Page 26 - ARM_19-1947_04

0 Փ է> հ Ռ ՝Բ Ի ՆՇԽԱՐ ՄԸ ՕՀԱՆՋԱՆԵԱՆԷՆ յիշեմ, որ փողոցնձրաւմ ինձ ցոյց են՛ տուած Կէւս–

տանգին 10 ատիսե՚սնը , Պետերսբուբգի Հայ ուստ -

ՀԱՑ ԳՐՈ՛ՀՆԵՐՈՒ ՀԱՄԱԳՈՒՄԱՐԸ Կես դաէ* առաջ նողների առաջնորդը, այգ գեգեցիկ, բարեկազմ

երիտասարդը , լեռննայթե՜ ճեմարանի ՚նոգի

՛Ա փիւռքպ Հայ գրողներու Համ ագո լ մ արի մէհ Համազգեստով, սեւ մօրուքով, ա Ասո յմ աչքերով

անՀբամեշտութեան մասին Հարց կբ բարձրացնէր Կէս դ ա ր է անցած այն՛ օրից , ռրբ ստեղծս ւե - եւ շաբմուձեւերով, առանձնապէս գր աւած էր մեր

Հալէպ է " յ ս աեսնռգ ՛Նայիրի ամսագիրը ։ ցաւ Հայ մոգովրգի ամենագո րծօն՛ կաղմ ակեր - ուշադրութիւնը։ Հասկնքսլի է, ուրեմն, իմ զար­

թ՝էպէտ՝ առաւ ձի ն կէտերու վրայ վանգ առ - պութիւձե ը Հա յ 3 եղափո խական ՚իաշնակցո լ - մանքը եւ յուսախաբութիւնը 1 ^ԲՐ Հետագային

նելով ձէր յ է շռ Ր սա ի աո գակ ասութի ւնչլ անա բ , թիւնը։ Այդ մաման ա կ ես գեռ 15 16 տարեկան տեսայ նրան՛ ի* ա գո ւ քաղաքում բոլորովին կերսլա–

բայց կբ իյորՀինք թէ նման Համագումարի մբ ըն­ պատահի էի , աշակերտ $՝իֆչիսի գիմնազիոնն եւ ր ան ա ւի ո իս ո լա ծ ՝ գիրցած , առանց մօրուքի , ,ո չ մէկ

թացքին քննութեան առարկա յ պիտի դառնային ի բնականաբար չէ իկարոգ ունենալ ո Հմէկ մաս — նմանութիւն; անոր, յափշտակիչ արտաքինին Հետ,

մէջ ա յ Լ ո 9 Հետեւեալ Հարցեր ը ։ նակցո ւթիւն ա յ դ եղե լութ եան : կարելի է միայքն որ գամուած էր յիշողութեանս մէջ։

Առածէն՝ , գրութիւնդ արեւմտաՀայ մեր բար­ վեր յի չե լ ա յ՝,ն\ մ թե ո լո ր տ ը , ուր առաջ եկաւ կազ­ Կը յիշեմ նաեւ Հայր ԱբրաՀամին (Աւ . Ա ա -

բառին, որ կրնար ճակատագրական, ա ՛լէ տ ի մբ ե՛ն — մակերպութիւնը , եւ ա յն է լ ին չպէ ս որ ա յգ Հ ա կե ան՝ երկար առատ սեւ մաղերով, ն՛ոյնպէս

թ ա ր կո ւի լ , երբ մայբ Հայրենիքը բացած իր ղըռ– մթ\հ ոլորտր աբտացել է պատանիի մը գիտակ - ուսանողական՛ Համաղգե ստով , բա յց աւելի քիչ

ներ ը ղան գո լած ա յին Հայ րենագաբձ կը կատարէ , ցութեան մէի ուշադիր դէպի իբ արտաքին ը , աւելի խո բաս ո լզ­

բայց առայմմ տրամագիր չի թուիր ներգաղթող իՀնտան իքն եր ի մ էջ , լրագրութեան մ էջ , ամ ՜ ուած \րնդՀ ա՚ն՚ո լր խնդիրների մէջ X Այդ կե ր պա —

գրողներու եւ մեր բաղմ ո լթ ի ւն՚նե բ ո ւն՝ տա յ Հնա­ բողջ Հասարակութեան– մէջ տմէնքը տարուած էին՛ ր ան քր նա ունեցաւ մ ինչեւ վերջը * երր ես մ ՛սեր–

