Page 282 - ARM_19-1947_03
P. 282
ՆՈՐ ՍԵՐՈԻՆԳԻՆ ՀԱՄԱՐ ՝ ԳևԱուսւզ, –ՍիլԱխք9 լՀ&Ագեզուք մա ս աբ ուն ա՚ց-ո ղ՚֊Հի մն իմա՛ստ «երր , Գիւ մրին մնում
է Գիւմրի , Ակնր կղի։– , Աւին Ահի , Գուրդէն, Կորի,
ե ւ ԱասոհԱ ճտէէղւսԱուևԱԱբի կէն՝ ԳիւրլԴ Շտ0^16 ձեւով, յունարէն Պոլիսր իսձ
մէչ
ԱդազաԱ ախտավարևդ թանաուլ, իևէաօլու կամ ուղղակի Պօչոկին
ԱԱկԱՈէթիւԱը ե ւայյն՛, ս քո զո ւած եւ միայն սքոզուած :
֊—օ՛ ւէւոաի , եթէ լւԼորէհ /ւ*– անղելով կրկնողէ եմ ,
չատ լրիբէ" ոս երկարօրէն; տքնելով — Հետապն
Ան լբլր զրկած– է գրէ-զի հայ երե/–ելի&երոլ։1՚; Գինուաղ ։ քԱաամական Հա յաս տախ ի գաւառներ դենք մեր պրպտհւմներլլ, վստաՀ կարելի է լինել,
Հիմ. ան ոնց Հե կը մանենք վանքը Սբբ* բէց ՜մինէշ Արելիք գաւառը , ՈԲԷՀ ԿաԳ^ "^մ՛ Էբ Սիւ~ ոյ։ դարերի քօղով սքողուած ու անյայտ, ա՛. իա
շա ա » խոշոր Քարեբբ , սքանչելի քանդակագործս լա նիքի ս՝ ի փոքրիկ մասը ել ուր կբ գտնուի իմ մաստ ու անՀասկտնալի դարձած ու կարծեցեայ
թե ամբ եւ վա րպետ ճարտարագէտի մբ յաաակա– ծննդավայր Աեղյրի դ ի ՚ ֊ ղ բ ԵրասխիԼել ոէԱրաքսի) շատ պատմական տեղանուններ եւ անոլն<1երկրրա~
ԻԲւ ՝ Լ՛ ագուցուած ել ամբակուռ կամ ա բնե֊ մ օտ յ \Երդ գարվէ առածին–, կիսում , ՚իալիթ Բէկի նան իրենո իսկակաԿ.՝ ան ո մեներ.ր ու ՚իմաստներր
ր ո վ Հ ա ե դո յ ց ււ ւած , Հայկական ճարտարապետ ու Ասմանցւոց գէմ Աիւեեաց աշխաբՀ ում՛ մղած պա - այհաէս, ինչսչէս մենք տեսանք այս Գեն ուառ բա
թեան մէկ գլուխ գոբհոցբ կբ ներկա յաց նեն։ ա երագս՝ ապս տամ բո ւթե ան ժամաբակ , 4ոԲէ.ոԲ ՜ ռին՝ մէջ եւ ինչպէս պիտի տեսնենք, թող ներոլփ
Բայց ուշագրաւ են «Բար թո ւղիմէ ո սի կաբաս»– ^ւոլմ էր Գ են ո լագ անունով ։ ինձ ասելու, աւելի եւս ակնբախ կերպով, Հետեւա
ներբ, սլաաին մէջ թագո ւած , քարէ Հսկայ կարաս Ատեփաննոս Աբբէլեանի \ Յրդ գարու *Ս*բ2յին եալ երեք Ա^ւնիք , Զանգեղուր եւ Ա ասուն բառերի
ներ , որոնք խողովականման երկու ծակեբէ աա - գրուած Աիւնեաց աշխարՀի պատմութեան մէջ, մեկնութեան մէչ։
րիներ ոլ գարեր շարունակ ձէթ Հոսեցուցա ծ են եւ. ուր մի առ մի յի չուած են՝, ի մի^ այլոց , ել Աբե– ԱՍՏՈՒԱԾԱՏՈՒՐ ՎԱՁԵԱՆՑ
բա ր ե պա շա.. Լ րու կան թե ղե երբ լեցուցած X ւիք գաւառի բոլոր՝ վանք ու ե կեգեց ի ունեցող
Աւան գութ ի ւնբ գեռ ուր ի շ Հ բա շա սլա ա ո ւմ բա ԳԻ՛–" եր բ ել նրանց իլրաքան չիւրին Համար սաՀ -
ներ ալ կ՝՝բսէ : մանուած &աթեւին վճարելիք տարեկան Հարկերի ԿԷՍ ԳԻՏԱԿԱՆ
Ողջ թ ա ղ ո ւ ա ծ
(յ ս կբ աեսնեմ կաբաս ին ծակելՒը , ձ է թ /ւ ա ու քանակը , Գենուաղ անուն\ը չէ յիշուած ել ոչ մ ի
մ աշած , բա յց ձէթք ցամքած է , բն չաքագց եւ Աս~ տեղ ւ
աուծո յ անարժան մ էկ սլա շա օն ե ա յին , ուրացող եւ ԱյԴ անուն բ , ըստ իս , առաջ է եկել Հետեւեալ Ահէ
Արցախ
ագաՀ վանաՀօբ մբ գործած մեգքին Համ ար ։ պարզ կերպովւ Սիւն իք ՀՀանգեղո լբո ւմ ,
Կվւ ծանօթականք, կբ խօսինք Վանք գիւղացի գլյձ՛ եւ ան աա բ ակս յս , Հարեւ պաբւ վԻ՚աք Տիէ՜քլԷն վերջերս ողջ թաղուածներու
քան չ մբ «երեւելիներու» Հետ : կական ՚Լար ա պա ղո ւմ , ուր Հա յերբ խաո1ն\ ԷԼ ապ Հարց բ գի տա պէս ուսումնասիրած \էէէաԼով ) կ ՝ (Լսէ
Կ ՛երդնուլ որ ՝ գաղտն իքբ սլիտի սլա Հեն >,իրենց րում Ատբ պա տ ա կան (ծ՝,ո լբ քե րի Հետ , մի ոբեւիցէ թէ մարդիկ այլե ւս այդ վտանգէն ղեր ծ պիտի մբ–
