Page 204 - ARM_19-1948_01
P. 204
ՏԱՌՍ Զ
ՀափէհԱ դյ՚ակաԱ փզոէի բառեր կամ ասացուաՆքնեբ, որո՛նք մինչեւ այՀՀ
Ա
էլ ղորձահւում են մեր լեղլոլմ եւ մատչելի
(բսդաթւմը Սովետական լքողովրղճեբի հոձ ղանգուա&ներին :
են Հնուց մնա.
(ՀԱՅ ԴԱՏԸ ԵՒ Խ • ՄԻՈՒԹԻՒՆԸ) Աքգ պատճառով պահսլանուել
ց1սհ միքաղղային, կամ Հայեվ-էնի օրէնքով կազ,,
մուահ այն բառեբբ
Հա,աս տ ա ՕուԱ են Հայ ժողովրդին , որոնք տրղէվ Հասկանալի
, թէեւ սր՚՚չ չափով տարբեր,
Եւ այսպէս կ՚ըլլար » որովհետեւ, զքիուսիոյ ա– ւում են՛ մեր լեզուի մէշ նոր. մտաՆ բառերից– ~-
րեսե/եան քաղաքականութիւնը իր ամըողֆութեա– Հայեյկնի ղիտական եւ ղիտամ աս՚նաղիաա,
նը մկշ կը պաՀանշէր , որ պէս զէ բաւաըարուի^ թր կան բառերը մչակել/ւս Հաչա ի է աո՚եուել՝ ա)գշ^
քական զերիտասարդն դրամատիրութեան աշխար– ինչսլէս յայտնի է, կՀ ւոադբ ո ւթ իւձ՚ւ. ր* մեր ուղ բտկան Հայերէնբ, բ) գրաբարբ եւ մի^ին Հայե.
Հա կա լա. կան– բոնաւո իրական բնազդները ի Հաշի՛ւ, ղագրութեան ամէ՚եայեղյեղուկ բնագաւառն է ե՜ րէնբ. դ) Հայերէնի բարբառձերբ ել գ) միջազգա
հայ ժողովուրդի» (անդ , էշ 299) : ղել։ Մեր իւրաքանչիւր գրող ու բանասէր ունեցեր յին եւ առածին Հերթին Ռուսաց լեզուի տերմինա,
Եւ այս պատճառովդ զկար սի մէշ Լու նաեւ. է կետաղբութիւ ննեբի իբ բմբռ՚նումբ եւ սեփական բանութիւնր : Ելնելով այղ սկզբունքից, որոչոլել
Ա՝ոսկուայի ) , Խոր Հուըղյերու արեւելեան կանոնվւեր\ր : Այգ բտնբ կատաէրու՝եո 1943/^1/ երբ է. \ . ՊաՀսլանել այն բոլոր Հայերէ՚Խ ու Հայաց–
քաղաքականութեան ճան՛ապարհ ին եւ ի շաՀ Հա– յատուկ որոշմամր սաՀմանուեցին մեր լեզուի կէ– ուաձ– բառեր լ , որոնք ճիչգ արտայայտելով բառի
մաշիսարՀային խաղաղութեան , զէքախու գրուե տադբոլթեսձն ընղհանուր կանոԱնեբբ , ոՐ"՚1։՝ց իրական իմաստը՝ ապաՀովում են՛ լեզուի մաք,
ցաւ» Հայաստանը » (ա՛նդ ^ էշ \ 64) I մշակման ժամանակ ՛նկատի է աո նու ել (հախ այն ^ րութիւնը, ( չ\եր մա չավ։ , բու սա բանա թ իւն , ե\րկ.
Բոբեաննե բու. Համախոհ Մոա ւեան՛ն եր ը Կս՚ր֊ ոբ կէաագրութեաԱ, ա յ դ կանոննե ը\ն ամբողշապվս րւս չաէիո է թ իւն եւայլն ) :
չՀ ակ ագրո ւին դասական գրողների գործ ածածկէ– 2. Ձ/սու սաւիել Հայերէն նոր բառեր կազմե
սի մէշ այնքան անգօը կերպով ահա այս դաշինքէ տա դրա կան կանոնէն երին , ե րկրո րդ առանձին
դ ժ֊
դէմ է՝ որ կը մաքառէ էն ժամանակդ լուց, եթէ Հնարաւոր է այգ անել առանց օտաբ
ու֊արութիւն չներկայացնեն ուսուցման
պաբգ բառի իրակա.;.՛ իմաստի աղճատման (թռչնաբու.