րաւորութիւն թերթերով ոլ դպրոցներով սլաՀելու Հայաստանի ագատագրո ւթեն՛ խնդիրներով :Ա — մացայ իրեն Հետ, տպաւորութիւնս եղաւ նոյնը,

իրենց լեղուն ; շուղնե ր ր ամէնւ տեղ կ1ե ր գէ ինւ. «^այն\ր՝ Հն չեց էր - ինչ որ ունեցել էի տարիներ առաջ :

ԱրեւմտաՀա ք մեր բարբաոձր գա ր ձետ լ ճակա­ զբումի Հայոց լեռներէն^ . մողովոլրգը Հ ե լ ի Հեւ Կը յիշեմ նաեւ Կ ո լկո լն ե ան ին\ : Տեսայ նրան՛՛

տագրուած է վտանգուելու, եթէ Հայրենի Հողին կը Հ ե տեւէր կ ո ւկո ւն ե անի խմբի պա տ բ ա ս տ ո ւ– Կարսի մէջ, երբ բան\տից տանում էին բաղնիք •

վրայ մ չա կո ւած ա րե ւե լա Հ այ լե գուն գրական ու֊ թիւններին* իրակի գիլզերում , անոր մեկնու - Ամբողջ մ ո զո ւէո լր գը սիրով եւ Հիացումով կո՝ նա՝–

ղի " Վ ոգողէ ա րտա սաՀ մ ան ր ; մով , րնդՀա՛բում ով ս ա Հ մ ան ի վրա յ , բան՛տ ա ր կ ո լ– յէր ա յ դ բարձրաՀ ասակ , վա յելչակաղմ երիտա -

Օրակարգի կար եւո ր աղ ո յ՝ն\ Հարցը պիտի դառ­ թիւտն\ով ել դատավա ր ո ւթեամբ հ Համ ալս ա բանա — ո արգին) , ոը Հագած էէրքեսկա եւ փափախ գիւ–

նա յ ասիկա , եւ փնտռուի եղանակ մըպաՀելոլ Հա­ կան՝ ուստն ո գութի ւնր նոյնպէս տարուած էր Հա՝– ր ա շա բմ եւ մպտագէմ կբ քալէր քաղակներով շրբ֊

մար գոյութիւնը մեր շքեղ բարբառին , որուն ՏԼր՛ յաստանփ աղտաագրութեան Հարցերով . Հրատա - ջա պա տ ո լա ծ : Հետագային , 26 տարի վերջը , ես

բա յ ոչ միայն պարտինք գուրգուրալ , ա յլ եւ գտ­ բակում էր գրքեր եւ գրքո յկնեբ՝ Պուլկարնե ր ի եւ "՛որից տեսա յ կուկունեա1եը , երբ նա՝ ազատելով

նել միջոցներ անկորուստ պաՀպանելոլ Համար Յոյոերի ազատագրութեան՝ պայքտրները ներկա - ռուսական տամ անտ կիր բանտից ել Ա ա իս ա լ ին

զայն ։ յացնող ՄտաւոըավաՀհութըմևԱ կր փորձեր ան, - բԿվոՎվԻԻուաՔ"մ"քօ>ր1ո՚ւ9քով, եկաւբ.աւաԿկոա,նչ՝կաս գի,րցասծպիտաոկ ւ ե -
դամնա\գզտ —
Տարակոյս չկայ , որ ատիկա պիտի Լ՛/Լայ մի­ ձամբ ծանօթանալ երկրի պայմաններին\ , եւ Լեւոնւ
ղաշարմ , խոՀոմն ծերոլնի մը որ Հեռաւոր իսկ
այն Երեւանի բարեացակամ ութեամ բ , երբ ներկա­ Աարգիսեանի ^.Այց՝ &ուրքաց Հայաստանիցս ա-
նմա՛ւ ութիւն չուձևէր այն երիտասարդի Հե տ , ո ր
յիս տեքրետնհրն են ո ր ուղղութիւն՝ կուտաՀն գրա՛­ մենակարգացուոգ գիրքն էր՛ Լր ագրո լիէ՜եան՛ մէ^
տեսա ծ էի ւմ եւ մ ասն ւ
կան եւ լեղուական Հարցե բու այնտեղ , ին չպէ ս է էլ ի չիսէր *$՝,Ր՝/՚ԳՈՐ Արծրունին\, որ կր Համ տրուէր Վին՝ սիրով

