեր բուրգ ի կեդր • թանգարանի մ ԷԼ ծառա շատ մտերմ ութիւն ստեղծեց այդ ժամանակս խնդիրներ եւ Հարցեր, կր քննէր զէնքեր ու կը
յութեա՛ն : ,րն կե ր վա բական - քաղաքական ղործիչնւեբի հաստատէր ճիշդ քանակը։ Գիւղը ոննէբ միաթ
\ք ի ան զ ամ , երբ քրքրս՚-մ էր մ ա տ ե անն ե րբ , խմբակներ ի Հետ : •երեսունի չավ, մօսին եւ մօտէր մալղէր Հրացան
սլատաՀմ ամ բ նա գտնում է մ ի յտ յտաբարութիւն , ք* վեր Լոյ այգ իսկ պատճառաւ նա ձերբակալ ներ ու քսանի չափ արագաՀարոլած տասնոց ա -
սրի Ժ՚ԷԼ դրուած էր , թէ կալկաթայի մ ԷԼ մեռել է ուեցաւ ցարական կառավարութեան Հրամ անով ,1ւ տրճանակներ լալ վիճակի մէի Բայց զգալի էք
մի մ եծաՀ ա բուստ Հա յ 1 Ա՛ ամ աճ ան եան ա զգան ու նետուեցաւ Պետրօ - Պաւլովսկի թեբգբ 1 %&2.ին : գնդակներու պակասը յ
՛ն ով եւ մեծաքանակ գլքլմար է կտակել ՆախիԼե - Քանաային դաժան կեանքի մ ԷԼ մեր Նալպանա– Դիաոգո, թիլն եղաւ թէ ձմեռուան եղանակէ՛՛՝
ւան քաղաքին : եանյչ առողԼութիւնբ կորցրեց* նա Հիւանդացաւ օգաոլելով զինավարժութեան Համար անխնայ
Այգ մասին նա յայանեց ՆախիԼեւանի քաղաքա՛ թոքերի բորբոքումով, որբ ՛եւ եղաւ նրա մաՀ ուան գործածուած էիւ փամփուշտները, պէտք էր ս՚Բ~
էիա°օրեց
յին վարչութեան; ՆախիԼեւան քաղաքբ ւզաաճաո. 5 ժեցնել ոլ ղործածել պաՀանչին Համեմատ :
տալ ա յգ
նրան1 գնալ Հն դկտստան ե ւ իր ւս դո բծել փայլուն Բանտից երբ աբձակուեց , նա անյոյս վիճակի Իշխա՚ւ՝ գոհ տարուած ս, շի, ատ անքներէն , ա–
կտակր : Ա ո յն յանձնարաբութիւնբ նա մի չարք *^Էլ\ ԷԲ ։ է՚Ր եղբայր բ, ԱուրԷն Նալպանտետն , ղբ– ւք–լՕ"լԱ Քիչ ՛է՛ր ծիծղուն ցածկեկ ձայնով մը՛
գումարք
կերպով կատարեց,, որ նպաստեց ել իբ նաց Պետեր բուրդ ^ Նո ր ՆախիԼեւան բերելու նբ– « Գաթան եղանակին, ձեր դաշտային աշ/սա–
եւրոպական լեզուներ իմանալուն, եւ բան\, սակայն նա անզօր եղաւ Հասնելու իր ծնբն֊ աանքներոլ Հետ միասին շատ մր կենսական աշ–
բ ե ր ա ւ Նախ ի Լե ւ ա\ն : ղավա յրր եւ , եղբօր ձեռքեր ի մ՛ԷԼ նա աւանդեց իր ի,ա,ոանքներ ո,նիք անե/իբ, ես շուտով կը մեկնիմ
Այս գու մար ի մի մասով Հիմնադրուեցաւ Նա– Հոգին, 1864 թուականին ։ Եղբայրը միայն դիակը Ե՚ս՚ոաի, ու գաւառներ : Պիտի վերսկսինք ղկնքե -
ի Հ ա,
ի ի Լեւ անի Հ ո գ Խւ՚Ի՝ ր Աե մ էնար ի ան՝ ՚ մի քան Չբեր՛եց ՚կախիԼելան , ուր թաղուեցաւ, մեծ ՛շուքով րուն ու ո,սղմ,սնի,թերոլ վ,ոիյագրութես/ե։ 2եբ
նաեւ
րի*~ր Հա՚յ աշակերտների Համար , իաՀմլէս Ա . հաչ վանքի բակթ մԷԼ ։ զէնքերու ,փամփուշաներու պակասը՛ շուտով պիաի
Fonds A.R.A.M
Կ(յԱն1Ի8 ա յ դ ե&ք սխաՎ-ա,– Ամէն տարի Ա–Ղքէլի՛՛ Կաւ՚եԺ էէ չանղքաղառ–
նալ Վանի Հեըոսամաըտէն տ •
ՄիքայԷլ ՆաԼաանտեանի մասին գրուած Հե~. Հասպյա/լակին աաըեցաւ. մաըաական շը.
