Page 290 - ARM_19-1947_03
P. 290
*Ա Ա Ա*
Ն. Ա ղ Բ Ա Լ Ե Ա Ն փա Նա ուսուցիչ ե$
Ըօ\կերներէս մին Արեւելքէն կը գրէր վէեբչեբս •
«Աղբա լե ան մ եծ գնաՀատութեամբ խօսեցաւ քու
Երկու ԼՈ ան կա բն ե ր անցան՝ ձեռքս * վեր^ե– մասիդ,միայն կը մեղադրէ որ շատ 1լ արտագրես՝^ : Մեր ժամանակս լայ Հայ ուսուցի էշ նուիրեալ էր
բՀր՝ էբ մփսՀԷՆ ֆսոա^Ղ ճիշգ Հակառակն է որ պիտի րսեմ եք իբրեք– Արտասահմանի եէ Ռ"էսաստանէ անուանէ Հա -
Ս՛ին* սպիտակ ապաո^փժի մյլ նման, ծաձր խխ մեղադրանք »— Աղբա լ եան չաս* քիչ է ար տա - մա լսարանն*րէն վկայեալ երիտասարդներ՝ (լդն^Վ
խաղաղ, տարածուած Հանգ շահ իբ գրասեղանին դրած։ Եւ ան մ ի չա պէս միտքս Կ՚իյնայ ա յն միւսը , գարձրաձ֊ Հասութաբեր պաշտօնճերի՝ դառնում՛
վյրայ X Աիւսը՝ մայրիներու, ճերմակ մենութեան ՚Եգիշէ Ղ՚ուրեան , որ քանքարաթաքոյց կոչուեցաւ էին ուսուցիչ - Հարուստի Համար ֊ անօթի
մէչ, ի բարձունս Լիբանանի^*) , Հաչած ու լոյսին Լթէել բողոքեց այդ բառին դէմ՝ Համեստոլ ֊ վարժապետ X
խառն ուած : թեամբ) X *ք՝տնքարտթաքոյց մը եւս՝ ԱղբալեաԽ: Որքան՝ պբկւում էր ռուսացման շղթան Հայ ո–
Տարիքին ճեբմ ակր ան գա յտութ իւ1ն\ մբ տուեր Ղ՛ուրեան , խառնուածքով ա ո ո լոս տա գէլ գին ու լեզուն խեղդելու Համար , ն՛ոյնքան՝ զօբա -
պատրաստութեամբ՝ բաղմաՀմուտ (շճսՀԱէ) : Աղ -
ն ում է ր նուիրեալ Հայ ո ւս ո ւց չի մէչ տղղային ո–
էր իրեն՝, թափանցիկ գաբձուցեբ զինք, այնքան որ * քով արուեստագէտ , պատ - գին՛ ու մշակոյթը
բալ
կբ տեսնէիր այլեւս միայն իր Հոգին , առանց եր բաստ ո ւթեամբ՝ բաղմաՀմուտ ; Երկու գէմքեբ , ոչ միայն՛ պաՀ պանելս լ , այչել
բեք տեսնելու նիւթական՛ խորխը, որ կր սաՀմա - որ կբ կրկնեն՛ զիրար X Առաչինը՝ սկեպտիկ , երկ նոր բարձունքների Հասցնեչոլ սրբազան՝ նուի ա
բումը \
ն աւո րէ , կբ չափէ , կր ձեւէ , կը կերպարանաւորէ ; րորդը՝՛ սա ո յ ի կետն ; Առա չին ր բանաստեղծ՝ նկար
Լեռնե1 բն աչ այսպէս , ապառաժնե՛րն ալ այսպէս ք չական ճաշակով , երկրորդը արուեստագէտ երա Հայ ուսուցիչը առաքեալ էբ, վարդապետ էր ,
երբ կբ թառամի երիտասարգ օրեբոլ գոյնը , ա - ժշտական^ խառն ո ւած քով է ք՝ա յց ե ր կո լքին ալ Հ ոգ– առաշնՀորղ էր , ու նաեւ ընկերն էր ^՜ողովյէգի հլ
նոնք կը կորսնցնեն՛ ծաւալի երկրաչափական՛ տպա ւոյն մէչ զօրաւոր Հետաքբ քր ոլթիւն բ բան սւ ս ի ա շա կե բտի X
ւորութիւնք, ան Հունին կբ խառնեն իրենց գիծերբ, րո ւթեան՝֊ ել մե ր մ սւ Լ ր ական՛ ժ առան գութ եւ 3 Այդ առաքեալ վա րգապետ ներէն մէկն էր \, ի
կոլ Ագբալեանը ւ Ուր որ պաշտօ՛նավարեց ն
ու կբ մտնեն՛ մեծ ժամանակին մէչ, կբ սոլղէՀնՏ յա
քննութեան մ ասին տի ր աշտ/քերան եր ի պաշտ ամ ո ւնքի առարկան :
ւիտենականութեան ծոցբ : Այլեւս չեն ապրիր ,
Ազբալեանի վ աս տա ՚Հյսւ երբեք չէ եղած իմ դպրոցական ուսուցի -
կբ տեւե՛ն Հ Ա յգ է որ կբ կոչուի Հոգի՝ կբ կար -
1.— ք*ա1նասէր|ի յ ո ւ շ ա գ ի ր ը (լեզ ո լա՝յթբւաւ\Նա կան չը , բայց իր կատարած Հանրային դտսախօսու -
՛ւր՛՛ կներոլ
ծեմ։ պբպտու մներ , Հրատարակուահ թիւններով եղած է ՛ի՛մ մեծ ուսուցչապետը :
էյ ւ ես, այգ օրբ, տեսայ Աղբալեանը , մամա - ձեւով ) ; Ղ՚ասախօ^ս Ոչ , ն՛ա պարզ դասաիսօս չէր յ
նա կին չնորՀած ճերմակութեան մէչ թափանցիկ 2.— հ)աասութփա Հ ա յ ո ց ^ր^կտւէւութեայԼւ (Ա. նա պատղամաբեր էր , նա պատգամատու էր *
գաբձած , լոյս ի պէս , շամ սննդաղի պէս , Հալած Հատորը միայն,, \,երածութիւն^ : Ո^վ կարող էբ բաց թողնել ՛նրա դասախօսն ե–
մ ան ան այի պէս X Ժպիտ մ բ, առաւօտեան ամ էն էն 3.— Մտածռւմ1նհբ Հ • 3 • Դաշ1նակցութւհա1(* րէն՝ մէկն ու մէկը : Ցան՛ցառ ունկնդիրներով լսա