պարագան մ եր ուղղագրութեան : երիտասարդութեան՛ առաջն-որգ* մենք, պատանի— պաՀ ած յիշողութեանս մէջ : Ա՝իայն աչքերն^ էին

Երկրորդ, պիտի փնտռուին, միջոցներ ստեղ­ ՛նե րս , ի Հարկէ նոյնպէս տարուած էինք լէնգՀա– որ խոր Հա յեացքով կր թափան՛ցէին մ արդու Հո -

ծելու բաբո յա կ ան ել մ տաւորական կապ ղաղ - նուրի ոգեւոր ո լթ իւններով ել յափշտակութեամբ Ղ.իին մ էլ–.

թ աՀ այ գրողներու մի^եւ ու ա յգ ուղիո՛վ Հղօրա ֊ կր կարդայինք ո ւսաևռղնե բ ի Հրատարակած գըր– Պ՚աշւնակցա ւթեան ե ր\ր՝որղո լթ իլնից ՝ք^բիս–

ց նելո ւ ստ եղծ ագո րծ ութեան՛ անոն ց ճ իղձը է քոյկնեբր* Րաֆֆիի «.Կայծեր»ը, «Ջալալէգ - տափոր, Աիմէոն եւ քիոստոմ ոչ ոքին ես չեմ

Հ աղո ւագ իւտ /ւսյո ա ռութ իւն ներ Է գոլր ս , Հ այ գիԼՀֆը եւն՝ * : յիշում տ յգ տարին ։ Երկու երեք տարի վ երջը

գր ո ղը նե ր կայիս կ1՝ ա սլ րի մեկո ւս ա ց ո ւմ ի կետն քը ; Ա ո աջ ագէմ ե րիտա սար գութի ւն\ը մեր ա չքում զանագան առիթնե րով իմ ացա յ անոնց մ ասին , ել

Ան տւելի ղանգո լած՜ն եր ո ւն Հ ետ Հ տ դո ր դա կց ո լ - կը բամ ան ո ւէ ր երկու տեսակի յեղափոխական ֊ անանք տիրաբար ի շիսեցին ու կբ շարունակեն՝ ի՛ շ–

թեա՛ն մէջ է քան իբ գրէի եղբայրակիցներուն ։ ներ ես ա ռտ ջա դի մ ականներ : Յեղափոխականներ /սել իմ Հ ոգիիս եւ ա յսօր : Անոնց մասին մ ի ու -

Այս պ տա ճառով ալ ի բաւա կ անօ ր էն* արՀա - կը գտնա լէ ին ռո ւս յ եղափո խա կամններ ի աղգեց ու - լ՛է շ անգամ :

մ արՀուաւծ է մնացեր , ոլ գա տ ա պա ր տ ո ւած ամ - թեան տակ , ն՛ո յն ի՛սկ իրենց ա ր տ աքին ը փոխ ա - ԳաՀիրէ, 1940 ՀԱՄՕ ՕՀԱՆՋԱՆԵԱՆ

բո իւն եր ո լ Հ ր մշտ ո լքներ ո ւ\ն՝,: ո սւ հ էին իիուսերից երկար մազեր, երկար մօ -

Պաշտպանել անոր մտաւորական՛ ՔԲ *" Հ՚^ՔԼ1՝ պոյլՔտ՚ ռո ւս ա կկանտ ՝ շա՛՛ղիկ առանց փողկապի , կա ֊ Գի .տ ա կ ա Ա ա ւ ա * / / ՛ ս

պիտ ի ըլլա ^ միջոց մր ստեղծագո բծութեան մ գե - ակնոցներ ել Հաստ ձեռնափայտ X Ա շա կա -

լու ղինք ել պաՀելոլ Համար կենդանի իր մէջ Հա­ կան առա ջգիմ ականն ե ր՚յտ արդէն եւրոպականա -

ւատքը գրականութեան՝ Հան՚գէպ ։ ցած էին սբածարւ մօրուք^ յարգտրուած մա - Ե ր կա ր տա են է ի վեր գիտնականներ ր զբաղած