աե ւեաչ քանի մը տողեբ՚ը կ~բ պատկանին ԳԲէէ^ ԱՆՏԱԾ ԵՒ ԳԱԼԻ* ԲՈԼՈՐ քան մը, Ի՛– խ առնակբճԽ կամքով կրցաւտէբդաո–
Մ • Նալպանտեանի եղբօ՛ր գուժար Տիկին ԱՀԱՐՈՆԵԱՆՆԵՐԻՆ • նա, իր հուզած աղաաոսթան ոչ. ա՝%քլախութեան–.
ԳշխրլՀի Աենք ա՛նօթի ենք եօ, ծ՛արա՛ւ ք\ինք՝ • սպասաբկթղ
Նալպանա&ա՚Գք ՚ Զաբըխեանի որ կր գան ուի Աուի– եւ ՚ Վասաո^ականի Հերոոամաբտի ՅՅքգ աաքե–
ռերիհյ ԼռւգարՆօ քաղաքք իր միակ գաւկին ծառայդ՛ դարձր առիթը կուաայ վեքսիլում մը ընել, թէ
Հետ* •Սիրտն իր լի՛նի սեղանբ մեր զոր մեր աո Լեւ լայքս
Տօգուածր գրիաոած է Տիկինբ «Հայրենիք^ի Հա– Վասպո^ական իբ գաւառներով կամ գիւղերով
մար Հ բանայ , ինչաէ՞ս եւ թչ ձեւով կր պատրաստուէր ու կր
Խօսքն իր էիսի կերուխում չկշտանանք ուտելով^ զինուէր դիմագրաւելու իր պանծալի ու յաղթա
Հօր՛եղբայրս՝ Միք՝ Ն ա լպան տ ե ան ^ ծհուած է Երր մենք ելլենք, էնքբ նստի եւ մեր ոտքերբ կան Հերոսամարտի օրը : Պարար կը զգանք պան
1830 թ ուա կան ին , Նո ր Նախ իԼեւանում : լուանայ • •• ծացնել ղաթ կերտողները , Հայ յեղափոխական
Նն ուած օրից նա աղատասէբ բնաւորութեան Ա՚ենք այդ ենք սիրում : Հայդուկներու սձմաՀ յիչատակները >
աէր էր՛* Երք մայրը ուղում էր նբան\ խանձարու– Ս*ենք պլլուենք բաղեղի պէս Հաստաբուն իբ իրա Հայոց ձոր, Վասպուբականի ամենաշատ Հա -
րին մԷԼ ղնել, նա կբ ՔաՀՔԼ\է Ր ձեռքեբն\ ու ո ա քե նին , յաբնակ ու պատմական գաւառներէն մէկն է : Ա–
րբ եւ այնպէս ուժգին կբ պոռա ի", որ ստի պո ւած ՛իա թոզէ ՚էինի վաբձվւչւ մերին նե տուած սեւ շան նունը կը պաՀ է առեղի ո լածի տեղ սՀևցաՆ մեր
կբ լինէին աղատ թողնել նրան : բերանին , Հայկ նաՀապետի, ու Բէչի ժամանածներէն, ե֊
երբ նա մի քիչ մեծցաւ , աոանձին փափաքով Մ ենք լոկ զարգ ենք , կէՀԲէՐՂլ^Ք երբ աղբեւր կբ զած էր անոնց պատերազմավայբը : Լեցուն է Հին
կապուե ցաւ եկեղեցուն եւ ժամասացութեան ժա շողայ , Հթ գարուց յիշատակներով եւ սրբավայրերով ,
մանակ օգնում էր բոլորին, Լուսաւորիչ եկեղեց Մեր գիշեբին\ արեւ տւող ինքն՝ է Հուբծամ պա Թուրքի վեց գարու գերիշխանութիւնն անգամ ,
