Page 90 - ARM_19-1947_03

Հ 6 Ա # * 4»

հ. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ

ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՑԻՍՆԱՄԵաւԸ ԻԱՆԱՍՈՐԻ 8ԻՍՆԱՄԵԱԿԸ

ԱՆՈՒՇ ՀԱՅԱՍՏԱՆ

Հա յոց ժամ անա կլա վի ո սլաամութիցս Ա մեծ՛ Պերլինէ խո րՀ րգաժողովը (1878) իբ նշանաւոր

մասով պատմութիւնն Է Հ* 8* ՛իա շնա կո ո ւթեան : 61 րգ յօդուածով կը խոստանար բարելաւել Հայու­ Ես $աւ.ր նմ Խմել «սքէն աղբիւրից
ԱնւՈւշ ակոսսքից , անուշ Հայաստան,
Անկարելի Է դք°լ ղայնՀ առան ո ամէն քայլափո* թեան վիճակր Արեւելեան՝ նաՀանգներու մէջ * ինձ օրօրել է ալքէն մի ոսւիդ
Արար աշխարհքից անուշ Հայաստան :
խիհ\ յի շա ա ա կե լո ւ յեղափոխական այգ մեծ՜ կաղ– Ա ուլթ ան Համիտ՝ Օսմ • կայսրութեան արիւ­

մա կերպութեան կատար ահ՝ սխրալի գո րծե րը ։ նարբու վեՀապետը, իբրեւ «բարեխնամ եւ գթա -

Հ* 3* ՚իա շնա կսո ւթիւն ր ունի իր ուրոյն՛ պատ– սիրտ Հովանաւորն եւ տէրբ Հայութեան՛» , որոշած Ամպիդ արցունքը՝ շաղիկն է սրտիս ,
Ասուիդ կարկաչը՝ տաղիկն է սրտիւս ,
մ ութիւնը , իր ա ւան գո ւթ ի ւննե րն ու սովս բութ իւն­ էր աւելի «արմ ա տա կան բա բ ե կա ր գո ւթ ի ւննե ր ո վ » փո այն չոր քար)ն էլ ծաղիկն է սրտիս,
Ծուփ - ծուփ ծաղկունքից անուշ Հայաստան։
նե րը , իր անթիւ Հերոսներն ու անոնց ն ո լիրո ւած՛ լուծել Հայոց պաՀա1՝ջները ***

Հայրենաս իրական ոլ ռազմ աշուն չ ^* ՐԳռ Ո$Լ • ԷՍ Եւ պարբերաբար կը բնաջնջուէին տա՛սնեակ

<մ)ր»ս ու տօներ ր : Հազարաւոր անզէն եւ անպաշտպան Հայեր , կրակի

Աւ աՀա՛ արգէն մէկ տարուան մէ^ երկու եւ աւարի կ՛ենթարկուէին ամբողջ գիւղեր եւ քա– Դու ծաււաստա(ն ես, ես ծաո. ղարանք իդ,
՛Նուագարան ես, ես լար գարունքիդ,
յիսնամեակ տ \4/2եին Պանք Օթոմանի գրաւ­ ղաքներ եկած էր ժամանակը Հարուածին ՛Սոր Երգարան ես, ես րաււ գարունքիդ ,
1946 Օգոստոս Շատոնց Հացսւբ մի երգից անուշ Հայաստան :

ման յիսնամ՚եակո։ Ու 11 ամիս վեր^ 1947 Յու– Հարուածով պատասխանելու :

լիսին՝՝ Խ անաս ո րի յիսնամեակը։ 1895 96/* Համատարած աղէտներէն ետք,

՝ք*աղաք* Հոսանքները չեն կոըսուիր՝ երր կր յք՛­ բացառաբար Հ* 3 * Գաշնակցո ւթեան վրայ ինկաւ ԱՇՈՏ ԳՐԱԵԻ

շեն անցեալի իրենց փառքերը ել կը իսան՚գավառ֊ յեգա փո իս ա կան պայքարի ծանրութիւնը ;

ուին անոնց ոգեկոչումով : կուսակցութիւներու նախնական շրջանի յե - Գերագոյն Հատուցման մամր կր մօտենայ,

Գաշնակցութիւնն ալ մեծ՜ է եւ չի մեռնիր ղափո խական ձեռն ար կները ՝ Պոլիս , Ա ասուն եւ զէնքերէն առաչ խօսք կ՚առնէ խում րի քաՀանան.

