Page 224 - ARM_19-1948_01
P. 224
ԻՆԿԱՒ 1Ո.ԳՂ0 էր ֊ճակատէն ռւ կՀոզողէր իր գէմքշ. ՔՐ^ԻԿը
"՚– ԿԸ վերսկսէր
ՀԱՆԳԱՆԱԿ պաղ , ւոագ ապի քրտինքյ* •
- Հիմա կ՛անցնի կ՚ըսէր,
Գոյժը կը բերէր ազՀիկս .. . քիչ վե,ր1ը։ Ու ան, այսօր, այղ իրիկունէն. Հազիւ
Օչական յանկաբծամաՀ : ԳասընկերուՀին ը– մի քանի օր վեքչ, իձքն է որ կ՛անցնի այգ տաղ–
խօսակցութեան սած էր իրեն, դպրոցը։ ՚հիչերը իրենց Աքոլհն էր նապի պաղ քրտինքին Հետ Հ
Սիրելի Ա արաֆեան ,—- Մեր լեռնա֊ եղած աե , իբրեւ Հայրենակից՝ այգ ընտանիքին Գնաց, մեկնեցալ ան այս ունայնութեան աչ.
մէք ակա մա յ այս գագար ո ինծի յիչեց ո ւց աո. Հիւրն էր Հալէպ գալէն ի վեր : խարՀէն, մեծ պարապ մը ձգելով Հայ Գրականու
դն ացներու մէկ սովորուիմ ի ւնը ; ժամանակ Եւ " ւ չ դի չերին, Հազիւ թէ՝ «Կը մեո-նիմ < թեան, քննադատութեա՛ն դժ՛ուարին ո ւ փչոտ ճա.
մամ ա՛ս ակ, յառաքապաՀը կանգ կառնէ պաՀ մչլ, ՚ԼապարՀին վրայ։ եկայ այլեւս Անգղը։ խորտակ
ձայ* Բ՚ք՜իչկ բերէք՛» բառերը՛ կ՛՚ելլեն բեբնէն : Կը ղադրի
երկու ափերը կր բանայ ու կը տան ի բերնին՝ ուած է անոր կտուցը։ Իսկ ես գրականութեան -
՚նը "եքսշտ պ անե լու Հ ամ՛աբ Հո վին գէ մ ու կը կանքխօսելէ , կր փակէ աչքերը ու կ՚իյնայ Անգղը; Կը
՛ք՛ննադատութեան կատա ղի «–Բաչաչօ»ն կը սիրէի
9ախշախուի խստաբիբ Անգղի գլուխը :
չէ լեռն ի՛ վար , Հովիտն ի վար » կոչել ղինքը .
Ոչ եւս է Օչական ...
- ՕՀԷ՜֊–. 0 շա կա՛՛ն , Օչակա՛ն ...
՛թանի մը օր առա շ էր ( վերջին անդամ կբ չը
Տետոյ ականք կուտայ , լռութիւն՝ զեփիւ– սէինք ղինքը .Երիտասարդաց Փոքր Ածուին , շատ փոքր թիլով ժ–.ողովուրդի
Միութեա՛ն, ւսկռւմ -
ո սրբասացութեամբ եւ ծազիկնեբուն աեուշա - բր , երբ կբ ֆանար իր վքայ գրուած մը աւելի փոքր թիլով քեղ կարդացողներու , քեզ
մէկ նուիրա
Հոտութեամբ լեցուն ։ Ժիժին անգամ % սարսափած է կան պարտքը տալ իր մէկ գրչի Բ^կերո^ : Հասկցողներու միջազգային իմաստով եւ տարո
կը լռէ այգ պա Հու՛ն, մինչ մարախը» անտարբեր տ Չէինք գիտեր թէ վերջին խօսքեբր պի-ոի ըլ ղութեամբ Գրագէտ , դրականադէտ , քննադատ ,
կը ցատկէ աԱնուխներյււն վըայ՝ քո*֊ըէ ^ԼաթէէԻ "^Լէ լային այն Հանդիսաւոր իրիկուն ր մեզի խօսած - արուեստի մարդ ։ Տեսակ մը անբնական երեւոյթ
պէս : (Հաճախ Հովը պատասխան մը կյւ բերէ վա ֆերը ; խօսեցաւ ս/ե երեք ըեգՀատում՛)երով : էիր գուն , ռւ՛ իշ փոքրաթիւ աղգերու մէջ եղա\ծ)
րէն եւ յառաքապաՀ ը կը շար ո սն ակ է քալել լեր ան Ինծի պիտի ներէք կ՚ըսէր քիչ մը Հանգիստ ը– մեծ գրողներ.՛ու .նման։ Ավ,իւռքի\ն, Համար, փոքր
սեպ ու ապալեր կ՚ողեր\ն\ է ՛Լեր ; նեմ : «Հիմա կ՛անցնի » կ՚րոկր էճին մէջ ինկած Հսկայ ՚ք-աշալօ , դրականութեան՝
նորէն կը սկսէր խօսիլ : Ու քբաինքը
Ակամ այ գագարի ա յս մ իքոռի^ տ ի պատաս քիլ յ լ Համար կրքոտ , կատաղի , չՀալԱող, Հեգնող,
կայլակ առ
խան իմ այն տարակոյսիս՝ թէ կա՜ն Հետեւողներ կա յ լակ կ^իքնէր երեսն ի վար : Ու ձեռքովր նշս/՛–՛– Հար՛թող։ Ա՚արմ֊ոյդ կէսը միշտ կուրէն դուրս կո՝
մեր այս զրոյցին , յաճախ ս՛եպ ու– ապալերդ թըզ– կ^յշնէր՛, ո\ր սրաՀին պատուՀանները բանան ; - մնար։ Երբ գլուխդ գոցէր այգ փոքր լիճը, իրանգ
թ ա՚բե ը,ը ինծի ար ձ ա գան գն եր բերաւ ոչ միայն Պարտք մր ունիմ, ըսաւ ան, իմ գրչի Հ^^եր եւ վեր կ,ը մնար : Ո՛ դուն յաճախ կր տառապէ իր , ո լ
գաւաոձւեբէն , այլ եւ Մերձաւոր Արեւելքէն՞, ու բարեկամ & աւար շ Միսա՚քեանին տալիք, ու պիտի տառապեցար ջոլրի պակասէն՛, մտքի ծանհ ազու -