ս իր տ երբ գեր եգմա ն դարձնելով ել իմ ինքն ո լ ֊ Հովուտի, գետաձորի արեւելեան կոոս°Ա) լանչ^ր նան : Ա եռած ԲԼլալուն ապտցոյցբ Հաստատելու
թե անս գա գտ՝և\ի քբ Հոն թաղելով ; կոչլում է՝ Գիւնէյ, Գիւնէյի կամ Գիւնէյ Իւղբ, Համար, յիէեալբ մեռեալին՝ գործարանային յօրինա
Տէր 0վանէ ս*ը կ՚արտասանէ գիւղաց՛իներուն իսկ արեւմտեան կողմբ՝ ՚ԼՈէ֊*Լէյ յ *Նոլգէէ 1 $՝է Փ՚^՚Հ. ուած ութեան մէջ կ\ր նեբարկէ «ք 1 ս 0 1 ՚ 6 Տ 6 ա Օ > կոչ -
ծանօթ իր մ էկ նղո վքբ * որ գառ"*նիքբ գուբս Հա - է իրական իմ ասա ր աս Ղ^ուղէյի բառին՝ չկա ր ո ղա~ ուած լուծոյթբ։ Եթէ այգ ներարկումին Հետեւանս
նոգին տ ունին– տեգին ու եօթը պորտին՝ ո չնչացնե– ցա յ ճշդել , սա կա յն , ժ ո ղո վո լբ էբյւ ղա յն բմբռնում քով ենթակային աչքին լոբձնամաշկբ քանի մբ ժա
լոլ Հզօրութիւնն ունի : Է իբբել արեւմտեան , ս ա կա լա ր ե ւ կողմ : ԱյԳ մէն գեղին գոյն չառնէ, կբ նշանակէ թէ մաՀբ
Ղ*մուար ոլթեամբ կբ բաժն՛ուինք իրարմէ , թէ* պատճառով Աբեւելքբ կոչւում Էր *հիւն–Էյ մբՀալ վե ր ջ1 ական՝ է X
եւ ասՀամբեր կբ սպասեմ ոբ մեկնին ։ Լ մ աՀ լա բաժին , մասն՝) ^ որ է՝ Արեցիք գա ւա /ւ :
ԱՀա , ուրեմն– , պարղապէս ա յգ թուրքերէն Ողջ թաղուած դէպքերու շատութեան մ ասին՛
1Լա.. աՀ օր ս ե ւ ե ա կն ենք ես ու Տէր Օվանէսկլ ։ Հ*րիւնէյ իւղբ» բառն է, որբ նշանակում է <ձԱբելի մասնագէտնեբր յոռետես են՝, անոնց կարծիքով
Տէր Հայի՝, *֊բ թաղուած են Վրանէն 1868/5՛ երես (կողմ)» , որ դարձել է Գիւնէյի լղ , ԳիւԽէիղ , միայն Ֆրան սայի մէջ տարին 6 0 0 0 Հ"գի ոո2. ^1(Լ
նաՀան^ած եւ Աղբս՛ կ ի մէջ Լ աՀ ա ա ա կո ւա ձ «Աբմե– *իենւագ եւ որբ , ժամանակի Հբնթացքում , մեղ Հա– թաղոլի , ինչ որ ղաբՀուրելի Համեմատութիւն մբն
ն ա կան» կո ւս ա կց ո ւթ ե ա ն\ պատկան\ոգ 8 0 0 եբիտա– մ ար դարձել է ֆ րբեւ ւլ՚ւ ւա Հայերէն աղգա յ ին մի է X Այդ թի*–^1Լ ո Բ չ ա փ ա է չափազանցուած նկատոլի^
Կ ան խա Կռ
սաբգներոլ շէբիմներբ ։ կբ փափաքիմ այցելել ա– տշխարՀագբակահ՝ անուձն–,որպիսին՝, սակայն *.՝ոչայլ Հաս թւ ւմնեւ ՛ու մտան գր կւ
մնա յ :
նոնց ան շո ւք գեբեգմ անն երբ ; ինչ է, եթէ ոչ Հին Հայկական՛ Աբեւիք անուան՝
Տէր Օվանէսբ մօրուքբ կբ շարմէ , ապա Հնա– &ԼԳՐիա թարգմանութիւեբ թուրքերէն՝ Այս մասին պատմութիւնդ մեղի շատ մբ օրի
մբ Հատ,
ԲԲ գտնողի մբ պէս, կբ վերցնէ խաչն ու մայտոցբ Տարիներ առաջ իմ այս ենթադրութիւնը Հաա նակներ կուտայ. թուենք անոնցմէ քանի
եւ Հաստ մոմ մբ։ ի\ւշագբութե ամ բ կբ դիտէ իբ գո րգել էի իմ մ ի քանի բան իմ աց Հայ ծանօթ ու մէկը միւսէն սարսռազգեցիկ X
տրեխին կասլեբբ, որոնք քանի մր Հեգ կտրած ու բաբե կամ ներիս X Ղ՝բա՚Լ՝ից յետոյ էր որ ես Աղգա -
նորէ\Լ իր ար ւ։ լ միացուած են աղքատիկ ու խն\ա - գրական Հան գէսի Համարներից մինում պա տ ա Հ - 49\ին, Զէնոն ԿայսԲւՐ ո11 ԿԲ իժ տ ղ՚՚՚֊ի , գե
յասկբ տէրտէրինւ կոգմէ ։ մամբ գտա յ ա յ դ դե նուազ բառբ , գիւնէիգ ձեւով րեզմանին մէջ կ՚արթննայ եւ օրերով կբ սկսի պո
Կբ Հետեւիմ իրեն– եւ երկուքս միասին՝ գուբս զրո ւած , ո րպիս ին եկաւ միանգամայն փարատելու ռալ կանչել, վերջապէ՛ս գերեզմանատան պաՀա -
Կ՚ելլենք վանքի դարպասի ճբռռացոգ գուռէն : ամէն ՛մի տարակուսանք իմ այդ մեկնութեան՛ վե– պանև՚եբր լսելով աղմուկը, կուղան գերեզմանէն
՛Բանի մբ Քայէ անգին , ոստիկանատան դրան րաբեբմամբ X գուբս կյէ Հան են՝ . սակայն մին չ այգ ը ո լո լ ո ւէին
