Page 278 - ARM_19-1947_03
P. 278
ՆՈՐ ՍԵՐՈՒՆԴԻՆ ՀԱՄԱՐ ՏիգոսԱ ԱտհփաԱհաԱ կռնակիս վրա յ գարձուց զի" կեն գա՚նտլթ ե ան՛ս
ււ տա ղ ումր կատարելու , շունչս բռնեց ի ,գերմար՛դ
կային Համբերո՛ւթիւնով մր սպասեցի ճակատա ֊.
գրիս –.Անկենդան փռուած
ՍբթազաԱ ոէխտավաքէեդ էի, խո լզա րկոգնե րէնմ է–
Ամն զար ագր ելի տառապանք ել։ ո լ գէմ մաքա կը ըսաւ՛*՛ «.կերած է, իսկ միլսշ՝ որ աւելի
՚*է*1ԲՎ\ չրքք օրա֊աֆ է ԷԼ կ քեց էր մա,Հկա%ացրւՏ՛ շնական մ\ոլիգնքւք-թիամբ լեցուած էր՛, ռաշոյնբ
բարձրացա ց եւ֊ ուղղեց կուրծքի"
<ձԶուխ կեաաըւկֆէ վեբքքլքը ռյսւաէլան դմ ո չա մեր ամէ՛ն ուս սիրելի եւ. ա՛նմոռանալի Տիգրան ր , , բարեբախտա
րութիւն կբ պատճառէ , մեր ձիերը «մի շարք» ստամոքսի գործողութեան Հետեւանքով ։ բար , վրիպեցաւ , Հ ար ո ւած բ ստացայ ձախ կողէս
կազմած, զգուշաւոր կը գիտեն թէ՛ նեղ արաՀետբ քքվ էր Տիգրան Ատեփանեան ; Ընկերական թեթեւակի , առս/ւ՚ց ներքին գործարաններուս վբ֊
ել թէ քովընտի խորխորատները ։ պարտական՛ութիւնէ մ բ կբ ստիպէ զիս քա-նի մր Նլրւ
Գարձգարձիկ եւ ապառամուտ է ճամբան , տող նուիրել այգ Համեստ ՛ու գործունեայ ընկերոջ ԱՀա, ողբերգութիւն մբ, որուն՛ լձեթեբցումն
ԹուրքիԱ
միեմնոյն դժուարութիւնն երբ նաեւ վայրէջքէ ա - թարմ յ ի շա տ տ կին , րն կե ր մ բ ոբուձհ Հ ետ եղած եմ իսկ սա բ սուռ կր պատճառէ ։ Տիգբաւբ
դաշոյնէն՛ աղատած էր , բա՛յց բժիշկին՛ նշգրակէն՛
տեե Հ միշտ մանկութենէս ի վեր , միասին տքնած եւ I
Լեռնաշղթա յի ոտ ո րոտ էն ՝ Հ ովիտ բ Հարուստ մ ի աս ին ենք կռուած գագավւարով , Համ ողում ով , յաղթուեցաւ ;
է մարղտՀասակ խոտերով ու ծաղիկներով։ Ար - եւ ապրումներով միշտ Համաձայն իրարո՛ւ :
ծաթագոյն վտակներ , սառնորակ աղրիւրներ ամե Հա յտստանի բա բ ձ բ ավան գակէն , Բադբատուն– Գալով Տ իգրան ի փախո՛ւստին , երեք ժամ վերք
նուրեք % եան՚ց թագաւորութեան ոստան ը եգոզ * Բաբե բ գ Հնարաւորութիւն • կՀոմեենա՛յ վէրքին ցալբ սրտին ,
Զիեր կԱորած ին– ՝ո՝ւ կր Հանգստանան : իմ շի քաղաքի Լսո՚նք գիւղէ՛ն ս ար ա լան ջին վրա յ ծնած է գաղտագողի բա րձբանա լա զա տա բա բ պատոլՀ ան ին
րի կարգագրոլթեամր ըակար^ի եւ փոյինգի պար Տիգրան , 1895 թուականին , եղերական օրերուն եւ ան՛կէ վար կը նետուի քան՛ի մը մեթր բարձրու
կը կը րաց ո ւի , ոգելից ըմպելիներու գո յ ո լթիւձն բարեկեցիկ բն տան իքէ • թենէն եւ գլո րուելով էլիրևայ շէնքին պատին տա
յիշելն անգամ անՀնարին է, սառ,, կաթնաՀ՚ամ աղ կէն վազոգ գետակին եղեբքք ։
րիւրներ ը , անն ըմ ան՛ օղը ամ էն ըան մ ոռցնե լ կու Մանուկ Տիգրան բ Հազիւ ա չքե ր բ լո յ ս ին բա - Կբ բարձրանայ անաւս ո ր ել իսՔդվ^ՔՀԼ կ(է յանձ
տան % ցած , վրայ Հասան՛ 9 5 / ջարդերը, զո՛ւլում բ սկսած նէ բարեսիրտ յոյն կնոջ մ ր խնամքին , որ սիրով կր
վէսօրէն՝ ետք, պիտի Հա՛սն ինք Ա * Բարթոլղի– էր տաբածուիլ արեւելեան՛ ն՚աՀանգնեբուն մէջ : բուժէ վէբքբ Հարազատ մօր նման՝։ Տաանըմէկ ա–
մէոս առաքեալի ՛վանքը, ՛որ Հովտին՛ ծայրը եր - Հայ գի՚֊ղեբբ մէկր միւսին ետեւէն> ինկած էէնջաբ– միս ա՛նտառներու, քարային երու ել ծմակներո՛ւ
կա յն ձորի մը մ էջ կը գան ուի ։ գին , թալանին , եւ աւեբածութեան սարսափին մէջ անօթի ծարաւ թափառելէ Վերջ կր Հասնի
Ա օտ աւո րապէս \ 5 քի լոմ եթր ուն ինք անցՂ-ե - ազգեցոլթեան տակ։ 1895 Հոկտեմբեր Յին Լսո՚ն՚քն՛ ռուսական ազատարար բան ակր եւ կոլգայ Բա -