երբեք, քանի կապուած՝ է իր փառաշուք ան՚ցեա֊ Վասպուրական բարոյական յաղթանակին դիմաց,

լին յ քանի չէ մոռցած֊ իր մեծ՜ Հերոսամ արտներն\ տեղի տուած էին նոր աղէտներու՝ մարդկային եւ ^– «Այսօր , առաջին անդամ բացւձու մ»է ձեր

ոլ ղանոնք կերտող անձնաղոՀ Հեբոսները, քանի՛ նիւթական, ծանր կորուստներու։ Ժո դովրգական առաչ Գաչէակցական խաէր : Նայեցէք դէպի արեւ–
սրբու­
կբ ներշնչուի իր աննման Հիմնադիրներու եւ ազա­ լա յն ղան գո ւա ծ ն ե ր ո լ Համ ար բա րո յական շաՀը կը մուտք : Գուք տեսնում էք այնտեղ աւերակ

տութեան ճ ան ա պա ր Հ ին՛ ւլոՀ՚ո լած ան Համ ար նա - մնար անըմբռնելի, Համատարած աղէտին մէջ ։ թիւներ , քանգոլաձ֊ քաղաքներ , ամայացան֊ Հայ.

Հատակնեբոլ գաղափարականով. Արտաքին աշխարՀի ոճրային ել կեղծ մեքե - րենիք, րոլորր ողջուն՛ում են ձեզ, լի յոյսերով։

«Պանք Օթոման» եւ «Խ ան ասոր» Հանգրուան -֊ նայութիւններն իրենց կարգէն կբ նպաստէ ին , ան՛­ Գոլք քիչ էք թւով Հզօր ո լմի դէմ, փոյթ չէ. 300

ներ են յեղափոխութեան երկարաձիգ եւ դժնդակ գամ մ ը եւս Հա յո ւթիւնը թաղելու վՀ ատ ո ւթեան մարգ ունէր նաեւ %աբաբաղի մեր Գաւիթ Բէկր–

ճամբուն վյրայ % պան ի է մթնո լո րտին մէջ ։ որ 70.000 պարսիկ ել թուրքի յա գթեց . . .» :

Այգ խիզա խ ձեռնարկն երբ մ է կ կո ղմէ Հ ոգե՞­ Արմ են ական ՝ Աւետիսեան ի , Հնչակեան ինչ որ տեղի ունեցաւ ատկէ ետք հ/անասորի

կան կորով ներշնչեցին ստրուկ Հայոլն եւ բարձ­ ՛Մարտիկի եւ Գա շն ա կց ական՝ Պետս յ ի ղեկավարու­ դաշտին վրայ, ռազմական կատարեալ յաղթանակ

րացուցին անոր բարոյականը, որ նա Հ ան ջո ղա կա ֊ թեան տակ Հարիւրաւոր մարտ\իկւերոլ եղերական մլյ չէր ա՛նշուշտ , զինուորական իմաստով։ Բայց

նէն աւելի ցած֊ աստիճանի իջած էր , միւս կողմէ վախճանը , Ա . ք*աբթուղիմէոս առաքեալի վանքի աննախընթաց մեձ֊ յաղթան՛ակ մ՛ըն էր Ի՛ա՛՛՛, ասոր ի