էիմին նստած Հասան չաւուշբ կբ բարեւենք ու տէր Սի գրական\ եզրակացութիւն որ կարելի է եւ մեռան կբ գտնեն զայն։ /(/ ե ղճ մարգր ակռաներով
Հայրբ կբ յայտԼէ թէ՝ պէկբ յօժարած է յաիրգ պէտք է աներ այս ել Հետեւեալ մի քանի օրինակ" բզքտած է եգեր իր թեւերն ու ձեռքեր բ X
.առաոճն կառավարիչ իպրաՀիմ պէկին Հետ նա - ներից, դա այն է ոբ աշխարհագրական անուններ բ 1 0 0 7 / 5 ^ ) արաբ բանաստեղծ մը Համ ա ա ա ի
իսաճաշել ամ եեուրեք բն ա կան օ ր է ն , ժամ տնակի ^ընթացքում , մէջ ոզջ կր թաղուի , թէեւ ժամ՛ան ա կինլ զա յն կր
Հասան՛ չավուշ^ր ոտքի կ՚ելլէ պէկին Համա ֊ աղճատւոլմ ու ձ ե ւա վւ ււ խ ւո ւմ են անճանաչելի Հան՛են գերեզմանէն , սակայն յիչեալբ երբ կարթ -
էն քանի մբ
մ տ ո ւթ ի ւնբ կառավարչին՝ յա յտնելոլ . « բա յց դառնա լու չափ , կամ պարզապէս թարգմանլում նայ, ա յն-քան, կբ վախն՛ա յ որ յուղում
փափաղ էֆէնտի , ո՞ ւր կ՛եր թաք եւ այգ քիւրտ բ են նորեկ ժ ո ղո վո ւր դի բառերով : Ա ա կա յն։, բագ - վաբկեանէն իսկապէս կբ մեռնի ;
ո՞ ւր կբ տանվ ##» կբ Հարցն է չավոլԼԲ * մաթիլ չեն Համեմատաբար , ի Հարկէ, այն՝ դէպ - ՛Բանդա կա գո բծ Փ ուա տ ի է իբր տիպար կր
«ք/ եր կարմիր Հորթկշ կոբսուած է , կ՚երթամ քեբը, երբ Հազարաւոր անուններից մի քանի Հաա գործածէր Մ իւղէ թ անունով կին մ\ր , որ օրին– մէ
ոտն ելու , աս տղան ալ Ա ասուր աէկի մարդոցմէ բի՚֊ՐԲ՝ Հիմ նովին մ ոռացմ ան՛ են տբւոլմ ու փոխա կբ աշխատանոցին մ էջ յան կա րծ ամ աՀ կ^\բԼէայ ՛Աէ ա
է, գետէ կ՚երթայ լոգանալ պա տ ա ս իւ ան ե ց գեզ" րինելում բո լո բովին ա յլ իմ աստներ ֊ունեցող նոր ուե ստագէտբ զայն՝ իր ընտանիքին յան ձնելէ ա ււ ա ՝չ ,
\ սւկ ա կ ր տ է ր բ :
անուններով ; էլոլզէ կնոջ Հրաշալի մարմին՛ին կագապարը առ -
,Տ է րտկ ր բ բսած էր որ՝ քանի վա յրկեան կբ Արծ ՜ր դարլ ԵրԱզբգն՚՚կբայ՛ դում , յետոյ Արղրոլմ , "ել ։ Այն միջոցին երբ քանդաքագործկւ Հալած գա–
կրղրում , Երիղան , Թիփլիղ,
տեւէ մեր ճամբորդս ւթ ի էձն\ր , մինչեւ նաՀատակ ֊ էրգինչան ճբ անոր մարմինին վրա ւ Հոսեցնելով զբաղած էր\
ներոլ ղամբարա՝. բ, բայց գիտէի թէ գիւղացինե - Տփղիսր Թրիլիսի, Գիւմայրին Գիւմրին Ալէք֊ Միւզէթ յանկարծ կը սթավւի ; Այդ դէաքը կ1՛^
բոլ ճամբան բնորոշելու յատկացուած վայրկեան– սանգրապոլ Լեն՛ին ական՛, յուձհարէն կ. Պոլիսր իս– այ՝նքան վախ ազդած էբէ որ անկէ ի վեր երբ քնա
ն երր1 ժամ մ բ , յաճախ քանի մ բ ժամ կբ տեւեն՝ X թանսլուլ, ելա յյն ելա յ լ ե ; Աակայն՛, ո՞վ է որ չր նար , ամէն անգամ իբ անկողին ին քով կբ դնէր
Լուռ, կր Հետեւիմ Տէր Օվանէսին ու կբ յիշեմ գ ի ա է "ր ա յ գ րո լոր Հազարամեայ ան՛ունների միա գա րթ ո ւց ի կ ժամ ացոյց մբ յ որ երկու ժամտը ան ղաւէ
ինչ որ լսած եմ մ ե՛ծ Հօրմ էս , մ եր աննման եւ 1 հ Կ՛ •յկից գ ար ե բ շար ո մնա կ երեւո ւմ՛ են մբ զօրաւոր աղմուկ մը կը Հան՚էր , եւ ամէն անգա
անձնուէր ազգական Գաւիթ աղա Պանտիկեանէն Հառիճ առիճ Սրիղա Իհիղէ—- Արծն Հաղաբ ճին«* Լի ս մին կինը այգ աղմուկին՝ ձայնէն ընդոստ կար
"բ չէ թաղուած ։
Աղբակի կռիւներէ ն ա Հ աւո ա կն եր ո լ քաջա գո րա (Ագուլիս) , Նի" (բոլեփս , նիւս նիւս) , քհիս լատին թննար, ապաՀով ԲԷԼաչով
ծ ութ եան ց վերաբերեալ քԱՏ նիժ եւալն եւտյլն՝, գիւղ, շէն, նիստ եւայլն ի– ֊ Տօննէ անուն երիտասարդ կղերական մբ
մեռած
կարծուէ լով, դագաղի մբ մէջ կբ դրուի X
^Բ. յ է ւ / 1 ^ Արար ոնց եւ ապա «Հա յկազնեան կափարիչը գամած ատեն , մուրճին ձայնէն քաՀա–