կանուխ պաՀ երուն նման՝ բաց ուի մ չքացուիմ , մասի© ։ րան։ Ագբալեանը չէ տեսած երբեք X ՛հրան լսելու
ժպիտ մբ՝ թոԳԲոլ\ չկաղմած տակաւին , թիթեռ - 4.— Մ ե ր կանոնագիր,^ (վերջին այս երկու կբ փութար գիտուն\էն սկսած մինչեւ նորելուկ աա
նիկի մբ թռելոլ պատրաստութեան՝ ձեւով, նօսր եւ գրքոյկներն ալ իս ո բ Հ ր դահ՜ ո ւթի ւձԼներ են՝ կամ <Տ.րն– չակերտը X \թբա խօսքր թէ Հարուստ էր ու լեցուն)
աւշային՛ ժպիտ մբ, որ երբե՛ք պաՀանչ չունի, կերական ղրոյոնեբ)՝) : դիտունը ղոՀացնե լու Համ ար , թէ պարզ էր՝ ու
բան մր չի խնդրեր երբեք , ժպիտ մբ կենաց սեղա 5. Սայյաթ ՚ Ա ո վ ա յ ի մասին երկար յօդուա, Հասկանալի Հասարակի Համար ւ
նէն յադեցմտն նշան քաղցրութիւն՝ մբ կուտար հաչարք մլլ, Հրատարակուած՝ ՀձԱզդակ» չարա - ՚հասախօսելոլ Համար քիչ էր պատ աՀ ում , որ
իր Հո՛գիին X թաթեբթին մէչ–, ձեէ, սնենաբ դիրք յ կամ նօթագրութիւն :
ԻՐ
իմ ա ստութիւնք , այդ ժպիտին մ է չ պարունակ 6. Յօդուածներ «Հարենիք» , «Հանդէս Ամ - Ո ւն եցած պար աղայ ի% է լ ՝ չէ ինք նկւ ւլմ
եալ, ծանօթ է ամէն անոնց, որոնք արեւելքի բա -.. սօրեայ^ք , «Վէմ», «Ակօս» ամսագրերուն , եւ « Հ " – ա՛նդրադարձումբ գր աւո ր նիւթին X
նե րո ւն՛ գի տ ո ւթ ի ւնն ունին ; րիղոն» , «Յուսաբեր» , «Յառաշ\ օրաթերթերուն՝ Նրա ուղեղբ Հայ գրականութեան մատենադա
Կբ սխալիս , բարեկա՛մ , եթէ Աղբալեանյյ ժպի մ էի րան՝ էբ , որ ըստ Հարկի ուզած գիրքը է ուզած Է ՜
տին մէչ կբ տեսնես տրՀամարՀանք Հանդէպ կեան 7. Գասախօսութիւներ Թիֆէէզ, Երեւան), չը , ո ւղա ծ աո զն՛ ո լ քե րթո *֊ա ծբ կ ո ւտ ա ր \իր լե -
քին , ո ւձն՚այնո լթ ե ան կշիռով՝ ըստ եբրա յա կան ի - Փարիգ, ԳաՀիրէ, Պէյրութ։ ղուին՝ X
մաստոլթեան, վտսնղի աժան փի լիս ո փա յութիւ— Կ ր ստորագրէ բ երբեմն \, * Հտնգո յց ։ Նա ընտանիք ունէր, Հայր էբ , կուսակցական ,
նր , որ կլբսէ՝ զամեն՛այն ինչ ընդունայն՛^ , յոգնած Հանրա յին, կեանքով ապրող մ արդ էր , ուսուցի չ
եւ սպառած ժ ո ղո վո ւր դնե ր ո լ յատուկ , որոինք ի - ՆիՀ֊ նիՀար է Ազբալեանի այս վ ա ս էր , էրագրոզ էր , սիրում էր բարեկամական) Հ ան
բենց ազգային դժբախտութիւնն եբ ուն. մէչ Հետ - տակը X Ա* ՛եԲ ր. տպաւոր ո ւթի ւնն՛ե բո ւձն՝. բեռով, որով ֊ գի ոլ ււ ւ .մ՝ս ե ր ը , զբօսանքը , նաեւ քէ՜Փր՛ • Այսպէս ա՜
ղՀետէ կր կորսնցնեն Հ այրեն աս ի րո ւթիւն բ , խան՛ - Հետեւ ժամանակակից իրեն ,քիչմը ծանրութիւն կը սած ն\ա գրադարանի մարդ չէր յ " ւ սակայն՝ գի*
գա վա ռո ւթ ի ւն բ , իտէալբ եւ ստեղծադո րծա կա)ն< ստանայ իր վաստակը X ք*այց սերունդ մբ ետքը, տուն) էր , ե՞ր բ ել ինչպէ0 ս է բ նա ամբաբո ւմ իր
աստուածամարտ եռանդը, ան Հ ա շա է Հայ ցեղին երբ իր աբժէքբ կշռհ լու Համ ար՝ մեր յաչորգնե րը գիտելիքը տն՚Հ ա ս կանւա լի էր :
եւ իր տաղանդաւոր զաւակներուն՝ ճ՚կարաղրին իրենց ձեռքին մէչ ունենան միայն ինչ որ տուած բաղւ աւո աո ղաանդ մի անձնաւորութիւն էբ
նսյ երգիչ էր, ու ինչ զգայո՜ւն , ի՜նչ թովիչ էր իր
Հետ, պարզ այն– պատճառաբանութեամբ որ մեր է իբրեւ ժառանգութիւն , զարմանք պիտի պատ ֊
ժողովուրդ ր բն գունակ է ս/Լդագար վերան ո բոգ - ճ առէ մեր դե ր ա գնա Հ ատ ո լթիմնը% Կարելի՞ է մի - երգը : Նա թարգմաւնիչ էբ յ Որեւէ ռուսերէն՝ երգ
ւ ուելու, յեղաշրջուելու եւ թարմանալու, ին՚չպէս թէ ա ր դար ան ա լ , յա յտնե լո վ թէ Աղբա լե ան՝ վեր ֊ ւԼԷ՜Փ^ միչոցին՝ եղանակին յարմար թարգմանում
իբ Հաւատաւոր զաւակն\երը ; չացոլց մտաւորականի իր կեանքը Հոն ուրկէ էր Հայերէնի եւ երգում էր Հայերէն՛ով է
ճի՛շդ է , շատ ճիշդ է ւ սակայն , Ազբալեա՛նի պէտք էր սկսէ բ : Պատմ ուիք իւն բ տպաւո բութիւն ԱաձԼ"ՍՂտ մԻ՚ Քւէ ձիերը*,.
