Page 127 - ARM_19-1947_03

ՋԱեռաւ, ա(և1առացաւ ԸԱկե^ Հ ա մ օ ՕձակաԱեաԱ Համօ ՕռաԱջաԱեաԱ

օ

ճակատագրական ղամ՜ան Հարուածէ մր խոր­ 1907^ աշնանային ամիսներն էին։ Փայլուն ու

տակուած , մեղմէ կր րամն ուի մեր Համ օն * * • վառվռուն զգացումներով լէ լաւագոյն երիտա­ Ընկեր Համօ ՕՀանջանեան Հեռացաւ յաւերժօ–
Հես)
Ե&թանաստէւՀկեւէորս տարիներու խռովս* յոյղ սարդ օրերս էի ապրում ։ ՝Բանի մյլ ընկերների րէն այս աշխարՀից : կեանքի եւ մաՀուան պայքա­
երրորդ
կեանքի մը ծանր բեռան տակ կքած , կը փշրուի մ՛իասին– կուսակցական բեղնաւոր կեանքի րի մէջ յազթեց վերջինս : Ընկ * ՕՀանջանեան

"նիւթեղէն մարգր, որպէսղի ապրի ան միւսը որ գարունն էինք թեւակոխել։ մարմնապէս անէացաւ, Հոգեպէս շարունակում է

վախճան չունի, յաւիտենական է եւ անմաՀ * * * ծո՛վափնեայ մեր սիրոլն՛ փոքրիկ քաղաքի ա– դեյթլ ապրել մեր մէջ եւ երկար պիտի ապրի ազա­
շա կեր տա կա՛հ
•Մէկէն միւս կեա\նքր փոխագրուելու սաՀմա - գործունեայ*** կազմակերպութիւնը ուժեղ էր եւ տատենչ Հայութեան սրտում :
ւի ա կ ան գաւ լա
նին վրայ որ մ արգկա յ ի ն ցաւի ե լ կսկծի մամ ա– դակութեամբ 19Ս6–7/^ սկսած ունէինք մեր սե­ Հեռացաւ մ էկբ Հա յ յեղափոխութեան առա֊

•գրավայրն է , կր սաւառնի ան իր առաքելատիպ նի օ բղա հր , ո ր իր լր^ամ իա բո վս/ն - ջին սե բո լնդից : Դա ղա փարա պա շտ , Հերոսական ,

դէմ քին , լուսեդէն եւ կենդանի մ պիտ ր ց ո լացն ե– սաՀմափափակ բեթ երցող շյրչապատի այլասէր , ռաՀ.վյ,րայ այդ ս ե բունդից ։՝&ն ո կնդ Հայ­

ԷՈՎ մեր ընկճուած Հոգիներու խորքը • ուշադրութիւնս էր գրաւում է Տեղական֊ գաղափա­ կական ղա ր թօհքի , նա Հաւատ արմ օրէն մնաց ժտ–

•Ան իր նոր կեանքի Հանգրուանին է Հասեր ար– րապաշտ սլա տ ա.. իներից կազմուած ՛ե բկու-երեք ռանդը Է^Հ)–՝/Հ)ական շյր^ա^ն ի անձնազոՀ եւ վի պա­

դէն՝ միացած իր մեծ նախորդներու ե լ անոնց Հետ խմ բակ և ե ր ր դաստիաբակւոլմ Էին կուսակցական պա շտ սե բուրդի : Ալե կոծ Հա յ կա կան կեանքի ւի ո -

ընտրեալ նե ր ո լ ա յն րաղմ ո ւթ ե ան , որոնք ստեղ­ վարդապետութեամբ : Ա իաժամանակ երիտասարդ թո բիկ\ևե ր բ շատերին գործօն պայքարից դուրս ե ե–

ծողն ո լ Հսկիձր եղան Հայութեա՛ն նոր կեանքին *• * կազմակերպութեան ղեկավաբուիժիւնը արդէն մաս–՛ ա՚հցձ֊ն, յԼսկ* ՕՀանջանեան մնաց միշտ արթուն