աշխ ար Հակ ալ եւ ընչաքաղց մեծ՜ պետութեանց եւ Պաղի տառի ԼԱպաղայի շրջանի մէջ , ամենա - արշաւանքը՝ Հայ մա րտա կանո ւթեան՛, ն՚որաստեղօ֊

լուր^ Աւշագրութեան յանձնեցին Հայկ* Գատը : մա Հացու Հարուածն էր , սակայն , Հայ յեղափո - յեղափոխական պայքարին Համար։ Հիւլեական՛

Ո*յղ գատի լուծման Համար էր կազմուած Հ՝ խական պայքարին։ ռումբի այս դարաշրջանի՛ն՛ իսկ ,երբ պաՀ֊ մը պատ­

3* Դաշնակցութիւնը 57 տարիներ առա^։ Այսօր ԱնՀրաժեշտ էբ «Հբաշք» մբ, վերականգնելու կերացնենք յիսուն տարի առաչ՝, գաղտն՛ի եւ Հա­

իբ կոչման եւ ուխտին՝ նոյն Հա­ գիմ ա ր գ ա կան ոգին , Հակազդելու Համ ար ճակա՝ - լածական կազմակե րպութ եան մր կողմէ , իսլամա­

ալ՝ Հաւատարիմ կան երկու մե^ք կայսրութիւներու սաՀմանին վր–

ւատքով ու նոյն եռանդով լծուած է այդ սուրբ տագբական Համակերպումի սպանիչ Հ^ոգեբանու - րայ կատարուաօ֊ այդ գորօ՜,ողութրւնր , անՀնա՚ր է
կշռ՛ել այն
գործին իրականացման ։ թեան ՛է առանց Հիացմունքի եւ խոր^ սարսուռի

Գաշնակցութեան\ ել Հայ ժողովուրդին մեձ՜ թո-իչքը որ թեւ ու շունչ տուաւ այդ ափ մը

թափած արիւնը ի զուր չանցաւ։ 1918 Մայիս 28– 1 89եի Դաջակցութեան Լրջանա յին ժ^ոդովբ , մտքի, սրտի եւ բազուկի Հա– Հերոսներուն։

ին Հիմը գրուեցաւ աղատ եւ անկախ Հայրենիքի որուն՝ կը մ ասն ա կց Է ին նաեւ Վյսս պո լրականի եւ Եւ արդէս՝ ի°՝^՚Հ էր է զ\^՚Րլ\ոյ հյանասորի ար -

մը ՛՛ւ 1920 Օգոոտոս \0ին աշխարՀի Մեծերը իրենց Ատ ր պա տ ա կան ի կեդրոնական կոմիտԷ\Լ\ե րու նե բ - շալանքին Հիմնական նպատակը։
՝Բրտական մոլորակ ել վտանգաւոր
սա որ ագրո ւթե ամբ Վաւերացուցին Ա՝ իացեալ եւ կա յացուց իՀ^երբ , ս կզբո լն քով կ%որոշէ մ ա ր տա կան ցեղա -

Անկախ Հայաստանի սա եղծում բ ։ Այսօր ազգովին՛ ա յն ձեռնարկը , որ մեր պատմ ութեան մ էջ պիտի խումբի մը Մարզիկ աշիրէթի ոչնչացո՞ւմը : Առ–

կը պա՚Հանջենք , ոբ 27 տարի առաջ մեր իրաւուն՛ք­ ան ցնէ բ քօ ան աս որ ի արշաւանք անունով ; նուաղն ո՛չ անպայման այգ; Ոճրագործները պատ­

ները ճանչցող ել ետքէն ուրացող նոյն Ա եծերը, «Թեթեւութեամբ» չէր, որ կր տրուէր այս ՛ո­ մելու Համար, ՛իաշն-քքկց ո լթիլն ր ն՛պատակ չունէր

որոնք այսօր ալ աշվսարՀի ճակատագիրը կը կեր­ րոշումը ։ \յ՚բագըին թեր ու գէմ խօսողները , բո­ երբեք Համատարած եւ ՛անխնա յ ոչնչացման ՛են՛­