խորՀեցայ * «Ո լ րեմն մտիկ կ՚ընեն մեզի » : Հետա– քան ամ զայ՛ն– Հ ա տալ ցա՛նել : & ատ բան կը պար տ իմ տէն : Բայց գաճաճ, վաք՛ ոգի մարգիկներ տխուր
քրքրութեամբ կը Հետեւի՜ն եզեր մեր այս խօ անոր* ան, իմ տեսակ մը վարպետս , ուսուցիչս ե– օր մը, «շրջուած» Հասկցան քեղ, ու շրջուած ներ
սակցութեան , որ կը կա բծէի թէ մ եկուսի պիտի զա\ծ է) քաքալերած է զիս իմ գրական քայլերուս կայացուցին իրենց ՀամՀաբղներուՖ :
մնար, մտաւորական շաղփաղփի ս իրաՀ արներո լն եւ փորձերս ւ ո մէք: Իրմէ սորված եմ , իմ «ման֊ Ոչ միայն անգիտացան քեզ իբրեւ գրագէտ ,
ականքի՚ն միայն Հաճոյ : ուածապատ» ոճը, արուն Համար երբեմն մեղադր քննադատ ել ուսուցիչ զինուորեալ , այլ ուր՛ացան
Արդարեւ, այս զրոյցը, մեկնելով իր իսկ ծա ուած եմ նաեւ իրմէ քեզ նոյնիսկ իբրեւ մարդ։ իրենց ճա՛նկերով փոր
գումէն , կը մատնէ մասԱաւոր ճիգ մը ակադեմա Ու շաարյ ա ւ նս աակեց - Գժուար է ինծի այս իրի ձեցին, յանդգեեցան Հարուածել, վիրաւորել խը–
կան սաՀմաններու ՚ ^ է ք մնալո՜ւ , պարզ այն պատ / ո էսա Բաշալռն : Գուն կր՛նայիր գլխոլ կամ լողա
վերածե լ մ աա֊ կուն , այստեղ իմ •ոմեկնգիրներուս ներկայացնել
ճառով ո ր կը քանա յ Հանգանակի կի մէկ շա, ժում՛ով չրֆել նաւերը այղ Արդանա -
ու ՚Շաւաբշ Միսաքեանը , որպէս գրական՝ դէմք ,
է որակա%ն եր ու% Հետաքրքրութիւնը ազգային՝ ՚որգներուն, խորտակել նաւերր այգՕ՚ովաՀէքննե–
Հաբցե– այնպէս ինչպէս որ պէտք է եւ պատշաճ ,
քաղաքական, առօրեայ կամ յաւիտենական րուն։ Աակայ՝ անոնց վրայ խնդացիր ոլ անցար։
դատապարտել նկատի ունենալով այս յարդելի ներկաներու զը–
րու մասին ։ Ե*~ սակայն , ի^^չաէս Բողոքեցի՛– , Հան՛ք, աղբեցին , որ Պատրիարքարանը
անտարբե րականութեան եւ արուեստի Համաս ա ո լնել.
վւղո՚ս կրեայ աշտարակի բնակիչներուն դուրս ընէ քեզ Աոլրբ ՚Բաղաքէն , վանքէն ու զպ–
ժողո դատողութիւնը , վարժութիւնը : /// պիտի չուզեմ
րս լթիլնը , բա յց մ իաժամանակ չաբթնցնել վ՚՚՚ցԼն , որպէս Հերետիկոս :
կամ գայ զոՀել սա կա յն ա յս ներկա յ բազմութեան մէկ կէսր
վուրդին Հետաքրքրութիւնը սարսավ։ X
*Լա– միւս կէսին, ատոր Համար իսկ պիտի քան ամ մի֊
թակղութիւն չպատ ճառելս ւ Համար երբեք։ Հարք քին մբ գան ել , միքին ճամբայ մր այր տա րո րոու ֊
ոընզի այստեղ պիտի ներկայանան՝ այնպիսի Այս Բ՛՛ե՛՛՛ր (Լ) իբեն Համաը :
ցեր ,•—- երբ դուրս ելլենք ներածակա՛ն այս բաԺՀ թեան , պատկերը տալո՛ւ Համար՝ //*իաքեանի , եւ Բայց ան շար՛՛ունակեց իր գոր\ծյա, մոլեռսՀԼգ
նէն , որոնց քն՚ն ութ իւն ր իմ մէքս ճչզելոլ Հ ամ ար ան որ տեղը՝ Հայ 0րաղբո ւթեան , քուրմին նման։ Գրեց ան իբ կրքթհ– Համար, շատ
կը ստեղծէ Ղ*րականութեաՀն
Համ լէ թի վարանումները, «ԸսեԲլ թէ էլՀԱեր> ։ ու Մշակո՚յթի անղաստանին մէք : շատ իր ազգին Համ ա յան կաԿւ աւլնիւ կըքին Հա
Բժշկութեան մէք եւս, յաճախ , նոյԼ վարանումին Ու պտաւ 0շական ալդ միքթ~՝ը , տուաւ ինչ որ մար : */՚\րեց տարվւանքով , Հաւատաց իր գրածին՛
կը մատնուի Հիւանդին
Հիպպոկրատի աշակերտը, պար ՛տ էր եւ անՀրամ ե չու , պա՛տ շաճօր էն եւ Հաս– օգւոակար ո ւթեան ու գեղեցկութեան , ապրեցաւ
սնարին մօտ* «Ըսե^լ թէ չըսել»։ Ո^րն է ճիշզբ * կն ա լի ա յգ խո ւււն ըաղմ ո լթեան ե ը կու կէսհրու ու անցաւ։ Ան չդրեց ոչ սակաւաթիւ ապագայ բա֊
,4$կունաւթի՚ւՀե՝, ճկունութի՛ւն կը յանձնարարէր ալ մ իաժամանակ ռւ մ ի ան զ ամ այն : նասէր՚յ ե րու , վերծանոզնեյտ լ , ո ւս ո ւմնա ս խ ո զ ֊
Փրոֆ * Աէրժա\- : Եւ ես պիտի քանամ ճկուն ըլ ֊ Մէկ կէսր չ՚1ոՀ*եց միւս կէսին, սակայն թ֊ք ՛հերու , ինչ պէս ա յսօրոլան զինքր չկարզացողնե -
