Page 295 - ARM_19-1947_03

լսելի դարձ՛նելով թէ տարագիր Հայեն, թէ տեղա­ ՊՈՒՏ՝Մ ԾԻԾԱՂ. աենական է : Հա յաս տան ր կբ մնար : Տես կարսն ո լ

ցիին , մեծին ու. պզտիկին անխտիր I ԱրտաՀանր եւ ամբոզ^ թ*ր քաՀա յաստան բ կան ո՛ւ

Յիշում եմ իր մէկ գասախօսութիւձնը ՎաՀան. կբ մնան : Տ՝ողովուբղր ինչ ա րմ է ք ունի : կարեւոր բ

Տէրեանի մասին , թաւրիզում ; Ես ծանօթ էի Տէր– Եթե... Հայրենիքնւ է ։ %

ես/եի՚ւ. , անգիր գիտէի իր քերթ ուածները , բայց Հ/ւսւո ճիշգ կբ զրուցես : Տես , երբ կլերդենք,

Տէրեանյ, այն չէր ինձ Համար, ինչ եղաւ Աղրալ­ Ա՛՜խ, եթէ Աս աո ւած աապիկբ , մամա%ակին կ՝բսենք ^Հայրենիք սրբազան.» , ՀլՀայրինեաո ոի -

եանի դասախօսութիւնը լսելէս վերՀ : մէկ Հատիկ մր ղիլանաղէտ տար մեզի : բով» կամ «Թէ Հայրենեաց» բայց երբեք լսած չենյ,

Աղբալեանը Հոգի, չունչ, գոյն, մարմին, ՄշխարՀ բ կյլ գրաւէինք։ կագ ու կուիւ կր «մոզովուբգ սրբազան», «մողովուրգի սիբոյն»ի
գ ա գ ր է ր երկրի վրայ ;
կեանք ներշնչեց նրա ամէն մի քերթուածին , ամէն պէս երգեր ։

մի բառին , ու այգ գասա խօս ո ւթիւձնր եղաւ աստ­ . / ՚ ՚ ՜ ^ ՚ ձ կ^ԸԱես , այն ատեն մենք ի^նչ սլիտի բ–* կեցի՛՜ր , բան մբն ալ միտքս ինկաւ : ինչո^ւ

ուածային, մի Համանուագ, որի մէէ\ Տէրեանը նէինք առանց վէճի ու կռուի ; կաբսր տուին Թուրքերովն , գո՛նէ խ1Լ՝ա յէիս ՛ի ե Հ ա -

դադարեց Հալածին մի մարդ լինելը , դառն ալով - Զէ* որ մենք պիտի իշխէինք աշխարհի , փառ Ա ասիս Հա յր ի կ ին • սգաւոր Անի քաղաքիս ։

Պառնասեան մի ոգի Հ մեզի կբ վե բապաՀէխնք կռուելու գղոլլլտելու -—- Հա՛՛ յ չղիտե^ ս : Թ ո ւր քր , մ տած տեղէն , ա֊
ի ր ա ւո ւն քր :
Աղրալեանի Հոգին գեղեցկութեան* մի տաճար ռանց պահշիշ/ք գուբս չի գաբ։ 0)ահշիշ մր տա է

էր , ինչ բանի որ մօտենար նա , կը վանէր թերթն , Ապա էլբսեն ,որ բոլոր Հայ^ՐԱ% մամ է ո շէն՝ , պէաք էր որ քշուէր երթար : Պէաք էբ ՛վա/V «կրկին

տգեղը , եպեր ելին , ու իբ մոգական մատը գնելով սկսած մինչեւ իրենց պատրիարքը, դիւանագէտ բազմեցԼել Պո լս ո յ իբ գաՀին՝ վրայ» :

գեղեցկութիլնների վրայ՝ ունկնդիրը միշտ կը ներ են՝: ք+արի լուսէն մինչեւ գիշեր բարի, քազա Մենք անՀաշիւ պահշիշւ էր տուած– ենք ա -