տեն), մեղի տան մեր պապերու նուիրական Հողե­ լորն ալ յեղափոխական պա յքարի մ էջ թրծուած թարկելու «կիներն ու երախաները» , անգամ բոլոր

րը , մ եր պատմական Հայրենիքը, որուն Համ ար Հեր՚ո ս՛ն եր էին , Հայ ոց իրակ ան ո լթիւնն ու տա - կռուողն՚եր՚ը առանց խտբութնան :

այնքան արիւն թափեցին՛ք Հ ռասլան քները տեսա® ել ապրած Հ ա յ րենասէրներ ։

ի) ան ասորի 250 կտրիճները կռո ւե ց ան ՝ տա - Ասոնցմէ կարեւոր մաս մր, գլխաւորաբար Ատկէ առաչ^ եւ ատկէ ետքը , Գաշնակցութիւ–

պալե լու Համ ար բռնակալութիւնը , բարձր պաՀե ֊. էյ անաս որ ի զո յգ Հ բամ անատա րներ՝ Վա ր դանն՛ ու նր մեձ՜ զոՀեր տուաւ նոյն այգ քիւրտ զանգուա­

լու Համ ար Հա յուն պատիւը ել ցո յց տալու որ Ի՛շխանը դէմ էին ձեռնարկին՝, նախընտրելով ծին, բացատրելու Համար իր այս Համոզումը։

կարելի չէ շարունակ անպատիժ կերպով կոտորել պաշտպանողական ուղղութիւնը * Խանասորի ձեռնարկով կարեւոր էր ամէն բա­

Հայ մարդը, կողոպտել Հայ մշակը եւ անպատուել Գուման՝ Հայդուկային շարժման բարոյական նէ առաչ չրթլ 1895-96^ Համատարած աղէտներէն՛

Հայ կինր : մ եծոլթիւնը , ջատ ագո վե լո լէ ինքնա պա շապանո ւ - վեբչ, Հայոց աշխարՀի մէշ ստեղծուած Հոգեբա­

Թշնամի երկրի մէջ կւ դժնդակ պայմաններու թեան աՀխատանքի անՀ րաժեշտութիւնը , կը պա - նական թունաւոր մթնո լորտ ր ։

տակ կազմ ակերպել ա՛ յ ս քան մ եծ ար շալախումբ Հանջէր սակա յն արշաւանքի ան պա յմ ան գործա­ Անշուշտ, վրէմխնղ,.,.կ,,. ոգին ալ կր տիրա­

մը 50 տարի առաջ՝ աբՀամաբՀելի գոր^֊ մը չէ ր ՚, դրութիւնը : պետէ ր , նախ չափով մ՛ը մեղմելու Համար քրտա–

Անոր մասնակցողներուն մէջ կային կրօնակա • «•• Գիպլոմատիան Հաջում է՝ չի կծում ։ քան ՀՀպատուՀսքԱ^բ ել ապա բարձրացնելու ինք -

ներ, բժիշկներ, ուսուցիչներ, ոփ֊ս ա՛ն ո ղնե ր , վա– Հերթը Հասել է Հոգեւոր ականներին , ոբ աղօթք նա պաշտ պան ո ւթե ան բնազդն ու գիտակցութիւնը :

ճ ճառականն՛եր, արՀեստաւո րներ , երկրագործներ, ն՛ե ո վեր ււքեն առ Աստուած՝ Հայերի թշւառ քնն՛ութիւն, մըն էր /միաժամանակ հաաննասո

կալուածատէրեր , ռուսաՀայ , սլա ր սկա Հա յ , թ ր - վիճակը թեթեւացնելու Համ ւ ւբ* * Այդպէս չէր Հայ մարդու Հայրենասիրութեան ել զո Հա բերու­