լալ ամէնէն ծանրակշիռ վճիռն իսկ արտայայտե զինքը կը ւլոՀկր ԴՂ բոլորին * Ո։ ^ ա է ^ ։ Ք Բ Հր Հ "՜ բուն չՀ աս կցողներ ուն Համար։ Պաշտամունք էր ի֊
լու ժամանակ , Հետեւելով Հին ճարտասաններու
նշանաւոր տար՛ազին* «Ըսելով Հանդերձ չըսել » :
Խօսիլ յստակ ու. ա ա յհ աո՝ Հ՝ոն .ուր վախ չկայ բա գրած նիւթերսւն մասին, ՛ու կերպով մ՚ըկըբաԺնեն Հայ Համայնավար կուսակցութիւնը , ըԱգՀա–
րոյալքելու ժողովրդական զանգուածներ ը անո Հայրենիքը եւ Ափիլքլքը իրենց միքեւ ։ կառակն , ՚լապ՚ո ,\Լ ստամոքս մ ըն է , որ մարսելու,
՛ն" Ք էբազանութեամր , յետոյ մտնել դիտական եւ իլ,րացնելու կարողութիւն չունի տակաւին : Կը
•ք՛՛լէ՛1՛– "՛ակ՝ միմնչա ղի մէջ թողլով 1՚՚ե է "վ՛ ներելի X ս՚Լանի ծամոցով (ետՇցԱՏշ) : Ոայց եւ՛ այնպէս կ՚լմհ–
է 3"յ& Լտ ա մաաւոբականնեբոմև միայն : Կոի՚բ, որ բացուած է մեր մ՛ամուլին մէջ, գ՚ունիմ , որ անՀրաժեշտոլթիւ՚.ն. մին է Հայ Համայ
Վերջապէս ( գիւղին սուրբին մատաղը չէ ո ՚ ֊ ր ի չ բան չէ՝ բայց եթէ անՀա&գուրժողութիւն նավարութիւնը մեր մէջ՛. Ոչ միայն իբրեւ ընկե
ա Բ՛ 1 որ բաժնուէր՝ Հարուստին եւ աղքատ ին , թէ մը, զոր ցոյց կուտայ Հայաստանի պետական կու– րային յա ռաջա պաՀ վարդապետութիւն՛, այլեւ
եւ, մեր մէշ արգի Հրապարակագրութիւնը քիչ մը սակցութիւնլ։ րնղդկմ Հ. 8– Դաշնակցութեան՝ իբրեւ Հզօր ժողովուրդի մը պետական կուսակցու
չատ «Հասարակագիտական » դարձա ս ամէն բան, գազոլթներոլ ղեկավարութեան մէջ վայելած ծա թեան մէկ բար՛ունակը։ Այս տեսակէտով ՝ պայ
// ոռնալով որ երէկ, արՀամարՀանքով , մեր քա– ւալուն Համակրանքին Համար ։ ման է արձակել նաեւ ՛ո՛ւրիշ ընձիւղներ, մայր
՚լաՔագէաներոմև կը տրուէր «վարժապետ» տիտ Կան մտաւ ո րականԱ ե ր , որոնք գործիք գար - ծառին բեր՛ելու Համար ժամանակին աւիշը. եւ
ղոսը կամ ծագումը , մինչ այսօր , մեր թերթերուն ձած են այս կռիւին մԱ, որովՀետել չունին Հան մեր քաղաքակրթութեան աճման անՀրաժեշտ
Հէշ, ազգային քաղաքականութեան։ Հարցերը լոլ– գանակ : տարրերը ։
* " 7 յօգուահագիրները ոչ իսկ վարժապետ են,,- Այս պայվ>արին մէջ, կոչում ունեցող ԳՐա–
ակլռր արարածներ , շատ անգամ ստորագրութիւն Հայ Համայնավարները պէտք է ըմբռնեն , որ
՛լնելու իսկ անվարժ ; գէտնեբուն պար տակտն ւթ իլեն՝ է դուրս ելլել ի– մեր ժողովուրդը շօշափուկներով (է«ՈէՅՇս1շ) է
X րենց անւոարբերու թեանւ գորշ սաՀմաններէն եւ սնան եր եւ աճեր :
կարծիք յայտնել յոսջաբար , էրիկ - մարդու պէս։ Կ՚՚ողջոմւեմ իրե՚֊ց չօշաւիոլկը,-— ուրիշ առ -
Համայնավարա
11ի1՚եկի Ս արաֆեան , եղբայր իմ բանաստեղծ , ԱՀա իմ կարծիքս թիւ մը՝ պարզեր եմ այստեղ թէ
Ներածականիս մէջ բացատրեցի թէ արգի ղր– Հ • Ց • Գաշն՚ակցոլթիլնր կուսակցութիւն չէ կան՛ վարդապետութեան էութիւնը նորութիւն չէ
բազ էտը չի կրնար անտարբեր մ\1ալ մեր ներքին ինձ Համար , այէ ՛՛՛՛գի մր : Ոմանք այգ կազմա - Հայ ժողովուրդին Համար,— բայց կր ցաւիմ ո -
պայքարներուն , կուսակցական վէճերոլն, ազգա կերպութեան, մասին ունի), գօսացած Հի՛ն կար\ծ\իք մ անց անխելքութեան վրայ, երբ վարչաձեւ ՛՛ւ
յին մաաՀոգոլթիլններան եւ պատմական։ ցան՛ մը, ֆէաայիներու եւ տէ ր ո ր իսաներ ու կուսակ վարդապետութիւն շփոթելո՚վ՝ փո՛խանակ զօրս՛ -
կ՛՛՛թես,։ ց դէմ • Այժմ, Հանգա՛նակը, որ պիտի ցութիւն կ , կ՚ըսեն : Պատմական սխալ, որովՀե– ցնելոլ իրենց մարսողական կարողութիւնք, կ՚աշ
բ՛՛՛՛ամ, տեսակ մը Հւալէբ պիտի ըլլայ աել զէն՛քին։ միջամտութիւնը ւ այնքան նոր չէ, որ խատին իրենք դիւրամարս դառնալու յ