լ ^ ՛յ Լ. ւ
կաւ քարբ, առանց խաչի, ոչ իսկ մէկ տառ գրու նտն՝ կ՚արթննայ , ել գերագոյն ճիգ մբ ընելով,
Կեդրոնական վաբժարա1 ի տնօրէն », մեր ամենւ
թիւն կամ թուական : կափարիչր վեր կբ Հանէ եւ գուբս կբ ցատկէ գա–
"իրելի ուսուցիչ ՚Լեւոնգ քԱանճեանփ ( ո զբաց ետ լ
Անզուգական Ա • . ԱՀ արո ն եանի « // / խ ա ա լ ո ր ի » գաղէհ, աՀ ու դ՛՛զի մատնելով շուրջիններ\ը %•
Աղասի հյանճեանի Հայր* Վարգանանցի առթիլ
բովան դա կո ւթփ ւն ր կր յիշեմ ։
խօսած ճառը, որ Աղբակի ել ԳարաՀիսարի Հերոս֊ Սպանիացի աղջիկ մը ողջ թաղուած (՚Աա~՛
\ն;եր բ <ձՆոբ Վ^արգանան^ ան ո լա նեո ճամ առթիւ
ծ՛ոլնքկի ենք տէր Հօր Հետ, ան աղօթք ու մաղ էՈէԼ) Հետեւեալ ձեւով կը նկարագրէ այգ եւ ող՛*
Լուսնքի ազօտ լոյսր նշմարելի կ*ը դարձնէ կբ աԲԼ"1Բէայ
թանքներ կ՚արտասանէ, իսկ մոմբ իր կրած տպաւոբութիւնբ, որ խիստ յո՚֊զիչ
բան՛ եւ Տէր Օվանէսի շաբժումներբ, ան կբ կենայ, քտրին վրայ ; բերդական է։
տրեխներր կբ Հանէ եւ կ^ր դնէ իր թեւին տակբ։ էքս ուիստաւոբն՝ եմ, որբ –ոլ պատանի , ծունկի
Հան, գլխարկդ վար առ» կբ Հրա~
«Կօշիկներդ •— Զիս մեռած կարծեցին * * * կր լսէի վշտա *
մայէ »։ եկած Հօրս եւ բոլոր ն՛որ սուբբերռւ ^փբիմ\ը բնո ա Հ*ար ծնողքիս արտասուել եւ սիրական քոյրերուս
բոշող քարին առջեւ: Հեծեծանքբ Հ Անոնք իրենց վերջին Համբոյրք ճակ~
Անխօս կբ Հ1 ՛տզան գիմ իրեն– ու կբ շարունակէ , Ո՚-խտաւոր մբ, առանց մոմի ու խունկի , աիս վրայ դրոշմելէ ետք, ղո ցեցին գաղաղս , երեր
«ա յս վա յրերՀր սուրբ են , մեր ան մ աՀ քաջերու ա֊ ՛ղի յ քրտական տարազով ու քիւրտ ի °ր ,ցի այդ վիճակին մէ%, եւ այդ միիցի; կր
րիւնր թափուած է բստեզրանք , խաչաքար չկա յ , Հ ովաԼ\աւորութեան ապաստան՛ած : /"էի .բնտանիքի ան՚դամներոլս լառն ու կոհր,քա՝ ի՛
մբնակ էն սիլտակ քա րն ի ր ո լոր ի խաչաքարը : Ինծի կր թուի թէ՝ ՛ես Հօրս արժան աւո ր ժա** մր անդամ չս/ե՚ասի շարմ-իլ, պոռալ կանչել, րայքք
Նզովեալ լինեն Վանի քՍօճէք (Հարուստների , բսա ռանդբ չեմ, ուրացող մբն եմ ու դաւաճան մ բ ։ հ զուր, լս ո ղո ւթ ի ւն. ս ել իմ ա ո ա կան՛ո ւթ ի ւն ս դո ր ™
տեգ վանք պէտք է շինէին , վանք , Համ ա , վթր Կբ գիտեմ ճերմակ քարբ , երեսս , շրթուն՛ք - ծ օն վիճակ մր ուեէին, սակայն ես րառարձակա -
կասես , խայոց ԻսայՐլ։կի անէծք թոզ թափի ինոնց ներս կբ քսեմ անոր կոշտ կողերուն , կ ուզեմ որ պէս անկարող էի կենդանութեան, որեւէ նշոյլ մր
գլխուն» : քարը լեզու ելլէ , սրտապնդիչ ել սփոփար երկու ոոյց տալ :
Ու աէբ Օվանէպր կբ շարունակէ «Չ^ույումի օա բառ փբսփբսայ : օր\ր մեր տան Բ՚^՚ԷԼՂՐ վէս անգամ մ րն
ր ր ես Ս ալմ աստ գացեր էի, բաւական ո՛ ւ շ վերաա Բայց մեր Հ " ֊ / ՚ ^ Հ 5 Լ"ԼՈ՜ մեռելներբ անմաՀ ա– Զորրորգ
ցած ու խաղաղ :
զարձայ, էտ քարն է լ Բիւրտեբ բերած են, դրած այսուՀետել ալ քննեց ել մեռած կա րծելով արտօն եց ծնողքիս
արժւ
են : Աղբակու– խայերն է լ ծակաչք են՝., մամոնային Չգիտեմ ներեցին ինձ կամ գ՛՛նէ Որ թաղեն ղիս : Գաղաղս դամելոլ միչոցին , մուր
ղերի, քիւիտ որ քիւրտ ի, էտ ասկնայ պաներ կբ պիտի կրնամ անոնց նե բո ղամա է –թե անն ճի Հարուածներուն ձայնր կր լսէի, սակայն Հակա,
նան \
մտածի, խող Վէր մեր գլիսուն , ամօթ մեզ»։ ռակ իմ բոլոր ճիգերուս, այդ մաՀասարսուո
ԱՀ՝՚ա նաեւ «խորանը» ճերմակ, անտաշ Հսա վայրկեանին չէի կրնար ամենափոքր չարմում մր