քաՀայ , ամէն դասակարգէ եւ ամէն Հասակէ Հա­ լինի, եթ-է կաւարուելու փոխարէն կուէինք : Ա՛ի– թեան չափին; Ալ նաեւ, Գաշնակցութեան մար -

յեր , 2(յէն\ մինչեւ 45 տարեկան: թէ^ Ժամ տն՛ակ չէ , վերջապէս , ո ր լուրջ քննու - տական լայն գործողութեան :

Հոն էին յայտնի յեղափոխական գէմքեր՝ I1 շ՜­ թեան՛ առարկայ դառնար մեր գո բծ ո լն է ո ւթեան Բոլոր այս ակն կալո ւթ իւննե րը, առաւել կամ

իւ ան ւ Արղոլթեանց) , Վարդան , կարօ ԼԱրիստակէս Հն\ի եղանակը ել բնդունւէր նոր , աւելի նպաստա– նուազ չափով ձեռք բերուեցան անպայման ; Բազ–

Զօրեան , քրոստոմի եղբայրը), քյփրեմ ՀԱախալի– ւո ր տ ակտ ի կ ս , որ ի առանցքը լին էր ոչ թէ կոտո­ մաթիւ վկա յո լթիւննեբ ՚ւ օտար յ ղբի-֊բ
ներէ ոեւէ կասկած չեն թողուր սին։
նէն փախած , կուկունեանի խումբէն) է ՚եիկոլ Գու­ րածը , այլ կո֊իւր՝^ * * * (Հ * 3 • Գաշնտկցոլթեան
Ա ւսքաԼը արգէն մ եծ յաղթանակ մ ըն՛ էր Հ
ման, բժիշկ վՀ՚րիստափոր ՕՀանեան եւ .ուրիշներ : պատմութիւնը, Մ * ՜Վ*՝) •
վ կրնայ պնդել, թէ Խանասորի ազգեցու՝–֊
/Ս ան՛ա ս ո ր ի ա ր շս/ ւան ք ը աւե լի յաջող արդիւնք 1 Տ97ին Գուման՛ի այս տեսակէտն է , ՛որ կ*ըն; ՜–
թի ւնը վճռական գեր չկատարեց ատկէ ետք տեղի
ունեցաւ քան. \890ի Օ գոստոսին Ա արդիս կուկուն­ դո լնուի :
ունեցած նոր Հերոսական պայքարներու վրա յ :
եանի կազմակերպածը, որ կատարեալ ձախողս Պատրաստոլթիլնհրբ այլեւս իրենց ւիաիսճա -
Խանասորի Հա յ յեղափոխականներու
թիւն մը եղած էր % \ն\ին կբ մօտենան։ Ատրպատականտը կը դառնայ ժ ա–
պա յքարէն բարձրացած ոգին էբ , որ Հ րաշքներ
մը մագրավայրբ Հայ աո աազտ ատ են չ պայքարողնե
Խ անասո ր ր զինուորական մեծ յաղթանակ կատարեց , Հայ ազատագրական շարժումը Հասւլը–

չէր անշուշտ * սակայն ժողովուրդին վքայ կատա­ ւն։ նելով մինչեւ 1918 Մայիս 28ը։

րած ազգեցութիւնը ա՛յնքան մեծ եղաւ, որ 50 Գաշնակց ո ւթեան մարտական առաջին մ եծ Այսօր ալ, 50 տարի ետք, թէեւ նոր պայման­

տաբի ետք, այսօր ալ ներշնչումի աղբիւր մըն՛ է խումբը , «փոքրիկ բանակր» պատ բաստ է արգէն : ներու եւ իրականութեան մէջ, 1"անասորը մօտ է

ազատատենչ Հայութեան Համար : Ընգամ էն բ 250 կամ աւ՛ո ր անձնո ւբացնե բ էին ա՞­ ազատատենչ Հայութեան սրտին ել մտքին : Ազգա­