է Հոն՝ անմաՀներու աշխարՀին մէջ է մեր Հա– նա/լից էր տեղական կաղմ ակե բպութաՀև գ ո րծ ո լ - պաՀակի դերի մէջ։ II՛չ տարիների թեռը, ո՛չ աս­
կարգագրութեամբ
մ օն » • • նէութեաե– ն. յաճախ կենտրոնի տանդական կեանքը չկարողացան խախտել իր Հա­
գերի
ո լ Հովանաւորութեամբ պատասխանատու ամենալուբի ւատ ր պաշտած գաղափարն երի Հանդէպ հ Ան ած

Վաղաժամ է, ձԸս^ԼՈԼա Համար անկարելի, ուր– մէ^ էբ Հանդէս դալիս, կատարելով Դաշնակցութեան առաջնորդների՝ *Բբիստափորի ,

ուագծել մեր այս մեծ առաջնորդի իրական յաեձնարար ո ւթի ւննեբ • * • (իոստոմի , Զ ա ւար ե անի դա դա փա րն ե բ ո վ , նա մ ի ն ֊

գէմքբ: չեւ վերջին օրերը շարունակեց ծ առա յ ե լ իր սի­

Պէ՞տք է Հապճեպօրէն՝ ուրուագծել գործը մեր 1907 Սեպտեմբերին Վա\նից Բաթում էբ Հասեք րած ժողովուրդին ; Ա ի շտ պատն է շ ի վյրայ , մերթ

աննման Համօ՚ին , Դաշնակցութեան վերջին Լրբան­ սուլթանական քաղաքականութեան Հերթական վաՀանի վրայ , մերթ վաՀանի տակ հ

քներու տիրական ե լ աբժանավայել առաջնորդին։ ջարդարարներից մին, Հռչակաւոր Ալի Բէյր՛ ՛՛եր­ Ընկ* ՕՀա՛նջա՛նեան պատկանում էր այն՝ մարդ­

Ասոր Համար, աՀ ա մեր ա զ ա տ ա գ ր ա կ ա ն շարժ– ՛կար տաքածդլթեսքն վրա ք ( Վ^ան-Երեւան–Բ՛աթուս՝ ) կանց շարքին , որոնք կեանքը տեսնում են լաւա­
տեսի աչքերով էր լաւըգ
մ ան պատմ ութիւնր ; ինքնավստաՀ ,յեղա՛փոխ.ական քաղաքի աՀաբեկիչ֊ ։(յա մ արգոց մէջ որոն՛ում
կուսակցական՝
Ան լա ւա գ ո յն\Լե րէն մ է կր եղաւ ա յ ս պատմ կեերին չէր յա՚Լողուել. իրագործել դեղեցիկը , բարին ; ՛Այդպէս նաեւ լաւատես էր
ու֊ կեդրո ս ի որոշում ը : Բաթումն
թիւնր կեր ռողներու ն էր վե ր^^ին կա յանը , է Հայոց (Լսլադայի մ ասին : /(/ ան՚գա վա ռ երիտասար­

որտեղից բաբձրաստիճտն .ոճրագործ ը պէտք պի­ դի պէս երազում էր Հայոց լաւագոյն օրերին։

Կէս գարէ աւելի աշխատանքի իր վաստակը ան ցնէ ր Պոլիս —- Հակառակ դէպքում նալում

բերաւ մեր դատին՝ կուսակցական , Հանրային եւ տի կատարուէր անխուսափելին՝ աՀաբեկիչի իսկ ՛Ի եռ ո ւս ահ ո ղա կան տարիքից նա պ աշտ եց Հ ա–

միջազգային ՐՈԼ"Ր մարզերուն ւ ղո Հ ա բե ր ո ւթ ե ա մ բ • • • յ աստ անի ազատութեան գաղափարը , Հայ գիւզա–

Այս արդիւնքին Համար , ան տուաւ իր ամենա– Բայց Բաթում ի մեր կազմակերպութեան յայտ­ ցու , բաւն ո լո ր ի աղա տա դրում՝ը օտար ից եւ շա֊