1/ակա/ն Ա՛ Վէշէնսքէ , որու յէշողութէւնբ >եւ երրորդ՝ կայողս/հան ըտւարար չափաէ
էութիւն, ձկ աբուհ-ոլթիլն , Հ ա,ր թա չավա ւթ իլն ,
այնքան ուժեղ է երիտասարդ օրերէ մինչեւ ստոյդ ու աբաա յա յա ի չ գար ձ\Լ ե լ գրաւոր լեզուն ըստ
մօտեցան ելով բանաւոր։ լեզու ին ; ականանետ , զրաՀաՀաբ եւայլձ;՝) :
ծ՛երութիւն անդամ զ Մ եր Հայրենիքի» բառերը Հնար ալ ո ր ին (ն բան
յիշեչու֊ , մէկէնէ մօտաւոր անցեալէ այս Գռ ե ռ ո Այգ բոլո բ նորմ ուծ ո՛ւ թ իւն՚՚ե րն ան մ իշտպկ ս 3. *ԼոՐռ*1՚1;է մեր բարբառների , կամ զբա
փաստերը չմոռնալով». , յանդգնռ ւթէւնը կ՝ոլնե– գա ր ձան մեր11 Հ ա ս ա ր ա կո ւթ ե ան սեփական ու– րաբ ի մէշ ւզաՀպանուան– անՀրա<1–եչտ բոլոր՝ այն
նա յ Ղ՚ոյշ՛ ՚ակց ո ւթ՚ձան վրա յ յարձակելու եւ յա յ ֊ թիլյԼր եւ նոր աստիճանիբավւձրացրին մեր լեզուն՛, բաոԼ՚ր, որոնք ոնգոլնելի ել մատչելի են՝ գրա
ր ար ելու * քննական է , որ տա ր ինե բ ի ընթացքում կազ կան լեզուի Համար (սլարէտ, տէրութիւն, յ°՜
<ձ • • * քՕ • Մէութէւնը էրեն մաս կազմ ո դ միա մ՛ո լեց ին բազմ ա թ իւ. նոր բառհ ր ու Հակտցոգու֊, զատ, մայթ, չիբ եւայլԼ);
, որ
ւորներէն եւ ոչ մէկը Հաէչ»ը; կը ձգէ»։ թիւններ <ք որոնք անՀամեմ՚ատ կերպով Հարսաա֊ ռանց ո ր ե ւ է կասկ ած՜ա՛ն ք ի ընգո ւն իլ ե ւ
արսը Հա է չ» չէ , այլ Աւետեաս Աշխարհ ցէԻ ին մեր լեզուի բառապաշարը : Ա յ դ բ.ո լոր վւո– դ որձ ածել միշազգային անՀրաժեշւո բոլոր այն
շնոբՀաձ– է մեզի ք$ . Լք՝ էոլթէլնը ; փ ո խ ո լթ ի լն՝ն ե ր ը ան ա ս ե լի մի քաոս կարող Է ին բաոե՝ ր որոնց Հայ՛երէն Համարժէքները չկան՛ յ
ստեղծել^ եթէ մեր պետութիւնը չգլխաւո րէ բ սո կամ չեն կարող կազմ ու ել առանց իմ աստի աղ֊,
<Տ Տէչ 3» չէ , ա յ Լ ամբողջական եւ մ էացեալ վետահայ գիտնականների , գրողների ու բ ա 1 ՝ա - ճատման՛ (տարան , տարանել , ակտ , անեքսիա
Հայաստան , որ մեր Հովանաւորը՝ քիուսիա՝ իր. սէ բնե բ ի աշխատանքը 1 չՀ ա ս տ ատ էՏր մեր լեզուէն եւայլն ) ;
բարձր Հ եղին ակ ո լթեամբ ընծա յաբե բահ՜ է մ եղի : շինա բաբո ւթ եան սկզբունքները եւ չվեր ա ցնէ ր մ եր 5.. Աոանձնապկ ս ըն՚դգծուել է քհուօաց Հա
Վէշի&սքէնեըը կարսը փոս չեն նկատեր ^ որով֊ մշակոյթի ո ւ լեզուի աոաշրնթացի գէմ կանդ՛.՛ած՝ րուստ եւ տ ռա շա տ ա ր լեզուի գե-րր մեր բա ո ա կազ–
֊, ե ա ե լ բէւգունակ են աւելէ աՀաւոր փոսեր փորե– խ ո չընդո տ\ն ե ր ը , ո բոնք տ ռաշին Հ եր թին ՛ս ր ա ա ֊ մ ո ւ թ ե ան կամ բառ ա գիտո ւթ եան մէշ :
լու Հայ ժողովուրդի Համար % յա յալում էին մեր տէրմինաշինարար ո ւթեան մէշ Մ իշազդա յ ին բառեր ը ( տեբմփ ն ներ ը ) ո ր ո շ -
ք՝այՏ մէթէ^ յա ս Հաէչը» Լքոսկուայի եւ կար Լբառա շինա բա բ ո ւթ իւն՝^ : Այգ նկատումով մշակ–, ուած է ընդունել. Հետեւեալ դ էպքերում , «/) Երր
՛էի մ Էշ Է , ոբ էի ո բո ւեց ալ մ եղի Հ ամար ; ո ւ Լց ին ժամ ա1,. ա կա կից Հա յե ր էն ի տէբմինաշինա– բաս բ կա դմ ուած է յատուկ ա՛ն ունից կ ամ գ ո րծ՜ է
Մ ԷիքԷ** Ա ոսկուա յէն ել կ ա բ ս էն շ ա ա աւելի էք. արութեան հիմունքները, որ՛ոն՛ց մէշ Հաշուի է ած՜ւում մի եզակի դէպքի , երեւոյթի Համար է իր֊
առա շ նոյն զտէչ»ը նոյն "Բրեմլի բահերով հայ <է "– սանւււել մեր լեզուիկ ինչսլկս նաեւ ԱԱՌՄ ժողո բեւ (նրա Համար յատուկ՛ դարձած ( է՚՚–՝ցէկէո՚զե՜–
զովուրղէ համար փորուած չէր արգկն՛. վուեր դն եր ի լեղունե րի , եւ աո աշին Հ ե բ թ ին Ո՛" ՚ ֊ դէստներ , բոլշեւէկներ , տուրէստներ եւն%^ :
Տակաւին 1917 Նո յեմ՚բե բ 24 ին , իր ա՝ դրա ի կ ււ ա ո լեզուի տեբմ ին ա * ին արարութեան ե ր՚կա րամ - բ) Երբ բառերը սլա ա ա հ ա էլան կամ ոչ տրա
ե ու ւ ւի ւկ ր ձր ;
զ.դիմում»ին մէշ , ուղղուած՛ «Արեւելքի ել Ռ ո ւ- մաբանական կապ ունԷ(Լ՝ էրենց ա րտա յա յա ած է՛