ժպիտին մէչ տեսնել փայլ մր խորենացի ի մետա ֊ չէ, ա յ լ առարկայական եւ նիւթական վկայու - Առա չին անգամ նա Է Հայերէն՛ով երգել ռու -
ղին փայլէն, եթէ ինծի ժամս/ե՚ակ տրուէր պի թիւն : սերէն այգ Հանրածանօթ երդը, եւ այդպէս քանի–՝
տի կարենայի Հաստատել թէ ք$ ո լ։ են ա ց ի ի մ ետ ա՛ղը Այսպէս , յսձն ուն ա՛րդարութեան՝ , մօտէն գի - ներ, որ երգւում ե-Լ՛ այսօր Հայերէն, առանց գիտ
բաղադրուած է ՇԱթեօՈՇ/՛ եւ ՇՕոքօաԱՏ1Ո6^ տարրե տելէ ետքը իր մեծութիւնը, այմմ երբ ինքզինքս նալու, թէ ո^վ է թարգմանկյ *
րովդ 3/4 Համեմ ատ ո ւթե ամբ առա չին էն , 1/4 Հ ա֊ կը դնեմ Հեռուէն դիտելու կոչուածներուն դիրքին Նա արտ աս ան ող էր, պատմող էր, արդիսսլ
մեմատութեամբ եր կբ որ դէն , ըսելո՛ւ Համար թէ ա֊ մէչ, կբ խորՀիմ թէ պէտք է տեղ ձգել նաեւ վե - էբ , մ իեւԼո յն ժամ անակ քննադատ էր , իմ աս տա -
տո՚ն՚ցմով բաղադրուած է նաեւ Ազբալեանի Հոգին, ր ապաՀ ո ւթի ւննե բո լ Համար : ՝ "էք էք՝, վերչապէս աէրվիշ էր ու փիլիսոփայ :
բա յց Համ եմ ատ ութ իլն բ շրջուած X •Արդարեւ , Իր խօսակցական ձայնը քաղցր եբաժշտու -
Հյ թո բայի բարձունքին վրա յ տա պա լած այս իմ աս թեա ն պէս Հոսո ւմ էր ո ւն կն դիբնե բիս Հ.ո դի ներ էն(
տունը, ինչպէս կը Հետելցնեմ իր խօսքին ու դիրի՛՛** « Ե* ԳաՐԱ Կասլէս "^^Ր օրերուն^ , * 1լըսէբ ներս , ու կախարդում էր մեզ , դարձն՛ելու Համար
կարօ Աասունի՝
ծան օթ ո ւթի ւնն ե ր է ս ^ եթէ ի^քզինքին՝ չգլացաւ եր Ազբալեան՛ի գերեզմանեին վրայ; Հա յ լեզուի ել գրականութեան երկրպագուն :
բեք մեր ազգային ստեղծագործութեանց վ/առքով Գեզեցիկ է՛ պատկերը X Արդարեւ, ՀետզՀետէ Հայաստանի Հանրապետութեան ժամա՛նակ ն\ա
Հ պա ր տ ա\Ն՝ա լո լ առիթը, չըմբոստացաւ սակայն օ - նօսրացոզ անՀետացող սերունդին մէչ՝ Աղրտլեան\ երեսփոխան էր , պետական՛ մարգ՝ մի ժամանակդ
տար մ շակոլթա յ ի ն ա շխաբՀ ակտ լո ւթե անց աո չեւ մ էկն է ա յն՛ ք ի թ3 ր էն , որոնք բնտանի են գր ա րա ֊ կրթական նախարար, բայց այդ բոլորը չարգիլե -.
մեղ ճակատաղբապէ ս եւ յաւիտենապէս կրտսեր րին Հետ , կը ճան չնանւ Ոսկեդա ր եան լեզուին՛՝ կա ֊ ցին նբան\, որ նա էինէը մեծ ուսուցանողը X
կարծողներու աԼ՚Հեթեթ Համակերպութեան դէմ, խարգանքը ել կը գինովնան աստուածաշունչ բար
որ քի է մբ դարձած էր իր իսկ վա րգապետ ո լթ իւ - բառին ե բաժ շտութեամ բ : Պերճ , աղնուակա% ՜ա ւ ա ս ա ւսնի սչին Հաամս ա/սա բան՛ը 1919–
նը X Ապացոյց որ, երբ արուեստագէտի իր նկարա– գերտՀըաշ մեր Հին լեզուին պալատներէն իրելով՝ թ"լԻ աշնանը բացոլեց Գիւմբիում , Հիմա Լէնինա,.
ԳԻՐԸ) թէռլ– միշտ 1աբս1տ10Ո^ կարօտ ել ընդունակ, Աղբալեա\Ա՝ դիտէ նաեւ պեղել ժւամ անտ Կ.աԿւէՑ ն : Աղբսսլեանկ, Երեւանում Էր :
Հանրային խանդավառութես/Լց պաՀուն , 40 աս - կօբէնբ , ցեղին՝ թաղաօ՜ ոսկին էանալու \աւ1ար Որքան է լ կրթական նախարար՝ նա չէր կա -
տիճանի չե րմութի ւն կուտայ իրեն՝ յոլղմա՛ն՝ լոյս աշիյարՀ : Եղն՛է կէն մ ին չեւ Աայաթ \,ովա ,մ ե ր րող ուղղակի ուսուցանելու իր գեր էհ) Հրաժար -
շատրուաններ գհ ել տալով անսպասելի գեղեցկու- դրական դաշտին մէ^ իր աշիյատաԼքին րնթացքին՝ ուել, ել աՀա Երեւանում Հիմնեց բարձրագոյն.