լաւագոյնը : ՛նի ռ՛ազմական– ղեկավարի , Ամ բատ Տ ա ր ո ւթ ի ւն ե ա ^ Հ ագո րծ ումից ե*– մինչեւ մ աՀ մնաց ան ընկճելէ
: Բանտի ,
Սրտի ^ մտքի եւ բազուկի իր բոլոր կաբողռւ^ \ևի Հէֆովր չէր զինակից շեկերով յաղթանակը իր մարտնչող զյէնտւորը ա 4 Գ գաղափարների

թիւններբ ան զոՀաբերեց , առանց տրտունջի ,ա ֊ սեփական կեանքի գնով, եւ մ ի քանի օբուայ նա­ աքսորի , թէ նախարարական՝ աթոռի կամ տարա֊
անխախտ
ռանց ս ա կա ր կո ւթ ե ան , ընդՀակառակն , միշտ ազ­ խապատրաստական աշխատանքի ց յետ ո յ , Ալի Բէ– գրութեան մէջ նա մնաց իր Հաւատքի

նուականի յատուկ առատաձեռնս ւթ եամբ , Հաճո յ– յը ընկնում է քաղաքի գլխաւոր պողոտայի վրայ է մէշ,

քով եւ ուրախութեամբ % Դաշնակցական– աՀաբեկիչի Հարուած հերի տակ* * - «.Դաշնակցութեան՝ գատ^ի ժամանակ ցաբա -

Նուիրումի եւ ղո Հ ա բե ր ո ւթ ե ան իր ճամբուն կան Ո՛ ո ւս աս տ ան ը չկարողացաւ խորտակել իր

*ԼՐայ ՚* րս՚կրկում չունեցաւ ան՛ ւ Բանա ու աքսոր, Դժբախտաբար , կարճատել էր մեր Հրճուան­ կամքը ։ Փ ե տ ր ո ւա բե ան\ Ապստամբո ւթեան նախօր­

Հալածանքն ու զրկանքը, անձնական մտերիմ վիշ­ քը * • • Մի քանի օր չա\ն ց ա ծ , դաւադբօրէն եւ եակին բոլշեւիկեան Ջեկան՝ Չյաջողեց բնկճել րն կ •

տը եւ Հոգերը նոյնպէս ա\ն բնական մասը նկատեց ծանրապէս վ ի րա լորում է իր պա շտօնա տեգում Համ օն ։ (Հանդուգն յեղափոխականի պէս երկու

իր ն\ոլի բաբե բումին : ^գործարանում^ եւ ինքը Ամբատբ, վարձու դաւա­ դէպքեր ում է լ ծառացաւ բռնութեան՝ դէմ ։ «.Դաշ­

֊ Եւ այսպէս անընգՀ։ էտ , կէո գարէ աւելի * * * ճաններ ի ձեռքով ու տեղափո խւոլմ նո յն Հի լան - նակցութեան Դատ՚ֆի ժամ ա.ն ա կ քի%երիո մ էկն էր ,

Տուաւ , մ ի շոռ տուաւ , մինչի ւ իր վեր^նակ ան դանոցը ուր գտնւո՜ւմ էր Ալի րէյէ ղԻա^Լէ\\ Պոլիս ո ր ի ն վիճա կո ւե լ էր պաշտպանել ՛դաշնակցութիւ­

սպառում ը։ փոխադրուելու Համ ար ; Այստեղ , քաղաքա յին Հի– նը եւ իր գործը ու բռնակալ կառավարութեան ե–

կեանքը, առանց ւլոՀարերում"ի, կուսակցական ւանդահոցումն էբ , որ մենք, Ամ բատին խնամող բեսին զարնել իր վատ ո ւթ՛ի լեները։ Նա այն՛ սա­

ե լ Հ՛անրային աշխատաքկքի , ՛իր ամենամեծ տառա­ երիտասարդ Հ ե բ թա պա Հնե ր ս , առածին անդամ կաւաթիւ գործիչներից էբ , որ Հ՚իատֆի ժամանակ

պանքը եղաւ, ամենածանր վիշտը ։ Հանդիպեցինք մեր թան կագին , յալիտենապէս ս/ե– շո լրացաւ իր կուսակցութիւնը եւ ա յ դ պատճառով