քաչէր դէաի վեր, գէպի\ գեղեցիկը, վսեմը, վեՀըւ քական նիւթերով կբ զբաղին* •• Նոյն իսկդ որբա­ նոր թոզ այս անգամ ալ Վ^բաստանէն կամ Ազբպէ–

իսկ այնոլՀետել իր Հոյակապ գործը Պէյրու– նոցի կամ նախակբթարանի տղաքբ, նպարս՛ վա - ջանէն վարձատբէին՝ զայն՛, օրին՛ակ Ղ՝անձակբ կամ

թում յ Հայ ճեմարան , ՀՀանթր լծակից, ՕՀան - ճառներ , Հիւսներ կամ գերմակներ , բարձր քա ~ թաքուն տալով • .^

շ\սնես/ն.ր նիւթական՝ եւ Հոգեկան պատուար : Բայց զա քա կան ո ւ իժ եան մասին կր բանախօսեն եւ կր Աքիս, սա *հաշնակն\երբ շատ սխալներ ղոբ–
թող խօս են իր
այղ մասին թող խօսեն ուրիշները, գրեն եղեր նէ * • Մենք ծեցին։ Այն ատե\Լ՝ , փոխանակ աջէն զարնելու տեղ
գ ե ռ չէ Հեռա­ աւեր
նոր աչակե բաները, որոնց ականթէն - Աղբեր ՚ն\, շիտակ են այգ բոլորբ% ձա խէ.: զա բն է ին ; Հիւսիս - արեւելքի կողմէ գո ՜

ցել նրա կենդանի ձայնը։ ներկայիս , բազմաթիւ կարող գիւանաղկ ցելով Հարաւի ձախ եզերքր ամրացնէին : Աբեւել -

Սպասում էինք Ազբալեանի Հայ Գրականաւ - Հ աս ցուցած ենք : Զե0ս կա ր գա բ մեբ թերիերր ։ եան Հ ար ալէն՛ գէպի՛ արեւմ տեան ֊֊ ա րեւելք ուղ­

թեան՝ Պատմութեան Հատորներին , ու յանկարծ *ԼսաաՀ եղիր , որ մեն՝ծ պետ ութ ի ւնն եր ուն՝ 1"^ ԷՔ ղութիւն՛ առնէին, բոլորովին, տարբեր էլ՝բլլաբ մեբ

գոյմՀր իր վագաՀաս մաՀուան : սորվեցնելու, անոնց սխալնեբբ մատնանշելու չա՛փ ճակատագիրր : Եթէ > Հիմակուան մեր նոր գիւտ -

Միջերկրականի դիմաց, Լիբանանի լեռնե - կարողութիւն ունեցողներ կան մեբ մէ^Հ նազէ աներբ բլլային այգ միջոցին, կբ յաջողէինք։

բում , մայրիների ստորոտի տակ, իր ձեռակերտ կք,բսեն\ նոյնպէս , թէ բոլոր մեծ կառավա ի՝աիստ չոԼԼթ՛ևք ազբե ր ջա՛ն ։

Հիւղակբ ընկել է նա լուսաբաց ին 5 ր ո ւթ ի ւննե ր ր Հայ գի ւան աղէտ խորՀ րդական ներ Ո^ւր էի՝՝1–՝ այս նորեր ր այն ատեն՝։

Օ՚՚Հ , երեւի այդ առաւօտ ծովը նրան թուաց ունին*, թէ առանց անոնց խոբՀ՚ոլրդին ոչ մէկ գործ է՛ստ (*։Բէիֆփ ՛ո րբան ո ցն ե ր ո ւն մ Էջ սլա՜

մի մաքուր մագաղաթ իր առշԴւ փռուած՜ , մայրիի կր տեսնեն; Ա/& ատեն, ինչո^ւ Կ ար սն ու Արտա– Հածոյ կաթ կ՚ուտէին ել ամերիկեան՝. բազմաստղ