լիք , մ ի շա ար օտ ա տ ե գին ե ր ո վ ու մ արդեր՛ո՛վ եզեր ալ պա շա ր ո ւած էր թուրք խո՛ւժանէն : Հակառակ բերդ ԱեպոլՀին մօտ։ Տիգբանր լուծեց իր ցեղին
ուած ՝նեղ ու փոշոտ ճամբայով մբ։ խումբ մբ քաջերուն դիմադրական բուռն պայ ֊ վրէժը մ Իշա ԱեսլուՀ ի Հ ետ նաՀ ա՚նջի գծին վրա յ ,
«Զուխ կեատուկը» մեր ետին ձգած, սրարշաւ քարին, անկարելի եգալ կասեց\նել բաղմաՀաղաբ ԲռնակապաԼ ի , Աշգալէի , ^էնիղի, Կէզի եւ Կ տ բն ո ւ
1լ առաջԱսքհ՛անք ։ Հ ոբգանեբու յառաջխաղացութիւնը ել պաաաՀե - կռի ւն՚երւռլԼ մէջ , գործադրելով Մուրատի Հրա -
ցտլ անխոլսավւելին , 2 7 նաՀատակներ ունեցաւ
Հայրբ։ Այգ Հանգւնեբը։ Միասին եղած ենք Կ ա բ ին էն , Հասան–
Հովտին եբկոլ կողմ ե բու լեռներ ուն վբայ , մեր գի՚-ղԲ) որոնց մէկբ՝ Տիգրանին
նախիրներու ել Հօտերու բա զմ՛ութ ի լեներ բ եւ ո - կոտորածէն՝ կորսնցուց \նաեւ իբ երկու Հօրեղբայր գալէ, Աարիգամիշ, Աէլիմ գիւղ^ ՚Լարա ՚Լուռոլ -
վաս ի սներոլ նման լեոձն ա լան ջե րո ւն Վյրա յ կամ ները։ Ալրեմն Տիգրաձբ՝ ծնած օրէն , որբացաւ։ ՛շի կամուրջ։ Արաքսի յորձանքբ առկցեր ենք կոգք
ստորոտներ ր երե ֊ ց ո ղ կան ա չո ւթիւննեբբ , կբ Հայ մ՚այբբ մէկ կոզմէ՚ն՛ կ՚ողբար իր երիտասարդ կոզքի եւ մտեր Ղա^արււ ս ու ա1^կ է ալ Ալէքս ան գրւ
•ա ւ տ՛՛և՛են սյդ տեղեր մարգարէ ակ են , թէեւ ամոււսսննոյն եգերական նաՀ ատա կութ ի ւնբ , էսԿ պօլ :
՛Բ ս են ո ֆոն ի նկարագրած գետնա փո բ խրճիթն երբ միւս կողմէ իր նորածինին օրօրոցիւն– քով չոքած Ալի քսան դրա պո լի մէջ ամո՛ւսնացաւ ըԼկերը եւ
չեն եր ելա ո ։ կաթին՛ Հետ վրէժ կը ջամբէր իբ մանկիկին ու կբ ան՝մ իջտպէս մ էացաւ Անդրանիկի բանակին՛ , կբկիս
ԱՀա նաեւ վանքին գմբէթը, որոճն խաշին տաղերգէր անէծքը շրթունքին , իսկ Հ ա յ " ց բա ֊ կռո ւե լո լ , կր կի՛ն պա յ քա ր ե լո ւ ել կրկին գիմ ադըե–
ծայրը արեւի կտոր մբ իրեն գամած , կբ փա$էփէի ։ ն՚աստեգծբ դառնակսկիծ Հաւ մա յ բեր ո՛ւ բեբնէն ե– լու Վ^ԷՀիպ եւ ՛կուրի փաշանեբու Հ որգաՂ՚երուԼ՛ :
՝Բբտեր էն ալե լորն ե րը ղմրէ թին՛ ի տես՝ կբ լած ձղովքբ Հարազատ օրէն կբ յան՝ձձւէբ թուղթին* 1 9 1 8 Մ տ յիս 2 8 / Հայոց ազատութեան այդ \նուի ֊
խաչակնքեն՛ երեսնին ։Զարմացած կր Հարցնեմ թէ բա կան թուականէն ստեղծման մէջ մեծագոյն բա
ին շո0 լ կբ խաչակնքեն ; «Հօրդ արիւնոտ շապիկբ , . ժինը ունին Տիգ ր անները :
«Մենք Մ ամ քուն ենք» կբ պատասխանեն՝ երեք Թող շչլայ քու ղրօշակր , Մայիս 2 8 / անկախութենէն Վերջ՝ Տիգրան
՚Բբտերը միաբերան ու ամէնէն տարէցն ու էրաղե– Ըլլաս խմ րիդ գլխաւո բ բ , մտսՀհակցեցալ նաեւ ՝\յախիջեւանի , Խո ւէւ եւ Զան–
կր կբ շարունակէ՝ «Մենք մեր խմոբբ շաղախելէ Թուրդ մխես Թուրքին վ,ո,րբ$՛ * գ եզո ւրի կռիւներուն՝ ուր թուրք աւազակւեբ ամէն
վերջն՛ ալ խմորի վրայ, մատով խաչ կբ գծենք ա– Տ ի՛գրան Հասակ նետեց Հ°բբ եւ Հայ ժողս– վա յրկեան՛ կը սպառնա յ է՛ն ոչն չացնել Ա իսիաԼ՛ի ,
պա կբ ծածկենք ու կր ձգենք ,որ քացխի, ման՛ուկ վուրդին զուլում ին գիտակցոլթեամ բ , սպասելով Զտնդեղուբէւ , ՚Լաւիան ի եւ Մ եզրիէ՛ Հա ք ազգա -
մբ ծնւ ծնելու պ,յՀոճն մե, չորս պա՛տ ե . Հատո ւցմ ա Լ ժամ ու-ն ։ Ան դարձաւ կա յտառ ե րի ֊ բն ակչո լթիւնբ : Մ եզրէ ի կռիւն ե րոմն Հ անգոլցեա ՚
կբ նկարենք» ։
բուն վրայ երկաթէ շիշով խաշեր տաս արդ մը, 191 5ին մ տալ թրքական՛ զինուոբա - Հերոս Հլ\էպէճ ի ի զե կա վար ո ւթե ամբ , ԳՈՀ Գ*– ա ց
՚ Բա յց ա յ դ ս ո վո ր ո ւթի ւ՚ննե ր ր Հա յ կա կան են կան ա շխ ա տ ա ւո ր ա կան բան ակձ երու մ էջ Տ րապի ֊ Տ իգրան ի Հօրեղբօր որդին , Յաբէթ :