ւոյ մԷԼ՝. Ընթերցանութեան վարմուեցաւ ինքբ ի֊, տանին չէր կրցած անունը փոխել կամ սրբագրել, աղա
րեն եւ կարճ ժամանակուայ ենք սիրում՛ •
"հի րքր Հասկ ան ալ ; մԷԼ նա սկսեց Աուրբ Մ ե՛նք ալդ : ւաղուած ձեւով Հփաւաձոր» կ՝անուանուէինզայն
ղ ա ղ ա ա ղ ո գի վկայ չինի լու ֊ օճաՀԼ
Մենք տառապենք Հայկական էր ամէն ինչ չոկրչ, օդը, Հողը
Մի օր նա խնդրեց Տէր ՚Իէոբգ քաՀանայից Ա— ս ընկան , չա Համ յ
ւետա բան բ եւ Աւագ Շ աբաթի գրքերբ , մ ա սնաւ ո - Ւնք կռանէ վիշտյժ, մեր երգի՛ թախծով անս աՀ– Բազմաթիւ Հայաբնակ գիւղերէն անուանի էրԻշ–
քն՛ող մենք
րապէս աւագ Հինգշաբթիի Չարչարանքի Հրնթեր֊ Եթէ Հա ան մ ան , խան—գիւղրլ, որ թերեւս Հայ իշխածներու օրով,
ցումբ։ Նա տքնեցաւ այգ գրաբար բնթերցմունքի &զթաներլւ լինենք ձէթն անէՀաանռւմ ինքբ պատ - գարեր առաէ՝, եղած էր անոնց օրօրանրչ :
ք*նքր թոզ :
վրայ եւ մի կարճ մամ տնակից յետ ո լ թարգ - բոյգր վառած ի շխանա
մ անեց մ ի եւն ո յն ա յգ գր ա բա ր ո վ կա բ գա ցած բ աշ– եեք մենք ձէթի պէս երգր մնայ յա ^գիւղր կր պահէր իր կոչամը նաեւ
խարՀաբաբի %
ւիտեան ՚ մեր օրերուն, կեդրոնատեզին էր եւ ընդունարան
Մ * Նալպանտետն այդ մամ տնակ \ \ տարե Մենք ա լ զ. ենք սիրում յեզափոիւական շրջիկներու եւ կոմիտէներու֊,
կան էր ւ մեր թեւերի ինքբ միտ յն սղոցէ ^ գիւղր կը գտնուէր պատմական քյամիբամա առուի
Չարչարանքի
օրր նա խնգբեց իր մայրիկից , թեւ առնէ, թռն՚ի անցնելով կրակ - եւ Հայոց ձորը\ երկուքի րաժ-անող Լվար ի ու վե
ո ր փ ո իւ տնակ իբեւց ծ իւ տ կան ե կեգեց ին գնալու ք"3է 1 րի ձոր), անուշ գետի մօտ Խօշապ բարձր ավան -
Աշխար Հ քինի բւււէռո մեզ Համ ար ինքբ պաՀ ակ մ եր
Լուսաւորիչի եկեղեցին երթ ան եւ ասաց որ ինքր դտկի վրայ ու Բզնուն֊եաց ծովու կից , Ղ՝ԻձԻ՚էր
՛դիա ի այգ գիշեր կարզայ Փրկչի չարչարանքի վրայ ՝ բարձրաբերձ լեռներու : ԱշխարՀ ադրական
Եթէ կզս/է գու ո ոլաաո ւՀ սւև\ սիրտք բանա յ ու
Աւ-եւոաբտն՚բ . : ՛լի րքռվ օժտուած՝ . շատ \հաչասաաւոր ,
Մ ա յրր սաբսաւիեցաւ տ քղ մտքից , լացաւ , եւ օգտակար կը դառնայ յեղափոխական