թեամ բ եւ յա Լ գգն՚ութեամ բ , մ իշտ կբ բա բե խառ ֊ կարհես թէ ե բաժշտակսձև՝ իւօսքն է , որ նաիյբնտ դասընթացքները, Հայոց նոր գրականութեան
նուի ճակատագրապաշտօրէՀն՝ խորՀողի իր ղադա - բաբար կքք ղբաղեցնէ գի՜^ք^ ատոր Հւ իր պատմ ութեան գա սաւանգո ւթիւԽբ վե ր ապաՀ ելով
երդերուն
վ/արէերով կամ արեւելեան այն Հ ո գեխարշ Համես– մասնաւոր Հ ետաքբքրո ւթիւն բ ^րողթան իրեն X
տոլթե ամ բ , որ յատուկ է մեր վանքերուն թանձր Համ ար, որոնց մասի՚Լ յայտնած տեսակէտ֊նւնեերք,ը Ու լսարանը եղաւ միշտ լեփ լեցուն, յորդելու
պատեր ուն մ է չ բան տ ար կո ւած «տրուպ, գրի չներո ւ » վերապ աՀ ո ւթ ի ւն՛ կը թելադրեն ինծ ի , \ե ւ առաւե / աստիճան ;
ել ուր ի շին գրածն րէ դօ ր է\\՝ա կե լո լ դա տ ա պա բ - Հ ե տ ա քր քբ ո ւթ ի ւձհ՚ը Ա ա յաթ Նովա յի ստեղծադո ր
տուած աբեղնաեն,.Երոլ ւթե ւ Համ ււ 7ր ււ ն ց մասին իր գիտութիւնբ մէնէն Հեզինակաւոր մտաւոբականը գարձած)
Ինձի կբ թուի թէ իր ժպիտին մէչ գեռ քի ք նաւազ արժէք չունի Գ* Ախվերգեանփ գիտութե սկսեր էբ « տ ա թ , պարպել լեցուն իր փեթակը եւ.
մըն ալ դարմանք կայ, կամ ա ռե ղծ ուաՆ ա յին բան՝ նէւ , եթէ չգերազանցէ : յանկարծ կ ՚ ի յ ն ա յ , միտքս կուգայ Ակիւլինէի մէկ
մ ր , ո ը նա յո լած քէն կոլգա յ , իմ աստ ո ւթե ան իբ Կր զգուշանամ կարծիք յա յտնե լէ իբ ^րԱԼկա^ ոտանաւորը ; .
ւնութ֊ւեաւն Պ ա տ մ ո ւ թ ե ա ն մասին , որովՀ ետեւ չէ ՏԷ՛Ր) կ՝Բսէ ան, ինծի տուիր էչ մը ճերմակ
ներքին տկէն՛, եւ շփոթած ու շուարած Հոգիի մր ամ բողչա ցած , բայց արդար է արձանագրել որ Ա* թուղթ՜ Լկես/ևքը) , որպէսղի գրելու վարժութիւն–
տրամախօսութիւնը կր լսուի կարծես , մեղադրե ֊ -—Մ եթոտբ կը պակսի ( Պատմ ութիւնը գի տ ո լթ ի լն ներ ընեմ X Եւ երբ, ա լե ւս վարժ , կյուղեմ գրեք
լու Հ ամար ին քզինք թէ ինչու չկրցաւ որոշել իբ է ու կր պաՀանչէ ծրագիր կամ մեթոտէ , /՝ . • վարպետի պէս, էչը լեցուած է արդէն (կեանքի
գի ոքը Հան՝րա յին ծ առայո ւթե անց եւ ան Հատական Հյ ա տ տեղ տրուած է խորՀ րգածո ւթ իւննե բու Լին չ սահման ը Հասած) X Ե" ի՞նչպէս փառաւո րեմ Հի -
կոշումին միչել, ու մնաց այսպէս տարուբեր , որ է ,ե բազան քը ^\ք6Ո6 ար ո ւեստաղէ տ ին կետն– մ ա քեզ X
այսպէս կամաբեկ , ել երբ աՀա ձեռք կը զարնէ իբ վ՛ին մ է չ իբրեւ ամլա ցուց ի չ ազդակ , նո յն^Խ է Աղը ա լե ան եւս ամէն՛ պատրաստութիւն, տե -
սիրած դո բծին ՝ կր տես՛ն՛է մ աՀ ո լան ստուերը Հ խորՀ րգածո ւթիւնը գիտնականին՝ կեանքին մէչ) սալ՝ կատարեալը տալու Համար իբրեւ ժառանգ I
էքրէկ՝ երկու Աղբա լեաննե ր ոլ պա յքաբը Հոգլո յն 9** Եթէ գրական արժէք եւ Համ նի Համեստոլ– 1՝ալց յան կար ծ Աստուած կը բռնէ ձեռքէն ու
թիլն՛ ցուցադրելու
մ է չ , այսօր գո բծին ու մ աածՀուաւ պայքարը . այն քիչ մը շատ կրկն՛ուած ե– կ՝արգիլէ X ԳաԱգատ՝ որո՞ւ դէմ :
եւ
ւՀիմ ա ի^նչ բնեմ» կր Հ ա ր ցն՛է , աչքը կեանքի գանակը, որ Աիչին Գարու վանքերէն կուգայ , կբ Մեղ աւո ր է Աղբա լե ան՝ ո րովՀետեւ կատարե
ան է ո ւթ եան առե գծուածին. : Փ տկարացնէ քննական որեւէ աշխատանքի վարկ ու լութեան բարեկամ : Մեղաւոր է Աստուած՝ որով -
Հ եղին ակո ւթիւն X Հեաեւ կատարելութեան թշնամի , ապացոյց՝ աշ–
( * ) Լիսանած եբրայերէն լեգուով , կը նշէ Այս ամէնէն ետքը, երբ կը խորՀիմ թէ Աղ . խսՅրՀը զոր ինք ստեղծեց ;
Օակէ սեբմակ:
բաչեան, այլեւս կատարելութեան Հասած , մեր ա– Շ • ՆԱՐԴՈՒՆԻ
Fonds A.R.A.M
Ն. Ա ղ Բ Ա Լ Ե Ա Ն փա Նա ուսուցիչ ե$
Ըօ\կերներէս մին Արեւելքէն կը գրէր վէեբչեբս •
«Աղբա լե ան մ եծ գնաՀատութեամբ խօսեցաւ քու
