Page 3 - ARM_19-1948_01
P. 3
պս։.Հ անջատէր երբեք նկատ ահ՛ էէ , թակարն՝ դէթ • Հասէք , Հաւաբ 1 աղբբթոիք ղի*» աարան՚Հ յ մէքաեղ բերել թալան ույսծ քսպրյմնքխհրբ ւ Հօբեէէ–
անգամ չ ի արուի ր այլ անուն մշ Հայաստան ^ետինբ թաց էր մաղմաղ անարեւէն * րոս(է^է բօրս աղջկան Անգինի Հագուսանեբր խութնփ՛
<որ բազմաթիւ միջազգային գա շէնքն ե բով իբրեւ, ոտքերս սաՀ եցաԼ ու քթիս բերն շս վրա յ ինկայ կարմիր անթարի մբ կիազի վարտիք մլէ Հագցու
ճշմարիա իրաւատէր՝ կապուած՜ ու միաձուլռւահ՝ գետին : Երկու ՝ֆիւբտ մերկ թուր երբ քաշած՜ վա– ցին՛ ել Մուսա ք*Էկին մօտ նստեցուցին է Անսկէ\ -
կբ մ՛նայ կարս ի յ , ղեցին. վյրա\ս սպառնաղթն պոռալով քչտերէ^ե։ սա ւ ղիս Համբուրել ո բո\նց զզուանքով կբ ղձիմա–
Աւձլինւ* երբ թուրք պատուիրակը Վրա#աա– Հ՝Րաֆբբ օղլի քաֆբբ , շուտ ոտքի ելիր, եթէ ԴՀ՚ԷԷ * Աւ֊ղուա գիւղէն Հայեր ուտելիք բերին*
նի Հոգային պաՀան^ներու մասին– կբ խօսի եւ Ա* ւսա Պէկի Հ բամ անբ չբլ/ար քեղ կտոր կտոր
Վի շյէս**կի այգ պաՀանջնեբբ պատմականէ ո էն , Ընէինք , նա յէ որ անգամ մլէն ա ւ չփա իւ չի" մ եր վախէն ոչ ոք կբ Համարձակէր ԼՈԼՐ$յ1 յէԼԱԱյ Հ
աղգագրօրէն եւ քաղաքականօրէն ար գաբ եւ ի բա֊ ձեռքէն ^ յ Մ ու սա Հ բամ ա յեց վար գնել իրենց ծ-րարներն եւ
ւացի կբ-Հո֊չակէ է ինչո^լ նայն՛ Վիշի^սկի միաժա Սարսափած՛ ոտք1ի< ելայ ո լ խենթի ՛նման՝ սկբ– Հեռանալ։ Երբ տեսայ որ Հա յերր առանց զիս ՝^՝Աչ–
մանակ չ ի յայտարարեր , որ $՝ուրքիայէ\ն Հ ո ղա - սյ վս ՛զիլ Հետերա՚ին ; Հեյլոլէձ լսոլԼցալ թուրք մարելու պատրաստուեցան մեկնի լ , պոռացի *
յին պւսՀ աճ ՛ԷԴ եր՛ ունի ո չ մի այն Վրա ս ուա՛ւ բ 1 այ՛/ ղօբքեբոլ Հրացանի ոբոտումներբ ՛՛որոնք իյնալով « Աղբրաիք ես Հայ եմ * . •» տ
ան կէ Հո ղա յին պաՀ ան^ն եր ո ւն ի նա եւ կբ մօտիկնայի՚ն , գարձեալ յոյսի նշոյլ մբ պատեց քիւրտեր բ վրաս թափեցան .ու գոցեցին բե -
ձս
Հայաստսձհր ^ աւելի արդար եւ աւելի անմերժելի Հ ոգիս որ աւաղ շուտով մ՛ար՛ ե ցաւ : ՝ք*բտեբբ կա– բսէնս ւ Ա՝րատօն ականջիս փսփսաց . ՀեթԷ մս
թէ սլա ամ ականօրէն , թէ աղգագբօբէն , թէ տաղօբէ֊ն\ կռո լեց աս Համ ազար կ բանալով ղօբքինտ Հանես , պատճառ կբ գաոՏԼաս այգ Հ յեբոլ
քաղաքակա՝նօրէ\ն՝ եւ թէ բոլոր ա՝յլ Հիմ՚եբով գէմ որոնք, քանակով քիչ% կէս մամ տեւող անօ - ո ւան՛ ւ »
քա\նւ Վ բ ա ս ա անի պաՀանւ^ներբ հ գուտ կռուէ մբ վերջ ստիպուեցան ՛ետ դառնա լ ; Ա՝ ո ւսա ք՝է կ &ի շս լսելով եկաւ քովս , քաշեց
Ինչո՛՛ւ լուռ է մասնաւորաբար Հայււ Ա՛ ենք սկսանք կամաց կամաց յառաջանալ գէպի թեւէս , ոտքի Հանեց եւ ապտակ մբ էջեցուց երե
Եւ թի Մ եղյւագե տ որ գի շեր ո ւա\ն մթութեան՛ մ՛էջ գետին է ՚/"ովս
եր եւ— սիս X Ցաւէն Հեծ՜կլտալով ինկայ
տա՚եբ ։ ցաւ օձագալար, ալ սպիտակ Հ Լսաւեցալ ս եր գեղին՛ նստալ •
ինչ,,՞ միտձւ ՚/ա եւ միաՀւ գի Խ. Հա • ւս։։ - ղանգակեելաւն երկար յ տխուր ղօղա\նջբ է որ ա - ՚ճՂ՚իտե՞ս , այգ Հւյյերբ Հօ րդ տ ՛բե կամ -
տա՝։..ի Հմաայն Հ այոլթիւնը , մէջ օգնութիւձն կբ
գլխաւորսւթեամ՝բ ր իւն ոտ գիշերուան< լռութեան ՚ն եէրբեն են : Երբ վաղբ կր կին գ յն քեղ անոն ց Հետ
ԻՐ վ-ւ-իչներու , չի բողոքեր Ա. Վիշթե,սկ\իի վրդո՝ խսգր է բ մօտակայ Հա յ գե ղերէ^հ : Ափսոս շատ ^ կր ղրկեմ , կ՚երթաս Հօրդ տու1ն՝ֆ , յետո յ աւեա,ւլելցուց