իւնգրեց չաբաւոտւորել իրենց տան պատիւը : ՚Հ,ալ— Մենք գործ ի չներ ու եւ անոնց շարժ-ո ւմ՚եերուն : Անոնք
սլան ա ե ան , իբրեւ թէ Հ ամ աձա յնուեցտւ , բա յց եւ ա յ գ ^եք "իր՛*"*՝ ՚՛ այդ ճանապարՀով կրնային ապահով կերպով
այնպէս իւնգրեց որմայբբ գայ եւ լսէ ի րթաբգմա–, Ղ*ի շերնե ր ր քուն չունեն այ Հ ա ոտ չսւնքռ լի ուր— ւլէնք ու ռազմանիւթ վւոխադրել դէպի Հարաւ հա
՝հութ իւնբ : Ա այէր բ Համաձա լնեոաւ եւ գնաց այգ տա ո ո լէ , յաբնակ գաւառները , Հյ ատախ , Փեսանդաշտ ,
օրր Լուսաւորիչ եկեղեցին ։ Արշալոյսին երբ զուրս ելլէ Հանդիպողին բարեւէ, Մոկս., կարզկան՛ , ել ՛ն՛ոյն իսկ Մ ուշի նահանգը՛.
Եւ աՀա Հաոաւ բնթեբցման ւզսքՀ բ եւ Աիքսւ~ Ա րտռւմն ան մ ար մի մ եծ երկիւգ կարիճի պէս Գարուն էր– քւ՚՚կեվ՚այլ, արեւը իր տաքուկ
յԷ/՚Ր սկսեց կար գա ԷՀ ՛հրա առաԼին խօսքից ՀՀՕրՀ– մ իշա խայթէ , ՛ու սուր ճաււադա յթնե բու ազգեցո լթեամբ , Հալա՜–
նետ լ Տէր Ասււււււածյչ , մւսյրր ուշագնաց •եղաւ Հ Ր ո կ Հ ւս լեա տլքի՚Լ մ ԷԼ բոցավառ մեզ կեանք տւող &եչ սկսած էր ձմեոուան ցուրտն՛, ու սարերու ,
Մ Ի ք ս , յ Հ ք ի բնթե րցո ււէ ՚ ից յետո յ տմբողԼ Հա Հուր ցաթէ : բարձր արերձ լեռնեբոլ լանֆերոլ ու կատարնե —
սա՛ր ւՈ կո ւթ իկն ր Լաց եղաւ, եւ ՏԷ բ Ղ՝Է ՈԲԳՐ բարձ , Ս ենք այգ ենք սիրում : րուն՝ .նսաած թանձրախալ ձիւնը ; Ջմ՚եո^ սկսած
րաձայն , բո լոր ին լսելի ձայնով , օրՀնեց Աիքա– Մ ենք երեխայ , ի ՚1. ր ր պապիկ կր մեծնանք իր ծնկի է՛ր տեգի տալ գարնան՛ա քին անուշ ու կենսական՛
յէքՐ եւ ասսւց օրՀնեալ չինիս , որդիս : /*// լո ր վրս՚,ւ \ Արեւիկ։ ; Գիւղացին որ ձմեռուան խիստ ցուրաոե -
ծ իււսկաննե բ ր ծայր աստ իճաԿ,. զարմւււլլսւծ է ին\ , նբ– Հոգ-իներբ մեր կբ մխան ինչպէս խունկբ կրակի րէ՝՚1ս ազատուած , արօրին մաճը ձեռքն առած , իր
•րանք չէին կտրող երե։ տ կւսյե լ , ւլր \ \ տարեկան •1րա.ւ ՚
Երբ մեծանւսԴ.ք զառն անք Հիւս՚բն իսկ պապիկն օրՀնոլթեան երգն ա՛ն՛ուշ ու գեղջկական ձայնը\
մ ան ուկբ կարող է Օմ ան մի բան կատարել : ա նշն չան սւ լ ՝ ^Լ(Լ ՚^՛իա^՚է՚լ՛ գ՚սրնսէնային զեփիւռին , սկսա՛ծ Էր