քրքրուէ այղ դարսերով կամ ՛՛ւե սակէս՛ յա քա րա՛ն Հ– Տ. Գաշնակցոլթ ի։նբ : Իր մարտական , Մինչդեռ ի՛նչքս, պիտի շաՀէին իրենք, եւ
նելու նման խնգիբնեբու մասին։ Այն Հաւատամ - մ շա կու թ ա յ ին ,պետական եւ զաղթավա րական բո իրենց Հետ՝ Հայ ժողովուրդբ , մեր քաղաքակր
քով թէ գրագէ՛՛տն է մի։ ՛Ր ՛Ա՛ ներկայացնէ ւ՛՛ I՛ ՚էիմադիծեյւէև անկաիս՝ Հ– Ց՛ Գաշնակցութիւ֊ թութեան ՛ծառայեցնելով ինչ որ կր՛նայ քաղել
^11 *ԼՐ մարմնացնէ
յեգի։նւ ՝>ոգին , ։1 ին չ րա զա քա ։լ է ս, բ կբ մնայ պար– ՁՏՏ1Ոս1շ1է10Ո/՛ կարողոլթիլնը , Ո– Համայնավար շօշաւիուկը Հ
գաւզէս գործաւոր մբ , որ ււլհաի կաւ։ ։։ ւ ։լա՚1 Հ ։րրա– րով պատմոլիժիւն է շիներ Հայ ժողովուրդը եւ Հթիծաղելի է գայ բանա լ Դաշնակցական մա
դէաին երագած ^Է՚^ՔՐ ՝• քաղաքակրթութիւն : Եթէ ինծի Հարցնէք թէ ինչ մուլին՝ քննագաաութիւն՝ն։եբէն : Տարիներ առաջ ,
Տակաւին ա ՚ լ ի թ կ՚ունենամ ներկայացնելու է Հայոց Պատմութիւնը մէկ բառի մէջ, կը պա Հայաստա՛նի մեծագոյն բանաստեղծներէն մին կ՛լ՚-
իմաս
պըագէաին ՚էեբը պատմութեան մէշ, երէկ ծա֊ տասխանեմ —- ^ՏՏ»ա1&Աօո կենսաբանական սէո աքաասաՀմանի մէջ՛ «՚Բննաւլատեցէ՛ ք , միշա
ասք իշխս/ններ ու եւ աւատ ապեան ե ր ո լ , այսօր տով։ Ես չեմ Հաւատար զտար իմն՛ մշակոյթներու քննադատեցէք մեզ, ատիկա կը մղէ զօրացն՛ելու
պւսագաձախօս իր ցեղին պատմութեան։։ Հեղինակ գոյութեան , ։,չ ա լ Ո&է10Ո ա1Ա6Շ տարազին՝ ժողո - մեր գիրքը եւ նպաստաւորելու Հայաստանը » -.
ո,; ո ր Հանգա՛ւ ակին : վոլբգնեբոլ պատմութեան մէ9։ Պատմութիւն եւ Ր.նգ գիմազիր կազմակերպութեան մը խօսքը
Ո՛– բանանք այգ Հանզանակր, անգամ մբ քաղաքակրթութիւն կբ շինէ այն՝ ռր կը մարսէ եւ այնքա մեհ արժէք կը ներկայացնէ , որ ա՛նգլիա
1,1 ւ։ կրկնեք այդ ս ր րամ՛ս՛ահ ա՛հ ին դլա իւներբ • կ՝իւրացնէ, այն՝ որ ժամանակին աւիշը կը խառնէ կան կտոտ։/ար՛, ւթիւնը ամ սա կան, կը վճարէ իր
\ քւռն.շ է Հա յա ստան։ ր ; ցեղային տարրերուն, կը շաղուէ, կբ խմորէ, կը ընդդիմադիրի՝ ՝ քննաղատ-ութիւն լսելու Համար։
2, Ի՞նչ է «ԹրքաՀայ Գ՚ս՚որ » : թրծէ ըստ իր պատմական միվավայրբն ։ Այդպէս իբրեւ բնղ դիմագիր կուսակցութիւն ել դա -
3.— Ի"՝>՚չ 4 ձ ՚ ր ի ՚ ^ ք ը ••• ԷՐ 1 Որ Հայոց ժողովուրդը , երբ տեսաւ քրիստո զութ՛։, ե բու մէջ տարածուն մեծ կագմակեբպու -
ձ - ի՞նչ է "•երգա-՚թբ : նէութեան վտանգը, Հրաւէր կարգաց իր մ արս ո - թիւն՛, Հսկայական դեր կը կատարէ Հ. 8– Դաշ -
5,-7– է՛՝–՛,՛ է ՝ Հ – յ յ՝ւաԿ.ոյՒւ՛ • զական ուժերուն, իւրացուց, ազդարացոլց , Հա– ՚1աեցութիւնը , եւ, կբ կրկնեմ, նոր ոսկեդար կը
Բայց ԷքՐ^1՜ նախադուռ , կ՛ուզեմ ներկա յա - յացուց։ Հ. 8– Դաշնակցութիւնը ելլ, իր ժողո ստեղծձււի՝ երբ իրա՛ր Հասկնան Համայնավար եւ
, »բռնք
ճֆլ ւահւ այն երկու կու՚յակցութիւններյչ վուրդէն ներ շն չո լած, նոյնը կը ֊կատարէ շուտո՛վ Դա ՛՛ն։ ա կցակս՛՝՛ կ ու սակցո, թ իլննե րբ :
Հա՛նգանակին
հր՛՛՝ յաւակնա թիւն՚եեբ ունին, այս 60 տա՛րի կ՝ըլլայ ։
Ծ> ՆԱՐԳՈԻՆԻ
Fonds A.R.A.M
"՚– ԿԸ վերսկսէր
ՀԱՆԳԱՆԱԿ պաղ , ւոագ ապի քրտինքյ* •
- Հիմա կ՛անցնի կ՚ըսէր,
Գոյժը կը բերէր ազՀիկս .. . քիչ վե,ր1ը։ Ու ան, այսօր, այղ իրիկունէն. Հազիւ
Օչական յանկաբծամաՀ : ԳասընկերուՀին ը– մի քանի օր վեքչ, իձքն է որ կ՛անցնի այգ տաղ–
խօսակցութեան սած էր իրեն, դպրոցը։ ՚հիչերը իրենց Աքոլհն էր նապի պաղ քրտինքին Հետ Հ
Սիրելի Ա արաֆեան ,—- Մեր լեռնա֊ եղած աե , իբրեւ Հայրենակից՝ այգ ընտանիքին Գնաց, մեկնեցալ ան այս ունայնութեան աչ.
