Page 74 - ARM_19-1947_02

ԻՈՐՀէԳԱԾՈԻԹԻհՆՆԵՐ ԻալիԱ ճաւէրաԱ Խ գ ու խ ա չ

Միքազգային քաղաքական կեանքի մութ երկ– Ու յանկարէ– արթնցայ։ Վարէն, խաժամուժ ՄԱՐԱԷՑԼ Անխառն զգացումով մը լեց ,

նա կամ աքի\ն\ վրա յ կը շողան* երեք ան քա մ անե լի աղմուկ մը եկաւ ու Հասաւ ական քիս : Մէկիկ - ուած ^ կ^առաքնո րդուիմ սրաՀ թէ յա սեղան ի մ շ

աոաղեք ։ Ա • ՆաՀանգնե բճ Թուրքիա եւ Տունաս - մէկիկ ճանչցայ ա յ դ ձայներբ : Գբացի մայրերն շոլրք, զոր սարքած է Ա՚աբսէյլխ կապոյտ ես։չի

տան : Ու մեք մ ամ ուլ։ ք , աքգար ո ււ, ս ո ւմ ո վ , կ՜՛ազ– էին որ իրենց Հարսներովն ու զաւակներովը եկեր Վաբչհլթիլնբ , ի պատիւ երաժշտագէտ Արա Պո/ր–֊

մշկէ։ Այ" անգամ ել միշտ, արդարութիւնը նորէն լեցուցեր էին մեր թոնբատունբ ։ Տեղէս չշարժե - թեւեանի : ՛Բանի մը օրէ ՛ի՝ ՎռՐ 1 թաբմաշունք

Հայուն կր պատկանտի ։ Ե ւ ան՛ոնք , ո չանս Հետ եր– ցայ ։ ԶՀ ետաքրքբուեցա յ անդամ ։ Ա ան կա կան՛ ե– տպաւորութեամբ նբ տոակն եմ արդէն տրուած նուա–

կու յաջորդական պատերաղմներու մէք ԿՈՈՔ ԿՈԳ~՜ րազնեբս , այդ օք՝ , անգամ մբ եւս քրոք մր պէս գաՀանդէսին, որուն արժէքը թէ ազգային էր, թէ

քի արիւն թափեցինք, մեղի գէմ : առին զիս իրենց բազուկներուն մէք ու օրօրեցին։ միքազգային ։

1918^ վերք ոչ թէ ուրիշ մէկր, այլ նոյնինքն Եւ ահաւասիկ նոր անակնկալ մր

Ա * ՆաՀ անդնեբու նա թագա Հ ո մեբ պետ ո ւթեան X Երգ ու Խաչ Խաչակիրներ , իաչուհիներ

սաՀմանները կը գծէր : \947ին, անոր յ՛ա քորդներ էն որ որ կը սպա սէ ի, Հոդ է ։ Իր բախտակից– ու արուեսաի քրմապետներ, կողք կողքէ։ Հայ -
Այ" երե­
մէկը Փ՝ոէ֊ըքի"ձ Հոդային ամ բո զքա կան ո ւթեան նեքուն պէս Գէո1֊իյԸ Կ^°րրէ ՜ոլ հ.ԼՀ իյ0"ԻՀ մը սկսաւ կական երաժշաութիւնր հա, քառաթեւին բազուկ­

պաշտպան, ու ռաՀՎիբայ կը ներկայանայ : ԱՀա՝ ի– ւոյթը բարենշան չթուեցալ ինձ։ Քան ներուն մէք, սիրազեղ գիրկրնգիսառնումովմր պա^

բոզութիւնը։ Հայու արիւն, Հայ պատմական Հայ– չարչարել միտքս : րաւանգուած։ Իր կոչումէն շեղո ւմ մր։ Լի<ա.

քենիք , շատոնց մ ո ռց ո ւահ՜ են ։ իՓնչ ունի այսօր։ Ին՚՚չո®լ չաբացեր է՛. ին–– կառակն, թգլայնում ո լ րնգհ անրաց ում: Զէ որ
չո^ւ չի գար եւ, անցնող օրերուն պէս չառնեք զիս
ք^այց այս անդամ մինակ շենք։ Գերի չենք, ոք իր փափլիկ թեւերուն մէք։ Արուեսաի մեր մշակներն ալ կր կարօաին անտես­

ալ անգ Է\ն \, ո րպէս ղի մ եղ ս պ ան դա նո ց կ ամ Տ էք ուածներու ու խաչուածներու վայելաՀ– խնամքին