Երրորդ , գտնել մնայուն ֆոնտեր Հր տատ - ղեր , օսլայուած օձիք ել փողկապ , կոկիկ Հա­ են ո ւս ո ւմն ա ս իր ե լո լ արե գա կն ա յին ճտռտգա յթու–

բա կո ւթեան՝, Հ ամ ար բո լո ր այն գո բծեր ուն , որոնք գուստ , այս երկու տիպերը աչքի կը զարնէին X մին՝ ներգործած աղգեցոլթիւնը կենդանի էտկնե -

դատապարտուած են փոշփներու տակ մնալու , Պատանիներս մեծ ակնածանքով կը վերա - բուն՝ , մասն՚ալորապէս մարգկային դործաբանա -

գրողներու նիւթական մ ջոցն եր ո լ պակասին՝ բե րո լէ ին ք երկուսին ալ , բա յց առանձին պաշտա­ ւորութեան վրայ :

պատճառով ; մունք .ունէինք , ի Հարկէ, յեղափոխականներ ի Արեգակննա յին եւ երկրա յին՛ ճառագայթումը

Չորրորդ, ապաՀովել Հայ գրողին կեանքր ծե­ Հանդէպ։ Կ\ը ք աճախէինք անոնց երեկոյթներ ր, եւ խառն ազդակ մ րն՛ է, ՝ո ր կրնայ ն՛երգործել տար -

րութեան օրե բուն։, , այգ ն պա ա ա կո վ Ա փիլռքի մ էջ պէտք էր տեսնել, թէ ինչ յափշտակութեամբ եւ բեր կերպով, Համաձայն ղայն\ բաղադրող ճառա–

յատուկ կայան՝ մր Հաստատելով : ուշագըութեամ բ կը լսէ ինք անոնց ճառերը, յեգա– գտյթներոլ ալիքի ե բկա յնո լթ իւննե բա լն ;

Հինգերորդ, գտնել այնքան րամանորգ , որ վտոխտկսւն երգեր ր եւայլն% Արեգակնն՛ա յ ին լուսապատկերի տա ր բեր ճա -

ա պա Հ ո վո լի Հ ր ա տ ա բ ա կո ւթ ե ան ծա խոր բո լո ր ա յն՝ Աասնաւոր սէր ել ակնածանք ունէինք դէպի ռագա յ թ ո ւմն եր ր միե ւնո յն ագգեցութիւնը չունին^

գործերուն, որոնք լոյս կը տեսնեն գրողի մբ անձ­ Ո՚ուսիա յի՚ց եկած Հա լ ուս ան ո ւէն ե ր՝ը , որոնց Հետ ման\րէնեըոլ կեանքին՝ վրայ : Կարմիր ել «աքւ՚&»

նական՛ ճի գե ր ով ։ Այս ն պատ ա կ ո վ Հաստատել ա- թէեւ առիթ չունէ ինք Հ անգի պե լու , բայց Հ եռո լից կարմիր ճտռտգա յթնեբր մի միայն ջերմական

մէն տեգ մնայուն ընթերցողներու գրութիւն՝ մը կր Հետեւէինք անոնց քայլերուն <եւ կեանքին^ սր ազդեց ո ւթ իւձն՛ մր կը ն\եգո րծ են , ինչ որ վբ^այ

ու ղտըկ տալ ւլ ի ր րե րոլ սպառման հ մասնաւոր պարագաներու մ էջ ն՛պաստաւոր րլ լալ

*Լեցերորգ , դարձնել Հայ գրողը , անգամ գը– միքրոպային՝ կեանքին Համար։ Ատոր Հակառակ ,

րողներոլ մ ի ութեան ց , եւ թո յլ չտալ որ ան՛որ գրականութեան՛ բարեկամներու թիւ ՚^ը^ եւ ան՛ոնց կապոյտ եւ անդրմանիշակագոյն ճառագայթն երր

ստեղծագործութիւնը շաՀ ա գո րծ ո ւի ուրիշն՛երու մի՛ջո ց ով ջան՛ալ զարկ տալ Հայ դիրքի ել թ^բթի պարղապէս մանրէասպան եհ, ր լլա՛յ ՝ՈԼ–"՚Լավէ