Ան տառապեցաւ ամէնէն շատ այն կարճատել մոռանալի ընկերո^ , Համօ Հ)Հանսանձ անին , որին , կրեց աքսորի բոլոր տաժանքները :

շրջանին, երբ իրերոլՀ բե բումով անկարող եղաւ իրրեւ բժիշկ ու Բիէ֊ր^յի անգամ՚յՀեեբ կայացուցշի

յանձնարարուած էր վիրաւոր Ամ բատի բժշկու - Երկար տարիներ Հ* 8՛ Դ* 1՝է*՜Րո4է անգամ,
բերաւ յեղափոխական ան­
շարունակել կուսակցական եւ Հանրային– գործ՜իչի թեան ու խնամքի դժուարագոյն դործի պա տաս - իր ջերմ աջակցութիւնը

իր աշխատանքն՛երը ; իւ ան ա ա ո ւո ւթ ի ւնը : վարան դո րծին %

< • * • Որ ժամանակից որ ես քաշուեցի գործից Համեստ՝ ն ո բ աՀ ա բ ս ի պէս իր բնաւո րութեամբ ,

հ.Ա ԳՐԷՐ ա < ս էր մէկ մտերիմ ընկերոջ \930ի" Մինչեւ օրս է լ ընկեր Համոյից մնացած ամ ե - միշտ աշխատեց մնալ շուքի մէջ՛. Խ՛որթ էր իրեն
ցուցամոլութիւնը
ե ս ինքս իմ աչքում րնկայ, կորռրի յարգանքբ գէ– նա թ արմ յ ի շո դո ւթի ւ ն ն ե բ ս կապուած են՝ Հ իւան - ։ ք&՝է վարչապետ ե դ ա ծ ժամ ա -

պի ինձ եւ չես կարող երեւակայել ինչ անպիտաֆ՝ գանոցի ա յգ մ ի քանի օբուա յ անին իելի տ պա ւո - Հհակ, թէ բանտի , աքսորի ու Հանրութեան մէջ նա
միշտ մնջսց Հաւատարիմ իմ բնաւորութեան ։
եւ անտանելի Հոգեկան վիճակ է այս վիճակը * . .» : րութիւննեբիս Հետ , նրա Հիւանդի անկողնի մօտ

Հիմա երբ այլեւս ան անմաՀներու աշխարՀէն ն ս տա ծ , ա\ն գնաՀ ատ ելի ո ւ Հ ա ո Գ ռէի պատկերի Ո՛չ Հռետոր էր եւ ոչ Հ ր ա սլա ր ա կա գ ի ր , ՛ո՛ ք
**
կբ դիտէ մեզ, իր Հայեացքին տակ պաՀելով մեր Հւե տ , միշտ ա նխ ուսա փելի գ ի ր ք ը ձեռքին* Գրող եւ ո՛ չ ղ ի ն ո ւո բակ ան , խ ոն արՀ մէկ անդամ բ

Ք ա յ լ հ ր ը ) ուխտենք չապրիլ այգ «անպիտան եւ Հետագա յ ո ւ մ յաճախ ակի Հ անդի պո ւ մ ն ե ր ք՝^՜իչ֊ Հ* & * Դաշնակցութեան , սակայն նա դարձաւ բա­

՚աֆտանելի Հոգեկան վիճակլՀֆ է կի Հետ նրա երկարատեւ բանտարկութեան շրիա– րոյական մեծութիւն , կուսակցութեան առաջնորդ­

Այս ճամրով մ իա խ կը փրկենք մ եղ բաբո յա– ն ում ցարական՝ սատրապնե ր ի կողմ ից , 191 5^5/ ներից մէկը, եթէ ո չ առաջինը։ Բնութիւնը իր մէջ

կան ծանր անկումէ։ Այլ՛եւ 1չա պաՀ ո վենք իր ներ­ Վանում ու ապա է^միածնում՝ միշտ իր կուսակ­ դրել Հր ազնիւ Հոգի , Հոգատար սիրտ է