Այս երկրի զաւակները Գիմագբական ճակաւս նոն ը , Գա ս ա ւո բ ո ւած ռազմական՛ կա բդով : Ամէն յին Գա ան ու գաղափարը մեծ փոփոխո լթիւենե րու

ստեղծեցին իրենց Հայբենիքբ բռնագրաւոզ թշ - ՜^է-լՐ –լՐ ^.Րէր մ°սԻս Հրացանին Հետ250 300 փամ­ ենթարկուած են այս կէս գարու ընթացքին :

նամիինւ գէմ կռուելու Համար։ Անոնք իրենց երկ" փուշտ , 8 օրուան սնու֊ն՚դ , անՀրաժեշտ գործիք — հI,անան-ա.ս.ո ..րՆ.ե.րոլ֊••. • պայքարներով շաՀոլած՝ Հայ­
րենիք մր ոլն՚ինք այսօր, Որ պիտի ապրի եւ ծաղ­
րին մէջ էին եւ իբրեւ աջակից ունէին ամբողջ ներ, ղեղօբայք եւն * ՚. Խումբն ունէր իր բժիշկն՝ ոլ կի անպայմանէ

ֆրանսական ազդը , իսկ օղէն ու ծովէն կը սաա ֊ քաՀանան ;

նա յին առատ ռաղմ՚ամթերք ։ Յուլիս 24-25^ ԼՀթն\ տոմար) գիշերը հ)՝անասո– Գաղափա րականօրէն ալ, Հայոլթիւնը մեծ
յիսուն տարուան մէջ՛.
Մեր Իքտ1 •ասորի մարտիկներու ու. միւս րո ԼՈ ր րի բարձրունքն երոլ վրա յէն աստիճանաբար կբ նուաճումներ է կատարած

Հերոսն՚երր կը կռուէին թշնամի երկրի մէջ, շրջա­ Հ աւաքէ մթութեան իր ծաՂ\ր քօգը ; Այս բոլորով մէկտեղ, այսօր ալ պէտք է վառ

պատուած֊ թշնամի ել այլակրօն ժողովուրդներէ : պաՀել հ/անասորի գաղափարական՛ը : Այսօր մանա–
Հզօր դաշնակիցներ
ալ չունէին , որ առատ ռազ­ կոչենք յիշատակը այն 18 նահատակներուն , որոնք լանդ,երբ աշխարՀի ալեկոծումը կը շարոլնակուի :
ինկան հ)անասորի դաշտին եւ Աբաուլի լանջերուն
մանիւթ Հայթայթէին՛ իրենց՛. Այսքանը՝ լաւագոյն վարձատրութիւն՛ը պիտի

Զի՛րենք ոգեւորողը Հայրենասիրական ազնիւ վբայ ։ ըլլա յ անոնց, որոնք մեռան գիտակցաբար , յա -

ել մաքուր զգացումն էր միայն, Հայրենիքր փր­ Այս Հանդիսական տօնակատարութիւն բ թո՛ ղ նուն Հայրենիքին ել ազգութեան :

կելու, աղատ Հայաստան մ լլ կազմելու խանդա - աստիճան մը եւս գօաեպնգէ մեզ* ամուր եւ ան­ Լյաս լ մեր

վառ երազր ։Այդ պատճառաւ ալ շատ մեց֊ է անո՛նց սասան Հաւատքով՝ դէպի լաւագոյն օրեր Հայ ժո­ անվարան կամ քրլ շարունակելու

զոՀողութեան աստիճանը .ու անբաղդատելի : ղովուրդին Համ՛ար յ Համար պայքարը մինչեւ Հայկ. Գատի ՛վերջնական
կլ՚ոգե -
8իսնամեակին առթիւ. մեծ յուղումով ՀՐԱ՚նՏ-ՍԱՄՈԻԷԼ յաղթանակդ :

Ա. ՓԱՌ1ԱԿ

Fonds A.R.A.M