կ բսեմ ։ ղոնի շրջանի Ե՚ոմբա գիլզաքազտքը, Աւխնա յ էր Տ իգրան բ եւ անողոք դէպի թշնա
« Չգիտեմ • կբ պատասխանէ իբազեկբ , «գի թտիաստծածրկգնագեիբորլ 6 0 0 Հայ երի. մին՛։ Որքան՛ շատ դրուագներ կան պատմելէք իր
սաթտեալկադրեն ԹալՀէաւա– յելու
տեմ միայն՝, որ՝ մեր պապերէն՛ ժառանգած ենք ՀՀեեռտադիմրինասեիրնը ։ Հկյաբն կեա\\քէն ։ Աակա յն «3առաջ»ի էջերը խն ա
Կ
այդ ս՛ո՛վորութիւն բ , ոլբիշ ՝Բրտեբ այդ սովորու - ե ր ի տ ասա րգն ե ըո ւ բնաջնջումը : Համար 1լամփոփեմ քանի մը դէծեր միայն ։
թիւններբ չունին > : Տիգրանի բանակին, : Տ իգրան՝ գո ր ծ ե ց նաեւ \ *)2.4քէն վե րջ կա րտանէն
եւ
Ջեր միւս ընկերներբ ո®ր ցեզին կբ պատկանին Ե՜ւ ի՛նչ գարՀուրելի պատկեր՛*** ՄաՐսէյէ 1 ազգային՛ կրթական , մշակոյթային
կբ Հարցնեմ ։ Վեց Հարիւր Հայ երիտասարդն՛երս յոմևիսի կո ւս ա կ ց ա կան գո բծեր ո լ մէջ ։
«Մէջերնէս կան Աւտօիներ , Մ ազբիկներ եւ ՚իերջեբբ իրիկուն մբ ղ" յգ ղ" յ դ մէկմէկոլ կապե Համեստ էր , սակայն՝ մոլեռանդ կո ւս ա կց ա -
Գրաւցիւեբ ալ» ։ ցին եւ քշեցի՛ն մեղ քաղաքէն դո՛ւրս գտնուած խան կան, ոեւէ մարմնի մր կոգմէ իր վբայ գրած պար
ՀետզՀ ետ է 1լ ե րեւան վա՛ն քի առաստաղի մ ասը մր ոչխարի նման։ Մութը կոխած էր. շղթա յա - տակովն ութ իլն՚Լ եբուն նաւի բո ւած էր ։ «Նոր Ս ե -
պատերէն զատող շրջանակնեբբ, խաղողի ողկոյզ կապ կը սպասէինք մեր սեւ ճակատագրին . կէս րունգ»ի գործեբո՛ւն մէջ գիշեր ու ցերեկ կը տքնէր
ներով ու տերեւներով փորագրուած , ապա պա ֊ •Համ խաձին մէչ պաՀելէ վեր^, երկու Հսկայ դռԼ՚ե– անտրտունջ մի՚Լչել վերջին օրեբբ ։ Երիտասարդ -
տերն ու կամարաձեւ պ ա տ՛ո՛ւկ ա՛ննեբ եւ ի վերիյ րը բացին եւ սկսան՛ գնդացիրներու Համաղարկր ներոլ Հետ , մինչեւ ուշ գիշեր կբ մ ասնա կցէր ան՛ոնց
քարաշէն պարիսպը, որ վանքը, դպրոց ր, գոմը, Գն դտկները բոլորը իր՛ենց նպատակին կը Հտսնէին կա ղմ ա կե ր պա կան աշխատածներուն տ \2Աեպաեմ
"Լերջին
ախոռները , միաբանութեաՀհ խուցեբբ , ամբարբ , եւ շէ^նքը կը անքար Հտգեւարքներ՚ու բերիս խուռներամ բտղմոլթեամր տեղի ունեցած
մ աբաղձն՝ ղԼերո՚լ Հիլզակներբ կը ծածկէ ՀռնգիւնԱ երով , լ՛ ո լորս ալ աղցանի նման փռուած իր յուղարկալորոլթիմւը կԱԼղանի ապացոյցն էր
մեր տեսողութենէն * էինք գետին , \ո՝Րւ՝վ ողջ էր ել կամ ո^վ մ եռած , ՛ո Հ
ոք գէտ էր ։ Երբ Հ ամազաբկբ գադրեցաւ թուրք իր գործունէոլթեան եւ փայլուն աշխատանքին տ
Վանքն՛ ոմն՛ի Համանուն գիւղը , միայարկ , ա՛ն զազրելի ժանտարմ աները թեւե րն էն սոթտեց ին. եւ Գրակա՚Ա մարդ չէր իԼ լէր ա լ կրնար ռ Ա ա լ քս Լ լ
տաշ քարերով շինուած տոմսերով : սրբան՛ի կ բա - մ անրա կր կիտ քննութեան են թ ա բ կե ցին բոլոբբ , աշխատաԼքն էր իր նախասիրածը՛։ Ի՞ձչ խոՀեբ եւ
ցտռութիւն կր կաղմեն երեք երկյարկատԼ ի տոլնե– մեռածբ ողջէն զատելու Համար։ Ան՛ոնք ա՛ր մաՀա– ինչ ծրագէրներ ուճէր ապագայի Համար, ափսոս
ԲԸ , գրսէ՚ն ծեփուած եւ ապակեփեղկ պատո՚լՀան՛՛ ցու վէրք ստացած էին դանակի Հարուածէն՛ զերծ աեոոողոք մաՀը շուտով վրայ Հասալ ,
նե րով, կառավարչատուն՛, ո ստ ի կան ատ՚ուձԽ կբ մնային–, իսկ անոնք որ կբ Հնչէին գեռ դանակը Սիրելի Տիգրան՛ երթաս բարով, գն ս , խաղա–
մ աքս ատ ո ւն , պ աշտ օն ե ա\ն ե բո ւն ձ կ Աա ա Բ՜ԷՀ՜
ա ոլ ա կը՛ գործէ ր անխն՛այ :
նա կա րա& ներ ով : ղութեամբ եւ Հանգչէ , քքոլՈ լ Ամռձե֊ ծ գաղափարական՛