°1"՚յ ը՚՚յոր աշխատաւոր մահ Լ մ աական • երան » , Ա ի ա ժ ա մ ու ակ Հ աշո ւի է տոն ո լ ել X սւ ե լ մեր րա կան է մ ասա է Հետ , կամ էրենց Հա յեր էն Հ ա ֊
կարմիր 1՝եմլր կը յայտարարէր . րեդուի պատմութիւնը : (հայտնի է , որ հայ ժ ո զո - մաբժէքէց տավբեր իմաստ եւ գոբծած՜ութէւն ոլ^
ենք կբ յայտարարենք , որ որսս յոո ւ ած եւ վա. ս դ ր ի բ դա ր աւ ո ր պա լոմ ութե ան լէն թ ա ցքո ւ մ Լ՝. ( ո ՚ ա գ է ո ^ ասպիբին , դոկտոր , ասպիրանտ ,
ոչնչացուած կ Թուրքիան բաժնելու ել անկէ Հւս– հ ագո ր գա՝ կէց էէն ելով Հ էն ո լ. նոր ւս շ խարՀնեբի
> ա սա ահ բ խլելու դաշնագիրը» (Վ . ՚Աաւասէիրդ– Հ"՛/՛,՛" յ ւ )հ լ ա% ՝•
եա,.ւ. զ/է/ ոբհբգայիլ՛ քադաքա կան ո է թիլն բ Հա յ– ա մ են ա ա ռա շա ւո,ր մ շակո յ թ Լ ե Ր ին իր լեզուի մէ9 ՛ւ) եբբ բառի թարգմ անութ իւնը թ ո ւլացն ում
կակւսն հարցի մ Է ի , Փարիզ, 1938, 6 ) ։ ա բա ա դ ո լե լ է այդ մշակո քթի Հ ա ր ս տ ո ւթ է ւձն ը , կամ աղճատում է նրա Հ աս ար ա կա կան արժէքը ,
Այս դիմումէն քանի մբ ամիս վեըշ , 1918 սսւե գծ ել է դիտական եւ մ ասն՚ա գէտ ական շատ կամ ի ր ա կան իմ աստր (դիկտատուրա ^ դիալեկտի
// արտ Չ–|6/՛^. , Պրեսաի լրացուցիչ դաշնագրի Ա. կա , մատերիալիստական*, եւայլն^ :
յօդուածի Ե - ստորաբաժանումով , Ո՚ուսիա իր դ) Երբ ուսմունք ^ ուղղութիւն կամ ՜ նրանց
վ ք՛ա յ էլ աոնկ ր հ ետեւ եւ •ւ .1՛ ՚ւնձնւ, ՚թիւեբ . Վէշէնսքինե\րու կա րծ իքով՝ երբեք գվաս» չէ Հետեւորդ նշանակող բառն ունի ԻԶՄ > ԻԿԱ , ԻՍՏ,^
բնգունուած ադ–
«Ռ ո ւ ս ա կ ա ն հ ա ն ր ա սլ ե ա ո ւ թի լքեր կ ր սլ ա\ր ա ւս ֊ նաել լլլ րւ ք՝Ռշոա ո ւ մը : ՈՍ (/՛կ) ածանցը եւ Հայերէնում
տրեդյունիոնիդմ ,
ւոլւուի զօրացբել եւ իսպառ արձակել թբքահսլա– դայիւ՛ ձել չունի (էդեալվւղմ ,
էսակ Լւ ռոլ սահ սլա ա ա կ Հա յ հրոսախումբերը , ո^ ֆէզէկա, ֆիզիկոս , եւայլն)։
րոնք կր դա՝ •ուէի թէ ռուսական հողի վրայ եւ թ կ յ՚՚յւչո^լ. այսքան մաահոգ ենք մենք՛ ինչո^լ ե ) երբ բառերն ունին նեղ մասն ա դի տ ա կա՝ն
գբաւ ե ալ թրքական »բՓանն՚ե բո ւ մէ$» \ անդ • , կշ մեր ՝*ոզիին մէշ այսքան սաբստվւ կայ ոչ միայն ի մ ա ո տ ո ւ գ որ՛ծ ածութի ւն ել գ ու բ ս չեն՝ գալիս
6)։ ՝» ի ն , այլեւ ն ո բ ո ւ ան ակ ն կա լա բ ա բ դ ա լ իյ* « ւիո– Համա լար տնական 1 կ1Ամ մասնագիտական՛ սաՀման֊
ււ»երէ ւ նե րից (ա<1վէդո , ացետիլեն եւայլն) ;
+*ա յ ՚/°ՐՔԸ պա շար՛ուած Հայաստանի միակ ՈրովՀեաեւ յ բէսղղատմ ամ ը 1921/՛ , երբ Ա՝ոս ^\/Գ որո շմ ան՝ ն պատ ակն էր ց ո յց տալ բառա֊
՛՛լ ա շ տ սլ ա% ըադ ոլկբ՝ « Հ ր ո ս ա խ ո լ մ բ» հ ռչա կ ե լ ո վ կու այի եւ կարս ի դա շն ա գիրն ե ր լւ կը ս տ ո ր ա - շ ի նա բար ո ւթ ե ան ճիշդ ինթացքը , վերացնել բո ւր~
( էն չ սլ է ս ո բ թ ո ւր քր էլ՛ ընէր )՝ (ք՛ա ս իա յանձն աոո լ գրուէին , խ ո բքին մէշ այսօր ոԼթհչ փոխուածկայ ։ Ժ ո լու էլ ւս 1ւ ն. ացիոն ալի սա ական ա դ գ եցո թեւԼՔ
քԱ՚ԱաՐ Ղա.Ր– ցրել ււ չ միալն թբքապատկան< Թե ր եւս աւ ելի վ աա թ ա րաց ած է աշխար հը՛, Հետքերը եւ ասլաՀովել մեր էեղուէ անկաշկանդ
ե ւ ո ո ւսա սլ ա ա կա-Լ Հ ա լ տ ս ա ա՛նի մէշ՝ ստոյգ ել տ– աւելէ անբարոյացած անոր ղեկավարութիւն՛ը Հեւ դարդ աց ո 1-մը :
սլ ///֊. ո վ գ ա ր ձնե լ ո լ հ ամա, ր քկ մա քակ ա՛ն գօ րքե բու աւելի մթի՛ն ել անս ա ո յգ գաըձած բո լոր էս ճւսկա– Սէեր լեզուէ բառապաշարի Հարստացման ու
յադ թական մուտքը Հա քասւոան ; սւ ա դ ի ր ը ; բսւո աչինա բա ր ո ւթեան Հետ սերտօրէն կապուած՜ ՛է
քաղաքական եւ դիվանագիտական ա յ " ՐքԴ"Բ Այն զյեղավա իւութ իւն»ը , որու ճ ա՝\՝ւս սլա բ Հ ին ^ օ,ւոաբ բառերի ա առա գար ձ ո ւթ իւնը ( որը նոյնպէս՛,
Վիշինսքինե–
աքթերուն մէշ, վկայութեամբբ Ա– ինչսլէս որ պիտի ըսէր ըոէէեւ-էկ ք*ոբեան , ծախու չն այած ա յն բանէն , ո բ տարիներ ի սլա ամ ութիւն