վիչ արանքին դէմ, երբ եբէկ նոյն, Հայութիւն՚ը , "*֊շ էր 1 ՝Ի՝բտեբն\ Հասած՜ էի՜ իրենց նպատակին ( սպառնագին «եթէ սլէտք չունենայի անոն՛ց ^ բո
դբգումովբ քօզածածւոլկ Վիչինսկիներոլ , թէ իսկ իմ լ ո յ " ի եւ յոյսր ^\էաԳՀ1 Ր ա է մ՛իշտ խասա - լորէն ալ կբ սպսձննէվ, աչքիգ առջեւ Հ ^
Կաբսբ կը պաՀանչէր Հայաստանի Համար եւ թէ բած՝ ; Ա*րատօն ին՛ձ բերաւ խորոված՜ միս : « Մեծ
թրքաս. ւստկւ .«/ ւաստաւ.նի մնւ Հ ուլերը : Լեսելով աՀաղանգբ գեղին– ժամուն է գաոձնօրէն սլաՀք է ,բսի , ան օթի չեմ»։ Երբ մերժեցի ուտեք
Ինչո՞ւ ։
քՀնչո^ւ հրէկգ երրբ Ա՝եծ՜ն Քվ՚իտանիոյ աբտա - Լացի յՎ՚չելով աոնց պբնզբնգոցչ միացած գՀ"լ ֊ Ա՝ուստն երկրորգ ապտակ մբ Ււ^Հք"՛՜Ց * բոնեց
քի՛՛ գործ^ոց Հախարարբ՝ ֆբնբսթ ^էվին՝ Հա ղուոձնի գմ՚բ գբբմբո ց ր ^ , երբ պսալէն յետո յ կա կղա կէս մի սի կ տ՚որլէ խո թե ց բերան ս %
մայնքերոլ Գալատի 1946 Փետրուար 21 ի նիստինւ ՛ւ ան չ կարմիր կապած
մ էջ արտասանած՜ իր՝ պա ամ ական ճառին մէջ մեր մեր գեղջէ՛ն՛ խ որ ո տ ր կ •> ար սներբ , իմ սեւ Հարսն ի– նես , ես քեռի Զատկին կարմիր Հաւկիթ ալ ^ առ
\իրաւունքնեբ ր կ՚ուրանար՝ կարսի Հ/11"/* մենք քբն էր ա յգ գիշեր : ք՝ր ւբտեբ Հր ացանի որոտ ո ւմ– նեմ ...
անվերապաՀ բառերով կբ բողոքէինք իր յայտա ւնեբով ղիս կբ տա\նէի.. րմ ա՛ն յա յա ճակատագիրբ Տ Շարունակեցինք մեր ճամբան եւ Հա– անք
րարութեանց գէմ, մ՛ինչ այսօր , երբ նոյն ուր ա ՝- ՝^՝ե է. ՚ԼՒՎ'2. ^ աս անք Ս եղրագետի ափին՛ ^ կա՝Հ-բվետիկ : Զիս վար առին՛ ձիէն ոլ տարին ս անբ
ցումբ տեղի կ՚ունենայ մեր ^պաշտպա^նփի՝ Ա* մ ուր ջ չկաբ մօտակա–. ե,չ> բ , գեաբ բարձրացած՛ ալ. ետին անկրակ սենեակի մբ մէջ փակեցին՛. Լ՚՚եցի
յորգա՚ծ^ : ^ իւր տեր բ կ ՚հ;> ճապար Էին անցնիլ միւս Հետեւեալ
Վէշէ"սկիի կողմէ՝ մենք աչ միայ՛ն՝ չենք բողոքեր , խօսքեբբ •՝
ափբ ուբ իրենց կբ սսլսւսէբ Ա՚ուսա ք՝էկ իբ ղօ
ա ա ստրկաբար կբ Համակերպինք իր վատ , գռե -
ոմներով–. Նաի չուրի մ Էշ մտաւ ձվւաւոբ խում ֊ , ~ / Հ^Գ՞Փ^Իք » » » » . ք՛™՛ ԼԷ^ էունբ
Հիկ եւ լձն գվզե ց ո ւց ի չ խեղաթիւրումներուն, եւ ու֊ ԲԲ որուն Հետեւեցան \\յԱի չափ Հետիոտն ՝Բիւր - քանդեց : 1*0 ար սա յ Մ ի՛(1Ո յի աուն– ^Աստծ՜ու տա լն է ր՝ է
բաց, ւմ՚՚Խեւ աեր որոնք ղիս կբ տանէին՝ իրենց աւսերուն վրայ Հայ լտ Ո փիւբտ մէջ Հաց կ՚ուտէր *• յ
Մենք այս Հավ։ ցում ի պատասխանին կբ սպա » բարձրացուցած֊ • Ծերունի ՛Բիւր տ մ ր զարմ աց ած՜ Հաբ ցուց •
ւե1եքճ յստակ , մեկին ու ոբոշակի բառերով : Մ եր ետ եւէն կուգա րին մ՛ն՛ացեալ ձի ա ւո ր\ն եր բ ՛հուն ո^վ ես •
Կբ սպա՛սենք գիտն՛ալու Համար , թէ Հայտս - բեոնաւո բ ո լա& թալանի ծ՜րաբնե բո վ ; Ոաո՚յացտատրեցի հ Ըսաւ թէ քեզ չեմ կրնար աղա
տանբ նաեւ ա^յս անգամ լքեալ գոյք գարձալ ոք
մ իա յն՛ քՒու^թքին , ա յ լ եւ ռուս բո լշեւիկին՛ Համ աբ % Մ արտի խոնաւ ու ցուրտ գիշեր՛ներ էն մէկն՛ ւո*՛յել բայց վաղբ առաւօտ կ՚երթամ լուր տալու
էր * թրջուած՜ մինչեւ ոսկորներս * բարակ գիշե - ձեր տուն ։ Ամիսներ վերջ իմացայ որ 4 Օր ՚/եբք
վզանոցիս տակէն մերկ մարմինս տերեւի պէս կբ գացեր էր մեր տուն՛ եւ տեղեկացուցեր ս տատա լով
գողար յ ոտքերս մինչեւ ծ՜ոսնկերս կախուած՜ ջ՛՛լ- իբր նուէր գոմէշ մբ ւ Տնեցինե՛ր իմանալով ուր