ստորոտը փետուրէ մի ւլ ր ի չ իր ձեռքը, ուան՚տառի Հա\ն\բ, կաբինն ու Վ^անր Տաճիկներուն ձգեցինք՝ դրօշակին բարելի կայնած էին Հ պա րտօ րէն՝ ։ Ո՛վ

չսւքԸ) խառն իր Հոգու ձայնին Հայ խօսքը, որ գրաւելէ ետքը ; խելք պիտի բն է բ օգտոլիլ, ան՛ոնց ապագայ տա -

պէտք է գրել, գրել Հ ին բ նորին կապելու եւ նորը -» յՄ֊քխ * եթէ այգ միջոցին, սա Օ՚ա՚շնակցա զանգէՆ • * .

եւ րսլսրը յաւերմթն յանձնելու Համար : կտննեբբ գործի գլուխ չբԱային^ եթէ սա Վրատյեա– ԿՊԵՏՈՒՇ

Ու լուսաբացին նա ծունկի եկաւ Հայ Գրակա­ նր Մ ոսկուա Հեռագրած՛ էբէէաբ , եթէ Ա՝ ոսկուա
անոմպէ
նութեան տաճարում , արդեօք ոք ր մեծի "մ՛զուելիք պատուիրակութեան գլուխբ , Հթանթ– ա ֊

շրթունքին : նունով անձ մբ գնելու տեղ, Զեփիւռ անուն՛ով մէ­

Մ եռա՛՛լ տ Ոչ յ չմելլալ յ կը դնէին , եթէ * . • թան՚եանր, Միբախոբեանր, Ա * Հայկունին եւ ո լ -

կամ թուրք բա՛նակին՛ ճակատ ցուցն ելու բի^-եբբ ։ Պ ա ա ա Հ ա կ ան չպէտք է Համարել, որ մեր

Գիտէ" ք Աղբալեանը ոչ միայն Հաւատ ում էր վա խաբէն կռնակ դարձնէին եւ ս պա ս է ին ոբ ռու ֊ աղգագիրր իբ ազգագրական գո բծ՛ո լնէ ո լթեսձն՛
վերածն\ուն -
Հոգու գոյութեան , այլեւ Հոգիների սական\ բանա կր Վեր էն դոբծ–բ լրացնելէ եաքբ օգ - բն թաց քում աո աւե լա զո յն չափ՛ով գե աՀ ա ա ո ւմ էր

դին .X նո ւթեան գաբ մեղի*** եւ մոզովում Հ ե թա\Լ՝ո սա կան Հաւատա լիքհե րի ՛ու

Պէյրութ։ Մի օր Հաւաքուած– էի"Ք իր է"՚–րն1Լ Աք խ , մեր այն ատենի աԼաբիինձեբբ, աճա - առասպելն երի գիբապբակն երր մեր մոգովրգի մի -

Պ՛ Աբչակ ՅովՀանՀնիսեանի տան պատշգամում ։ պարող եւ անՀեռատես դիւանագէտներ էին ւ ջից է Նա Հասկան՛ում է ր , որ մողովուր։գն՚եբ ի յիշո­

Աշնան երեկոյ Էր, աստղալից երկնքով։ Յանկարծ Այո1 յ փոխանակ իմբեբ իալիստ ազգեր ուն ղութեան մէջ ապրող նախնական մա ահ ո ղո լ -

մի ասուպ սաՀեց երկնքով ու սուղուեց ծո՛վի ան - ականջ կախելու եւ անոն ց յ՛է Հին ու մին գէլՔ"Բ թեա\\՛ այգ եղան ա կն ե բն՝ են Հանդիսանալու ա յն

Հուն.ը։ Մի երիտասարդ ասաց* գն\ելով իՒուրքին դէմ կռուելու, պէաք էբ որ Ա ՚ ՚( - յուսալի բանալիներր3 ոբոնցմո վ պիտի բաց լեն

Մամիկս պիտի ասէր, թէ մի Հոգի Հան­ լի ո յ դէմ դաբձնւէին զէնքին բեբանր : այգ մողովոլրզձ՚ևեբի ծագմա\ե–, աճման , ու զար­