Ր*՚ւ , բնաւ Հէիոս» չկայ . . . գչ> ւեցսււ Հա լաստանը , վերշացած՛ չէ տւսկաւ֊ին : ունէի, բայց մինչեւ Հայաստանում սովետական՝
հնչսլէս որ զփոս» էկա ք այն գաժս/ւ ւօ «ոտ ու - Այ՛լ զյե ղափո խութեաՀն» շաՀ բ վաղը քիուս էա֊ կարգեր ի Հաստատումը անլուծ^ ելի Է ր մն աց ել :
մեր ա 1լա բ Հ֊այ–
՛է ի՝ *^Հ^1 ոբու՚Լ ենթարկուեցաւ յէն կըկէն կ ր\1 այ սլահանշել ոլլ^ակէզումը հայ ժ ո՛ ^աՐռԷ լուծումը երկար աշխատանք ու ժա
ա$ա կ ց ո ւ թ ե ամբբ
ր ե նիք ր Անգ, ի կ ով կա ս ի մ է0 , ւլ ո վ ո ւ, ո դ ի « թ ը քտ կան ե ր է ա ա ս ու ր դ » գրամ ատէ– մանակ սլտՀսւնւշեց , ն՛ախ՝ անՀբաժեշա Էր պաղ ՛լե ւ
խորհրդային իշխանութեան : բութ ե ան աչխա ր հ տ կա լա կան բո ն ու կալ ա կան\ մի շարք երեւոյթնեը , որոնք աոաշին Հերթէն
1Լն գրկովկա սի հողային ֆոնսւէն ֊ – 185.740 ք * լւնաղգՆ ե րբ բա ւա ր ար ե լո ւ» ե լ Թու բքի ան դ աբձե ա լ կա պո ւ ած էին հա\ե րէւի Հնչիւնական օրէնքներէ
ք . Ա-Դբաէ լ ճանին լ՛ աժ ին հ անուե ցաւ 85.968 յ,.յ,. Ո՚ուսիոք հետ ունենալու համար։ Հետ , Ա. ղՍԶԱՐԵԱՆ
(46, 3% ) , Վրս.ս,ոաւին ՝ 60525 ք –ք • (37, 3%) , Խորհուրդները միշտ յէչե՚՝1ք այս մերկ է–
մ՝ինչ Հայաստանի՛ն՝ րնգամէ\1 ր 30247 ք– (16, րողութիլնբ եւ երբեք չմոււնանք զայն լճնաւ
.4% ) : Չբաժար ած՜ չե*Լ՛ իրենց արեւելեան քաղտքականու- եՕՍՀԵՐ
թենկն X ԻՄԱՍՏՈՒՆ
Եւ այսպէս ւսյն սլաբգ պատճառով , որ Հ֊այաս֊ Այ՚է քաղաքականութիւնը սկսաւ Թալկաթ եւ
տանի անվիճելի սեփականութիւնը եզոդ շրշաննե֊ է՝նտէէ բ փա շան եր ո լ Հետ յ ձեւ աոսււ ՚Լ^էմա լ ի ա իվ> սւ ֊
VI՛ էքմէ խլուեցան եւ քաղաքական ն՛ենգ. հաշիւ֊, կալութեան շրշսւ\նին , շաբոլնակոլեցաւ մինչեւ Ս՚1 կ բան ամէ՚ևէ%\ աւելի ՚ուչագրութիւնս
կրնայ Հայբ՚եբլլ կը
ներ ով արուեցան իր հ արեւաններ ^ արոլբ երկրորդ, մեծ պաւոերազմը, եւ վաղը կրկին ղբաւաձ– է Ամ՛երիկայի մէշ֊ այնտեղ
(ք1ւինղյւրի
եւ Ն՚օխիչեւան (5.355 ք ՚ ք – ) ՝ Նախկրայ անուան կեանքի կոչուիլ՝ նոր ՝ք^էմաչներու վեբեւելու մով Հնազանգին իրենց զաւակներուն :
«յեդափո/սական» երգելէգ մե–
տակ՝ դբու եց ա& Աղրպէ յճ ւՈ՛ ի հոգատար ո ւթ եան Թուբքիոյ մէշ ; •1 "՚ ) ••
տակ ւ 1Ս ոբհ ո լըգԱեր բ —- մ ան աւանդ. խսը հուրղյէ ՛երբ ՝$Հ Երբ մ-ողովոլրղ մբ կլլ գագբի
ոաֆ է ;,
Նոյն Ազրպէյճա՝ ի կցուեցան նաեւ Լեռնային - ֊ նոյնպէս յաւիտենական բարեկամներ եւ թշնա
Գանձակը
՚Լարաբաղփ (4161 ր ՚ ք ՚ ) , Լեռնային դերա . միներ չունի֊ , ի%չպէս ոք պիտի ըսէր մ ե ծ՜ա Հո - ՝^ք կիները կ՝ուզեն ամէն ճչմ՛արաութիւն լ՛՛ել։
(5»50Օ ք ՚ ք ՛ ) , իսկ Վչբասաանի կցուեցաւ գաւառբ չակ ւս շխա րՀավա ը ը Անգլիո յ լորա Փալմերսթոե : I՛րե ։յ ակաւնշնեբշ սլինղ կբ փակեն , սակայն , եբբ
զանց արա ր հա յա բնակ Ախա լքա լաքի Ա ոնք նո յն պէս ունին միա յն եւ բացառա ւկմտրտոլթիւննեբ կ՚ըսուին իրենց մասին Հ
(2500 ք . ք . ) ։ բար զ Հա մա շխա բ հայ ին յեղափոխութեան» Մարգիկ այնքան «պոչ» բռնելու վաբմ՜ուե–
Այլ խօսքով՝ մեր անհող Հ այ,"ենիքէն\ բոձնոլ^. կապուած յաւիտենական շաՀեբ : ցան որ ՀետզՀետէ սլիտի տարաձուին իրենց ներ
թեամբ խլուեցան որոշ կեր պով՝ բանները ւ
աւելի քան 17.000 ք* ք՛ ՚ուս– Այսօր շաա աւելի քան երէկ ,
րաՆութեամբ հ՛ողեր եւ տրուեցան բաղգատաբտբ ել եր կ կ ոչ ա յնքան Հ րամ ա յարաբ ՝ ո րքան այսօր : ՝^– Կարգ մը կինէեբ կը նաիսբնտրեն գէր մնալ
(Վերշ) (8ՈՒԱԱԲԵՐ)
հողաշատ մերր Հ արհարեւեւանանննեերրքուն ո\րսլէսզէ այրերը իրենցմով չզբաղին :
Fonds A.R.A.M
ՀափէհԱ դյ՚ակաԱ փզոէի բառեր կամ ասացուաՆքնեբ, որո՛նք մինչեւ այՀՀ
Ա
էլ ղորձահւում են մեր լեղլոլմ եւ մատչելի
(բսդաթւմը Սովետական լքողովրղճեբի հոձ ղանգուա&ներին :
են Հնուց մնա.