1 2 տա բեկան Ա՝ իքսւյ է Աւ աւ տ ր ւո եց գաւաո ա - Ղ*ազ..աղ կերտենք ( պսակ դնենք ու տանենք մեր ճեղքել սեւ ու պարարտ Հողը , ակօսներո՛ւ վերա–
կան գոլ բո գր եւ էլ ււ ւղէ ր մտնել Ո* ո Ա՛ո ո վի ^•իմսւս– ուսի վրայ : ծելով կը ցանէր օրհնեալ ու ոսկենման Հատիկնե–
՚ւի՚՚հր* բա լց Հ աբաղա ա). ե ր ր Հակառակ էին նրւո Ա ենք այս ենք սիրում * * * 1՚11 > վաղո՚ւան յոյսով ու Հաւատքով ••
աո աԼիկա յ կր թ՛ութ եան ե գբին մ ի վաճառակա .90*5. 8– ԿԻԼԻԿԵ8Ի Ուշ իրիկուն մր, արեւը իր սա եզան մ ան ճա
նի խան. ութ , ո րպէս աշկերտ (վաճառող մսւն– ռագայթները կամաց կամաց, կը սկսէր քաշել՝
չու կ ) : (՝ ա յց ուսմ ան ծ արաւբ մ անկան մ ԷԼ ա յն– Եղերով լեռներու գագաթներու ետին ել Հազիւ,
քսւ\ն մեծ էր , որ սւն Հակառակ ծնողքի որոշման՝, ւեիշեբօթիկ մասր օտար եւ քաղաքացի Հայ ու– քանի մր հատ ու կտոր եւ ըմբոստ ճառագայթներ
վճռեց շ ար ո ւ նա կ ել իբ կբթութի ւնր ։ ււ ան ո զչհ եր ի Հ ամ ար % կ՛ուշանային, տեղի տալ դիշերուան մութին , յոգ
Այ ղ ն պ սւ տ ակո վ ն ա ղ ն տ ց Ո՚ոս տ ո վի Ղ՛ի մնւս– Մի փոՔՐիկ ԳԲոլ–աԳ Ա * Նալպսւնտեանի Հնգ– նած գիւղացին ու գիւղը իրենց գիշերային Հան -
ղիսնր եւ խնգրեց Գիմն աղիւսի /ք՛/՛1 ղ աս րնթացքի չարաճճի
կ ա ս տ ան ի կ եանքից : Գ ի ՛՛ա ին կր պատրաստուէին, իսկ մենք
•ծ րագիրբ : /»ր իւր տքան չ իւր աղատ վայրկեանք V//// Լ ա ա էր սիրում անտառներբ սլա ո յտնեբ լաճերս դեռ կր շարունակէինք մեր սովորական
նսւ նուիրեց գիտա իժեանւլ ծանօթա՛նալու, .եւ Հինգ անել , Հետ աքբք բւու մ էր վայրի կ ենգ անին երի զըօոաՎւքր , երր գիլզին լրաբերը , սովորականի
տա րու ան մկ Լ իւրաց րե զ4^* իմն աղ իոն ի գաս րնթւււց - կեանքով ։ Մ ի օր , բաւական յոգնած պա ո յան՛ե "էէ" եկաւ մեր տան քովի Հրապարակին >էբայ
•է՛ք ՝• րից, նա մի բարձրութեան վրա լ կռթնում է ոեւէ գան ոլոգներուն կամաց մր/ բան մը ւիոփսաց ու Հե
1Լրաագ պ ր ո ցականՏւ ե բի քննաթե ան Ժամ ան ակ կոճղի։ Որքան մեծ կյՀ էի"ի նրա սարսափբ, երբ ռացաւ ՚.