մէք ակա մա յ այս գագար ո ինծի յիչեց ո ւց աո. Հիւրն էր Հալէպ գալէն ի վեր : խարՀէն, մեծ պարապ մը ձգելով Հայ Գրականու
դն ացներու մէկ սովորուիմ ի ւնը ; ժամանակ Եւ " ւ չ դի չերին, Հազիւ թէ՝ «Կը մեո-նիմ < թեան, քննադատութեա՛ն դժ՛ուարին ո ւ փչոտ ճա.
մամ ա՛ս ակ, յառաքապաՀը կանգ կառնէ պաՀ մչլ, ՚ԼապարՀին վրայ։ եկայ այլեւս Անգղը։ խորտակ
ձայ* Բ՚ք՜իչկ բերէք՛» բառերը՛ կ՛՚ելլեն բեբնէն : Կը ղադրի
երկու ափերը կր բանայ ու կը տան ի բերնին՝ ուած է անոր կտուցը։ Իսկ ես գրականութեան -
՚նը "եքսշտ պ անե լու Հ ամ՛աբ Հո վին գէ մ ու կը կանքխօսելէ , կր փակէ աչքերը ու կ՚իյնայ Անգղը; Կը
՛ք՛ննադատութեան կատա ղի «–Բաչաչօ»ն կը սիրէի
9ախշախուի խստաբիբ Անգղի գլուխը :
չէ լեռն ի՛ վար , Հովիտն ի վար » կոչել ղինքը .
Ոչ եւս է Օչական ...
- ՕՀԷ՜֊–. 0 շա կա՛՛ն , Օչակա՛ն ...
՛թանի մը օր առա շ էր ( վերջին անդամ կբ չը
Տետոյ ականք կուտայ , լռութիւն՝ զեփիւ– սէինք ղինքը .Երիտասարդաց Փոքր Ածուին , շատ փոքր թիլով ժ–.ողովուրդի
Միութեա՛ն, ւսկռւմ -
ո սրբասացութեամբ եւ ծազիկնեբուն աեուշա - բր , երբ կբ ֆանար իր վքայ գրուած մը աւելի փոքր թիլով քեղ կարդացողներու , քեզ
մէկ նուիրա
Հոտութեամբ լեցուն ։ Ժիժին անգամ % սարսափած է կան պարտքը տալ իր մէկ գրչի Բ^կերո^ : Հասկցողներու միջազգային իմաստով եւ տարո
կը լռէ այգ պա Հու՛ն, մինչ մարախը» անտարբեր տ Չէինք գիտեր թէ վերջին խօսքեբր պի-ոի ըլ ղութեամբ Գրագէտ , դրականադէտ , քննադատ ,
կը ցատկէ աԱնուխներյււն վըայ՝ քո*֊ըէ ^ԼաթէէԻ "^Լէ լային այն Հանդիսաւոր իրիկուն ր մեզի խօսած - արուեստի մարդ ։ Տեսակ մը անբնական երեւոյթ
պէս : (Հաճախ Հովը պատասխան մը կյւ բերէ վա ֆերը ; խօսեցաւ ս/ե երեք ըեգՀատում՛)երով : էիր գուն , ռւ՛ իշ փոքրաթիւ աղգերու մէջ եղա\ծ)
րէն եւ յառաքապաՀ ը կը շար ո սն ակ է քալել լեր ան Ինծի պիտի ներէք կ՚ըսէր քիչ մը Հանգիստ ը– մեծ գրողներ.՛ու .նման։ Ավ,իւռքի\ն, Համար, փոքր
սեպ ու ապալեր կ՚ողեր\ն\ է ՛Լեր ; նեմ : «Հիմա կ՛անցնի » կ՚րոկր էճին մէջ ինկած Հսկայ ՚ք-աշալօ , դրականութեան՝
նորէն կը սկսէր խօսիլ : Ու քբաինքը
Ակամ այ գագարի ա յս մ իքոռի^ տ ի պատաս քիլ յ լ Համար կրքոտ , կատաղի , չՀալԱող, Հեգնող,
կայլակ առ
խան իմ այն տարակոյսիս՝ թէ կա՜ն Հետեւողներ կա յ լակ կ^իքնէր երեսն ի վար : Ու ձեռքովր նշս/՛–՛– Հար՛թող։ Ա՚արմ֊ոյդ կէսը միշտ կուրէն դուրս կո՝
մեր այս զրոյցին , յաճախ ս՛եպ ու– ապալերդ թըզ– կ^յշնէր՛, ո\ր սրաՀին պատուՀանները բանան ; - մնար։ Երբ գլուխդ գոցէր այգ փոքր լիճը, իրանգ
թ ա՚բե ը,ը ինծի ար ձ ա գան գն եր բերաւ ոչ միայն Պարտք մր ունիմ, ըսաւ ան, իմ գրչի Հ^^եր եւ վեր կ,ը մնար : Ո՛ դուն յաճախ կր տառապէ իր , ո լ
գաւաոձւեբէն , այլ եւ Մերձաւոր Արեւելքէն՞, ու բարեկամ & աւար շ Միսա՚քեանին տալիք, ու պիտի տառապեցար ջոլրի պակասէն՛, մտքի ծանհ ազու -
խորՀեցայ * «Ո լ րեմն մտիկ կ՚ընեն մեզի » : Հետա– քան ամ զայ՛ն– Հ ա տալ ցա՛նել : & ատ բան կը պար տ իմ տէն : Բայց գաճաճ, վաք՛ ոգի մարգիկներ տխուր
քրքրութեամբ կը Հետեւի՜ն եզեր մեր այս խօ անոր* ան, իմ տեսակ մը վարպետս , ուսուցիչս ե– օր մը, «շրջուած» Հասկցան քեղ, ու շրջուած ներ