ԶԱՐԶԱՆԴ Ը՛սել։ Գաղաղս եկեղեցի տարին ել. քաՀանաներքր
Fonds A.R.A.M
է Գիւմրի , Ակնր կղի։– , Աւին Ահի , Գուրդէն, Կորի,
ե ւ ԱասոհԱ ճտէէղւսԱուևԱԱբի կէն՝ ԳիւրլԴ Շտ0^16 ձեւով, յունարէն Պոլիսր իսձ
մէչ
ԱդազաԱ ախտավարևդ թանաուլ, իևէաօլու կամ ուղղակի Պօչոկին
ԱԱկԱՈէթիւԱը ե ւայյն՛, ս քո զո ւած եւ միայն սքոզուած :
֊—օ՛ ւէւոաի , եթէ լւԼորէհ /ւ*– անղելով կրկնողէ եմ ,
չատ լրիբէ" ոս երկարօրէն; տքնելով — Հետապն
Ան լբլր զրկած– է գրէ-զի հայ երե/–ելի&երոլ։1՚; Գինուաղ ։ քԱաամական Հա յաս տախ ի գաւառներ դենք մեր պրպտհւմներլլ, վստաՀ կարելի է լինել,
Հիմ. ան ոնց Հե կը մանենք վանքը Սբբ* բէց ՜մինէշ Արելիք գաւառը , ՈԲԷՀ ԿաԳ^ "^մ՛ Էբ Սիւ~ ոյ։ դարերի քօղով սքողուած ու անյայտ, ա՛. իա
շա ա » խոշոր Քարեբբ , սքանչելի քանդակագործս լա նիքի ս՝ ի փոքրիկ մասը ել ուր կբ գտնուի իմ մաստ ու անՀասկտնալի դարձած ու կարծեցեայ
թե ամբ եւ վա րպետ ճարտարագէտի մբ յաաակա– ծննդավայր Աեղյրի դ ի ՚ ֊ ղ բ ԵրասխիԼել ոէԱրաքսի) շատ պատմական տեղանուններ եւ անոլն<1երկրրա~
ԻԲւ ՝ Լ՛ ագուցուած ել ամբակուռ կամ ա բնե֊ մ օտ յ \Երդ գարվէ առածին–, կիսում , ՚իալիթ Բէկի նան իրենո իսկակաԿ.՝ ան ո մեներ.ր ու ՚իմաստներր
ր ո վ Հ ա ե դո յ ց ււ ւած , Հայկական ճարտարապետ ու Ասմանցւոց գէմ Աիւեեաց աշխաբՀ ում՛ մղած պա - այհաէս, ինչսչէս մենք տեսանք այս Գեն ուառ բա
թեան մէկ գլուխ գոբհոցբ կբ ներկա յաց նեն։ ա երագս՝ ապս տամ բո ւթե ան ժամաբակ , 4ոԲէ.ոԲ ՜ ռին՝ մէջ եւ ինչպէս պիտի տեսնենք, թող ներոլփ
Բայց ուշագրաւ են «Բար թո ւղիմէ ո սի կաբաս»– ^ւոլմ էր Գ են ո լագ անունով ։ ինձ ասելու, աւելի եւս ակնբախ կերպով, Հետեւա
ներբ, սլաաին մէջ թագո ւած , քարէ Հսկայ կարաս Ատեփաննոս Աբբէլեանի \ Յրդ գարու *Ս*բ2յին եալ երեք Ա^ւնիք , Զանգեղուր եւ Ա ասուն բառերի
ներ , որոնք խողովականման երկու ծակեբէ աա - գրուած Աիւնեաց աշխարՀի պատմութեան մէջ, մեկնութեան մէչ։
րիներ ոլ գարեր շարունակ ձէթ Հոսեցուցա ծ են եւ. ուր մի առ մի յի չուած են՝, ի մի^ այլոց , ել Աբե– ԱՍՏՈՒԱԾԱՏՈՒՐ ՎԱՁԵԱՆՑ
բա ր ե պա շա.. Լ րու կան թե ղե երբ լեցուցած X ւիք գաւառի բոլոր՝ վանք ու ե կեգեց ի ունեցող
Աւան գութ ի ւնբ գեռ ուր ի շ Հ բա շա սլա ա ո ւմ բա ԳԻ՛–" եր բ ել նրանց իլրաքան չիւրին Համար սաՀ -
ներ ալ կ՝՝բսէ : մանուած &աթեւին վճարելիք տարեկան Հարկերի ԿԷՍ ԳԻՏԱԿԱՆ
Ողջ թ ա ղ ո ւ ա ծ
(յ ս կբ աեսնեմ կաբաս ին ծակելՒը , ձ է թ /ւ ա ու քանակը , Գենուաղ անուն\ը չէ յիշուած ել ոչ մ ի
մ աշած , բա յց ձէթք ցամքած է , բն չաքագց եւ Աս~ տեղ ւ
աուծո յ անարժան մ էկ սլա շա օն ե ա յին , ուրացող եւ ԱյԴ անուն բ , ըստ իս , առաջ է եկել Հետեւեալ Ահէ
Արցախ
ագաՀ վանաՀօբ մբ գործած մեգքին Համ ար ։ պարզ կերպովւ Սիւն իք ՀՀանգեղո լբո ւմ ,
Կվւ ծանօթականք, կբ խօսինք Վանք գիւղացի գլյձ՛ եւ ան աա բ ակս յս , Հարեւ պաբւ վԻ՚աք Տիէ՜քլԷն վերջերս ողջ թաղուածներու
քան չ մբ «երեւելիներու» Հետ : կական ՚Լար ա պա ղո ւմ , ուր Հա յերբ խաո1ն\ ԷԼ ապ Հարց բ գի տա պէս ուսումնասիրած \էէէաԼով ) կ ՝ (Լսէ
Կ ՛երդնուլ որ ՝ գաղտն իքբ սլիտի սլա Հեն >,իրենց րում Ատբ պա տ ա կան (ծ՝,ո լբ քե րի Հետ , մի ոբեւիցէ թէ մարդիկ այլե ւս այդ վտանգէն ղեր ծ պիտի մբ–
ս իր տ երբ գեր եգմա ն դարձնելով ել իմ ինքն ո լ ֊ Հովուտի, գետաձորի արեւելեան կոոս°Ա) լանչ^ր նան : Ա եռած ԲԼլալուն ապտցոյցբ Հաստատելու