նա այնպէս լաւ պատասխանեց , որ քննիչն՚երբ մր կոճղ կաբծածբ սկսում է շաբժուել % Պ՛ար գլում է , Իշխանի շր^իկ խումբն էր եկած, գարնա՚ե
նա ց ին Հիացած նրա բԼ դուն ակո ւթե անց վրա յ եւ որ նա ոչ թէ կոճղ է * այլ մի մեծ իժ կօ՜իկ կրա– Հետ կատարելու իր աշխատանքներն ու Հրահանգ–
միաձայն խորՀուրգ տուին նրան, որ շարունակէ ր ած Հ ները, որուն համար, ժողովի ու խորհրդակցու
կա տ ա րե լա գ ո րծել իր ուսում բ բարձ ր ագո յն կա– Այդ անտառներում, նա առաԼին անգամ տես թեան Հրաւիրած էր բոլորը՝ առանց րաց աո ո լ -
ճաոներում : նում է ռնգեգԼիւբ* այգ վայրի գազան բ առնելով թ ե ան ՚.
Ն * ՆախիԼեւսՀե քաղաքք ի Ր Հա շլոյն Ա իքա - ն ա կր վերադառնայ Ո*ո ւսաստան : Այգ առաԼին Ժողովատեղին (առհասարակ ,ե կեզեցիներոյ–
լկլշ ուղարկեց, որպէս թոշակառու, Աոսկուայի ոնգեղԼիւբն էր , ոբ՛ կբ բերուի (հ ո ւս աս ա ան ; կա 1մ է Կճ գումարուէին Հաւաքսյթնեբր) էին գխղԻ
Համալսարանք, որտեղ 1 ա կարճ ժ ամ սւն ա կո լ ան այգ կենդանին նուիրեց կայսեր^ եւ նա աե ղ ա ւո ր - բոլոր այր մարգի կը, թչպէս նաեւ Հայոց ձորի
մ ԷԼ աւարտեց 2 ֆա կուլտ էն ե ր ր՝ ի ր ա լա բան ա - ո ւ եցաւ կենդանաբանական պար տիզում , Պետեր - ենթակոմիտէներոլ. ներկա յա ցուց ի՝չնե բըլ անխտիր :
կան եւ բժշկական ։ բոկրգում է Ժողովր բացուած էր : իշխան սովորականին
ք*այց նա ձղւոում էր գիտական բազմակող - Նա ՛նորից նուի բո լեց աւ գրական կեանքի եւ պէս սկսաւ Հարցումներ ուղղել այս կամ ընկե -
Նա
մանի ուսում ստանալու : Եւ նա կարողացաւ մտ կա պո լեց աւ քաղաքական դո բծ ո ւն Է ո ւթ ե ան : լա յ րոշ՝։ Ան կր քննէր ձմեռուան պատճառով ուշացած
եւ
նել Պետեր բուրգ ի կեդր • թանգարանի մ ԷԼ ծառա շատ մտերմ ութիւն ստեղծեց այդ ժամանակս խնդիրներ եւ Հարցեր, կր քննէր զէնքեր ու կը
յութեա՛ն : ,րն կե ր վա բական - քաղաքական ղործիչնւեբի հաստատէր ճիշդ քանակը։ Գիւղը ոննէբ միաթ
\ք ի ան զ ամ , երբ քրքրս՚-մ էր մ ա տ ե անն ե րբ , խմբակներ ի Հետ : •երեսունի չավ, մօսին եւ մօտէր մալղէր Հրացան