Երկու ԼՈ ան կա բն ե ր անցան՝ ձեռքս * վեր^ե– մասիդ,միայն կը մեղադրէ որ շատ 1լ արտագրես՝^ : Մեր ժամանակս լայ Հայ ուսուցի էշ նուիրեալ էր
բՀր՝ էբ մփսՀԷՆ ֆսոա^Ղ ճիշգ Հակառակն է որ պիտի րսեմ եք իբրեք– Արտասահմանի եէ Ռ"էսաստանէ անուանէ Հա -
Ս՛ին* սպիտակ ապաո^փժի մյլ նման, ծաձր խխ մեղադրանք »— Աղբա լ եան չաս* քիչ է ար տա - մա լսարանն*րէն վկայեալ երիտասարդներ՝ (լդն^Վ
խաղաղ, տարածուած Հանգ շահ իբ գրասեղանին դրած։ Եւ ան մ ի չա պէս միտքս Կ՚իյնայ ա յն միւսը , գարձրաձ֊ Հասութաբեր պաշտօնճերի՝ դառնում՛
վյրայ X Աիւսը՝ մայրիներու, ճերմակ մենութեան ՚Եգիշէ Ղ՚ուրեան , որ քանքարաթաքոյց կոչուեցաւ էին ուսուցիչ - Հարուստի Համար ֊ անօթի
մէչ, ի բարձունս Լիբանանի^*) , Հաչած ու լոյսին Լթէել բողոքեց այդ բառին դէմ՝ Համեստոլ ֊ վարժապետ X
խառն ուած : թեամբ) X *ք՝տնքարտթաքոյց մը եւս՝ ԱղբալեաԽ: Որքան՝ պբկւում էր ռուսացման շղթան Հայ ո–
Տարիքին ճեբմ ակր ան գա յտութ իւ1ն\ մբ տուեր Ղ՛ուրեան , խառնուածքով ա ո ո լոս տա գէլ գին ու լեզուն խեղդելու Համար , ն՛ոյնքան՝ զօբա -
պատրաստութեամբ՝ բաղմաՀմուտ (շճսՀԱէ) : Աղ -
ն ում է ր նուիրեալ Հայ ո ւս ո ւց չի մէչ տղղային ո–
էր իրեն՝, թափանցիկ գաբձուցեբ զինք, այնքան որ * քով արուեստագէտ , պատ - գին՛ ու մշակոյթը
բալ
կբ տեսնէիր այլեւս միայն իր Հոգին , առանց եր բաստ ո ւթեամբ՝ բաղմաՀմուտ ; Երկու գէմքեբ , ոչ միայն՛ պաՀ պանելս լ , այչել
բեք տեսնելու նիւթական՛ խորխը, որ կր սաՀմա - որ կբ կրկնեն՛ զիրար X Առաչինը՝ սկեպտիկ , երկ նոր բարձունքների Հասցնեչոլ սրբազան՝ նուի ա
բումը \
ն աւո րէ , կբ չափէ , կր ձեւէ , կը կերպարանաւորէ ; րորդը՝՛ սա ո յ ի կետն ; Առա չին ր բանաստեղծ՝ նկար
Լեռնե1 բն աչ այսպէս , ապառաժնե՛րն ալ այսպէս ք չական ճաշակով , երկրորդը արուեստագէտ երա Հայ ուսուցիչը առաքեալ էբ, վարդապետ էր ,
երբ կբ թառամի երիտասարգ օրեբոլ գոյնը , ա - ժշտական^ խառն ո ւած քով է ք՝ա յց ե ր կո լքին ալ Հ ոգ– առաշնՀորղ էր , ու նաեւ ընկերն էր ^՜ողովյէգի հլ
նոնք կը կորսնցնեն՛ ծաւալի երկրաչափական՛ տպա ւոյն մէչ զօրաւոր Հետաքբ քր ոլթիւն բ բան սւ ս ի ա շա կե բտի X
ւորութիւնք, ան Հունին կբ խառնեն իրենց գիծերբ, րո ւթեան՝֊ ել մե ր մ սւ Լ ր ական՛ ժ առան գութ եւ 3 Այդ առաքեալ վա րգապետ ներէն մէկն էր \, ի
կոլ Ագբալեանը ւ Ուր որ պաշտօ՛նավարեց ն
ու կբ մտնեն՛ մեծ ժամանակին մէչ, կբ սոլղէՀնՏ յա
քննութեան մ ասին տի ր աշտ/քերան եր ի պաշտ ամ ո ւնքի առարկան :
ւիտենականութեան ծոցբ : Այլեւս չեն ապրիր ,
Ազբալեանի վ աս տա ՚Հյսւ երբեք չէ եղած իմ դպրոցական ուսուցի -
կբ տեւե՛ն Հ Ա յգ է որ կբ կոչուի Հոգի՝ կբ կար -
1.— ք*ա1նասէր|ի յ ո ւ շ ա գ ի ր ը (լեզ ո լա՝յթբւաւ\Նա կան չը , բայց իր կատարած Հանրային դտսախօսու -
՛ւր՛՛ կներոլ
ծեմ։ պբպտու մներ , Հրատարակուահ թիւններով եղած է ՛ի՛մ մեծ ուսուցչապետը :
էյ ւ ես, այգ օրբ, տեսայ Աղբալեանը , մամա - ձեւով ) ; Ղ՚ասախօ^ս Ոչ , ն՛ա պարզ դասաիսօս չէր յ
նա կին չնորՀած ճերմակութեան մէչ թափանցիկ 2.— հ)աասութփա Հ ա յ ո ց ^ր^կտւէւութեայԼւ (Ա. նա պատղամաբեր էր , նա պատգամատու էր *
գաբձած , լոյս ի պէս , շամ սննդաղի պէս , Հալած Հատորը միայն,, \,երածութիւն^ : Ո^վ կարող էբ բաց թողնել ՛նրա դասախօսն ե–
մ ան ան այի պէս X Ժպիտ մ բ, առաւօտեան ամ էն էն 3.— Մտածռւմ1նհբ Հ • 3 • Դաշ1նակցութւհա1(* րէն՝ մէկն ու մէկը : Ցան՛ցառ ունկնդիրներով լսա
կանուխ պաՀ երուն նման՝ բաց ուի մ չքացուիմ , մասի© ։ րան։ Ագբալեանը չէ տեսած երբեք X ՛հրան լսելու