դալ : Եւ կամ «Ան՛կախ Հայաս տան» ի տեղ ու րի* գացման– մասին Հոգացող գիտոլթիլեների գռներրւ

Աղբալեանը խօսեց • , աւելի Համեստ որակում մբ տային՝ մեր Հայրեօ ի - .Նրան յայտ՛նի էր , որ Հքւրոպայում Հնագիտութիւ՜

Ի՛՞նչ • դուք չէ"ք Հաւատս ւմ Հոգու գոյու­ քին։Հ\Մայիս 2Տ»ի աեղ 32 Մայիս կամ գոնէ Ն" ՜ նբն՝ ու ազգա՜գբո լ թ ի ւնր մի կոզմից , լեզուաբան ու^

թեան : Ես սէ միայն Հաւատում եմ այլեւ գիտեմ, յեմբեբ ամ սուն սպասէ ին * • • թիւձ֊ բ մ իւս կողմ ից մեծ յա յտնագո բծ ութի ւննե րի

որ Հոգիները վերածնում են է Եթէ զ՝ոլ–դէք՝ ^ս մի Բայց կեցի՛՛ր, չէ՛՛՛ք կարծեր որ այն\ ատ ն , ամենամեծ՝ ել ան՛սպառ աղբիլրր մողովկււբգնէմի՜՛­

վերածնած– Հ ոգի եմ , այն է լ ո է թէ մի անդամ , այլ Թ՚ուբքբ մինչեւ թ՝իֆլիս կր յառաջանար ։ այն , ուստի եւ ն\ա բարձր է զն ա Հ աա ո ւմ մոզո վբ֊

մի քանի անգամ : Ես ունեմ իմ մէ չ իմ նախկին Ի՛նչ կարեւորութիւն ունի, ին\չ որ զին եւ նրա բան՛աւոր ստ ե զծ՜ագո բծ ո ւթ ի ւնբ , ոբով–

կեանքերի պատկերները եւ ներզգացումները :Ա բլլար Հ ետ եւ ,

քեռին՝ օր մր ետ պիտի մղէր ղանոնք :

մէնէն մօաիկը իմ ներկայ կեանքին մի Հնդիկ է՛ Հապա Հայութիւն՚բ ի^նչ %*՝ԸԼ1աՐ մինչեւ «Ժ՛ողովրդեան մ ի աքն ու բանականոլթիլնբ
այո, մի Հնդիկ, բո լտտայակա&\, չգիտեմ դէրվիչ » , նա իր տե -
չէր կարելի մնալ ա՛նգործ եւ անզգայ

թէ փիլիսոփայ յ Եղբայր Հայր կայ ու կր մնայ։ Ան՝ յալի՜ սած , բրած ու լսած անցքերր կբ խօսէր բերանա­

Լուրթդ կատակ էբ իր խօսքը թերեւս : մխմոմ իր ցի, կբ շարագրէ բ , կր վիպասանէր բանացի , եւ իր
յիշատակի
Չգիտեմ վերածնած֊ մի Հոգի" էր նա, թէ ոչ, ղածութեամբ վառում եմ Հ\ոգիս որպէս զգացած սէբՀն ո լ թա խ իծ՜ր էլեբգէբ յկրմբմնջար թէ
պաշտամու՚Լքի տաճարում , իբ սուրբ ԲԻԻԶԱՆԳ
բայց Հաստատ գիտեմ, որ իր մաՀով արդէն իսկ առջեւ : յանձին առանձին՛ եւ թէրն՚կեբոլթեան, $ւնշուշտ ե–
ԷԼԼԻՆ
վերած՛նած է նա, ու յաւէտ պիտի ապրի որպէս մի բեւակա յութիւնն ալ բան մ ի կր յաւելուր բուն ե–

քուրմ Հայ գրականութեան պանթէոնում : Երկի՛–– ղածին՝ վրայ , բան մ րն ալ լԱՈղբ կբ յալշհլուր՝ եբ–