թե անս գա գտ՝և\ի քբ Հոն թաղելով ; կոչլում է՝ Գիւնէյ, Գիւնէյի կամ Գիւնէյ Իւղբ, Համար, յիէեալբ մեռեալին՝ գործարանային յօրինա
Տէր 0վանէ ս*ը կ՚արտասանէ գիւղաց՛իներուն իսկ արեւմտեան կողմբ՝ ՚ԼՈէ֊*Լէյ յ *Նոլգէէ 1 $՝է Փ՚^՚Հ. ուած ութեան մէջ կ\ր նեբարկէ «ք 1 ս 0 1 ՚ 6 Տ 6 ա Օ > կոչ -
ծանօթ իր մ էկ նղո վքբ * որ գառ"*նիքբ գուբս Հա - է իրական իմ ասա ր աս Ղ^ուղէյի բառին՝ չկա ր ո ղա~ ուած լուծոյթբ։ Եթէ այգ ներարկումին Հետեւանս
նոգին տ ունին– տեգին ու եօթը պորտին՝ ո չնչացնե– ցա յ ճշդել , սա կա յն , ժ ո ղո վո լբ էբյւ ղա յն բմբռնում քով ենթակային աչքին լոբձնամաշկբ քանի մբ ժա
լոլ Հզօրութիւնն ունի : Է իբբել արեւմտեան , ս ա կա լա ր ե ւ կողմ : ԱյԳ մէն գեղին գոյն չառնէ, կբ նշանակէ թէ մաՀբ
Ղ*մուար ոլթեամբ կբ բաժն՛ուինք իրարմէ , թէ* պատճառով Աբեւելքբ կոչւում Էր *հիւն–Էյ մբՀալ վե ր ջ1 ական՝ է X
եւ ասՀամբեր կբ սպասեմ ոբ մեկնին ։ Լ մ աՀ լա բաժին , մասն՝) ^ որ է՝ Արեցիք գա ւա /ւ :
ԱՀա , ուրեմն– , պարղապէս ա յգ թուրքերէն Ողջ թաղուած դէպքերու շատութեան մ ասին՛
1Լա.. աՀ օր ս ե ւ ե ա կն ենք ես ու Տէր Օվանէսկլ ։ Հ*րիւնէյ իւղբ» բառն է, որբ նշանակում է <ձԱբելի մասնագէտնեբր յոռետես են՝, անոնց կարծիքով
Տէր Հայի՝, *֊բ թաղուած են Վրանէն 1868/5՛ երես (կողմ)» , որ դարձել է Գիւնէյի լղ , ԳիւԽէիղ , միայն Ֆրան սայի մէջ տարին 6 0 0 0 Հ"գի ոո2. ^1(Լ
նաՀան^ած եւ Աղբս՛ կ ի մէջ Լ աՀ ա ա ա կո ւա ձ «Աբմե– *իենւագ եւ որբ , ժամանակի Հբնթացքում , մեղ Հա– թաղոլի , ինչ որ ղաբՀուրելի Համեմատութիւն մբն
ն ա կան» կո ւս ա կց ո ւթ ե ա ն\ պատկան\ոգ 8 0 0 եբիտա– մ ար դարձել է ֆ րբեւ ւլ՚ւ ւա Հայերէն աղգա յ ին մի է X Այդ թի*–^1Լ ո Բ չ ա փ ա է չափազանցուած նկատոլի^
Կ ան խա Կռ
սաբգներոլ շէբիմներբ ։ կբ փափաքիմ այցելել ա– տշխարՀագբակահ՝ անուձն–,որպիսին՝, սակայն *.՝ոչայլ Հաս թւ ւմնեւ ՛ու մտան գր կւ
մնա յ :
նոնց ան շո ւք գեբեգմ անն երբ ; ինչ է, եթէ ոչ Հին Հայկական՛ Աբեւիք անուան՝
Տէր Օվանէսբ մօրուքբ կբ շարմէ , ապա Հնա– &ԼԳՐիա թարգմանութիւեբ թուրքերէն՝ Այս մասին պատմութիւնդ մեղի շատ մբ օրի
մբ Հատ,
ԲԲ գտնողի մբ պէս, կբ վերցնէ խաչն ու մայտոցբ Տարիներ առաջ իմ այս ենթադրութիւնը Հաա նակներ կուտայ. թուենք անոնցմէ քանի
եւ Հաստ մոմ մբ։ ի\ւշագբութե ամ բ կբ դիտէ իբ գո րգել էի իմ մ ի քանի բան իմ աց Հայ ծանօթ ու մէկը միւսէն սարսռազգեցիկ X
տրեխին կասլեբբ, որոնք քանի մր Հեգ կտրած ու բաբե կամ ներիս X Ղ՝բա՚Լ՝ից յետոյ էր որ ես Աղգա -
նորէ\Լ իր ար ւ։ լ միացուած են աղքատիկ ու խն\ա - գրական Հան գէսի Համարներից մինում պա տ ա Հ - 49\ին, Զէնոն ԿայսԲւՐ ո11 ԿԲ իժ տ ղ՚՚՚֊ի , գե
յասկբ տէրտէրինւ կոգմէ ։ մամբ գտա յ ա յ դ դե նուազ բառբ , գիւնէիգ ձեւով րեզմանին մէջ կ՚արթննայ եւ օրերով կբ սկսի պո
Կբ Հետեւիմ իրեն– եւ երկուքս միասին՝ գուբս զրո ւած , ո րպիս ին եկաւ միանգամայն փարատելու ռալ կանչել, վերջապէ՛ս գերեզմանատան պաՀա -
Կ՚ելլենք վանքի դարպասի ճբռռացոգ գուռէն : ամէն ՛մի տարակուսանք իմ այդ մեկնութեան՛ վե– պանև՚եբր լսելով աղմուկը, կուղան գերեզմանէն
՛Բանի մբ Քայէ անգին , ոստիկանատան դրան րաբեբմամբ X գուբս կյէ Հան են՝ . սակայն մին չ այգ ը ո լո լ ո ւէին
էիմին նստած Հասան չաւուշբ կբ բարեւենք ու տէր Սի գրական\ եզրակացութիւն որ կարելի է եւ մեռան կբ գտնեն զայն։ /(/ ե ղճ մարգր ակռաներով