կարգբ ինծի եկած էր , կբ զգայի որ վիրա - վարպս ւնտեսրոորլգուգ մօտ տար մեր սիրալիր ողի յն -
Հինաւուրց ծան օթի մը կամ բա րեկամ ի մ բ լո ր ո ւա ծ չեմ, բայց իմ բախտակիցն ե բուս արիւն ր %երր , Հ. 3 • Գ. երրորդութեան եւ բոլոր յ՜այ՜տ՛նի
Հարձակոլթեամբ կը մ անենք
\յ * Բարթողեմէոս , պէկին Հ ետեւելով նուիբուած ղիս ալ ն եր կած էր ՚. Թեւիս կապուող րն կե ր բ վեր ել անյայտ ռազմիկներու արոՀք բոլորն ալ գացին
Հ ս կա յ վա՚Լ քէն
առաքեալի անուան ջին շոլնչբ կր քաշէր , սրտին է ջնող Հարուածը տյս նալիրակտն ճտնապտրՀով. ըսէ ը լ ,ո ր(
ե ղՈ եա
բակբ։ ներոլ Հաւաաաւորներու բանակ մր կայ կաղմ ՛ու
1 ս ա տ բ ա ս տ շարունակելու իրենց ՝կիս
\քառաներ՛ր քրտնած ձիերբ կբ պտտցնեն : վեբշացուց գործր : Ապրիլ կ՝ուղէի , վրէ* կար
Վրանքն ուն ի Հ իւր աս Ահեակներ , բաւական մ եծ սրտիս մէչ անթեղո՛ւած , վրէ^ր Հայրենիքիս ել ձս ո ո . շ.,,Աո1,...ռ ,<
ու լուսաւոր X Մեզի յատկացուած սենեակբ ան - գործը։ Հա՛նգիստ տառապակոծ ոսկորներուդ ;
ցեղիս : Արեան ճապաղիքներու մէչ կը գալար -
զարդ է եւ զուրկ կաՀ կարասիներէ : ուիմ փրկութիւն՛ չկար : Երբ Թուբքր թեւէս բռնած Մ՛ ԱՍԼԱՆԵԱՆ
3ատակր ծածկուած է խսիրով, իսկ սենեակի
վերի կոգմբ երկու գուտԼաւոր , Հ՛ն՛ամաշ կապերտներ բենք։ Շիմշիրը եւ ՛նաժիշտն երր կը քաշուին քո - ԹՐՈՒՄԸՆ ձայնասփիւռէն ճառ մբ պիտի խօ
վ/ռուած են ; վրնտի մէկ խուցը, պէկը ել ծառաներէն մէկ քա սի , Հրաւիրելու Համար Ամ եր էւ կա ց ինեբ բ որ իրենց
կապերտներէն մէկբ իր կբծքին վրա յ կբ կրէ նի՜ն՛ կր մնան Հիւրասենեակը, Հոն գիշերելու Հա - մ ի սի ել ալիւրի սպառում բ կամաւորապէս զեղչեն։
Հաստ «մի՚նտէր» մբ, բարձէ/ մը Հետ կո՛ղակցած ։ Գ՛ԵԲՄԱՆ սոցիալ դեմ ոկրաթնե բոլ պետ Հյ ու -
Վ^ան ա Հ եւ յ ր ր ^աշղալէ գա ցած է , Բժն կեր տցի Կարգադրուած Է որ ես վանաՀօր սենեակը եր– մ ախէ ր կրցաւ վերջապէս ստանալ ճամ բո բգոլ -
թամ
Տէր Օ վան էս քաՀ ան ան , տասնեակ մք տարիներու թեան՛ արտօնութիւն՝ , եւ մեկյնիլ Ամերիկա , ներ .
արեւն երէ՛ն՛ իր սե լութի ւնբ կո ր ս՚նց ո ւց ա ծ ու գեգ– կայ ԸԼԼալու Համար Ա ան Ֆբանչիսկո յի մէջ տեղի
նած վերարկուին մէջ կծկտած , վանքին վա՚նաՀօբ Մութը թէեւ նստած է Հովիտը շյ,չ աաատա ոճ՛ն են ա լի ք ամ ե րի կետն աշխ ատ ո ւթե անէ Դաշնակ -
ւեոձն՚ե
ի րաւասութիւնբ կը փոր՛ձէ արժէքաւո բե լ՛. ու բլուրն երուն Րամ° լ ո * – " ի ՚ ե բ կբ ճգնի օուլթեան Համաժողո՛վին ։
* ՝ ա յ Յ Տէր 0 վան էսն՛ ու Մասուր պէկբ Հինա - սպիտակ , խո շո ր ամ պածրարէն դուրս սողոսկիլ ։ ՊՈՒԼԿԱՐԻՈ8 մէչ մաքրագործումի ն՛որ դա–
լուրց ծանօթն եր են , ա յ լա պէս՝ աէկր մ տեր մ օ րէն Մ ասուր պէկբ Տէր Օվանէսէն գաղտնիք չունի տավարոլթիւն մբ տեգի պիտի ունենայ Հոկտեմ -
իբ ձեռքբ չպիտի դնէր Տէր Օվանէսի ուսին եւ եւ տէրտէր թ մասամբ մբ ծանօթ է մօ՜տ>աւտաուրոր աանՈց ^ բեր 1 է ն : Գլխաւոր ամ բաս տան եա լներ էն մ էկն է
եալիս ել առանձին՝ խտ^Լ գա գա տ ան ք
չսլ իա ի առաջարկէր որ ա\ն իրմէ առաջ մտնէ ս են - բանք ցոյց կուտայ իմ վե բա բեր մամբ ու։ գոլրգոլ . ՝\յէաէ լիօ Աիժանասօֆ , նաիսկին ն ա էս ա ր ա ր եւ նախ
եակբ ։ (Մնացեալը յաջորդով) ՚ կին անգամ երկրագոբծ * կուսակցութեան ; իրեն
կբ տեղաւորուինք, կը լուացուինք, ^*(Լ"ի^ - վեբադրուած յանցա՛՛նքն է՝ սուտ վկայութիւն
ԶԱՐԶԱՆԳ Փէթքովի դատավարութեան ատեն Հ
Fonds A.R.A.M
ււ տա ղ ումր կատարելու , շունչս բռնեց ի ,գերմար՛դ
կային Համբերո՛ւթիւնով մր սպասեցի ճակատա ֊.