ժպիտ մբ՝ թոԳԲոլ\ չկաղմած տակաւին , թիթեռ - 4.— Մ ե ր կանոնագիր,^ (վերջին այս երկու կբ փութար գիտուն\էն սկսած մինչեւ նորելուկ աա
նիկի մբ թռելոլ պատրաստութեան՝ ձեւով, նօսր եւ գրքոյկներն ալ իս ո բ Հ ր դահ՜ ո ւթի ւձԼներ են՝ կամ <Տ.րն– չակերտը X \թբա խօսքր թէ Հարուստ էր ու լեցուն)
աւշային՛ ժպիտ մբ, որ երբե՛ք պաՀանչ չունի, կերական ղրոյոնեբ)՝) : դիտունը ղոՀացնե լու Համ ար , թէ պարզ էր՝ ու
բան մր չի խնդրեր երբեք , ժպիտ մբ կենաց սեղա 5. Սայյաթ ՚ Ա ո վ ա յ ի մասին երկար յօդուա, Հասկանալի Հասարակի Համար ւ
նէն յադեցմտն նշան քաղցրութիւն՝ մբ կուտար հաչարք մլլ, Հրատարակուած՝ ՀձԱզդակ» չարա - ՚հասախօսելոլ Համար քիչ էր պատ աՀ ում , որ
իր Հո՛գիին X թաթեբթին մէչ–, ձեէ, սնենաբ դիրք յ կամ նօթագրութիւն :
ԻՐ
իմ ա ստութիւնք , այդ ժպիտին մ է չ պարունակ 6. Յօդուածներ «Հարենիք» , «Հանդէս Ամ - Ո ւն եցած պար աղայ ի% է լ ՝ չէ ինք նկւ ւլմ
եալ, ծանօթ է ամէն անոնց, որոնք արեւելքի բա -.. սօրեայ^ք , «Վէմ», «Ակօս» ամսագրերուն , եւ « Հ " – ա՛նդրադարձումբ գր աւո ր նիւթին X
նե րո ւն՛ գի տ ո ւթ ի ւնն ունին ; րիղոն» , «Յուսաբեր» , «Յառաշ\ օրաթերթերուն՝ Նրա ուղեղբ Հայ գրականութեան մատենադա
Կբ սխալիս , բարեկա՛մ , եթէ Աղբալեանյյ ժպի մ էի րան՝ էբ , որ ըստ Հարկի ուզած գիրքը է ուզած Է ՜
տին մէչ կբ տեսնես տրՀամարՀանք Հանդէպ կեան 7. Գասախօսութիւներ Թիֆէէզ, Երեւան), չը , ո ւղա ծ աո զն՛ ո լ քե րթո *֊ա ծբ կ ո ւտ ա ր \իր լե -
քին , ո ւձն՚այնո լթ ե ան կշիռով՝ ըստ եբրա յա կան ի - Փարիգ, ԳաՀիրէ, Պէյրութ։ ղուին՝ X
մաստոլթեան, վտսնղի աժան փի լիս ո փա յութիւ— Կ ր ստորագրէ բ երբեմն \, * Հտնգո յց ։ Նա ընտանիք ունէր, Հայր էբ , կուսակցական ,
նր , որ կլբսէ՝ զամեն՛այն ինչ ընդունայն՛^ , յոգնած Հանրա յին, կեանքով ապրող մ արդ էր , ուսուցի չ
եւ սպառած ժ ո ղո վո ւր դնե ր ո լ յատուկ , որոինք ի - ՆիՀ֊ նիՀար է Ազբալեանի այս վ ա ս էր , էրագրոզ էր , սիրում էր բարեկամական) Հ ան
բենց ազգային դժբախտութիւնն եբ ուն. մէչ Հետ - տակը X Ա* ՛եԲ ր. տպաւոր ո ւթի ւնն՛ե բո ւձն՝. բեռով, որով ֊ գի ոլ ււ ւ .մ՝ս ե ր ը , զբօսանքը , նաեւ քէ՜Փր՛ • Այսպէս ա՜
ղՀետէ կր կորսնցնեն Հ այրեն աս ի րո ւթիւն բ , խան՛ - Հետեւ ժամանակակից իրեն ,քիչմը ծանրութիւն կը սած ն\ա գրադարանի մարդ չէր յ " ւ սակայն՝ գի*
գա վա ռո ւթ ի ւն բ , իտէալբ եւ ստեղծադո րծա կա)ն< ստանայ իր վաստակը X ք*այց սերունդ մբ ետքը, տուն) էր , ե՞ր բ ել ինչպէ0 ս է բ նա ամբաբո ւմ իր
աստուածամարտ եռանդը, ան Հ ա շա է Հայ ցեղին երբ իր աբժէքբ կշռհ լու Համ ար՝ մեր յաչորգնե րը գիտելիքը տն՚Հ ա ս կանւա լի էր :
եւ իր տաղանդաւոր զաւակներուն՝ ճ՚կարաղրին իրենց ձեռքին մէչ ունենան միայն ինչ որ տուած բաղւ աւո աո ղաանդ մի անձնաւորութիւն էբ
նսյ երգիչ էր, ու ինչ զգայո՜ւն , ի՜նչ թովիչ էր իր
Հետ, պարզ այն– պատճառաբանութեամբ որ մեր է իբրեւ ժառանգութիւն , զարմանք պիտի պատ ֊
ժողովուրդ ր բն գունակ է ս/Լդագար վերան ո բոգ - ճ առէ մեր դե ր ա գնա Հ ատ ո լթիմնը% Կարելի՞ է մի - երգը : Նա թարգմաւնիչ էբ յ Որեւէ ռուսերէն՝ երգ
ւ ուելու, յեղաշրջուելու եւ թարմանալու, ին՚չպէս թէ ա ր դար ան ա լ , յա յտնե լո վ թէ Աղբա լե ան՝ վեր ֊ ւԼԷ՜Փ^ միչոցին՝ եղանակին յարմար թարգմանում
իբ Հաւատաւոր զաւակն\երը ; չացոլց մտաւորականի իր կեանքը Հոն ուրկէ էր Հայերէնի եւ երգում էր Հայերէն՛ով է
ճի՛շդ է , շատ ճիշդ է ւ սակայն , Ազբալեա՛նի պէտք էր սկսէ բ : Պատմ ուիք իւն բ տպաւո բութիւն ԱաձԼ"ՍՂտ մԻ՚ Քւէ ձիերը*,.