Ինչպես առենաճգհցխԱ րի մէջ գրեթէ սառած՝ էի^Հ Ջերմեռանգ ու միա ել որու ձեռք գտնու\իլԱ) բոլորր մէկ բերան րսեր՛
Կխփզադ
միտ կ1եր ե ւակէ ի ոբ ար գաբ ագատ ու վյ^էժխն գիր էին * «Հաւ. է աղջիկ մեռնի աղատի քան թէ մնա $
Մեղբ •յե աբ պիտի բա՚րր ձճՀրաեա բ Ւ բձբան ՛ար Մուսա Բէկի ձեռք » է
եւ կուլ սչիաի տար աբիւձն ՚բբոլ խուժանբ ՛Բիւր Յաղթանակի այգ գէշ^՚րԼՀ Մ"ւսա Բէկ տօնեց
տեր ու աղատելով ան մ եող Հ՝\ոգ\իս ւ յա յկայկանյն ափսոս աննախրնթաց ոգեւոր ո ւթեամ բ X Մինչ ես կկզած՜
^մ՚ՂԲ՚՚^Գ
եւ վերջին ւքաս) Հայրենի գետն ււլ կլՀ դաւաճանէ ր յ երբ վերջին՛ չոբ գետն ի վրայ կ^աւնցբնէի կեանքիս
Անոբ ձայնբ ս ոնելով ՝ք»իւ բտերն ոԼլյ ան՛ էի՛ն սւ ւլ - անգամ աչքեր ս բաց ի ալ։ գէ՛ն՛ անվտանգ Հ ասեր է– տաււալ յպանքի դիշերբ ։
ա՛ո լքի , գտան զայն երկս լ քայլ Հե լ թո՝1ր՚ատան\ ձե բա կուտա
ինք մ իւս ափբ : Աղօթաբանբ սկսաւ բացուիլ է
դրան եաեւ, քաշքշելով ու ՆեՆելով առթ բերին Գլուխս վեր վերցնելով զարմանքով ճան շցայ մեր
ու քովս կեցուցին* բառ մբ աարրտասա՛ Լե լ ատ են տան մշակներէն՛ մէկ քանին՛; իբե ք ալ ՛էիս ճանչ֊ ՄԱՆՐ ԼՈՒՐԵՐ
չունեցայ
, անմիջապէս բերան՛ս քո կր ջեր ով լեցալ– \նալավ կ՝բսէին Հլաօ , աղէկ չբրի՝ • ք ա յս մ ատ մբ
ցին , զարմացայ ոբ զիս չէ\ին ծ՜եծվեր այլ Հաբ - երախան փախցնելով յ \քՈրէն է^ֆԸ % մշակի՛ն1՛ ոտ -
ուած՜ներէն անխնայ Շիջեցնէին իքուտոյի գլխոլն քեր՛ն ին՚կ ՛յ Հ՚ճՍՄբբ"ատօ , մմերեր տան կերած՜ Հացիդ ԱՄԵՐԻԿԱՑԻ կան ք*ա՝պլքր թ
ու Հազա բում էկ լկտի ՀայՀո յութիճններով : Իյեղճ թաթեր Համար, ՚էէս քու տունդ տար , 1լե՝ո^դ քով ԹՀֆթ , յայտար բեց երկ ո ւշաբթի օ ր թէ Մար
Տա տօն կիսամեռ վիճակի մէջ Հագի լ կբ կենար պաՀԷ , մի տաբ ղիս Ս ուսա ք՝էկին 2> : չշլի ծրագրին֊ գործադրութիւնը տարեկան ութը
ոտքերուն *1յԸաձ % աիիւնլՀ կբ Հոսէր քթէն՛ ու բեր - « Աղձյիզս ) էեմ կթնար քեզ պաՀել– Ա՛ուսա մ իլիլս,լ տոլաբ պիտի արժ֊է ամերիկեա\ն գանձին։
նէն : Հյոճնչս բռնուած՜ է անկարող որեւէ օզձնալ Րէգ ՛Ա.՛ս Կը սպաննէ հ մինակ մէկ ճար ունիս , քի ք ՊՈՒԼԿԱՐԻԱ անցե ալ շաբթու աղգայնացուց
թիւն Հ սսցնելո ևԸ. ԳոՑԷԷ աչքհրս չտեսն՚ելո վհվւ՚չ երբ եբեւեայ Մ՛ուսա ք՝էկ ձիու ւիլւայ նստած , բոլոր դբամատոլննեբն ու դրամատիրական Հաս
դէմքբւ
Համար խեղճ Հօրեղբօրս կնոջ արիւնլուայ կեցած՜ գնա ՚ևետուէ առ^եւը^ իը տտքելը Համբուրէ եւ տատութիւնն երբ ւ Անգլիական՛ եւ ամերիկեան շա–
Այգ միջոցին՝ լսոլեցաւ գուրսբ պաՀակ շնոբՀ թնդրէ : կարելի է մատղաշ տարիքդ ու թղ– Հե –վ.ը պիտի ապահովուին Հաշտութեան դս ՚յշնա՝
ճալի վիճակդ տեսնելով մեղքնայ քեղի եւ վերա֊ ԳՐ քներ՛ով
՝Բիւբտերու կանչեր ;
Հ Լօ է հօ, աճապարեցէք զինուոր ե կաւ% : Այս դարձնէ Հօրդ տուն > է ՖՐԱՆՍԱՑԻ վարչապետը, Պ– Րոպէռ Տուման
որ իմ այ ան իր ար անց ումբ փրթաւ ներս ի Բր տեր ու Լսռլեցալ Մուսա Րէկի գոռ ձայնը Հլօ , ՀՕ, Հետեւեալ յայտարարութիւննեբբ բրաւ զիք"յկի
մէջ^ Հաւաքեցին՛ ո լ ծ՛րարեց՛ին ինչ \ոբ ինկաւ կնիկ բեքթք, մալ բերի՞ք» ։ °Ր • Պէտք է նկատի առնել ոբ մեր մողովուրգին,
ձեռքեր՛՛ինհ մէկ քանին կատղած գա ղանն եր ու նբէ– Լսելով Մուսա Րէկի ձայնը սոսկումէս քա - բարոյակա՛ն եւ քաղաքացիական քաջութեան շն որ.