Հայրբ կբ յայտԼէ թէ՝ պէկբ յօժարած է յաիրգ պէտք է աներ այս ել Հետեւեալ մի քանի օրինակ" բզքտած է եգեր իր թեւերն ու ձեռքեր բ X
.առաոճն կառավարիչ իպրաՀիմ պէկին Հետ նա - ներից, դա այն է ոբ աշխարհագրական անուններ բ 1 0 0 7 / 5 ^ ) արաբ բանաստեղծ մը Համ ա ա ա ի
իսաճաշել ամ եեուրեք բն ա կան օ ր է ն , ժամ տնակի ^ընթացքում , մէջ ոզջ կր թաղուի , թէեւ ժամ՛ան ա կինլ զա յն կր
Հասան՛ չավուշ^ր ոտքի կ՚ելլէ պէկին Համա ֊ աղճատւոլմ ու ձ ե ւա վւ ււ խ ւո ւմ են անճանաչելի Հան՛են գերեզմանէն , սակայն յիչեալբ երբ կարթ -
էն քանի մբ
մ տ ո ւթ ի ւնբ կառավարչին՝ յա յտնելոլ . « բա յց դառնա լու չափ , կամ պարզապէս թարգմանլում նայ, ա յն-քան, կբ վախն՛ա յ որ յուղում
փափաղ էֆէնտի , ո՞ ւր կ՛եր թաք եւ այգ քիւրտ բ են նորեկ ժ ո ղո վո ւր դի բառերով : Ա ա կա յն։, բագ - վաբկեանէն իսկապէս կբ մեռնի ;
ո՞ ւր կբ տանվ ##» կբ Հարցն է չավոլԼԲ * մաթիլ չեն Համեմատաբար , ի Հարկէ, այն՝ դէպ - ՛Բանդա կա գո բծ Փ ուա տ ի է իբր տիպար կր
«ք/ եր կարմիր Հորթկշ կոբսուած է , կ՚երթամ քեբը, երբ Հազարաւոր անուններից մի քանի Հաա գործածէր Մ իւղէ թ անունով կին մ\ր , որ օրին– մէ
ոտն ելու , աս տղան ալ Ա ասուր աէկի մարդոցմէ բի՚֊ՐԲ՝ Հիմ նովին մ ոռացմ ան՛ են տբւոլմ ու փոխա կբ աշխատանոցին մ էջ յան կա րծ ամ աՀ կ^\բԼէայ ՛Աէ ա
է, գետէ կ՚երթայ լոգանալ պա տ ա ս իւ ան ե ց գեզ" րինելում բո լո բովին ա յլ իմ աստներ ֊ունեցող նոր ուե ստագէտբ զայն՝ իր ընտանիքին յան ձնելէ ա ււ ա ՝չ ,
\ սւկ ա կ ր տ է ր բ :
անուններով ; էլոլզէ կնոջ Հրաշալի մարմին՛ին կագապարը առ -
,Տ է րտկ ր բ բսած էր որ՝ քանի վա յրկեան կբ Արծ ՜ր դարլ ԵրԱզբգն՚՚կբայ՛ դում , յետոյ Արղրոլմ , "ել ։ Այն միջոցին երբ քանդաքագործկւ Հալած գա–
կրղրում , Երիղան , Թիփլիղ,
տեւէ մեր ճամբորդս ւթ ի էձն\ր , մինչեւ նաՀատակ ֊ էրգինչան ճբ անոր մարմինին վրա ւ Հոսեցնելով զբաղած էր\
ներոլ ղամբարա՝. բ, բայց գիտէի թէ գիւղացինե - Տփղիսր Թրիլիսի, Գիւմայրին Գիւմրին Ալէք֊ Միւզէթ յանկարծ կը սթավւի ; Այդ դէաքը կ1՛^
բոլ ճամբան բնորոշելու յատկացուած վայրկեան– սանգրապոլ Լեն՛ին ական՛, յուձհարէն կ. Պոլիսր իս– այ՝նքան վախ ազդած էբէ որ անկէ ի վեր երբ քնա
ն երր1 ժամ մ բ , յաճախ քանի մ բ ժամ կբ տեւեն՝ X թանսլուլ, ելա յյն ելա յ լ ե ; Աակայն՛, ո՞վ է որ չր նար , ամէն անգամ իբ անկողին ին քով կբ դնէր
Լուռ, կր Հետեւիմ Տէր Օվանէսին ու կբ յիշեմ գ ի ա է "ր ա յ գ րո լոր Հազարամեայ ան՛ունների միա գա րթ ո ւց ի կ ժամ ացոյց մբ յ որ երկու ժամտը ան ղաւէ
ինչ որ լսած եմ մ ե՛ծ Հօրմ էս , մ եր աննման եւ 1 հ Կ՛ •յկից գ ար ե բ շար ո մնա կ երեւո ւմ՛ են մբ զօրաւոր աղմուկ մը կը Հան՚էր , եւ ամէն անգա
անձնուէր ազգական Գաւիթ աղա Պանտիկեանէն Հառիճ առիճ Սրիղա Իհիղէ—- Արծն Հաղաբ ճին«* Լի ս մին կինը այգ աղմուկին՝ ձայնէն ընդոստ կար
"բ չէ թաղուած ։
Աղբակի կռիւներէ ն ա Հ աւո ա կն եր ո լ քաջա գո րա (Ագուլիս) , Նի" (բոլեփս , նիւս նիւս) , քհիս լատին թննար, ապաՀով ԲԷԼաչով
ծ ութ եան ց վերաբերեալ քԱՏ նիժ եւալն եւտյլն՝, գիւղ, շէն, նիստ եւայլն ի– ֊ Տօննէ անուն երիտասարդ կղերական մբ
մեռած
կարծուէ լով, դագաղի մբ մէջ կբ դրուի X
^Բ. յ է ւ / 1 ^ Արար ոնց եւ ապա «Հա յկազնեան կափարիչը գամած ատեն , մուրճին ձայնէն քաՀա–
լ ^ ՛յ Լ. ւ