կայութիւնը մեր մէ2% ցականն–յ եղա փ ո խ ա կան ու բժշկական գործի պատ– Կ ո ւս ակց ո լ թ ի ւնն ե բ ը , յատկապէս յեղափո խա–
Համժ
, սիրեէի Համօ՛ , > ա ւ աս։ ա մե, նէշի վրայ, վերջապէս ռուսական մեծ (Փետր­ կան կուսակցոլթիւննեբը առողջ են , երբ բարոյա­
խոստումին
: Ս • ՓԱՌ1ԱԿ ուար ե ան յ յեղափոխութեան շրջանում, ուր նա կան մեծութիւննեբ են իր առաջնորդները ւ Դաշ֊

փաստօրէն կո չուած էր կուսակցական առաջնորդի նակցութիւնը մեծ մասով կը պարտի իր բարոյա­

պաաաս խանատու դերում Հանդէս դալ, ու աւե լի կան՝ մեծութիւններին՝ ՝Բ ր ի ս տ ա փ ո ր ի ն , քՀալարեա–

թե ան պիտի յաշԿ։ րղէ ր Բիւրօ-կառավարութ ինլը , ուշ արժէքաւոր գոբծով ։ոեղ բռնել Անդրկովկասի նին, քիոստոմին, Տէր Դաւթեան ին , Օձ անքան եա^

ընկ՛եր ՕՀանքանեանի վարչապետութեամր , կու­ Ֆեդերացիա յի կազմ ա կե ր պմ ա\ն առա^իձ պատաս­ նին եւ այլոց , ՛որ կարողացան շուրի վեց տասնեակ

սակցական՛ վերի՛ն մարմինը որոշել Էր իշխանու­ խանատու շրֆէսն ի ն , գլխաւո բե լ Համ առուս ական տարիներ աննկուն վարել Հայոց կեանքը։ Դաշ ֊

թիւնն իր ձեռքն առնել, ե լ գործ ե լու ագատութիւն ՍաՀմ անագի ր ժողովի մեր կուսակցութեան ցու - նա կց ո ւթեան ղեկավարնեբ ր չեն եղել բռնութեամբ^

ունենալու Համար գագար տալ էլ/ո րՀ րդաբանին : ցակը, (առաջիններս՝ քիոստոմ եւ ՝Մ * Վ ա ր ա ն գ ե ա ն շինծու քուէՀհե րով , ճնշում ով պ ա ր տ ա դ ր ո ւ ա ծ ա–

Հարցը քնն՛ութեան գրուեցաւ կուսակցական պատ­ բացակայում Էին կիվկասից) , Անդրկովկասեան ռաջնորդներ , այլ իրենց երեւան բերած բնդունա–

գամաւորները առֆեւ, Զեկուցանողն Էր ապագա \ կառավարութեան՝ մէջ ստանձնել պարենաւորման կութիւնների , անձնազոՀութեան , աշխատանքի

վարչապետը; Պատգամաւս րն՚ե ր ի մ ի փոքրամաս - ն ա իւ ա ր ա ր ի գե բ ա ղան ց օ ր էն պատասխանատու արգասիք միայն՚՛ ։

ն ո լ թ ի ՚ լ ն , որ՛ի մէշ եւ տողերիս գրողը, րոլռն կեր­ պա րտականո լթիլն-նե ր ը : ԱրտասաՀման ուղեւո - Ընկ* 0Հա\նջանեան պատկանում էր այն բո յ–

պով ընդդիմացաւ առաջարկին՛ : Փոխանակուեցան բութիւն բ 1918/՚5՛ Դերմանացինեբի Հետ բանակցե­ լին , որ ՛ո՛ ւր է լ լինէր , ինքը իրեն պիտի պա ր տ ա–

կծու խօսքեր : Եո ցաւ էի զգում մտածելով, թէ լու նսգատա կով ,մ եր երկրի ու ժողո՛վուրդի ամէնէն գրէր Հանրութեան : Բնութիւնը իր մէջ դրել էր

վշտացրած կր լինեմ ըն՛կ • Համոյին։ Ա՝եծ եղաւ յուսաՀատական շրջանում : ղեկավարի , առաջնորդի , Հեղինակութեան խմ որ ;