սակցութեան , որ կը կա բծէի թէ մ եկուսի պիտի զա\ծ է) քաքալերած է զիս իմ գրական քայլերուս կայացուցին իրենց ՀամՀաբղներուՖ :
մնար, մտաւորական շաղփաղփի ս իրաՀ արներո լն եւ փորձերս ւ ո մէք: Իրմէ սորված եմ , իմ «ման֊ Ոչ միայն անգիտացան քեզ իբրեւ գրագէտ ,
ականքի՚ն միայն Հաճոյ : ուածապատ» ոճը, արուն Համար երբեմն մեղադր քննադատ ել ուսուցիչ զինուորեալ , այլ ուր՛ացան
Արդարեւ, այս զրոյցը, մեկնելով իր իսկ ծա ուած եմ նաեւ իրմէ քեզ նոյնիսկ իբրեւ մարդ։ իրենց ճա՛նկերով փոր
գումէն , կը մատնէ մասԱաւոր ճիգ մը ակադեմա Ու շաարյ ա ւ նս աակեց - Գժուար է ինծի այս իրի ձեցին, յանդգեեցան Հարուածել, վիրաւորել խը–
կան սաՀմաններու ՚ ^ է ք մնալո՜ւ , պարզ այն պատ / ո էսա Բաշալռն : Գուն կր՛նայիր գլխոլ կամ լողա
վերածե լ մ աա֊ կուն , այստեղ իմ •ոմեկնգիրներուս ներկայացնել
ճառով ո ր կը քանա յ Հանգանակի կի մէկ շա, ժում՛ով չրֆել նաւերը այղ Արդանա -
ու ՚Շաւաբշ Միսաքեանը , որպէս գրական՝ դէմք ,
է որակա%ն եր ու% Հետաքրքրութիւնը ազգային՝ ՚որգներուն, խորտակել նաւերր այգՕ՚ովաՀէքննե–
Հաբցե– այնպէս ինչպէս որ պէտք է եւ պատշաճ ,
քաղաքական, առօրեայ կամ յաւիտենական րուն։ Աակայ՝ անոնց վրայ խնդացիր ոլ անցար։
դատապարտել նկատի ունենալով այս յարդելի ներկաներու զը–
րու մասին ։ Ե*~ սակայն , ի^^չաէս Բողոքեցի՛– , Հան՛ք, աղբեցին , որ Պատրիարքարանը
անտարբե րականութեան եւ արուեստի Համաս ա ո լնել.
վւղո՚ս կրեայ աշտարակի բնակիչներուն դուրս ընէ քեզ Աոլրբ ՚Բաղաքէն , վանքէն ու զպ–
ժողո դատողութիւնը , վարժութիւնը : /// պիտի չուզեմ
րս լթիլնը , բա յց մ իաժամանակ չաբթնցնել վ՚՚՚ցԼն , որպէս Հերետիկոս :
կամ գայ զոՀել սա կա յն ա յս ներկա յ բազմութեան մէկ կէսր
վուրդին Հետաքրքրութիւնը սարսավ։ X
*Լա– միւս կէսին, ատոր Համար իսկ պիտի քան ամ մի֊
թակղութիւն չպատ ճառելս ւ Համար երբեք։ Հարք քին մբ գան ել , միքին ճամբայ մր այր տա րո րոու ֊
ոընզի այստեղ պիտի ներկայանան՝ այնպիսի Այս Բ՛՛ե՛՛՛ր (Լ) իբեն Համաը :
ցեր ,•—- երբ դուրս ելլենք ներածակա՛ն այս բաԺՀ թեան , պատկերը տալո՛ւ Համար՝ //*իաքեանի , եւ Բայց ան շար՛՛ունակեց իր գոր\ծյա, մոլեռսՀԼգ
նէն , որոնց քն՚ն ութ իւն ր իմ մէքս ճչզելոլ Հ ամ ար ան որ տեղը՝ Հայ 0րաղբո ւթեան , քուրմին նման։ Գրեց ան իբ կրքթհ– Համար, շատ
կը ստեղծէ Ղ*րականութեաՀն
Համ լէ թի վարանումները, «ԸսեԲլ թէ էլՀԱեր> ։ ու Մշակո՚յթի անղաստանին մէք : շատ իր ազգին Համ ա յան կաԿւ աւլնիւ կըքին Հա
Բժշկութեան մէք եւս, յաճախ , նոյԼ վարանումին Ու պտաւ 0շական ալդ միքթ~՝ը , տուաւ ինչ որ մար : */՚\րեց տարվւանքով , Հաւատաց իր գրածին՛
կը մատնուի Հիւանդին
Հիպպոկրատի աշակերտը, պար ՛տ էր եւ անՀրամ ե չու , պա՛տ շաճօր էն եւ Հաս– օգւոակար ո ւթեան ու գեղեցկութեան , ապրեցաւ
սնարին մօտ* «Ըսե^լ թէ չըսել»։ Ո^րն է ճիշզբ * կն ա լի ա յգ խո ւււն ըաղմ ո լթեան ե ը կու կէսհրու ու անցաւ։ Ան չդրեց ոչ սակաւաթիւ ապագայ բա֊
,4$կունաւթի՚ւՀե՝, ճկունութի՛ւն կը յանձնարարէր ալ մ իաժամանակ ռւ մ ի ան զ ամ այն : նասէր՚յ ե րու , վերծանոզնեյտ լ , ո ւս ո ւմնա ս խ ո զ ֊
Փրոֆ * Աէրժա\- : Եւ ես պիտի քանամ ճկուն ըլ ֊ Մէկ կէսր չ՚1ոՀ*եց միւս կէսին, սակայն թ֊ք ՛հերու , ինչ պէս ա յսօրոլան զինքր չկարզացողնե -