գրիս –.Անկենդան փռուած
ՍբթազաԱ ոէխտավաքէեդ էի, խո լզա րկոգնե րէնմ է–
Ամն զար ագր ելի տառապանք ել։ ո լ գէմ մաքա կը ըսաւ՛*՛ «.կերած է, իսկ միլսշ՝ որ աւելի
՚*է*1ԲՎ\ չրքք օրա֊աֆ է ԷԼ կ քեց էր մա,Հկա%ացրւՏ՛ շնական մ\ոլիգնքւք-թիամբ լեցուած էր՛, ռաշոյնբ
բարձրացա ց եւ֊ ուղղեց կուրծքի"
<ձԶուխ կեաաըւկֆէ վեբքքլքը ռյսւաէլան դմ ո չա մեր ամէ՛ն ուս սիրելի եւ. ա՛նմոռանալի Տիգրան ր , , բարեբախտա
րութիւն կբ պատճառէ , մեր ձիերը «մի շարք» ստամոքսի գործողութեան Հետեւանքով ։ բար , վրիպեցաւ , Հ ար ո ւած բ ստացայ ձախ կողէս
կազմած, զգուշաւոր կը գիտեն թէ՛ նեղ արաՀետբ քքվ էր Տիգրան Ատեփանեան ; Ընկերական թեթեւակի , առս/ւ՚ց ներքին գործարաններուս վբ֊
ել թէ քովընտի խորխորատները ։ պարտական՛ութիւնէ մ բ կբ ստիպէ զիս քա-նի մր Նլրւ
Գարձգարձիկ եւ ապառամուտ է ճամբան , տող նուիրել այգ Համեստ ՛ու գործունեայ ընկերոջ ԱՀա, ողբերգութիւն մբ, որուն՛ լձեթեբցումն
ԹուրքիԱ
միեմնոյն դժուարութիւնն երբ նաեւ վայրէջքէ ա - թարմ յ ի շա տ տ կին , րն կե ր մ բ ոբուձհ Հ ետ եղած եմ իսկ սա բ սուռ կր պատճառէ ։ Տիգբաւբ
դաշոյնէն՛ աղատած էր , բա՛յց բժիշկին՛ նշգրակէն՛
տեե Հ միշտ մանկութենէս ի վեր , միասին տքնած եւ I
Լեռնաշղթա յի ոտ ո րոտ էն ՝ Հ ովիտ բ Հարուստ մ ի աս ին ենք կռուած գագավւարով , Համ ողում ով , յաղթուեցաւ ;
է մարղտՀասակ խոտերով ու ծաղիկներով։ Ար - եւ ապրումներով միշտ Համաձայն իրարո՛ւ :
ծաթագոյն վտակներ , սառնորակ աղրիւրներ ամե Հա յտստանի բա բ ձ բ ավան գակէն , Բադբատուն– Գալով Տ իգրան ի փախո՛ւստին , երեք ժամ վերք
նուրեք % եան՚ց թագաւորութեան ոստան ը եգոզ * Բաբե բ գ Հնարաւորութիւն • կՀոմեենա՛յ վէրքին ցալբ սրտին ,
Զիեր կԱորած ին– ՝ո՝ւ կր Հանգստանան : իմ շի քաղաքի Լսո՚նք գիւղէ՛ն ս ար ա լան ջին վրա յ ծնած է գաղտագողի բա րձբանա լա զա տա բա բ պատոլՀ ան ին
րի կարգագրոլթեամր ըակար^ի եւ փոյինգի պար Տիգրան , 1895 թուականին , եղերական օրերուն եւ ան՛կէ վար կը նետուի քան՛ի մը մեթր բարձրու
կը կը րաց ո ւի , ոգելից ըմպելիներու գո յ ո լթիւձն բարեկեցիկ բն տան իքէ • թենէն եւ գլո րուելով էլիրևայ շէնքին պատին տա
յիշելն անգամ անՀնարին է, սառ,, կաթնաՀ՚ամ աղ կէն վազոգ գետակին եղեբքք ։
րիւրներ ը , անն ըմ ան՛ օղը ամ էն ըան մ ոռցնե լ կու Մանուկ Տիգրան բ Հազիւ ա չքե ր բ լո յ ս ին բա - Կբ բարձրանայ անաւս ո ր ել իսՔդվ^ՔՀԼ կ(է յանձ
տան % ցած , վրայ Հասան՛ 9 5 / ջարդերը, զո՛ւլում բ սկսած նէ բարեսիրտ յոյն կնոջ մ ր խնամքին , որ սիրով կր
վէսօրէն՝ ետք, պիտի Հա՛սն ինք Ա * Բարթոլղի– էր տաբածուիլ արեւելեան՛ ն՚աՀանգնեբուն մէջ : բուժէ վէբքբ Հարազատ մօր նման՝։ Տաանըմէկ ա–
մէոս առաքեալի ՛վանքը, ՛որ Հովտին՛ ծայրը եր - Հայ գի՚֊ղեբբ մէկր միւսին ետեւէն> ինկած էէնջաբ– միս ա՛նտառներու, քարային երու ել ծմակներո՛ւ
կա յն ձորի մը մ էջ կը գան ուի ։ գին , թալանին , եւ աւեբածութեան սարսափին մէջ անօթի ծարաւ թափառելէ Վերջ կր Հասնի
Ա օտ աւո րապէս \ 5 քի լոմ եթր ուն ինք անցՂ-ե - ազգեցոլթեան տակ։ 1895 Հոկտեմբեր Յին Լսո՚ն՚քն՛ ռուսական ազատարար բան ակր եւ կոլգայ Բա -
լիք , մ ի շա ար օտ ա տ ե գին ե ր ո վ ու մ արդեր՛ո՛վ եզեր ալ պա շա ր ո ւած էր թուրք խո՛ւժանէն : Հակառակ բերդ ԱեպոլՀին մօտ։ Տիգբանր լուծեց իր ցեղին