կողմէ ։ սպառման գործին : կերպով, ըլլայ Հականեխական՝ նիլթեբոլ ՎաՂ Տ

Տ ա ս ն րչո ր ր ո ր գ , րնթեբցանո ւթեան սէրը խո - մ աւո ր ութեամբ , մ ա ս նա ւո րա պէս Հակա ոսկրաթեք

Եօթներորդ, ստեղծել կարեւոր Հիմնադրամ րաց՚ւ՚ելոլ Համար մողովուրգին մէջ, ամէն տեղ քային Օ կենսանիւթին կազմութեամբ ։

մը , եւ անոր Հասոյթն՝երէն ցանկացողներու Հնա­ Հիմնել մողովրգային< գրադարանն՛եր , եւ ապա — Այգ մ անրէ աս պան ազդեց ութի ւնը կը կա -

րաւոր ութի ւն տ ալ մ ա սՀնագ ի տ ակ ան՝ ուս ո ւմն ասի - Հովել Հայ դիրքի սպառումը։ ա ար ուի տարբեր ում գնա լթեա մբ վէ րքե բու եւ

ր ո ւթեան ց եւ իւ ո բացումներ ո լ Հ ամ ար օգտոլիլ : ՏասնրՀինգերորգ , Հայրենիքի Հ ե ա մշակս լ - Հիւսուածներու վրայ, Հեղուկ միջավայրերու

Արշաւանքներ եւ որոշ ճամրոբգութիճններ , թային կապը ջանալ ար պաՀ ու ի միայն Հա I մէջ, Համաձայն թավա/նցկութեան՝ , եւ այդ եղա­

որոնք կր մ ղեն Հեղին տկնեըր նոր ստեղծ ագո ր– Սիրողներու Աիոլթեան Հետ, տրուած Րէէա էո Վ ո ր ն՛ակաւ անդրմանիշակագոյն ճառագայթներ ր ամո­

,ծո ւթեան ց , մաս կր կազմ են՝ այս վե ր^նո յն • անոնք է որ պաշտօնապէս կը Հ ե տ ա քր քր ո լին՛ մեր քիչ ազդակի գերբ կր կատարեն , ինչ որ օգտա­

Ութերորդ, թարգման՛աբար լոյս ընծայել այն մ շակո յ թ ո վ , որուն՝ ս պա ս տ րկո ւթ ե ան> Հն\ոլի րուած կար է ա աո ղֆո լթե ան X

բոլոր նոր Հ բատտրակո լթ իւձննե ր ը , ո րոնք արմ էք են իբրեւ ստեղծագործող եւ տարածիչ ՝. Անդր մ ան իշակագռ Հն ճառագայթնե րուԽ ման­

մր կր ներկայացնեն՝, եւկրնան Համբաւ մը կերտել Տ ասնըվեց եր ո րգ , բ լ ՚րձրւ քցնել իրաւական րկաս սլան կարողութիւնը կ՝աճի ալիքի եր կա յնո լ -
գր ո ւթ ի ւնը Հա յ ԳՐոգիո՛ եւ թո յլ չտալ որ շաՀա–
Հեղինակին՝ %Հյ մ ան գործերոլ տպագրութեան ծախ– թեան ն՛ուազումով։ Միջի՛" երկայնութիւն ունեցող

քերր կատարել կեդրոնական Աարմնի մը միջո - ւլ ո րծ ո լի ան ու իր .ումերը, ի վնաս մեր գրտ կա - ալիքներուն՝ աղգեցոլթիւնր զօրեղ է, իսկ կարճ ա–

ո ով եւ Հ ասո յթին մ էկ մ ասր վե ր ա պաՀ ե լ րն՚կե - ն ութեան զարգացումին ։ լիքՆերուն^ր շատ աւելի զօրաւոր ։ միտենք թէ բոյ–

ր ո ւթեան X Անշուշտ կահ ե ւ ուրիշ կէտեր ։ սեըուն՝ Համար որչափ կարեւոր է արեւին ԼոյսԱ*

իններորդ , ստեղծել կապ օտար գրական շըը՝– քՒեբեւս գա զո ւթ աՀ ա լ գրողներու Համ ագո լ - ՛կ են դան ա կան կեանքի Համ ար լո յո ի գո յութիւնը