լալ ամէնէն ծանրակշիռ վճիռն իսկ արտայայտե զինքը կը ւլոՀկր ԴՂ բոլորին * Ո։ ^ ա է ^ ։ Ք Բ Հր Հ "՜ բուն չՀ աս կցողներ ուն Համար։ Պաշտամունք էր ի֊
լու ժամանակ , Հետեւելով Հին ճարտասաններու
նշանաւոր տար՛ազին* «Ըսելով Հանդերձ չըսել » :
Խօսիլ յստակ ու. ա ա յհ աո՝ Հ՝ոն .ուր վախ չկայ բա գրած նիւթերսւն մասին, ՛ու կերպով մ՚ըկըբաԺնեն Հայ Համայնավար կուսակցութիւնը , ըԱգՀա–
րոյալքելու ժողովրդական զանգուածներ ը անո Հայրենիքը եւ Ափիլքլքը իրենց միքեւ ։ կառակն , ՚լապ՚ո ,\Լ ստամոքս մ ըն է , որ մարսելու,
՛ն" Ք էբազանութեամր , յետոյ մտնել դիտական եւ իլ,րացնելու կարողութիւն չունի տակաւին : Կը
•ք՛՛լէ՛1՛– "՛ակ՝ միմնչա ղի մէջ թողլով 1՚՚ե է "վ՛ ներելի X ս՚Լանի ծամոցով (ետՇցԱՏշ) : Ոայց եւ՛ այնպէս կ՚լմհ–
է 3"յ& Լտ ա մաաւոբականնեբոմև միայն : Կոի՚բ, որ բացուած է մեր մ՛ամուլին մէջ, գ՚ունիմ , որ անՀրաժեշտոլթիւ՚.ն. մին է Հայ Համայ
Վերջապէս ( գիւղին սուրբին մատաղը չէ ո ՚ ֊ ր ի չ բան չէ՝ բայց եթէ անՀա&գուրժողութիւն նավարութիւնը մեր մէջ՛. Ոչ միայն իբրեւ ընկե
ա Բ՛ 1 որ բաժնուէր՝ Հարուստին եւ աղքատ ին , թէ մը, զոր ցոյց կուտայ Հայաստանի պետական կու– րային յա ռաջա պաՀ վարդապետութիւն՛, այլեւ
եւ, մեր մէշ արգի Հրապարակագրութիւնը քիչ մը սակցութիւնլ։ րնղդկմ Հ. 8– Դաշնակցութեան՝ իբրեւ Հզօր ժողովուրդի մը պետական կուսակցու
չատ «Հասարակագիտական » դարձա ս ամէն բան, գազոլթներոլ ղեկավարութեան մէջ վայելած ծա թեան մէկ բար՛ունակը։ Այս տեսակէտով ՝ պայ
// ոռնալով որ երէկ, արՀամարՀանքով , մեր քա– ւալուն Համակրանքին Համար ։ ման է արձակել նաեւ ՛ո՛ւրիշ ընձիւղներ, մայր
՚լաՔագէաներոմև կը տրուէր «վարժապետ» տիտ Կան մտաւ ո րականԱ ե ր , որոնք գործիք գար - ծառին բեր՛ելու Համար ժամանակին աւիշը. եւ
ղոսը կամ ծագումը , մինչ այսօր , մեր թերթերուն ձած են այս կռիւին մԱ, որովՀետել չունին Հան մեր քաղաքակրթութեան աճման անՀրաժեշտ
Հէշ, ազգային քաղաքականութեան։ Հարցերը լոլ– գանակ : տարրերը ։
* " 7 յօգուահագիրները ոչ իսկ վարժապետ են,,- Այս պայվ>արին մէջ, կոչում ունեցող ԳՐա–
ակլռր արարածներ , շատ անգամ ստորագրութիւն Հայ Համայնավարները պէտք է ըմբռնեն , որ
՛լնելու իսկ անվարժ ; գէտնեբուն պար տակտն ւթ իլեն՝ է դուրս ելլել ի– մեր ժողովուրդը շօշափուկներով (է«ՈէՅՇս1շ) է
X րենց անւոարբերու թեանւ գորշ սաՀմաններէն եւ սնան եր եւ աճեր :
կարծիք յայտնել յոսջաբար , էրիկ - մարդու պէս։ Կ՚՚ողջոմւեմ իրե՚֊ց չօշաւիոլկը,-— ուրիշ առ -
Համայնավարա
11ի1՚եկի Ս արաֆեան , եղբայր իմ բանաստեղծ , ԱՀա իմ կարծիքս թիւ մը՝ պարզեր եմ այստեղ թէ
Ներածականիս մէջ բացատրեցի թէ արգի ղր– Հ • Ց • Գաշն՚ակցոլթիլնր կուսակցութիւն չէ կան՛ վարդապետութեան էութիւնը նորութիւն չէ
բազ էտը չի կրնար անտարբեր մ\1ալ մեր ներքին ինձ Համար , այէ ՛՛՛՛գի մր : Ոմանք այգ կազմա - Հայ ժողովուրդին Համար,— բայց կր ցաւիմ ո -
պայքարներուն , կուսակցական վէճերոլն, ազգա կերպութեան, մասին ունի), գօսացած Հի՛ն կար\ծ\իք մ անց անխելքութեան վրայ, երբ վարչաձեւ ՛՛ւ
յին մաաՀոգոլթիլններան եւ պատմական։ ցան՛ մը, ֆէաայիներու եւ տէ ր ո ր իսաներ ու կուսակ վարդապետութիւն շփոթելո՚վ՝ փո՛խանակ զօրս՛ -