մա՛ն ինկան աջ ոլ ձախ չկո՛տրեցին ու թափեցինինք բացած չէի Համարձակեր վեր ՛հայիլ^ ետեւէ^է ինձ Հփւ էբ ՛որ կառավարութիւնը կրցաւ յազթաՀարեք
ոբ գտա տ Հնամեւ չէհ սն անկիւձննե րբ ծ՜անօթ ՝է՝ ի ւր ւո Լ ր սկսան գիս Հրո՞Լակել ու ցա՝*՜ վերջին ^քանի մբ շաբաթն եվ։ու վտանգաւոր կա -
կուժ կ արա ւ յ ձցում , պտուկ , սնտուկ եւային՝ ձայնով թելադրել որ չ1, որՀ խնդրեմ Հ ճարաՀատ ց ութիւնը : $)բա՝ն.սան եւ իբ կառավարութիւնը
^Լերքւէ՝11 անգամ աչք մբ նետելով աւկ.ակ*գարձած՝ վեր վերցուցի գլուխս : ԱարսափաՀար պաՀ մբ անգնահատելի ծառայութիւն՛ մբ մատուցին ամ
տան՛ վյլ^այ , քաշկռտելով ղիս ու կիսամեռ Տա - ՚չ-ի՚ոեցի ա\և՚ոբ գաժա՚ե կերպարանքը , աչքերը կա– բողէՀ աշխարհին՝ պարտութեան մատնելո՛վ խառ
տօն , Հարայ Հուրայնեբով դուրս Հանեցին տնէն ։ նաչ Էին , իսկ չէկ պԼխերուձԽ ոլորը կբ Հասնէր նակութիւնն մը տբ ապստամբական բն՛ոյթ կը կբ֊
ք)*բան\ առջեւ Հաւաքուած՜ էին ճերմակ երկայն մինչեւ ականցն երը յ րէր : Որովհետեւ այս վտանդալոբ՝ խազբ կրնաբ
քօլուսաւոր բազմաթիւ ՝Բիլրտեբ , մէկբ պոռաց Գլուխս կախ մօտեցայ Ա՚ուսա Բէկթն , ամուր բլյալ սկզբն՛աւորութիւնը միջազգային գոբծողո
«ՀՕ լօ աճապարեցէք Վարդենիս դեղէն թրքական բռնած երեսին փուշվւս , խոնարՀութիւՏե\ մբ ը\րի , թե 1բ ոբ կրնար վս սն՚գե լ ժ ո զո վյր դավա բալ -
զինուոր ճամբայ ելած՝ է արդէն օգնութեան Հաս– սիրտս պայթելու աստիճան կը ւլաբսէբ վախէս : թե ա՝ւ. ՛ց ա պ՛աՀ ո վու թ ի ւն\ն
նելոլ Համար Հայերուն՝. : Ս ուսա Րէկ պոռաց • խաղաղութիւն բ:
Այս ար լսեցի յոյսի նշոյլ մբ պատեց Հոգիս : Տեսէք ինչ խոչ աւ՚անկ է Հայու աղչԴկբ,ե– ԱՆԳԱՐԱՑԷՆ կբ Հաղորդեն ,ւով 1948^
ի մէ^
ՀՄա մեռնիմ քբզի գործ՛ել յարաւց Աոլրբ էքաչ^ բեսբ գոցեր է որ չտեսնեմ զթ"ՔՐ , եւ ի՛նձ դառնա պիւտճէին մէԼ, Ելմ՚ա . Գ ոբծավարութիւնը Վա -
դու ազատես դմբզի անօրինի ձեռքէն ^ : , լով աւելցուց, «վձբ աո գլուխդ , բաց երեսդ այլոց Հետեւեալ յատկացումները կ*ը՚նէ *
Մ ե՜ղ բռնողն՚եբբ կբ ՛ծ՜եծ՜էին խեղճ Տատօն ո բ փիւրտ մը երեսս ղաբձււ. ց գէպի Ս ուսա Րէկ : գլչֆի ստորադաս պաշտօնեաներուն 2 միլիոն 555
ուշակորոյս եւ արիւնլուայ ինկաւ գետին։ ^աբ՛ - Հ Հօ՛յ , Հօ՚յ , պոռռց չոււնը , ապրիք աղաք, հազար ոսկի, Պալտ թ ի Հրէական Հիւանդան՛ոցին՝
իմ ուզածս ալ այս ազբիկն՛ էր։ Մէկ անգամ մի
լով ոբ մեո-աձ– է կոիեցիձւ վրան ու ա&ցան զիս այն տեսած) եմ Խաբսի Հարսնիքներուն 15 Հազար , Պալբքլբի Ց՚ունաց Հիւանդան՛ոցին՝ 25
մէկուն
տա\նելով Հետերնին։ Մփ՝"՚մտօվւէն կը կարհէի որ Հազար , Հայոց Հիւանդանոցին՝ 15 Հաղավւ՛։ հ
զիս ալ հ-եձելով կը՝ ձգեն կէս ճամբան ու կը վւաիյ^ մ ԷԼ ու մտքէս չէ ելած գեռ ա՛ն՛որ* Լէ յբան ի աչքերն
չթե՛՛ բայց ոչ , անո՛նք աճապարանքով կ ՝ո ւղղ֊ո լէ թւ> ու ծ՛ով մազերը– ճրագով երկինք կը փնտռէի ,
գեղին Նայբբ գտնուող Ս՛ Աարգսի եկեղեցիին ա^ ՚յ՚նճրագ գետին գտայ, Լրկաթէ սօլ Հագնիմ նմա ՀԱՆԳԷՍՆԵՐՈՒ եւ մռզովներՈլ ազգերը խմ
ւերակճւեյւը։ Աիայն այղ վայրկեանին, Հա՛սկցայ որ նը չեմ գտներ, վերցուցէք , դրէք ձիուս վրայ»։ բագրութեան ՀասցնեԼ որոշուած թուականէն առՀ.