կաւ քարբ, առանց խաչի, ոչ իսկ մէկ տառ գրու նտն՝ կ՚արթննայ , ել գերագոյն ճիգ մբ ընելով,
Կեդրոնական վաբժարա1 ի տնօրէն », մեր ամենւ
թիւն կամ թուական : կափարիչր վեր կբ Հանէ եւ գուբս կբ ցատկէ գա–
"իրելի ուսուցիչ ՚Լեւոնգ քԱանճեանփ ( ո զբաց ետ լ
Անզուգական Ա • . ԱՀ արո ն եանի « // / խ ա ա լ ո ր ի » գաղէհ, աՀ ու դ՛՛զի մատնելով շուրջիններ\ը %•
Աղասի հյանճեանի Հայր* Վարգանանցի առթիլ
բովան դա կո ւթփ ւն ր կր յիշեմ ։
խօսած ճառը, որ Աղբակի ել ԳարաՀիսարի Հերոս֊ Սպանիացի աղջիկ մը ողջ թաղուած (՚Աա~՛
\ն;եր բ <ձՆոբ Վ^արգանան^ ան ո լա նեո ճամ առթիւ
ծ՛ոլնքկի ենք տէր Հօր Հետ, ան աղօթք ու մաղ էՈէԼ) Հետեւեալ ձեւով կը նկարագրէ այգ եւ ող՛*
Լուսնքի ազօտ լոյսր նշմարելի կ*ը դարձնէ կբ աԲԼ"1Բէայ
թանքներ կ՚արտասանէ, իսկ մոմբ իր կրած տպաւոբութիւնբ, որ խիստ յո՚֊զիչ
բան՛ եւ Տէր Օվանէսի շաբժումներբ, ան կբ կենայ, քտրին վրայ ; բերդական է։
տրեխներր կբ Հանէ եւ կ^ր դնէ իր թեւին տակբ։ էքս ուիստաւոբն՝ եմ, որբ –ոլ պատանի , ծունկի
Հան, գլխարկդ վար առ» կբ Հրա~
«Կօշիկներդ •— Զիս մեռած կարծեցին * * * կր լսէի վշտա *
մայէ »։ եկած Հօրս եւ բոլոր ն՛որ սուբբերռւ ^փբիմ\ը բնո ա Հ*ար ծնողքիս արտասուել եւ սիրական քոյրերուս
բոշող քարին առջեւ: Հեծեծանքբ Հ Անոնք իրենց վերջին Համբոյրք ճակ~
Անխօս կբ Հ1 ՛տզան գիմ իրեն– ու կբ շարունակէ , Ո՚-խտաւոր մբ, առանց մոմի ու խունկի , աիս վրայ դրոշմելէ ետք, ղո ցեցին գաղաղս , երեր
«ա յս վա յրերՀր սուրբ են , մեր ան մ աՀ քաջերու ա֊ ՛ղի յ քրտական տարազով ու քիւրտ ի °ր ,ցի այդ վիճակին մէ%, եւ այդ միիցի; կր
րիւնր թափուած է բստեզրանք , խաչաքար չկա յ , Հ ովաԼ\աւորութեան ապաստան՛ած : /"էի .բնտանիքի ան՚դամներոլս լառն ու կոհր,քա՝ ի՛
մբնակ էն սիլտակ քա րն ի ր ո լոր ի խաչաքարը : Ինծի կր թուի թէ՝ ՛ես Հօրս արժան աւո ր ժա** մր անդամ չս/ե՚ասի շարմ-իլ, պոռալ կանչել, րայքք
Նզովեալ լինեն Վանի քՍօճէք (Հարուստների , բսա ռանդբ չեմ, ուրացող մբն եմ ու դաւաճան մ բ ։ հ զուր, լս ո ղո ւթ ի ւն. ս ել իմ ա ո ա կան՛ո ւթ ի ւն ս դո ր ™
տեգ վանք պէտք է շինէին , վանք , Համ ա , վթր Կբ գիտեմ ճերմակ քարբ , երեսս , շրթուն՛ք - ծ օն վիճակ մր ուեէին, սակայն ես րառարձակա -
կասես , խայոց ԻսայՐլ։կի անէծք թոզ թափի ինոնց ներս կբ քսեմ անոր կոշտ կողերուն , կ ուզեմ որ պէս անկարող էի կենդանութեան, որեւէ նշոյլ մր
գլխուն» : քարը լեզու ելլէ , սրտապնդիչ ել սփոփար երկու ոոյց տալ :
Ու աէբ Օվանէպր կբ շարունակէ «Չ^ույումի օա բառ փբսփբսայ : օր\ր մեր տան Բ՚^՚ԷԼՂՐ վէս անգամ մ րն
ր ր ես Ս ալմ աստ գացեր էի, բաւական ո՛ ւ շ վերաա Բայց մեր Հ " ֊ / ՚ ^ Հ 5 Լ"ԼՈ՜ մեռելներբ անմաՀ ա– Զորրորգ
ցած ու խաղաղ :
զարձայ, էտ քարն է լ Բիւրտեբ բերած են, դրած այսուՀետել ալ քննեց ել մեռած կա րծելով արտօն եց ծնողքիս
արժւ
են : Աղբակու– խայերն է լ ծակաչք են՝., մամոնային Չգիտեմ ներեցին ինձ կամ գ՛՛նէ Որ թաղեն ղիս : Գաղաղս դամելոլ միչոցին , մուր
ղերի, քիւիտ որ քիւրտ ի, էտ ասկնայ պաներ կբ պիտի կրնամ անոնց նե բո ղամա է –թե անն ճի Հարուածներուն ձայնր կր լսէի, սակայն Հակա,
նան \
մտածի, խող Վէր մեր գլիսուն , ամօթ մեզ»։ ռակ իմ բոլոր ճիգերուս, այդ մաՀասարսուո
ԱՀ՝՚ա նաեւ «խորանը» ճերմակ, անտաշ Հսա վայրկեանին չէի կրնար ամենափոքր չարմում մր
ԶԱՐԶԱՆԴ Ը՛սել։ Գաղաղս եկեղեցի տարին ել. քաՀանաներքր
Fonds A.R.A.M