ջանակներոլ Հետ , ել թարգմանական ուղիով ղարկ մ ա ր իա՝ անՀ րամե շտութիւն ր շեշտ ող <ձհայիր ի՝$)ն թէեւ անՀրամեշտ չի նկատուիր , սակայն՝ գործա–

տալ Հայ գրականութեան Հին ու նո ր էջերու ծա– կամ ուրիշներ կրնան ունեցած ըլլալ օրակարգի բանային յօրի՛նուածութեանն Համար կարեւոր են

ւտլմ ան յ ա յլ կարեւոր Հարցեր ալ , որոնց կաելի է անգրա ֊ ար Լ էլ ա կն ա յիւն ճառագա յ թ ո ւմն երր , եւ անոնց պա­

Տաս\ներո րգ , գաղթ աշխ ար Հի գ պր ոցակ ան գառն ալ միայն՛ այն՛ ատեն , երր սկզբունքով բո լո— կաս ը ան խ՛ո ւս ա փ ե լի օ րէն՝ յառաջ կը բերէ կեն սա -

գասագիրքեբո լ Հարցր եձ թար կե լ յատուկ քենու - ր էն կ^րնդ ո ւնո ւ ի պա Հ ան ջր նմ ան Հ աասմ առում ա րի բանական անՀ ա ւա ս ա ր ա կշռո ւթ ի ւնն եր ։
նիւթական ՀԱ՝.ա-
թեան ել Համ աձա յն արդիական պաՀ ան՚ջն ե ր ո ւ , մր, ե մանաւանդ , կր գտնուին իյեղճուկ ու սւվլոյս տուներու, նեզ աւ մութ

Հրատարակել ն՛որ գտսագիրքեր ; բաւո բ ո լթ իւննե ր ատոր Համար։ փողոցներ՛ու , Հանքերու եւ ուրիշ անյարմար վայ–

Տ ա սն ըմ է կեր ո ր դ , կաղմ ակերպել սիս թէմ աթիք Զմոռնանք, որ Հա լ ԳՐՈԳ" 1 ՛որքան ատեն որ րերոլ մէջ արեւի լոյսին պակասը կրնայ խորապէս

դասախօսութիւներ Հայ մշակոյթի ել գրականու­ իրեն Հ ետ չունի ո բոշ Համ ակի բներ ու բաղմ ութիւն վնասել մարդուն առողջութեան ։

թեան շուրջ, եւ մուտքի Հասոյթին՛ մէկ մա ս ր մր, անձամբ ի վիճակի չէ ծովեր կամ ցամաքներ Պ է ր ի պէ ր ին՝ եր կար ատեն է ի վեր ն կա տ՛ուած

յատկացնել Հայ գրականութեան պաՀ պահման՛ կտրելու ել մասնակցելու նման մա գովի մը։ էր զուտ մանտաըոյր Հիւանդութիւն՝ մը, որ կը
յա յանուի ջլատապով
նուի ր ո ւած ձեռնարկներ ո լ ։ ԱյԳ պարագա յին , ո րակեալ մ արմնի մր նա - (ո6\^Ոէ6), Հարուածելով ամ–

Տասներկուերորդ , կազմակերպել , առ ֊ էսաձեոնո ւթ իւն ը կարեւո րէ, ին Հաէս դիաել կ ու­ բողջ շարք մր ջիղեր եւ յառաջ բերելով աւելի կամ

նուաղն տարին՝ մէկ անգամ գրական ձեռնարկ մը, տս՛ յին «է,սէյիրի» եւ «Արեւեչք՝$> X նուաղ ամբող^տկան անգամ ա լուծ՛ս լթ իւննե ր ,

ել զուտ Հասոյթը յատկացնէ լ Հ ա յ գրողն ե րու Հա ւ միտքր 1լ արմէ որ ա\1 ղ րադաոնւայ Հար - շնչառական եւ սրտային խան՛գարումներով։

Հ իմնագրամ ին ։ ցին , եւ արտայայտուի այս է՛ո լո ր ին մ աս ին՝ * Այգ Հիւանդութիւնը ծանօթ էր միայն ձափո–,

Տասներեքերորդ ^ ապաՀովել ամէն տեղ Հալ (հմք,ա,, րական ԱՐՄԵՆԻԱ8Ի) նի , Զ ին աս տան ի , Հնդկաստանի եւ Ֆ ի յ ի սլ ե ան կղ֊

Fonds A.R.A.M