(ՀԱՅ ԴԱՏԸ ԵՒ Խ • ՄԻՈՒԹԻՒՆԸ) Աքգ պատճառով պահսլանուել
ց1սհ միքաղղային, կամ Հայեվ-էնի օրէնքով կազ,,
մուահ այն բառեբբ
Հա,աս տ ա ՕուԱ են Հայ ժողովրդին , որոնք տրղէվ Հասկանալի
, թէեւ սր՚՚չ չափով տարբեր,
Եւ այսպէս կ՚ըլլար » որովհետեւ, զքիուսիոյ ա– ւում են՛ մեր լեզուի մէշ նոր. մտաՆ բառերից– ~-
րեսե/եան քաղաքականութիւնը իր ամըողֆութեա– Հայեյկնի ղիտական եւ ղիտամ աս՚նաղիաա,
նը մկշ կը պաՀանշէր , որ պէս զէ բաւաըարուի^ թր կան բառերը մչակել/ւս Հաչա ի է աո՚եուել՝ ա)գշ^
քական զերիտասարդն դրամատիրութեան աշխար– ինչսլէս յայտնի է, կՀ ւոադբ ո ւթ իւձ՚ւ. ր* մեր ուղ բտկան Հայերէնբ, բ) գրաբարբ եւ մի^ին Հայե.
Հա կա լա. կան– բոնաւո իրական բնազդները ի Հաշի՛ւ, ղագրութեան ամէ՚եայեղյեղուկ բնագաւառն է ե՜ րէնբ. դ) Հայերէնի բարբառձերբ ել գ) միջազգա
հայ ժողովուրդի» (անդ , էշ 299) : ղել։ Մեր իւրաքանչիւր գրող ու բանասէր ունեցեր յին եւ առածին Հերթին Ռուսաց լեզուի տերմինա,
Եւ այս պատճառովդ զկար սի մէշ Լու նաեւ. է կետաղբութիւ ննեբի իբ բմբռ՚նումբ եւ սեփական բանութիւնր : Ելնելով այղ սկզբունքից, որոչոլել
Ա՝ոսկուայի ) , Խոր Հուըղյերու արեւելեան կանոնվւեր\ր : Այգ բտնբ կատաէրու՝եո 1943/^1/ երբ է. \ . ՊաՀսլանել այն բոլոր Հայերէ՚Խ ու Հայաց–
քաղաքականութեան ճան՛ապարհ ին եւ ի շաՀ Հա– յատուկ որոշմամր սաՀմանուեցին մեր լեզուի կէ– ուաձ– բառեր լ , որոնք ճիչգ արտայայտելով բառի
մաշիսարՀային խաղաղութեան , զէքախու գրուե տադբոլթեսձն ընղհանուր կանոԱնեբբ , ոՐ"՚1։՝ց իրական իմաստը՝ ապաՀովում են՛ լեզուի մաք,
ցաւ» Հայաստանը » (ա՛նդ ^ էշ \ 64) I մշակման ժամանակ ՛նկատի է աո նու ել (հախ այն ^ րութիւնը, ( չ\եր մա չավ։ , բու սա բանա թ իւն , ե\րկ.
Բոբեաննե բու. Համախոհ Մոա ւեան՛ն եր ը Կս՚ր֊ ոբ կէաագրութեաԱ, ա յ դ կանոննե ը\ն ամբողշապվս րւս չաէիո է թ իւն եւայլն ) :
չՀ ակ ագրո ւին դասական գրողների գործ ածածկէ– 2. Ձ/սու սաւիել Հայերէն նոր բառեր կազմե
սի մէշ այնքան անգօը կերպով ահա այս դաշինքէ տա դրա կան կանոնէն երին , ե րկրո րդ առանձին
դ ժ֊
դէմ է՝ որ կը մաքառէ էն ժամանակդ լուց, եթէ Հնարաւոր է այգ անել առանց օտաբ
ու֊արութիւն չներկայացնեն ուսուցման
պաբգ բառի իրակա.;.՛ իմաստի աղճատման (թռչնաբու.