իրասլէս զիս կբ տանին; Հաւաքեցի բ"/որ ուժեղս, Այ" որ՛ իմացայ ուշաթափ ինկայ։ Երբ աչքե- նուաղն երեք օր աոաէ , ոբտվՀետել ելեկտրական
թօթուեցի փնքղթքս զիս բռնող դաժան ձեռքե - րըս բացի, թևքզիւքս գաայ Մ ուսա Բէկի ձիուն Հոսանքի ընգՀաաում, երուն պատճառաւ ստիպ ,
րէն, քաչեցի Հանեցի բերնիս քուրչերն ու վազե - վբայ որ կը սոկրաբ ընդարձակ դաշտին մէէ՝ ... ուած ենք կանխել կամ ուշացնել թերթին տպա
քով գէպի ետ սկսայ պոռալ ողբագթւ է Երբ "՚չէըէթւԼՀ Նստալ. Մուսա Բէկ Հրամայեց գրութիւնը ։
Fonds A.R.A.M
անգամ չ ի արուի ր այլ անուն մշ Հայաստան ^ետինբ թաց էր մաղմաղ անարեւէն * րոս(է^է բօրս աղջկան Անգինի Հագուսանեբր խութնփ՛
<որ բազմաթիւ միջազգային գա շէնքն ե բով իբրեւ, ոտքերս սաՀ եցաԼ ու քթիս բերն շս վրա յ ինկայ կարմիր անթարի մբ կիազի վարտիք մլէ Հագցու
ճշմարիա իրաւատէր՝ կապուած՜ ու միաձուլռւահ՝ գետին : Երկու ՝ֆիւբտ մերկ թուր երբ քաշած՜ վա– ցին՛ ել Մուսա ք*Էկին մօտ նստեցուցին է Անսկէ\ -
կբ մ՛նայ կարս ի յ , ղեցին. վյրա\ս սպառնաղթն պոռալով քչտերէ^ե։ սա ւ ղիս Համբուրել ո բո\նց զզուանքով կբ ղձիմա–
Աւձլինւ* երբ թուրք պատուիրակը Վրա#աա– Հ՝Րաֆբբ օղլի քաֆբբ , շուտ ոտքի ելիր, եթէ ԴՀ՚ԷԷ * Աւ֊ղուա գիւղէն Հայեր ուտելիք բերին*
նի Հոգային պաՀան^ներու մասին– կբ խօսի եւ Ա* ւսա Պէկի Հ բամ անբ չբլ/ար քեղ կտոր կտոր
Վի շյէս**կի այգ պաՀանջնեբբ պատմականէ ո էն , Ընէինք , նա յէ որ անգամ մլէն ա ւ չփա իւ չի" մ եր վախէն ոչ ոք կբ Համարձակէր ԼՈԼՐ$յ1 յէԼԱԱյ Հ
աղգագրօրէն եւ քաղաքականօրէն ար գաբ եւ ի բա֊ ձեռքէն ^ յ Մ ու սա Հ բամ ա յեց վար գնել իրենց ծ-րարներն եւ
ւացի կբ-Հո֊չակէ է ինչո^լ նայն՛ Վիշի^սկի միաժա Սարսափած՛ ոտք1ի< ելայ ո լ խենթի ՛նման՝ սկբ– Հեռանալ։ Երբ տեսայ որ Հա յերր առանց զիս ՝^՝Աչ–
մանակ չ ի յայտարարեր , որ $՝ուրքիայէ\ն Հ ո ղա - սյ վս ՛զիլ Հետերա՚ին ; Հեյլոլէձ լսոլԼցալ թուրք մարելու պատրաստուեցան մեկնի լ , պոռացի *
յին պւսՀ աճ ՛ԷԴ եր՛ ունի ո չ մի այն Վրա ս ուա՛ւ բ 1 այ՛/ ղօբքեբոլ Հրացանի ոբոտումներբ ՛՛որոնք իյնալով « Աղբրաիք ես Հայ եմ * . •» տ
ան կէ Հո ղա յին պաՀ ան^ն եր ո ւն ի նա եւ կբ մօտիկնայի՚ն , գարձեալ յոյսի նշոյլ մբ պատեց քիւրտեր բ վրաս թափեցան .ու գոցեցին բե -
ձս
Հայաստսձհր ^ աւելի արդար եւ աւելի անմերժելի Հ ոգիս որ աւաղ շուտով մ՛ար՛ ե ցաւ : ՝ք*բտեբբ կա– բսէնս ւ Ա՝րատօն ականջիս փսփսաց . ՀեթԷ մս
թէ սլա ամ ականօրէն , թէ աղգագբօբէն , թէ տաղօբէ֊ն\ կռո լեց աս Համ ազար կ բանալով ղօբքինտ Հանես , պատճառ կբ գաոՏԼաս այգ Հ յեբոլ
քաղաքակա՝նօրէ\ն՝ եւ թէ բոլոր ա՝յլ Հիմ՚եբով գէմ որոնք, քանակով քիչ% կէս մամ տեւող անօ - ո ւան՛ ւ »
քա\նւ Վ բ ա ս ա անի պաՀանւ^ներբ հ գուտ կռուէ մբ վերջ ստիպուեցան ՛ետ դառնա լ ; Ա՝ ո ւսա ք՝է կ &ի շս լսելով եկաւ քովս , քաշեց
Ինչո՛՛ւ լուռ է մասնաւորաբար Հայււ Ա՛ ենք սկսանք կամաց կամաց յառաջանալ գէպի թեւէս , ոտքի Հանեց եւ ապտակ մբ էջեցուց երե
Եւ թի Մ եղյւագե տ որ գի շեր ո ւա\ն մթութեան՛ մ՛էջ գետին է ՚/"ովս
եր եւ— սիս X Ցաւէն Հեծ՜կլտալով ինկայ
տա՚եբ ։ ցաւ օձագալար, ալ սպիտակ Հ Լսաւեցալ ս եր գեղին՛ նստալ •
ինչ,,՞ միտձւ ՚/ա եւ միաՀւ գի Խ. Հա • ւս։։ - ղանգակեելաւն երկար յ տխուր ղօղա\նջբ է որ ա - ՚ճՂ՚իտե՞ս , այգ Հւյյերբ Հօ րդ տ ՛բե կամ -
տա՝։..ի Հմաայն Հ այոլթիւնը , մէջ օգնութիւձն կբ