ժպիտին մէչ տեսնել փայլ մր խորենացի ի մետա ֊ չէ, ա յ լ առարկայական եւ նիւթական վկայու - Առա չին անգամ նա Է Հայերէն՛ով երգել ռու -
ղին փայլէն, եթէ ինծի ժամս/ե՚ակ տրուէր պի թիւն : սերէն այգ Հանրածանօթ երդը, եւ այդպէս քանի–՝
տի կարենայի Հաստատել թէ ք$ ո լ։ են ա ց ի ի մ ետ ա՛ղը Այսպէս , յսձն ուն ա՛րդարութեան՝ , մօտէն գի - ներ, որ երգւում ե-Լ՛ այսօր Հայերէն, առանց գիտ
բաղադրուած է ՇԱթեօՈՇ/՛ եւ ՇՕոքօաԱՏ1Ո6^ տարրե տելէ ետքը իր մեծութիւնը, այմմ երբ ինքզինքս նալու, թէ ո^վ է թարգմանկյ *
րովդ 3/4 Համեմ ատ ո ւթե ամբ առա չին էն , 1/4 Հ ա֊ կը դնեմ Հեռուէն դիտելու կոչուածներուն դիրքին Նա արտ աս ան ող էր, պատմող էր, արդիսսլ
մեմատութեամբ եր կբ որ դէն , ըսելո՛ւ Համար թէ ա֊ մէչ, կբ խորՀիմ թէ պէտք է տեղ ձգել նաեւ վե - էբ , մ իեւԼո յն ժամ անակ քննադատ էր , իմ աս տա -
տո՚ն՚ցմով բաղադրուած է նաեւ Ազբալեանի Հոգին, ր ապաՀ ո ւթի ւննե բո լ Համար : ՝ "էք էք՝, վերչապէս աէրվիշ էր ու փիլիսոփայ :
բա յց Համ եմ ատ ութ իլն բ շրջուած X •Արդարեւ , Իր խօսակցական ձայնը քաղցր եբաժշտու -
Հյ թո բայի բարձունքին վրա յ տա պա լած այս իմ աս թեա ն պէս Հոսո ւմ էր ո ւն կն դիբնե բիս Հ.ո դի ներ էն(
տունը, ինչպէս կը Հետելցնեմ իր խօսքին ու դիրի՛՛** « Ե* ԳաՐԱ Կասլէս "^^Ր օրերուն^ , * 1լըսէբ ներս , ու կախարդում էր մեզ , դարձն՛ելու Համար
կարօ Աասունի՝
ծան օթ ո ւթի ւնն ե ր է ս ^ եթէ ի^քզինքին՝ չգլացաւ եր Ազբալեան՛ի գերեզմանեին վրայ; Հա յ լեզուի ել գրականութեան երկրպագուն :
բեք մեր ազգային ստեղծագործութեանց վ/առքով Գեզեցիկ է՛ պատկերը X Արդարեւ, ՀետզՀետէ Հայաստանի Հանրապետութեան ժամա՛նակ ն\ա
Հ պա ր տ ա\Ն՝ա լո լ առիթը, չըմբոստացաւ սակայն օ - նօսրացոզ անՀետացող սերունդին մէչ՝ Աղրտլեան\ երեսփոխան էր , պետական՛ մարգ՝ մի ժամանակդ
տար մ շակոլթա յ ի ն ա շխաբՀ ակտ լո ւթե անց աո չեւ մ էկն է ա յն՛ ք ի թ3 ր էն , որոնք բնտանի են գր ա րա ֊ կրթական նախարար, բայց այդ բոլորը չարգիլե -.
մեղ ճակատաղբապէ ս եւ յաւիտենապէս կրտսեր րին Հետ , կը ճան չնանւ Ոսկեդա ր եան լեզուին՛՝ կա ֊ ցին նբան\, որ նա էինէը մեծ ուսուցանողը X
կարծողներու աԼ՚Հեթեթ Համակերպութեան դէմ, խարգանքը ել կը գինովնան աստուածաշունչ բար
որ քի է մբ դարձած էր իր իսկ վա րգապետ ո լթ իւ - բառին ե բաժ շտութեամ բ : Պերճ , աղնուակա% ՜ա ւ ա ս ա ւսնի սչին Հաամս ա/սա բան՛ը 1919–
նը X Ապացոյց որ, երբ արուեստագէտի իր նկարա– գերտՀըաշ մեր Հին լեզուին պալատներէն իրելով՝ թ"լԻ աշնանը բացոլեց Գիւմբիում , Հիմա Լէնինա,.
ԳԻՐԸ) թէռլ– միշտ 1աբս1տ10Ո^ կարօտ ել ընդունակ, Աղբալեա\Ա՝ դիտէ նաեւ պեղել ժւամ անտ Կ.աԿւէՑ ն : Աղբսսլեանկ, Երեւանում Էր :
Հանրային խանդավառութես/Լց պաՀուն , 40 աս - կօբէնբ , ցեղին՝ թաղաօ՜ ոսկին էանալու \աւ1ար Որքան է լ կրթական նախարար՝ նա չէր կա -
տիճանի չե րմութի ւն կուտայ իրեն՝ յոլղմա՛ն՝ լոյս աշիյարՀ : Եղն՛է կէն մ ին չեւ Աայաթ \,ովա ,մ ե ր րող ուղղակի ուսուցանելու իր գեր էհ) Հրաժար -
շատրուաններ գհ ել տալով անսպասելի գեղեցկու- դրական դաշտին մէ^ իր աշիյատաԼքին րնթացքին՝ ուել, ել աՀա Երեւանում Հիմնեց բարձրագոյն.