ուած ՝նեղ ու փոշոտ ճամբայով մբ։ խումբ մբ քաջերուն դիմադրական բուռն պայ ֊ վրէժը մ Իշա ԱեսլուՀ ի Հ ետ նաՀ ա՚նջի գծին վրա յ ,
«Զուխ կեատուկը» մեր ետին ձգած, սրարշաւ քարին, անկարելի եգալ կասեց\նել բաղմաՀաղաբ ԲռնակապաԼ ի , Աշգալէի , ^էնիղի, Կէզի եւ Կ տ բն ո ւ
1լ առաջԱսքհ՛անք ։ Հ ոբգանեբու յառաջխաղացութիւնը ել պաաաՀե - կռի ւն՚երւռլԼ մէջ , գործադրելով Մուրատի Հրա -
ցտլ անխոլսավւելին , 2 7 նաՀատակներ ունեցաւ
Հայրբ։ Այգ Հանգւնեբը։ Միասին եղած ենք Կ ա բ ին էն , Հասան–
Հովտին եբկոլ կողմ ե բու լեռներ ուն վբայ , մեր գի՚-ղԲ) որոնց մէկբ՝ Տիգրանին
նախիրներու ել Հօտերու բա զմ՛ութ ի լեներ բ եւ ո - կոտորածէն՝ կորսնցուց \նաեւ իբ երկու Հօրեղբայր գալէ, Աարիգամիշ, Աէլիմ գիւղ^ ՚Լարա ՚Լուռոլ -
վաս ի սներոլ նման լեոձն ա լան ջե րո ւն Վյրա յ կամ ները։ Ալրեմն Տիգրաձբ՝ ծնած օրէն , որբացաւ։ ՛շի կամուրջ։ Արաքսի յորձանքբ առկցեր ենք կոգք
ստորոտներ ր երե ֊ ց ո ղ կան ա չո ւթիւննեբբ , կբ Հայ մ՚այբբ մէկ կոզմէ՚ն՛ կ՚ողբար իր երիտասարդ կոզքի եւ մտեր Ղա^արււ ս ու ա1^կ է ալ Ալէքս ան գրւ
•ա ւ տ՛՛և՛են սյդ տեղեր մարգարէ ակ են , թէեւ ամոււսսննոյն եգերական նաՀ ատա կութ ի ւնբ , էսԿ պօլ :
՛Բ ս են ո ֆոն ի նկարագրած գետնա փո բ խրճիթն երբ միւս կողմէ իր նորածինին օրօրոցիւն– քով չոքած Ալի քսան դրա պո լի մէջ ամո՛ւսնացաւ ըԼկերը եւ
չեն եր ելա ո ։ կաթին՛ Հետ վրէժ կը ջամբէր իբ մանկիկին ու կբ ան՝մ իջտպէս մ էացաւ Անդրանիկի բանակին՛ , կբկիս
ԱՀա նաեւ վանքին գմբէթը, որոճն խաշին տաղերգէր անէծքը շրթունքին , իսկ Հ ա յ " ց բա ֊ կռո ւե լո լ , կր կի՛ն պա յ քա ր ե լո ւ ել կրկին գիմ ադըե–
ծայրը արեւի կտոր մբ իրեն գամած , կբ փա$էփէի ։ ն՚աստեգծբ դառնակսկիծ Հաւ մա յ բեր ո՛ւ բեբնէն ե– լու Վ^ԷՀիպ եւ ՛կուրի փաշանեբու Հ որգաՂ՚երուԼ՛ :
՝Բբտեր էն ալե լորն ե րը ղմրէ թին՛ ի տես՝ կբ լած ձղովքբ Հարազատ օրէն կբ յան՝ձձւէբ թուղթին* 1 9 1 8 Մ տ յիս 2 8 / Հայոց ազատութեան այդ \նուի ֊
խաչակնքեն՛ երեսնին ։Զարմացած կր Հարցնեմ թէ բա կան թուականէն ստեղծման մէջ մեծագոյն բա
ին շո0 լ կբ խաչակնքեն ; «Հօրդ արիւնոտ շապիկբ , . ժինը ունին Տիգ ր անները :
«Մենք Մ ամ քուն ենք» կբ պատասխանեն՝ երեք Թող շչլայ քու ղրօշակր , Մայիս 2 8 / անկախութենէն Վերջ՝ Տիգրան
՚Բբտերը միաբերան ու ամէնէն տարէցն ու էրաղե– Ըլլաս խմ րիդ գլխաւո բ բ , մտսՀհակցեցալ նաեւ ՝\յախիջեւանի , Խո ւէւ եւ Զան–
կր կբ շարունակէ՝ «Մենք մեր խմոբբ շաղախելէ Թուրդ մխես Թուրքին վ,ո,րբ$՛ * գ եզո ւրի կռիւներուն՝ ուր թուրք աւազակւեբ ամէն
վերջն՛ ալ խմորի վրայ, մատով խաչ կբ գծենք ա– Տ ի՛գրան Հասակ նետեց Հ°բբ եւ Հայ ժողս– վա յրկեան՛ կը սպառնա յ է՛ն ոչն չացնել Ա իսիաԼ՛ի ,
պա կբ ծածկենք ու կր ձգենք ,որ քացխի, ման՛ուկ վուրդին զուլում ին գիտակցոլթեամ բ , սպասելով Զտնդեղուբէւ , ՚Լաւիան ի եւ Մ եզրիէ՛ Հա ք ազգա -
մբ ծնւ ծնելու պ,յՀոճն մե, չորս պա՛տ ե . Հատո ւցմ ա Լ ժամ ու-ն ։ Ան դարձաւ կա յտառ ե րի ֊ բն ակչո լթիւնբ : Մ եզրէ ի կռիւն ե րոմն Հ անգոլցեա ՚
կբ նկարենք» ։
բուն վրայ երկաթէ շիշով խաշեր տաս արդ մը, 191 5ին մ տալ թրքական՛ զինուոբա - Հերոս Հլ\էպէճ ի ի զե կա վար ո ւթե ամբ , ԳՈՀ Գ*– ա ց
՚ Բա յց ա յ դ ս ո վո ր ո ւթի ւ՚ննե ր ր Հա յ կա կան են կան ա շխ ա տ ա ւո ր ա կան բան ակձ երու մ էջ Տ րապի ֊ Տ իգրան ի Հօրեղբօր որդին , Յաբէթ :