գլխաւորսւթեամ՝բ ր իւն ոտ գիշերուան< լռութեան ՚ն եէրբեն են : Երբ վաղբ կր կին գ յն քեղ անոն ց Հետ
ԻՐ վ-ւ-իչներու , չի բողոքեր Ա. Վիշթե,սկ\իի վրդո՝ խսգր է բ մօտակայ Հա յ գե ղերէ^հ : Ափսոս շատ ^ կր ղրկեմ , կ՚երթաս Հօրդ տու1ն՝ֆ , յետո յ աւեա,ւլելցուց
վիչ արանքին դէմ, երբ եբէկ նոյն, Հայութիւն՚ը , "*֊շ էր 1 ՝Ի՝բտեբն\ Հասած՜ էի՜ իրենց նպատակին ( սպառնագին «եթէ սլէտք չունենայի անոն՛ց ^ բո
դբգումովբ քօզածածւոլկ Վիչինսկիներոլ , թէ իսկ իմ լ ո յ " ի եւ յոյսր ^\էաԳՀ1 Ր ա է մ՛իշտ խասա - լորէն ալ կբ սպսձննէվ, աչքիգ առջեւ Հ ^
Կաբսբ կը պաՀանչէր Հայաստանի Համար եւ թէ բած՝ ; Ա*րատօն ին՛ձ բերաւ խորոված՜ միս : « Մեծ
թրքաս. ւստկւ .«/ ւաստաւ.նի մնւ Հ ուլերը : Լեսելով աՀաղանգբ գեղին– ժամուն է գաոձնօրէն սլաՀք է ,բսի , ան օթի չեմ»։ Երբ մերժեցի ուտեք
Ինչո՞ւ ։
քՀնչո^ւ հրէկգ երրբ Ա՝եծ՜ն Քվ՚իտանիոյ աբտա - Լացի յՎ՚չելով աոնց պբնզբնգոցչ միացած գՀ"լ ֊ Ա՝ուստն երկրորգ ապտակ մբ Ււ^Հք"՛՜Ց * բոնեց
քի՛՛ գործ^ոց Հախարարբ՝ ֆբնբսթ ^էվին՝ Հա ղուոձնի գմ՚բ գբբմբո ց ր ^ , երբ պսալէն յետո յ կա կղա կէս մի սի կ տ՚որլէ խո թե ց բերան ս %
մայնքերոլ Գալատի 1946 Փետրուար 21 ի նիստինւ ՛ւ ան չ կարմիր կապած
մ էջ արտասանած՜ իր՝ պա ամ ական ճառին մէջ մեր մեր գեղջէ՛ն՛ խ որ ո տ ր կ •> ար սներբ , իմ սեւ Հարսն ի– նես , ես քեռի Զատկին կարմիր Հաւկիթ ալ ^ առ
\իրաւունքնեբ ր կ՚ուրանար՝ կարսի Հ/11"/* մենք քբն էր ա յգ գիշեր : ք՝ր ւբտեբ Հր ացանի որոտ ո ւմ– նեմ ...
անվերապաՀ բառերով կբ բողոքէինք իր յայտա ւնեբով ղիս կբ տա\նէի.. րմ ա՛ն յա յա ճակատագիրբ Տ Շարունակեցինք մեր ճամբան եւ Հա– անք
րարութեանց գէմ, մ՛ինչ այսօր , երբ նոյն ուր ա ՝- ՝^՝ե է. ՚ԼՒՎ'2. ^ աս անք Ս եղրագետի ափին՛ ^ կա՝Հ-բվետիկ : Զիս վար առին՛ ձիէն ոլ տարին ս անբ
ցումբ տեղի կ՚ունենայ մեր ^պաշտպա^նփի՝ Ա* մ ուր ջ չկաբ մօտակա–. ե,չ> բ , գեաբ բարձրացած՛ ալ. ետին անկրակ սենեակի մբ մէջ փակեցին՛. Լ՚՚եցի
յորգա՚ծ^ : ^ իւր տեր բ կ ՚հ;> ճապար Էին անցնիլ միւս Հետեւեալ
Վէշէ"սկիի կողմէ՝ մենք աչ միայ՛ն՝ չենք բողոքեր , խօսքեբբ •՝
ափբ ուբ իրենց կբ սսլսւսէբ Ա՚ուսա ք՝էկ իբ ղօ
ա ա ստրկաբար կբ Համակերպինք իր վատ , գռե -
ոմներով–. Նաի չուրի մ Էշ մտաւ ձվւաւոբ խում ֊ , ~ / Հ^Գ՞Փ^Իք » » » » . ք՛™՛ ԼԷ^ էունբ
Հիկ եւ լձն գվզե ց ո ւց ի չ խեղաթիւրումներուն, եւ ու֊ ԲԲ որուն Հետեւեցան \\յԱի չափ Հետիոտն ՝Բիւր - քանդեց : 1*0 ար սա յ Մ ի՛(1Ո յի աուն– ^Աստծ՜ու տա լն է ր՝ է
բաց, ւմ՚՚Խեւ աեր որոնք ղիս կբ տանէին՝ իրենց աւսերուն վրայ Հայ լտ Ո փիւբտ մէջ Հաց կ՚ուտէր *• յ
Մենք այս Հավ։ ցում ի պատասխանին կբ սպա » բարձրացուցած֊ • Ծերունի ՛Բիւր տ մ ր զարմ աց ած՜ Հաբ ցուց •
ւե1եքճ յստակ , մեկին ու ոբոշակի բառերով : Մ եր ետ եւէն կուգա րին մ՛ն՛ացեալ ձի ա ւո ր\ն եր բ ՛հուն ո^վ ես •
Կբ սպա՛սենք գիտն՛ալու Համար , թէ Հայտս - բեոնաւո բ ո լա& թալանի ծ՜րաբնե բո վ ; Ոաո՚յացտատրեցի հ Ըսաւ թէ քեզ չեմ կրնար աղա
տանբ նաեւ ա^յս անգամ լքեալ գոյք գարձալ ոք
մ իա յն՛ քՒու^թքին , ա յ լ եւ ռուս բո լշեւիկին՛ Համ աբ % Մ արտի խոնաւ ու ցուրտ գիշեր՛ներ էն մէկն՛ ւո*՛յել բայց վաղբ առաւօտ կ՚երթամ լուր տալու
էր * թրջուած՜ մինչեւ ոսկորներս * բարակ գիշե - ձեր տուն ։ Ամիսներ վերջ իմացայ որ 4 Օր ՚/եբք