1/ակա/ն Ա՛ Վէշէնսքէ , որու յէշողութէւնբ >եւ երրորդ՝ կայողս/հան ըտւարար չափաէ
էութիւն, ձկ աբուհ-ոլթիլն , Հ ա,ր թա չավա ւթ իլն ,
այնքան ուժեղ է երիտասարդ օրերէ մինչեւ ստոյդ ու աբաա յա յա ի չ գար ձ\Լ ե լ գրաւոր լեզուն ըստ
մօտեցան ելով բանաւոր։ լեզու ին ; ականանետ , զրաՀաՀաբ եւայլձ;՝) :
ծ՛երութիւն անդամ զ Մ եր Հայրենիքի» բառերը Հնար ալ ո ր ին (ն բան
յիշեչու֊ , մէկէնէ մօտաւոր անցեալէ այս Գռ ե ռ ո Այգ բոլո բ նորմ ուծ ո՛ւ թ իւն՚՚ե րն ան մ իշտպկ ս 3. *ԼոՐռ*1՚1;է մեր բարբառների , կամ զբա
փաստերը չմոռնալով». , յանդգնռ ւթէւնը կ՝ոլնե– գա ր ձան մեր11 Հ ա ս ա ր ա կո ւթ ե ան սեփական ու– րաբ ի մէշ ւզաՀպանուան– անՀրա<1–եչտ բոլոր՝ այն
նա յ Ղ՚ոյշ՛ ՚ակց ո ւթ՚ձան վրա յ յարձակելու եւ յա յ ֊ թիլյԼր եւ նոր աստիճանիբավւձրացրին մեր լեզուն՛, բաոԼ՚ր, որոնք ոնգոլնելի ել մատչելի են՝ գրա
ր ար ելու * քննական է , որ տա ր ինե բ ի ընթացքում կազ կան լեզուի Համար (սլարէտ, տէրութիւն, յ°՜
<ձ • • * քՕ • Մէութէւնը էրեն մաս կազմ ո դ միա մ՛ո լեց ին բազմ ա թ իւ. նոր բառհ ր ու Հակտցոգու֊, զատ, մայթ, չիբ եւայլԼ);
, որ
ւորներէն եւ ոչ մէկը Հաէչ»ը; կը ձգէ»։ թիւններ <ք որոնք անՀամեմ՚ատ կերպով Հարսաա֊ ռանց ո ր ե ւ է կասկ ած՜ա՛ն ք ի ընգո ւն իլ ե ւ
արսը Հա է չ» չէ , այլ Աւետեաս Աշխարհ ցէԻ ին մեր լեզուի բառապաշարը : Ա յ դ բ.ո լոր վւո– դ որձ ածել միշազգային անՀրաժեշւո բոլոր այն
շնոբՀաձ– է մեզի ք$ . Լք՝ էոլթէլնը ; փ ո խ ո լթ ի լն՝ն ե ր ը ան ա ս ե լի մի քաոս կարող Է ին բաոե՝ ր որոնց Հայ՛երէն Համարժէքները չկան՛ յ
ստեղծել^ եթէ մեր պետութիւնը չգլխաւո րէ բ սո կամ չեն կարող կազմ ու ել առանց իմ աստի աղ֊,
<Տ Տէչ 3» չէ , ա յ Լ ամբողջական եւ մ էացեալ վետահայ գիտնականների , գրողների ու բ ա 1 ՝ա - ճատման՛ (տարան , տարանել , ակտ , անեքսիա
Հայաստան , որ մեր Հովանաւորը՝ քիուսիա՝ իր. սէ բնե բ ի աշխատանքը 1 չՀ ա ս տ ատ էՏր մեր լեզուէն եւայլն ) ;
բարձր Հ եղին ակ ո լթեամբ ընծա յաբե բահ՜ է մ եղի : շինա բաբո ւթ եան սկզբունքները եւ չվեր ա ցնէ ր մ եր 5.. Աոանձնապկ ս ըն՚դգծուել է քհուօաց Հա
Վէշի&սքէնեըը կարսը փոս չեն նկատեր ^ որով֊ մշակոյթի ո ւ լեզուի աոաշրնթացի գէմ կանդ՛.՛ած՝ րուստ եւ տ ռա շա տ ա ր լեզուի գե-րր մեր բա ո ա կազ–
֊, ե ա ե լ բէւգունակ են աւելէ աՀաւոր փոսեր փորե– խ ո չընդո տ\ն ե ր ը , ո բոնք տ ռաշին Հ եր թին ՛ս ր ա ա ֊ մ ո ւ թ ե ան կամ բառ ա գիտո ւթ եան մէշ :
լու Հայ ժողովուրդի Համար % յա յալում էին մեր տէրմինաշինարար ո ւթեան մէշ Մ իշազդա յ ին բառեր ը ( տեբմփ ն ներ ը ) ո ր ո շ -
ք՝այՏ մէթէ^ յա ս Հաէչը» Լքոսկուայի եւ կար Լբառա շինա բա բ ո ւթ իւն՝^ : Այգ նկատումով մշակ–, ուած է ընդունել. Հետեւեալ դ էպքերում , «/) Երր
՛էի մ Էշ Է , ոբ էի ո բո ւեց ալ մ եղի Հ ամար ; ո ւ Լց ին ժամ ա1,. ա կա կից Հա յե ր էն ի տէբմինաշինա– բաս բ կա դմ ուած է յատուկ ա՛ն ունից կ ամ գ ո րծ՜ է
Մ ԷիքԷ** Ա ոսկուա յէն ել կ ա բ ս էն շ ա ա աւելի էք. արութեան հիմունքները, որ՛ոն՛ց մէշ Հաշուի է ած՜ւում մի եզակի դէպքի , երեւոյթի Համար է իր֊
առա շ նոյն զտէչ»ը նոյն "Բրեմլի բահերով հայ <է "– սանւււել մեր լեզուիկ ինչսլկս նաեւ ԱԱՌՄ ժողո բեւ (նրա Համար յատուկ՛ դարձած ( է՚՚–՝ցէկէո՚զե՜–
զովուրղէ համար փորուած չէր արգկն՛. վուեր դն եր ի լեղունե րի , եւ աո աշին Հ ե բ թ ին Ո՛" ՚ ֊ դէստներ , բոլշեւէկներ , տուրէստներ եւն%^ :
Տակաւին 1917 Նո յեմ՚բե բ 24 ին , իր ա՝ դրա ի կ ււ ա ո լեզուի տեբմ ին ա * ին արարութեան ե ր՚կա րամ - բ) Երբ բառերը սլա ա ա հ ա էլան կամ ոչ տրա
ե ու ւ ւի ւկ ր ձր ;