կ՛՛՛թես,։ ց դէմ • Այժմ, Հանգա՛նակը, որ պիտի ցութիւն կ , կ՚ըսեն : Պատմական սխալ, որովՀե– ցնելոլ իրենց մարսողական կարողութիւնք, կ՚աշ
բ՛՛՛՛ամ, տեսակ մը Հւալէբ պիտի ըլլայ աել զէն՛քին։ միջամտութիւնը ւ այնքան նոր չէ, որ խատին իրենք դիւրամարս դառնալու յ
քրքրուէ այղ դարսերով կամ ՛՛ւե սակէս՛ յա քա րա՛ն Հ– Տ. Գաշնակցոլթ ի։նբ : Իր մարտական , Մինչդեռ ի՛նչքս, պիտի շաՀէին իրենք, եւ
նելու նման խնգիբնեբու մասին։ Այն Հաւատամ - մ շա կու թ ա յ ին ,պետական եւ զաղթավա րական բո իրենց Հետ՝ Հայ ժողովուրդբ , մեր քաղաքակր
քով թէ գրագէ՛՛տն է մի։ ՛Ր ՛Ա՛ ներկայացնէ ւ՛՛ I՛ ՚էիմադիծեյւէև անկաիս՝ Հ– Ց՛ Գաշնակցութիւ֊ թութեան ՛ծառայեցնելով ինչ որ կր՛նայ քաղել
^11 *ԼՐ մարմնացնէ
յեգի։նւ ՝>ոգին , ։1 ին չ րա զա քա ։լ է ս, բ կբ մնայ պար– ՁՏՏ1Ոս1շ1է10Ո/՛ կարողոլթիլնը , Ո– Համայնավար շօշաւիուկը Հ
գաւզէս գործաւոր մբ , որ ււլհաի կաւ։ ։։ ւ ։լա՚1 Հ ։րրա– րով պատմոլիժիւն է շիներ Հայ ժողովուրդը եւ Հթիծաղելի է գայ բանա լ Դաշնակցական մա
դէաին երագած ^Է՚^ՔՐ ՝• քաղաքակրթութիւն : Եթէ ինծի Հարցնէք թէ ինչ մուլին՝ քննագաաութիւն՝ն։եբէն : Տարիներ առաջ ,
Տակաւին ա ՚ լ ի թ կ՚ունենամ ներկայացնելու է Հայոց Պատմութիւնը մէկ բառի մէջ, կը պա Հայաստա՛նի մեծագոյն բանաստեղծներէն մին կ՛լ՚-
իմաս
պըագէաին ՚էեբը պատմութեան մէշ, երէկ ծա֊ տասխանեմ —- ^ՏՏ»ա1&Աօո կենսաբանական սէո աքաասաՀմանի մէջ՛ «՚Բննաւլատեցէ՛ ք , միշա
ասք իշխս/ններ ու եւ աւատ ապեան ե ր ո լ , այսօր տով։ Ես չեմ Հաւատար զտար իմն՛ մշակոյթներու քննադատեցէք մեզ, ատիկա կը մղէ զօրացն՛ելու
պւսագաձախօս իր ցեղին պատմութեան։։ Հեղինակ գոյութեան , ։,չ ա լ Ո&է10Ո ա1Ա6Շ տարազին՝ ժողո - մեր գիրքը եւ նպաստաւորելու Հայաստանը » -.
ո,; ո ր Հանգա՛ւ ակին : վոլբգնեբոլ պատմութեան մէ9։ Պատմութիւն եւ Ր.նգ գիմազիր կազմակերպութեան մը խօսքը
Ո՛– բանանք այգ Հանզանակր, անգամ մբ քաղաքակրթութիւն կբ շինէ այն՝ ռր կը մարսէ եւ այնքա մեհ արժէք կը ներկայացնէ , որ ա՛նգլիա
1,1 ւ։ կրկնեք այդ ս ր րամ՛ս՛ահ ա՛հ ին դլա իւներբ • կ՝իւրացնէ, այն՝ որ ժամանակին աւիշը կը խառնէ կան կտոտ։/ար՛, ւթիւնը ամ սա կան, կը վճարէ իր
\ քւռն.շ է Հա յա ստան։ ր ; ցեղային տարրերուն, կը շաղուէ, կբ խմորէ, կը ընդդիմադիրի՝ ՝ քննաղատ-ութիւն լսելու Համար։
2, Ի՞նչ է «ԹրքաՀայ Գ՚ս՚որ » : թրծէ ըստ իր պատմական միվավայրբն ։ Այդպէս իբրեւ բնղ դիմագիր կուսակցութիւն ել դա -
3.— Ի"՝>՚չ 4 ձ ՚ ր ի ՚ ^ ք ը ••• ԷՐ 1 Որ Հայոց ժողովուրդը , երբ տեսաւ քրիստո զութ՛։, ե բու մէջ տարածուն մեծ կագմակեբպու -
ձ - ի՞նչ է "•երգա-՚թբ : նէութեան վտանգը, Հրաւէր կարգաց իր մ արս ո - թիւն՛, Հսկայական դեր կը կատարէ Հ. 8– Դաշ -
5,-7– է՛՝–՛,՛ է ՝ Հ – յ յ՝ւաԿ.ոյՒւ՛ • զական ուժերուն, իւրացուց, ազդարացոլց , Հա– ՚1աեցութիւնը , եւ, կբ կրկնեմ, նոր ոսկեդար կը
Բայց ԷքՐ^1՜ նախադուռ , կ՛ուզեմ ներկա յա - յացուց։ Հ. 8– Դաշնակցութիւնը ելլ, իր ժողո ստեղծձււի՝ երբ իրա՛ր Հասկնան Համայնավար եւ
, »բռնք
ճֆլ ւահւ այն երկու կու՚յակցութիւններյչ վուրդէն ներ շն չո լած, նոյնը կը ֊կատարէ շուտո՛վ Դա ՛՛ն։ ա կցակս՛՝՛ կ ու սակցո, թ իլննե րբ :
Հա՛նգանակին
հր՛՛՝ յաւակնա թիւն՚եեբ ունին, այս 60 տա՛րի կ՝ըլլայ ։
Ծ> ՆԱՐԳՈԻՆԻ
Fonds A.R.A.M