ղիչ ինքն եւս այլում կբ Հաղորդէր ԼԱ անէ* 1 4 8 ) ։

9** Ա բո լանձտ եանր Հայ ազգա գրո ւթեան՛ ն շա -

ն ա կո ւթ ի ւն ր տեսնում էր նաեւ ա յն դերի մ էջ , որ

կը Համարուին նախապաշարումն՝, կը Համարուին Հայ ազղագր ո լ թ իւնր պիտի ուն՚են\ար մ եբ գրակա–

9էուա§ձ$եա&ը մութ ու խաւար՝ , ի Հնդիկս եւ ի Զինս ի բակառու­ )1. ււ ւ թ ե ան Հետագայ վեբելեքի մէջ%

տ թիւն է , կեն ցադագիտ ո լ թ իւն՝ է , բարեպաշտոլ ֊ Արուա\ն ձտեաՏնբ շատ թանկ էր գնաՀատում

թիւն է, լուսաւորութիւն է. » ԼԱ ան . էշ 1 3 5 ) : Հայ լեզուն ել առաջադրում նրա .ուսումնասիրման

Կար եւ մամանակ , երբ մարգն իբենփց բար– Հրատապ Հարց ր : իր ս տե զծագս բծո ւթի էՀննե րից

]9րդ դարում Եւրոպայում արգէն ծայր էիս ձր , իրենից կարող ,ու զօրեղ էր պատկերացնում շատերի մէջ է՜նա անդրադարձել այգ Հարցերին,

առել ազգագրութիւնն՝ ուսումնասիրելու, բայց մեռած՜ բնութիլնր/ եւ նրա աՀեղ երեւոյթ^եբբ , գտնելով.որ առանց գաւառն ու գաւառայինւ լեզուն՝

ամէնից առաշ՝ Հուսք նիւթը գրի առնելու կարեւոր կենգանացնում էր անշունչ առա բ կան եր բ եւ նրանց Հասկանալու եւ ուսումնասիրելու անկարելի է

աշխատանքները՛. Մի կոոմից Հաւաքւում, եւ միւս մ էջ տեսնում աՀաւոր , բա յց ան՝ե րեւո յ թ ոգիներ : Հասկնալ ազդային՝. պատմոլթիւնբւ

Ղ՚՚դմից ուսումնասիրլում էին նշանաւոր գիտնա­ \Ա յգ են վկա յում Եգիպաո սում , /«ա բե լոն\ո լմ եւ Մեծ՜ է 9՛ • Աբուանձտեանի ծ՜առա յութ իւնր Հա ք

կանների կողմից; Այդ աշխատանքների ծաւալման այլուր կերտուած եւ մ եզ Հասած բազմ ազան յո լ... ազգագրութեան բն՛ա գա լառում Հ

Հետեւանքով բացայայտւում էին մողովոլրգների շարձէսն՚ն\ե րբ; Այգ տեսանկիւնից էր գիտում մեբ ինչպէս իր մամ ան ա կին մ եծ բանասէ բ Ալիշա–

ալեւոր Հնութեան գաղտնիքները։ Գիտութիւնն՝ աղգագիրր Հա յկական առասպե լն եր բ եւ Հեթան,ո - նբ , նմ ան տպէս եւ մ եր օրերի Հայ բան\աՀ իւս ո լ -

ազգագրական նիւթերի Հիման վրտյ միաի թա ֊ սական կբօն\ր * սութեան Հսկա յ Մ * Աբե ղե ան\բ , իրենց խոշոր գի­

վւ ան ցում էր մարդկային Հ աս ա րա կո ւթեան* րնկե– Մինւչեւ 9». Արուանձտեան՚ր Հայ ազգագբութիւնբ , տական աշխատութիւքլԱեբում , երբ խօսքբ վերա -

րային֊ կեանքի խորքեր ր ել կատարում պրպտում - ինչպէս տեսանք^ անմխիթար վիճակումն՝. էբ է Թե­ բերուել է ազգային սովոբութիւններին , Հաւատա–