զ.դիմում»ին մէշ , ուղղուած՛ «Արեւելքի ել Ռ ո ւ- մաբանական կապ ունԷ(Լ՝ էրենց ա րտա յա յա ած է՛
°1"՚յ ը՚՚յոր աշխատաւոր մահ Լ մ աական • երան » , Ա ի ա ժ ա մ ու ակ Հ աշո ւի է տոն ո լ ել X սւ ե լ մեր րա կան է մ ասա է Հետ , կամ էրենց Հա յեր էն Հ ա ֊
կարմիր 1՝եմլր կը յայտարարէր . րեդուի պատմութիւնը : (հայտնի է , որ հայ ժ ո զո - մաբժէքէց տավբեր իմաստ եւ գոբծած՜ութէւն ոլ^
ենք կբ յայտարարենք , որ որսս յոո ւ ած եւ վա. ս դ ր ի բ դա ր աւ ո ր պա լոմ ութե ան լէն թ ա ցքո ւ մ Լ՝. ( ո ՚ ա գ է ո ^ ասպիբին , դոկտոր , ասպիրանտ ,
ոչնչացուած կ Թուրքիան բաժնելու ել անկէ Հւս– հ ագո ր գա՝ կէց էէն ելով Հ էն ո լ. նոր ւս շ խարՀնեբի
> ա սա ահ բ խլելու դաշնագիրը» (Վ . ՚Աաւասէիրդ– Հ"՛/՛,՛" յ ւ )հ լ ա% ՝•
եա,.ւ. զ/է/ ոբհբգայիլ՛ քադաքա կան ո է թիլն բ Հա յ– ա մ են ա ա ռա շա ւո,ր մ շակո յ թ Լ ե Ր ին իր լեզուի մէ9 ՛ւ) եբբ բառի թարգմ անութ իւնը թ ո ւլացն ում
կակւսն հարցի մ Է ի , Փարիզ, 1938, 6 ) ։ ա բա ա դ ո լե լ է այդ մշակո քթի Հ ա ր ս տ ո ւթ է ւձն ը , կամ աղճատում է նրա Հ աս ար ա կա կան արժէքը ,
Այս դիմումէն քանի մբ ամիս վեըշ , 1918 սսւե գծ ել է դիտական եւ մ ասն՚ա գէտ ական շատ կամ ի ր ա կան իմ աստր (դիկտատուրա ^ դիալեկտի
// արտ Չ–|6/՛^. , Պրեսաի լրացուցիչ դաշնագրի Ա. կա , մատերիալիստական*, եւայլն^ :
յօդուածի Ե - ստորաբաժանումով , Ո՚ուսիա իր դ) Երբ ուսմունք ^ ուղղութիւն կամ ՜ նրանց
վ ք՛ա յ էլ աոնկ ր հ ետեւ եւ •ւ .1՛ ՚ւնձնւ, ՚թիւեբ . Վէշէնսքինե\րու կա րծ իքով՝ երբեք գվաս» չէ Հետեւորդ նշանակող բառն ունի ԻԶՄ > ԻԿԱ , ԻՍՏ,^
բնգունուած ադ–
«Ռ ո ւ ս ա կ ա ն հ ա ն ր ա սլ ե ա ո ւ թի լքեր կ ր սլ ա\ր ա ւս ֊ նաել լլլ րւ ք՝Ռշոա ո ւ մը : ՈՍ (/՛կ) ածանցը եւ Հայերէնում
տրեդյունիոնիդմ ,
ւոլւուի զօրացբել եւ իսպառ արձակել թբքահսլա– դայիւ՛ ձել չունի (էդեալվւղմ ,
էսակ Լւ ռոլ սահ սլա ա ա կ Հա յ հրոսախումբերը , ո^ ֆէզէկա, ֆիզիկոս , եւայլն)։
րոնք կր դա՝ •ուէի թէ ռուսական հողի վրայ եւ թ կ յ՚՚յւչո^լ. այսքան մաահոգ ենք մենք՛ ինչո^լ ե ) երբ բառերն ունին նեղ մասն ա դի տ ա կա՝ն
գբաւ ե ալ թրքական »բՓանն՚ե բո ւ մէ$» \ անդ • , կշ մեր ՝*ոզիին մէշ այսքան սաբստվւ կայ ոչ միայն ի մ ա ո տ ո ւ գ որ՛ծ ածութի ւն ել գ ու բ ս չեն՝ գալիս
6)։ ՝» ի ն , այլեւ ն ո բ ո ւ ան ակ ն կա լա բ ա բ դ ա լ իյ* « ւիո– Համա լար տնական 1 կ1Ամ մասնագիտական՛ սաՀման֊
ււ»երէ ւ նե րից (ա<1վէդո , ացետիլեն եւայլն) ;
+*ա յ ՚/°ՐՔԸ պա շար՛ուած Հայաստանի միակ ՈրովՀեաեւ յ բէսղղատմ ամ ը 1921/՛ , երբ Ա՝ոս ^\/Գ որո շմ ան՝ ն պատ ակն էր ց ո յց տալ բառա֊
՛՛լ ա շ տ սլ ա% ըադ ոլկբ՝ « Հ ր ո ս ա խ ո լ մ բ» հ ռչա կ ե լ ո վ կու այի եւ կարս ի դա շն ա գիրն ե ր լւ կը ս տ ո ր ա - շ ի նա բար ո ւթ ե ան ճիշդ ինթացքը , վերացնել բո ւր~
( էն չ սլ է ս ո բ թ ո ւր քր էլ՛ ընէր )՝ (ք՛ա ս իա յանձն աոո լ գրուէին , խ ո բքին մէշ այսօր ոԼթհչ փոխուածկայ ։ Ժ ո լու էլ ւս 1ւ ն. ացիոն ալի սա ական ա դ գ եցո թեւԼՔ
քԱ՚ԱաՐ Ղա.Ր– ցրել ււ չ միալն թբքապատկան< Թե ր եւս աւ ելի վ աա թ ա րաց ած է աշխար հը՛, Հետքերը եւ ասլաՀովել մեր էեղուէ անկաշկանդ
ե ւ ո ո ւսա սլ ա ա կա-Լ Հ ա լ տ ս ա ա՛նի մէշ՝ ստոյգ ել տ– աւելէ անբարոյացած անոր ղեկավարութիւն՛ը Հեւ դարդ աց ո 1-մը :
սլ ///֊. ո վ գ ա ր ձնե լ ո լ հ ամա, ր քկ մա քակ ա՛ն գօ րքե բու աւելի մթի՛ն ել անս ա ո յգ գաըձած բո լոր էս ճւսկա– Սէեր լեզուէ բառապաշարի Հարստացման ու
յադ թական մուտքը Հա քասւոան ; սւ ա դ ի ր ը ; բսւո աչինա բա ր ո ւթեան Հետ սերտօրէն կապուած՜ ՛է
քաղաքական եւ դիվանագիտական ա յ " ՐքԴ"Բ Այն զյեղավա իւութ իւն»ը , որու ճ ա՝\՝ւս սլա բ Հ ին ^ օ,ւոաբ բառերի ա առա գար ձ ո ւթ իւնը ( որը նոյնպէս՛,