վզանոցիս տակէն մերկ մարմինս տերեւի պէս կբ գացեր էր մեր տուն՛ եւ տեղեկացուցեր ս տատա լով
գողար յ ոտքերս մինչեւ ծ՜ոսնկերս կախուած՜ ջ՛՛լ- իբր նուէր գոմէշ մբ ւ Տնեցինե՛ր իմանալով ուր
Ինչպես առենաճգհցխԱ րի մէջ գրեթէ սառած՝ էի^Հ Ջերմեռանգ ու միա ել որու ձեռք գտնու\իլԱ) բոլորր մէկ բերան րսեր՛
Կխփզադ
միտ կ1եր ե ւակէ ի ոբ ար գաբ ագատ ու վյ^էժխն գիր էին * «Հաւ. է աղջիկ մեռնի աղատի քան թէ մնա $
Մեղբ •յե աբ պիտի բա՚րր ձճՀրաեա բ Ւ բձբան ՛ար Մուսա Բէկի ձեռք » է
եւ կուլ սչիաի տար աբիւձն ՚բբոլ խուժանբ ՛Բիւր Յաղթանակի այգ գէշ^՚րԼՀ Մ"ւսա Բէկ տօնեց
տեր ու աղատելով ան մ եող Հ՝\ոգ\իս ւ յա յկայկանյն ափսոս աննախրնթաց ոգեւոր ո ւթեամ բ X Մինչ ես կկզած՜
^մ՚ՂԲ՚՚^Գ
եւ վերջին ւքաս) Հայրենի գետն ււլ կլՀ դաւաճանէ ր յ երբ վերջին՛ չոբ գետն ի վրայ կ^աւնցբնէի կեանքիս
Անոբ ձայնբ ս ոնելով ՝ք»իւ բտերն ոԼլյ ան՛ էի՛ն սւ ւլ - անգամ աչքեր ս բաց ի ալ։ գէ՛ն՛ անվտանգ Հ ասեր է– տաււալ յպանքի դիշերբ ։
ա՛ո լքի , գտան զայն երկս լ քայլ Հե լ թո՝1ր՚ատան\ ձե բա կուտա
ինք մ իւս ափբ : Աղօթաբանբ սկսաւ բացուիլ է
դրան եաեւ, քաշքշելով ու ՆեՆելով առթ բերին Գլուխս վեր վերցնելով զարմանքով ճան շցայ մեր
ու քովս կեցուցին* բառ մբ աարրտասա՛ Լե լ ատ են տան մշակներէն՛ մէկ քանին՛; իբե ք ալ ՛էիս ճանչ֊ ՄԱՆՐ ԼՈՒՐԵՐ
չունեցայ
, անմիջապէս բերան՛ս քո կր ջեր ով լեցալ– \նալավ կ՝բսէին Հլաօ , աղէկ չբրի՝ • ք ա յս մ ատ մբ
ցին , զարմացայ ոբ զիս չէ\ին ծ՜եծվեր այլ Հաբ - երախան փախցնելով յ \քՈրէն է^ֆԸ % մշակի՛ն1՛ ոտ -
ուած՜ներէն անխնայ Շիջեցնէին իքուտոյի գլխոլն քեր՛ն ին՚կ ՛յ Հ՚ճՍՄբբ"ատօ , մմերեր տան կերած՜ Հացիդ ԱՄԵՐԻԿԱՑԻ կան ք*ա՝պլքր թ
ու Հազա բում էկ լկտի ՀայՀո յութիճններով : Իյեղճ թաթեր Համար, ՚էէս քու տունդ տար , 1լե՝ո^դ քով ԹՀֆթ , յայտար բեց երկ ո ւշաբթի օ ր թէ Մար
Տա տօն կիսամեռ վիճակի մէջ Հագի լ կբ կենար պաՀԷ , մի տաբ ղիս Ս ուսա ք՝էկին 2> : չշլի ծրագրին֊ գործադրութիւնը տարեկան ութը
ոտքերուն *1յԸաձ % աիիւնլՀ կբ Հոսէր քթէն՛ ու բեր - « Աղձյիզս ) էեմ կթնար քեզ պաՀել– Ա՛ուսա մ իլիլս,լ տոլաբ պիտի արժ֊է ամերիկեա\ն գանձին։
նէն : Հյոճնչս բռնուած՜ է անկարող որեւէ օզձնալ Րէգ ՛Ա.՛ս Կը սպաննէ հ մինակ մէկ ճար ունիս , քի ք ՊՈՒԼԿԱՐԻԱ անցե ալ շաբթու աղգայնացուց
թիւն Հ սսցնելո ևԸ. ԳոՑԷԷ աչքհրս չտեսն՚ելո վհվւ՚չ երբ եբեւեայ Մ՛ուսա ք՝էկ ձիու ւիլւայ նստած , բոլոր դբամատոլննեբն ու դրամատիրական Հաս
դէմքբւ
Համար խեղճ Հօրեղբօրս կնոջ արիւնլուայ կեցած՜ գնա ՚ևետուէ առ^եւը^ իը տտքելը Համբուրէ եւ տատութիւնն երբ ւ Անգլիական՛ եւ ամերիկեան շա–
Այգ միջոցին՝ լսոլեցաւ գուրսբ պաՀակ շնոբՀ թնդրէ : կարելի է մատղաշ տարիքդ ու թղ– Հե –վ.ը պիտի ապահովուին Հաշտութեան դս ՚յշնա՝
ճալի վիճակդ տեսնելով մեղքնայ քեղի եւ վերա֊ ԳՐ քներ՛ով
՝Բիւբտերու կանչեր ;
Հ Լօ է հօ, աճապարեցէք զինուոր ե կաւ% : Այս դարձնէ Հօրդ տուն > է ՖՐԱՆՍԱՑԻ վարչապետը, Պ– Րոպէռ Տուման
որ իմ այ ան իր ար անց ումբ փրթաւ ներս ի Բր տեր ու Լսռլեցալ Մուսա Րէկի գոռ ձայնը Հլօ , ՀՕ, Հետեւեալ յայտարարութիւննեբբ բրաւ զիք"յկի
մէջ^ Հաւաքեցին՛ ո լ ծ՛րարեց՛ին ինչ \ոբ ինկաւ կնիկ բեքթք, մալ բերի՞ք» ։ °Ր • Պէտք է նկատի առնել ոբ մեր մողովուրգին,
ձեռքեր՛՛ինհ մէկ քանին կատղած գա ղանն եր ու նբէ– Լսելով Մուսա Րէկի ձայնը սոսկումէս քա - բարոյակա՛ն եւ քաղաքացիական քաջութեան շն որ.