ներ ։ րեւս ազգագրութեան սաՀմանբ այգ շբջանիՀամաբ չիքո՚ե րին ե լ առասպելներին՝, յեն\ո ւե լ են Ա բբ -

. Հայ մեծ բանաՀաւաքր Հետեւելով գիտական լիապէս չէր աբգաբացնում իրեն\, որովՀեաեւ այն ուան՚ձտեանի գրի առած նիւթերի վրա յ ։

֊Այդ մեթոտին : Սկսեց Հաւաքել մեր մողովբդի մամ տնակ եթէ Հ ա ւա քա գր ւո ւմ է ին ազգա յին սո - Տանձին Գ . Արուանձտեանի «Գբոց ՛ոլ բբոց»ի

"՛զգային սովորութիւձնները , թերեւս առանց ու - \վոր\ութիլննեբբ, ապա այգ կ ա ւո ա ր լո լ մ էր սոսկ ել «Մանս/նայ»ի Հայ ազգագրութեան գանձարանն

"Աւմնասիրմանէ ու յանձնե լ ապագա յին : \,ա արդէն ազգագրական պայքարին ել Հայ մոգովբգի Հաւա– ոմն\ի գեռ եւս չգերազս^նցուած աղբիւրնեբ , որոն՛ց

Հասել էր այն՝ եզրակացութեան , ոբ կրօնական քա կ ան ո ւմ ի շաբմո ւմն ո լ ին քնաճանա չմ ա1ն՝բ նր - լուրջ ու մ ան բազն ին ո ւսո ւմնա ս իբ ո ւթ ի ւն բ մեբ

^ Ա՛ւատ ալի քներն ու առասպեքները՝ ծագումն առ - պաստելու Համար։ Մեր ի ր ական ո ւթիւՏհն ա^Խ մա– բանա ս ի բո ւթ ե ան յետաղայ ամ ենափա յլուն ղործե–

ե՝նլով մարդու մտած՜ողութեան ստորին աստիճա­ մ ա ն՛ա կ աղգագբ ութ իւնր Հասկնալու եւ այն ալ - Ր/՚Յ է լինելու։

նում , իրենցից ներկայացնում են նրա՝ մարդու սո ւմն\աս իբ ե լո լ Հիմքեր է լ չունէր :

կեանքի ( ինչպէս ել կրօնի պատմութեան՝ սաղմե– ւճիշգ րմբոն ե լո վ ազգագրութեան գերն ու «էչմիածին» ՎԱՐԳ ԲԳՈԵԱՆ

ք՚Շ* Այգ կրօնակա՛ն Հաւատալիքներն ու առասպել– ն շանա կո ւթ ի ւն ր ազգա յ ին, պատմ ո ւթեան Հնագոյն

ն֊՚Րր Համարելով մարդկային Հասարակութեան Հան՛գրուաններու ուսումնասիրման գործ՜ում, Գ*

""•"ածողսւթեան մի որոշ շրիսնի պատմութիւնն՝ ու Ա բ ո ւան ձ տե ա\1՝ր Հայ ազգգբո լթիլնր ի բ. սաՀմ ա– ՍՏԱՑԱՆ՚Բ
ՄԱԼԽԱՍԻ
"՚Լ՚սկոյթը, Սրուանձտես/ևվէ գրում Է ր ։ նավւակ ու տկար շրջանակներից դուրս բերելով ԼՈՒՍԱԳԷՄԻՆ, Ա. Հատոր Հ ր ա .
Հրատարակչականին,,
այսօր այն ամէն բաները, որ մեր մէէ՝ կամ բարձրացրեց մի նոր գիտական՛ աստիճանի վբայ է տարակութիւն «Արարատ»

Գիս-ոլթիլձ ,ու կրթոլթիձն ունեցող ազգաց աՎել. Նբան Հեաեւ4ցին\ Արիստակէս Տեւկանցբ , կ* Նա - տպարան «Հայրենիքէ :

Fonds A.R.A.M