կ բսեմ ։ ղոնի շրջանի Ե՚ոմբա գիլզաքազտքը, Աւխնա յ էր Տ իգրան բ եւ անողոք դէպի թշնա
« Չգիտեմ • կբ պատասխանէ իբազեկբ , «գի թտիաստծածրկգնագեիբորլ 6 0 0 Հայ երի. մին՛։ Որքան՛ շատ դրուագներ կան պատմելէք իր
սաթտեալկադրեն ԹալՀէաւա– յելու
տեմ միայն՝, որ՝ մեր պապերէն՛ ժառանգած ենք ՀՀեեռտադիմրինասեիրնը ։ Հկյաբն կեա\\քէն ։ Աակա յն «3առաջ»ի էջերը խն ա
Կ
այդ ս՛ո՛վորութիւն բ , ոլբիշ ՝Բրտեբ այդ սովորու - ե ր ի տ ասա րգն ե ըո ւ բնաջնջումը : Համար 1լամփոփեմ քանի մը դէծեր միայն ։
թիւններբ չունին > : Տիգրանի բանակին, : Տ իգրան՝ գո ր ծ ե ց նաեւ \ *)2.4քէն վե րջ կա րտանէն
եւ
Ջեր միւս ընկերներբ ո®ր ցեզին կբ պատկանին Ե՜ւ ի՛նչ գարՀուրելի պատկեր՛*** ՄաՐսէյէ 1 ազգային՛ կրթական , մշակոյթային
կբ Հարցնեմ ։ Վեց Հարիւր Հայ երիտասարդն՛երս յոմևիսի կո ւս ա կ ց ա կան գո բծեր ո լ մէջ ։
«Մէջերնէս կան Աւտօիներ , Մ ազբիկներ եւ ՚իերջեբբ իրիկուն մբ ղ" յգ ղ" յ դ մէկմէկոլ կապե Համեստ էր , սակայն՝ մոլեռանդ կո ւս ա կց ա -
Գրաւցիւեբ ալ» ։ ցին եւ քշեցի՛ն մեղ քաղաքէն դո՛ւրս գտնուած խան կան, ոեւէ մարմնի մր կոգմէ իր վբայ գրած պար
ՀետզՀ ետ է 1լ ե րեւան վա՛ն քի առաստաղի մ ասը մր ոչխարի նման։ Մութը կոխած էր. շղթա յա - տակովն ութ իլն՚Լ եբուն նաւի բո ւած էր ։ «Նոր Ս ե -
պատերէն զատող շրջանակնեբբ, խաղողի ողկոյզ կապ կը սպասէինք մեր սեւ ճակատագրին . կէս րունգ»ի գործեբո՛ւն մէջ գիշեր ու ցերեկ կը տքնէր
ներով ու տերեւներով փորագրուած , ապա պա ֊ •Համ խաձին մէչ պաՀելէ վեր^, երկու Հսկայ դռԼ՚ե– անտրտունջ մի՚Լչել վերջին օրեբբ ։ Երիտասարդ -
տերն ու կամարաձեւ պ ա տ՛ո՛ւկ ա՛ննեբ եւ ի վերիյ րը բացին եւ սկսան՛ գնդացիրներու Համաղարկր ներոլ Հետ , մինչեւ ուշ գիշեր կբ մ ասնա կցէր ան՛ոնց
քարաշէն պարիսպը, որ վանքը, դպրոց ր, գոմը, Գն դտկները բոլորը իր՛ենց նպատակին կը Հտսնէին կա ղմ ա կե ր պա կան աշխատածներուն տ \2Աեպաեմ
"Լերջին
ախոռները , միաբանութեաՀհ խուցեբբ , ամբարբ , եւ շէ^նքը կը անքար Հտգեւարքներ՚ու բերիս խուռներամ բտղմոլթեամր տեղի ունեցած
մ աբաղձն՝ ղԼերո՚լ Հիլզակներբ կը ծածկէ ՀռնգիւնԱ երով , լ՛ ո լորս ալ աղցանի նման փռուած իր յուղարկալորոլթիմւը կԱԼղանի ապացոյցն էր
մեր տեսողութենէն * էինք գետին , \ո՝Րւ՝վ ողջ էր ել կամ ո^վ մ եռած , ՛ո Հ
ոք գէտ էր ։ Երբ Հ ամազաբկբ գադրեցաւ թուրք իր գործունէոլթեան եւ փայլուն աշխատանքին տ
Վանքն՛ ոմն՛ի Համանուն գիւղը , միայարկ , ա՛ն զազրելի ժանտարմ աները թեւե րն էն սոթտեց ին. եւ Գրակա՚Ա մարդ չէր իԼ լէր ա լ կրնար ռ Ա ա լ քս Լ լ
տաշ քարերով շինուած տոմսերով : սրբան՛ի կ բա - մ անրա կր կիտ քննութեան են թ ա բ կե ցին բոլոբբ , աշխատաԼքն էր իր նախասիրածը՛։ Ի՞ձչ խոՀեբ եւ
ցտռութիւն կր կաղմեն երեք երկյարկատԼ ի տոլնե– մեռածբ ողջէն զատելու Համար։ Ան՛ոնք ա՛ր մաՀա– ինչ ծրագէրներ ուճէր ապագայի Համար, ափսոս
ԲԸ , գրսէ՚ն ծեփուած եւ ապակեփեղկ պատո՚լՀան՛՛ ցու վէրք ստացած էին դանակի Հարուածէն՛ զերծ աեոոողոք մաՀը շուտով վրայ Հասալ ,
նե րով, կառավարչատուն՛, ո ստ ի կան ատ՚ուձԽ կբ մնային–, իսկ անոնք որ կբ Հնչէին գեռ դանակը Սիրելի Տիգրան՛ երթաս բարով, գն ս , խաղա–
մ աքս ատ ո ւն , պ աշտ օն ե ա\ն ե բո ւն ձ կ Աա ա Բ՜ԷՀ՜
ա ոլ ա կը՛ գործէ ր անխն՛այ :
նա կա րա& ներ ով : ղութեամբ եւ Հանգչէ , քքոլՈ լ Ամռձե֊ ծ գաղափարական՛