Վիշինսքինե–
աքթերուն մէշ, վկայութեամբբ Ա– ինչսլէս որ պիտի ըսէր ըոէէեւ-էկ ք*ոբեան , ծախու չն այած ա յն բանէն , ո բ տարիներ ի սլա ամ ութիւն
Ր*՚ւ , բնաւ Հէիոս» չկայ . . . գչ> ւեցսււ Հա լաստանը , վերշացած՛ չէ տւսկաւ֊ին : ունէի, բայց մինչեւ Հայաստանում սովետական՝
հնչսլէս որ զփոս» էկա ք այն գաժս/ւ ւօ «ոտ ու - Այ՛լ զյե ղափո խութեաՀն» շաՀ բ վաղը քիուս էա֊ կարգեր ի Հաստատումը անլուծ^ ելի Է ր մն աց ել :
մեր ա 1լա բ Հ֊այ–
՛է ի՝ *^Հ^1 ոբու՚Լ ենթարկուեցաւ յէն կըկէն կ ր\1 այ սլահանշել ոլլ^ակէզումը հայ ժ ո՛ ^աՐռԷ լուծումը երկար աշխատանք ու ժա
ա$ա կ ց ո ւ թ ե ամբբ
ր ե նիք ր Անգ, ի կ ով կա ս ի մ է0 , ւլ ո վ ո ւ, ո դ ի « թ ը քտ կան ե ր է ա ա ս ու ր դ » գրամ ատէ– մանակ սլտՀսւնւշեց , ն՛ախ՝ անՀբաժեշա Էր պաղ ՛լե ւ
խորհրդային իշխանութեան : բութ ե ան աչխա ր հ տ կա լա կան բո ն ու կալ ա կան\ մի շարք երեւոյթնեը , որոնք աոաշին Հերթէն
1Լն գրկովկա սի հողային ֆոնսւէն ֊ – 185.740 ք * լւնաղգՆ ե րբ բա ւա ր ար ե լո ւ» ե լ Թու բքի ան դ աբձե ա լ կա պո ւ ած էին հա\ե րէւի Հնչիւնական օրէնքներէ
ք . Ա-Դբաէ լ ճանին լ՛ աժ ին հ անուե ցաւ 85.968 յ,.յ,. Ո՚ուսիոք հետ ունենալու համար։ Հետ , Ա. ղՍԶԱՐԵԱՆ
(46, 3% ) , Վրս.ս,ոաւին ՝ 60525 ք –ք • (37, 3%) , Խորհուրդները միշտ յէչե՚՝1ք այս մերկ է–
մ՝ինչ Հայաստանի՛ն՝ րնգամէ\1 ր 30247 ք– (16, րողութիլնբ եւ երբեք չմոււնանք զայն լճնաւ
.4% ) : Չբաժար ած՜ չե*Լ՛ իրենց արեւելեան քաղտքականու- եՕՍՀԵՐ
թենկն X ԻՄԱՍՏՈՒՆ
Եւ այսպէս ւսյն սլաբգ պատճառով , որ Հ֊այաս֊ Այ՚է քաղաքականութիւնը սկսաւ Թալկաթ եւ
տանի անվիճելի սեփականութիւնը եզոդ շրշաննե֊ է՝նտէէ բ փա շան եր ո լ Հետ յ ձեւ աոսււ ՚Լ^էմա լ ի ա իվ> սւ ֊
VI՛ էքմէ խլուեցան եւ քաղաքական ն՛ենգ. հաշիւ֊, կալութեան շրշսւ\նին , շաբոլնակոլեցաւ մինչեւ Ս՚1 կ բան ամէ՚ևէ%\ աւելի ՚ուչագրութիւնս
կրնայ Հայբ՚եբլլ կը
ներ ով արուեցան իր հ արեւաններ ^ արոլբ երկրորդ, մեծ պաւոերազմը, եւ վաղը կրկին ղբաւաձ– է Ամ՛երիկայի մէշ֊ այնտեղ
(ք1ւինղյւրի
եւ Ն՚օխիչեւան (5.355 ք ՚ ք – ) ՝ Նախկրայ անուան կեանքի կոչուիլ՝ նոր ՝ք^էմաչներու վեբեւելու մով Հնազանգին իրենց զաւակներուն :
«յեդափո/սական» երգելէգ մե–
տակ՝ դբու եց ա& Աղրպէ յճ ւՈ՛ ի հոգատար ո ւթ եան Թուբքիոյ մէշ ; •1 "՚ ) ••
տակ ւ 1Ս ոբհ ո լըգԱեր բ —- մ ան աւանդ. խսը հուրղյէ ՛երբ ՝$Հ Երբ մ-ողովոլրղ մբ կլլ գագբի
ոաֆ է ;,
Նոյն Ազրպէյճա՝ ի կցուեցան նաեւ Լեռնային - ֊ նոյնպէս յաւիտենական բարեկամներ եւ թշնա
Գանձակը
՚Լարաբաղփ (4161 ր ՚ ք ՚ ) , Լեռնային դերա . միներ չունի֊ , ի%չպէս ոք պիտի ըսէր մ ե ծ՜ա Հո - ՝^ք կիները կ՝ուզեն ամէն ճչմ՛արաութիւն լ՛՛ել։
(5»50Օ ք ՚ ք ՛ ) , իսկ Վչբասաանի կցուեցաւ գաւառբ չակ ւս շխա րՀավա ը ը Անգլիո յ լորա Փալմերսթոե : I՛րե ։յ ակաւնշնեբշ սլինղ կբ փակեն , սակայն , եբբ
զանց արա ր հա յա բնակ Ախա լքա լաքի Ա ոնք նո յն պէս ունին միա յն եւ բացառա ւկմտրտոլթիւննեբ կ՚ըսուին իրենց մասին Հ
(2500 ք . ք . ) ։ բար զ Հա մա շխա բ հայ ին յեղափոխութեան» Մարգիկ այնքան «պոչ» բռնելու վաբմ՜ուե–
Այլ խօսքով՝ մեր անհող Հ այ,"ենիքէն\ բոձնոլ^. կապուած յաւիտենական շաՀեբ : ցան որ ՀետզՀետէ սլիտի տարաձուին իրենց ներ
թեամբ խլուեցան որոշ կեր պով՝ բանները ւ
աւելի քան 17.000 ք* ք՛ ՚ուս– Այսօր շաա աւելի քան երէկ ,
րաՆութեամբ հ՛ողեր եւ տրուեցան բաղգատաբտբ ել եր կ կ ոչ ա յնքան Հ րամ ա յարաբ ՝ ո րքան այսօր : ՝^– Կարգ մը կինէեբ կը նաիսբնտրեն գէր մնալ
(Վերշ) (8ՈՒԱԱԲԵՐ)
հողաշատ մերր Հ արհարեւեւանանննեերրքուն ո\րսլէսզէ այրերը իրենցմով չզբաղին :
Fonds A.R.A.M