մա՛ն ինկան աջ ոլ ձախ չկո՛տրեցին ու թափեցինինք բացած չէի Համարձակեր վեր ՛հայիլ^ ետեւէ^է ինձ Հփւ էբ ՛որ կառավարութիւնը կրցաւ յազթաՀարեք
ոբ գտա տ Հնամեւ չէհ սն անկիւձննե րբ ծ՜անօթ ՝է՝ ի ւր ւո Լ ր սկսան գիս Հրո՞Լակել ու ցա՝*՜ վերջին ^քանի մբ շաբաթն եվ։ու վտանգաւոր կա -
կուժ կ արա ւ յ ձցում , պտուկ , սնտուկ եւային՝ ձայնով թելադրել որ չ1, որՀ խնդրեմ Հ ճարաՀատ ց ութիւնը : $)բա՝ն.սան եւ իբ կառավարութիւնը
^Լերքւէ՝11 անգամ աչք մբ նետելով աւկ.ակ*գարձած՝ վեր վերցուցի գլուխս : ԱարսափաՀար պաՀ մբ անգնահատելի ծառայութիւն՛ մբ մատուցին ամ
տան՛ վյլ^այ , քաշկռտելով ղիս ու կիսամեռ Տա - ՚չ-ի՚ոեցի ա\և՚ոբ գաժա՚ե կերպարանքը , աչքերը կա– բողէՀ աշխարհին՝ պարտութեան մատնելո՛վ խառ
տօն , Հարայ Հուրայնեբով դուրս Հանեցին տնէն ։ նաչ Էին , իսկ չէկ պԼխերուձԽ ոլորը կբ Հասնէր նակութիւնն մը տբ ապստամբական բն՛ոյթ կը կբ֊
ք)*բան\ առջեւ Հաւաքուած՜ էին ճերմակ երկայն մինչեւ ականցն երը յ րէր : Որովհետեւ այս վտանդալոբ՝ խազբ կրնաբ
քօլուսաւոր բազմաթիւ ՝Բիլրտեբ , մէկբ պոռաց Գլուխս կախ մօտեցայ Ա՚ուսա Բէկթն , ամուր բլյալ սկզբն՛աւորութիւնը միջազգային գոբծողո
«ՀՕ լօ աճապարեցէք Վարդենիս դեղէն թրքական բռնած երեսին փուշվւս , խոնարՀութիւՏե\ մբ ը\րի , թե 1բ ոբ կրնար վս սն՚գե լ ժ ո զո վյր դավա բալ -
զինուոր ճամբայ ելած՝ է արդէն օգնութեան Հաս– սիրտս պայթելու աստիճան կը ւլաբսէբ վախէս : թե ա՝ւ. ՛ց ա պ՛աՀ ո վու թ ի ւն\ն
նելոլ Համար Հայերուն՝. : Ս ուսա Րէկ պոռաց • խաղաղութիւն բ:
Այս ար լսեցի յոյսի նշոյլ մբ պատեց Հոգիս : Տեսէք ինչ խոչ աւ՚անկ է Հայու աղչԴկբ,ե– ԱՆԳԱՐԱՑԷՆ կբ Հաղորդեն ,ւով 1948^
ի մէ^
ՀՄա մեռնիմ քբզի գործ՛ել յարաւց Աոլրբ էքաչ^ բեսբ գոցեր է որ չտեսնեմ զթ"ՔՐ , եւ ի՛նձ դառնա պիւտճէին մէԼ, Ելմ՚ա . Գ ոբծավարութիւնը Վա -
դու ազատես դմբզի անօրինի ձեռքէն ^ : , լով աւելցուց, «վձբ աո գլուխդ , բաց երեսդ այլոց Հետեւեալ յատկացումները կ*ը՚նէ *
Մ ե՜ղ բռնողն՚եբբ կբ ՛ծ՜եծ՜էին խեղճ Տատօն ո բ փիւրտ մը երեսս ղաբձււ. ց գէպի Ս ուսա Րէկ : գլչֆի ստորադաս պաշտօնեաներուն 2 միլիոն 555
ուշակորոյս եւ արիւնլուայ ինկաւ գետին։ ^աբ՛ - Հ Հօ՛յ , Հօ՚յ , պոռռց չոււնը , ապրիք աղաք, հազար ոսկի, Պալտ թ ի Հրէական Հիւանդան՛ոցին՝
իմ ուզածս ալ այս ազբիկն՛ էր։ Մէկ անգամ մի
լով ոբ մեո-աձ– է կոիեցիձւ վրան ու ա&ցան զիս այն տեսած) եմ Խաբսի Հարսնիքներուն 15 Հազար , Պալբքլբի Ց՚ունաց Հիւանդան՛ոցին՝ 25
մէկուն
տա\նելով Հետերնին։ Մփ՝"՚մտօվւէն կը կարհէի որ Հազար , Հայոց Հիւանդանոցին՝ 15 Հաղավւ՛։ հ
զիս ալ հ-եձելով կը՝ ձգեն կէս ճամբան ու կը վւաիյ^ մ ԷԼ ու մտքէս չէ ելած գեռ ա՛ն՛որ* Լէ յբան ի աչքերն
չթե՛՛ բայց ոչ , անո՛նք աճապարանքով կ ՝ո ւղղ֊ո լէ թւ> ու ծ՛ով մազերը– ճրագով երկինք կը փնտռէի ,
գեղին Նայբբ գտնուող Ս՛ Աարգսի եկեղեցիին ա^ ՚յ՚նճրագ գետին գտայ, Լրկաթէ սօլ Հագնիմ նմա ՀԱՆԳԷՍՆԵՐՈՒ եւ մռզովներՈլ ազգերը խմ
ւերակճւեյւը։ Աիայն այղ վայրկեանին, Հա՛սկցայ որ նը չեմ գտներ, վերցուցէք , դրէք ձիուս վրայ»։ բագրութեան ՀասցնեԼ որոշուած թուականէն առՀ.
իրասլէս զիս կբ տանին; Հաւաքեցի բ"/որ ուժեղս, Այ" որ՛ իմացայ ուշաթափ ինկայ։ Երբ աչքե- նուաղն երեք օր աոաէ , ոբտվՀետել ելեկտրական
թօթուեցի փնքղթքս զիս բռնող դաժան ձեռքե - րըս բացի, թևքզիւքս գաայ Մ ուսա Բէկի ձիուն Հոսանքի ընգՀաաում, երուն պատճառաւ ստիպ ,
րէն, քաչեցի Հանեցի բերնիս քուրչերն ու վազե - վբայ որ կը սոկրաբ ընդարձակ դաշտին մէէ՝ ... ուած ենք կանխել կամ ուշացնել թերթին տպա
քով գէպի ետ սկսայ պոռալ ողբագթւ է Երբ "՚չէըէթւԼՀ Նստալ. Մուսա Բէկ Հրամայեց գրութիւնը ։
Fonds A.R.A.M