թեամ բ եւ յա Լ գգն՚ութեամ բ , մ իշտ կբ բա բե խառ ֊ կարհես թէ ե բաժշտակսձև՝ իւօսքն է , որ նաիյբնտ դասընթացքները, Հայոց նոր գրականութեան
նուի ճակատագրապաշտօրէՀն՝ խորՀողի իր ղադա - բաբար կքք ղբաղեցնէ գի՜^ք^ ատոր Հւ իր պատմ ութեան գա սաւանգո ւթիւԽբ վե ր ապաՀ ելով
երդերուն
վ/արէերով կամ արեւելեան այն Հ ո գեխարշ Համես– մասնաւոր Հ ետաքբքրո ւթիւն բ ^րողթան իրեն X
տոլթե ամ բ , որ յատուկ է մեր վանքերուն թանձր Համ ար, որոնց մասի՚Լ յայտնած տեսակէտ֊նւնեերք,ը Ու լսարանը եղաւ միշտ լեփ լեցուն, յորդելու
պատեր ուն մ է չ բան տ ար կո ւած «տրուպ, գրի չներո ւ » վերապ աՀ ո ւթ ի ւն՛ կը թելադրեն ինծ ի , \ե ւ առաւե / աստիճան ;
ել ուր ի շին գրածն րէ դօ ր է\\՝ա կե լո լ դա տ ա պա բ - Հ ե տ ա քր քբ ո ւթ ի ւձհ՚ը Ա ա յաթ Նովա յի ստեղծադո ր
տուած աբեղնաեն,.Երոլ ւթե ւ Համ ււ 7ր ււ ն ց մասին իր գիտութիւնբ մէնէն Հեզինակաւոր մտաւոբականը գարձած)
Ինձի կբ թուի թէ իր ժպիտին մէչ գեռ քի ք նաւազ արժէք չունի Գ* Ախվերգեանփ գիտութե սկսեր էբ « տ ա թ , պարպել լեցուն իր փեթակը եւ.
մըն ալ դարմանք կայ, կամ ա ռե ղծ ուաՆ ա յին բան՝ նէւ , եթէ չգերազանցէ : յանկարծ կ ՚ ի յ ն ա յ , միտքս կուգայ Ակիւլինէի մէկ
մ ր , ո ը նա յո լած քէն կոլգա յ , իմ աստ ո ւթե ան իբ Կր զգուշանամ կարծիք յա յտնե լէ իբ ^րԱԼկա^ ոտանաւորը ; .
ւնութ֊ւեաւն Պ ա տ մ ո ւ թ ե ա ն մասին , որովՀ ետեւ չէ ՏԷ՛Ր) կ՝Բսէ ան, ինծի տուիր էչ մը ճերմակ
ներքին տկէն՛, եւ շփոթած ու շուարած Հոգիի մր ամ բողչա ցած , բայց արդար է արձանագրել որ Ա* թուղթ՜ Լկես/ևքը) , որպէսղի գրելու վարժութիւն–
տրամախօսութիւնը կր լսուի կարծես , մեղադրե ֊ -—Մ եթոտբ կը պակսի ( Պատմ ութիւնը գի տ ո լթ ի լն ներ ընեմ X Եւ երբ, ա լե ւս վարժ , կյուղեմ գրեք
լու Հ ամար ին քզինք թէ ինչու չկրցաւ որոշել իբ է ու կր պաՀանչէ ծրագիր կամ մեթոտէ , /՝ . • վարպետի պէս, էչը լեցուած է արդէն (կեանքի
գի ոքը Հան՝րա յին ծ առայո ւթե անց եւ ան Հատական Հյ ա տ տեղ տրուած է խորՀ րգածո ւթ իւննե բու Լին չ սահման ը Հասած) X Ե" ի՞նչպէս փառաւո րեմ Հի -
կոշումին միչել, ու մնաց այսպէս տարուբեր , որ է ,ե բազան քը ^\ք6Ո6 ար ո ւեստաղէ տ ին կետն– մ ա քեզ X
այսպէս կամաբեկ , ել երբ աՀա ձեռք կը զարնէ իբ վ՛ին մ է չ իբրեւ ամլա ցուց ի չ ազդակ , նո յն^Խ է Աղը ա լե ան եւս ամէն՛ պատրաստութիւն, տե -
սիրած դո բծին ՝ կր տես՛ն՛է մ աՀ ո լան ստուերը Հ խորՀ րգածո ւթիւնը գիտնականին՝ կեանքին մէչ) սալ՝ կատարեալը տալու Համար իբրեւ ժառանգ I
էքրէկ՝ երկու Աղբա լեաննե ր ոլ պա յքաբը Հոգլո յն 9** Եթէ գրական արժէք եւ Համ նի Համեստոլ– 1՝ալց յան կար ծ Աստուած կը բռնէ ձեռքէն ու
թիլն՛ ցուցադրելու
մ է չ , այսօր գո բծին ու մ աածՀուաւ պայքարը . այն քիչ մը շատ կրկն՛ուած ե– կ՝արգիլէ X ԳաԱգատ՝ որո՞ւ դէմ :
եւ
ւՀիմ ա ի^նչ բնեմ» կր Հ ա ր ցն՛է , աչքը կեանքի գանակը, որ Աիչին Գարու վանքերէն կուգայ , կբ Մեղ աւո ր է Աղբա լե ան՝ ո րովՀետեւ կատարե
ան է ո ւթ եան առե գծուածին. : Փ տկարացնէ քննական որեւէ աշխատանքի վարկ ու լութեան բարեկամ : Մեղաւոր է Աստուած՝ որով -
Հ եղին ակո ւթիւն X Հեաեւ կատարելութեան թշնամի , ապացոյց՝ աշ–
( * ) Լիսանած եբրայերէն լեգուով , կը նշէ Այս ամէնէն ետքը, երբ կը խորՀիմ թէ Աղ . խսՅրՀը զոր ինք ստեղծեց ;
Օակէ սեբմակ:
բաչեան, այլեւս կատարելութեան Հասած , մեր ա– Շ • ՆԱՐԴՈՒՆԻ
Fonds A.R.A.M