դարմանքս՝ Հազիւ Հինգ օր վհրԼ^ ստանալով տե­ Ցաճախ Հիանում էին՛ք Համոյի անսաՀման լա­ Դեռ երիտասարդ, նա արդէն դարձել էր առաջ֊
ւատեսութեան նաեւ
սակցութեան Հրաւէր վա ր չա պետից : ՚էյա ինձ ըն­ չապեաութեան վրայ, իր նախարարական ու վար֊ նակաբգ դէմք Դաւակցութեան մէջ՛, Նոյնբ
տագնապալի ժո֊
դուն՛եց իր սովորական պարզութեամբ ու բարու— նին, օրերին , մեր Հանրապետութեան Հայ Հանրային կեանքի մէջ։ իր անունր լայն յարգե֊

թեամբ եւ յայտն՚եց, որ ուր՛իշ երկու ընկերների՝ ե լ միաժամանակ խոստմնալէց շլ՚^ա– ղովյր գա կան՛ո լ թ ի լ ն ունէր կ ո վկաս ում ։ Նա -

Հետ միասին ես է լ պիտի մեկնեմ Ալեքսանդրա– լի անձնաւորութիւն էբ նաեւ ռուս Սոցիալիստ

աոչ, կարեւոր յանձնարարութեամբ։ ՝/*սանըՀին՚դ տարուան՛ ընդմիջումից յետոյ, Ց ե ղավա խ ականներ ի շրջանակում ։

Ս՛ի քանի ամիս վերչ\, եղերական մ ի օբ , երբ փերթին անմոռանալի ու անդարձ Հանդիպում ր Ո**ւր էբ գաղտնիքը իր Հեղինակութեան ; Ը՛ ք

Թ՛ուրքերը վերջնագիր էին տոլել պարտուած Հա­ այստեղ, Փարիզում : իմ գարնան անվերադարձ բեմբասաց էր, ոչ գրող, ոչ զինուորական՝, բայց

յաստանի՛ն , մենք մ՛իասին ճաշասեղան նստանք ել գաղափարական օրերին, առածին տպւո ր ութ իւնա յաճախ մեծ անուններ խոնարՀւում էին իր խօսքի

ես սքանչացայ նրա սառն՚արիւնո ւթեան՛ ու երե - կապուած էբ նրա ձեռքում եղած ԳՐՔոյգէ սա առջեւ։ Ընկեր 0 < ա ն ջ ա ն ե ա ն բ միշտ մն՛աց բ ա ց ա ֊

ւո յթները յստակօրէն վերլուծելու կարողութեան Լգիբքն՝ էր այն ժամանակ կուսակցական երիտա - "՜Ւ^Լ Հռ ՛էի՛ն ակութ ի ւ ն րոլոբի Համար։ Նրա անձը,

վրայ, սարգներիս աւետարանը\ \ ) : Այս անգամ եւս , ար– նման՛ Հնադաբեան սուբբերի անբասիր էր եւ ան­

Ընկ . Համ օն բացառիկ եւ մեծ մարդ էր ոք տասաՀմանի մէշ՛, ՛երկար տարիներից վ1՚րչ\ւ նա քն և ագատ ելի :

միայն մեր իրականաթ ե ան չափանիշով, այլ եւ ինձ դիմաւորեց իր Հիւրասհնեակում աւելի քան Կուսակցութեան մէջ տագնապի օրերին իր

Համամարդկային –.ԱյսոլՀետել ՚Բբիստափորի , Սի­ սիրալիր, ընկերական լաւագո՛յն զգացումներով, խօսքով կարողացել էր մերձեցման լեզու գտնելէ

մոն Զաւարեաւնի ու (իոստոմի անունների կողքին իրեն Համար միշտ անՀրամեշտ գիրքր ձեռքին՛* • • ՛Բր ի ռտ ոսատ ի պ իր Հեզութեամբ պատկառանք

աւե չան» ւմ է Համ ո յի անունը։ ԱռաչԳոբգն էր խօսում մ՛իշտ մեր մեծ ընկերոք աղդող էրէ Ի ր պարթեւ Հասակը , աչքերը Տ գէմքի

ՀԱՅԿ ՍԱՐԳՍԵԱ՚ե մէշ... ՄԻՆ– ՄԱԿԱՐԵԱՆ

Fonds A.R.A.M