սլատաՀմ ամ բ նա գտնում է մ ի յտ յտաբարութիւն , ք* վեր Լոյ այգ իսկ պատճառաւ նա ձերբակալ ներ ու քսանի չափ արագաՀարոլած տասնոց ա -
սրի Ժ՚ԷԼ դրուած էր , թէ կալկաթայի մ ԷԼ մեռել է ուեցաւ ցարական կառավարութեան Հրամ անով ,1ւ տրճանակներ լալ վիճակի մէի Բայց զգալի էք
մի մ եծաՀ ա բուստ Հա յ 1 Ա՛ ամ աճ ան եան ա զգան ու նետուեցաւ Պետրօ - Պաւլովսկի թեբգբ 1 %&2.ին : գնդակներու պակասը յ
՛ն ով եւ մեծաքանակ գլքլմար է կտակել ՆախիԼե - Քանաային դաժան կեանքի մ ԷԼ մեր Նալպանա– Դիաոգո, թիլն եղաւ թէ ձմեռուան եղանակէ՛՛՝
ւան քաղաքին : եանյչ առողԼութիւնբ կորցրեց* նա Հիւանդացաւ օգաոլելով զինավարժութեան Համար անխնայ
Այգ մասին նա յայանեց ՆախիԼեւանի քաղաքա՛ թոքերի բորբոքումով, որբ ՛եւ եղաւ նրա մաՀ ուան գործածուած էիւ փամփուշտները, պէտք էր ս՚Բ~
էիա°օրեց
յին վարչութեան; ՆախիԼեւան քաղաքբ ւզաաճաո. 5 ժեցնել ոլ ղործածել պաՀանչին Համեմատ :
տալ ա յգ
նրան1 գնալ Հն դկտստան ե ւ իր ւս դո բծել փայլուն Բանտից երբ աբձակուեց , նա անյոյս վիճակի Իշխա՚ւ՝ գոհ տարուած ս, շի, ատ անքներէն , ա–
կտակր : Ա ո յն յանձնարաբութիւնբ նա մի չարք *^Էլ\ ԷԲ ։ է՚Ր եղբայր բ, ԱուրԷն Նալպանտետն , ղբ– ւք–լՕ"լԱ Քիչ ՛է՛ր ծիծղուն ցածկեկ ձայնով մը՛
գումարք
կերպով կատարեց,, որ նպաստեց ել իբ նաց Պետեր բուրդ ^ Նո ր ՆախիԼեւան բերելու նբ– « Գաթան եղանակին, ձեր դաշտային աշ/սա–
եւրոպական լեզուներ իմանալուն, եւ բան\, սակայն նա անզօր եղաւ Հասնելու իր ծնբն֊ աանքներոլ Հետ միասին շատ մր կենսական աշ–
բ ե ր ա ւ Նախ ի Լե ւ ա\ն : ղավա յրր եւ , եղբօր ձեռքեր ի մ՛ԷԼ նա աւանդեց իր ի,ա,ոանքներ ո,նիք անե/իբ, ես շուտով կը մեկնիմ
Այս գու մար ի մի մասով Հիմնադրուեցաւ Նա– Հոգին, 1864 թուականին ։ Եղբայրը միայն դիակը Ե՚ս՚ոաի, ու գաւառներ : Պիտի վերսկսինք ղկնքե -
ի Հ ա,
ի ի Լեւ անի Հ ո գ Խւ՚Ի՝ ր Աե մ էնար ի ան՝ ՚ մի քան Չբեր՛եց ՚կախիԼելան , ուր թաղուեցաւ, մեծ ՛շուքով րուն ու ո,սղմ,սնի,թերոլ վ,ոիյագրութես/ե։ 2եբ
նաեւ
րի*~ր Հա՚յ աշակերտների Համար , իաՀմլէս Ա . հաչ վանքի բակթ մԷԼ ։ զէնքերու ,փամփուշաներու պակասը՛ շուտով պիաի
Fonds A.R.A.M