կարգբ ինծի եկած էր , կբ զգայի որ վիրա - վարպս ւնտեսրոորլգուգ մօտ տար մեր սիրալիր ողի յն -
Հինաւուրց ծան օթի մը կամ բա րեկամ ի մ բ լո ր ո ւա ծ չեմ, բայց իմ բախտակիցն ե բուս արիւն ր %երր , Հ. 3 • Գ. երրորդութեան եւ բոլոր յ՜այ՜տ՛նի
Հարձակոլթեամբ կը մ անենք
\յ * Բարթողեմէոս , պէկին Հ ետեւելով նուիբուած ղիս ալ ն եր կած էր ՚. Թեւիս կապուող րն կե ր բ վեր ել անյայտ ռազմիկներու արոՀք բոլորն ալ գացին
Հ ս կա յ վա՚Լ քէն
առաքեալի անուան ջին շոլնչբ կր քաշէր , սրտին է ջնող Հարուածը տյս նալիրակտն ճտնապտրՀով. ըսէ ը լ ,ո ր(
ե ղՈ եա
բակբ։ ներոլ Հաւաաաւորներու բանակ մր կայ կաղմ ՛ու
1 ս ա տ բ ա ս տ շարունակելու իրենց ՝կիս
\քառաներ՛ր քրտնած ձիերբ կբ պտտցնեն : վեբշացուց գործր : Ապրիլ կ՝ուղէի , վրէ* կար
Վրանքն ուն ի Հ իւր աս Ահեակներ , բաւական մ եծ սրտիս մէչ անթեղո՛ւած , վրէ^ր Հայրենիքիս ել ձս ո ո . շ.,,Աո1,...ռ ,<
ու լուսաւոր X Մեզի յատկացուած սենեակբ ան - գործը։ Հա՛նգիստ տառապակոծ ոսկորներուդ ;
ցեղիս : Արեան ճապաղիքներու մէչ կը գալար -
զարդ է եւ զուրկ կաՀ կարասիներէ : ուիմ փրկութիւն՛ չկար : Երբ Թուբքր թեւէս բռնած Մ՛ ԱՍԼԱՆԵԱՆ
3ատակր ծածկուած է խսիրով, իսկ սենեակի
վերի կոգմբ երկու գուտԼաւոր , Հ՛ն՛ամաշ կապերտներ բենք։ Շիմշիրը եւ ՛նաժիշտն երր կը քաշուին քո - ԹՐՈՒՄԸՆ ձայնասփիւռէն ճառ մբ պիտի խօ
վ/ռուած են ; վրնտի մէկ խուցը, պէկը ել ծառաներէն մէկ քա սի , Հրաւիրելու Համար Ամ եր էւ կա ց ինեբ բ որ իրենց
կապերտներէն մէկբ իր կբծքին վրա յ կբ կրէ նի՜ն՛ կր մնան Հիւրասենեակը, Հոն գիշերելու Հա - մ ի սի ել ալիւրի սպառում բ կամաւորապէս զեղչեն։
Հաստ «մի՚նտէր» մբ, բարձէ/ մը Հետ կո՛ղակցած ։ Գ՛ԵԲՄԱՆ սոցիալ դեմ ոկրաթնե բոլ պետ Հյ ու -
Վ^ան ա Հ եւ յ ր ր ^աշղալէ գա ցած է , Բժն կեր տցի Կարգադրուած Է որ ես վանաՀօր սենեակը եր– մ ախէ ր կրցաւ վերջապէս ստանալ ճամ բո բգոլ -
թամ
Տէր Օ վան էս քաՀ ան ան , տասնեակ մք տարիներու թեան՛ արտօնութիւն՝ , եւ մեկյնիլ Ամերիկա , ներ .
արեւն երէ՛ն՛ իր սե լութի ւնբ կո ր ս՚նց ո ւց ա ծ ու գեգ– կայ ԸԼԼալու Համար Ա ան Ֆբանչիսկո յի մէջ տեղի
նած վերարկուին մէջ կծկտած , վանքին վա՚նաՀօբ Մութը թէեւ նստած է Հովիտը շյ,չ աաատա ոճ՛ն են ա լի ք ամ ե րի կետն աշխ ատ ո ւթե անէ Դաշնակ -
ւեոձն՚ե
ի րաւասութիւնբ կը փոր՛ձէ արժէքաւո բե լ՛. ու բլուրն երուն Րամ° լ ո * – " ի ՚ ե բ կբ ճգնի օուլթեան Համաժողո՛վին ։
* ՝ ա յ Յ Տէր 0 վան էսն՛ ու Մասուր պէկբ Հինա - սպիտակ , խո շո ր ամ պածրարէն դուրս սողոսկիլ ։ ՊՈՒԼԿԱՐԻՈ8 մէչ մաքրագործումի ն՛որ դա–
լուրց ծանօթն եր են , ա յ լա պէս՝ աէկր մ տեր մ օ րէն Մ ասուր պէկբ Տէր Օվանէսէն գաղտնիք չունի տավարոլթիւն մբ տեգի պիտի ունենայ Հոկտեմ -
իբ ձեռքբ չպիտի դնէր Տէր Օվանէսի ուսին եւ եւ տէրտէր թ մասամբ մբ ծանօթ է մօ՜տ>աւտաուրոր աանՈց ^ բեր 1 է ն : Գլխաւոր ամ բաս տան եա լներ էն մ էկն է
եալիս ել առանձին՝ խտ^Լ գա գա տ ան ք
չսլ իա ի առաջարկէր որ ա\ն իրմէ առաջ մտնէ ս են - բանք ցոյց կուտայ իմ վե բա բեր մամբ ու։ գոլրգոլ . ՝\յէաէ լիօ Աիժանասօֆ , նաիսկին ն ա էս ա ր ա ր եւ նախ
եակբ ։ (Մնացեալը յաջորդով) ՚ կին անգամ երկրագոբծ * կուսակցութեան ; իրեն
կբ տեղաւորուինք, կը լուացուինք, ^*(Լ"ի^ - վեբադրուած յանցա՛՛նքն է՝ սուտ վկայութիւն
ԶԱՐԶԱՆԳ Փէթքովի դատավարութեան ատեն Հ
Fonds A.R.A.M