1Ջ°ր Գըկհն : Ողնինք Հայրենիք, ունինք գէն ու ք*այց մայրիկս միտքս չէր Հասկն՛ար ։ Եո ինծի ո, համակրանքին : Կարօտ մր զոր այ՛նքան պատ­
Հետ քէն բրած՝ վերմակս քաշեց ի գլուխս , լռեցի :
ղքաՀ ։ Եւ մեր զաւակները , բոլոր ճակատներուն կերալից պարզեց օրուան հիւրր, Իր Վհ1Ին Ւ»"֊
Ա ա յբս է բ խօսողբ .
Վրայ, միշտ առաքթն(ն\երէն եղան։ Տիրացան Հերո­ քեքուն մէք ;

սական տիտղոսներու : իրենց կուրծքէ բ բ պճնեցին Ե ՛ւ իմ մ աՀ ս չեմ Հոգար ։ Գոնէ զաւակս Կանացի քնքոյշ մատներով յարգարուած ,
փրկէի ...
քա քո ւթե ան շքան շանն ե ք ո փ ։ Եւ մենք Հպարտ ենք ծաղկազարդ սեղաններր կր ձ պա ին ծիծղու՛ն նայ­

ու բախտաւոր ոբ այս ամէն՛ուն ականատես եղանք: Այս փոթորիկին մ էք, յանկարծ կատուս եկաւ ուածքին տակ հրաւիրեալներուն որոնց ղէմքին
ու կեցալ դէմս ։ ս իա*ու ։
Ու յետոյ , պէտք ունինք կրկի՛ն ԼՐ2.°րէս մտա֊ վրայ կր ճառագայթէ անվե րապահօրէն մտերմիկ

ծելու՛, Եբբէ^ն ի վեր Հայուն գեղեցիկ աչքեբք ա– Աիրտ չունիմ : Ջեմ խօսիր՛, ք^այց կբ նայիմ լոյս մր, որպէս թէ րո լո րր եղած ՐԱային մէկ րն.
, բուռ մը կայծ
ւ֊ելի Հաճելի են քան քարիւղի կումբ եւ անոք Հո– ա1՚Հ. ՚ՂԷՀ֊ ՚՛ Ա-Հքեքուն մէք կորսես տանիքի մր հարազատ անդամներր։ Ոչ մի օտա -

բե բուն ապաՀ ո փութ ի ւնը : ՀյաՀ ու աղտոտ պայքա­ ցալ ե ր են ։ Ա իա* • * • րոտի ու խորթ գիծ ել շեբտաւորում : Ամ է նեկո լոր֊

րին մէք տղա յո ւթիւն է սպասել ոբ միքաղգայթև՝. -—- Անդի՛ն , կատու ։ Հեռացի1 բ քուի է ս ։ Այսօր չնստա^ արդէն, կր խառնէ իր Հպիտր ժպիտնե ֊

դրամ ագլուխի տզրուկները մեր մ ասին մ տածեն ։ սիրտ չունիմ Հետդ խաղալու՛. Վյսղբ եկուր։ բուն, խօսքր իսօսքերուն։

Նոյնպէս ոչ ոք թուրքին բան մբ կուտայ անոր Ու հիմա, խօսքր Կապոյտ Խ ա չի ժրաքան ան .

աղուոր աչքեր ո ւն Համար ։ Այլ կյուղեն շաՀագոբ– Ա ա կ այն կատուս չՀասկցալ զիս I Մ լա ւե լով մահուներէն ՏիկիՆ Հազարեանինն է , որ քաՀնի մր

ծել զայն՛ իրենց հպատակներուն ծառայեցնելով ; մազե բուս Հետ կը խաղայ՛. ԶՀամբեբեցի ՚. ,Ք,եռքս կարճ ոլ կուռ խօսքե րով, կբ կատարէ բացում ր

փէմալական Թուրքիան քաղաքական ան կ ւս - վերցուցի եւ, Հատ մը փակցուցի ։ եքեղճբ սար — հաւաքոյթին։ Շունչր՝ համակ խանդաղատանք ու

խութիւնը կր տեսնէր տնտեսական ինլձնաբաւու - սափաՀաբ փախաւ ։ Այդքանով չգոՀացայ , ելա ք իմաստ ր՝ յարգանքի թ՚նքնամատո յց տուրք մր, օր­

թեան մէք ։ փոխառութիւնը իր Հետկբ բերէ մի– Ոլ վազեցի ետեւէն : ուան արուեստագէտին հանդէպ՝. Յետոյ րնտրոլ–

քամ տ ո ւթ ի ւն երկրին գո րծեբուն ։ Ա՛ ենաշԱռրՀնե - Գաբ&եալ մօրւ ձայնբ ։ թիւն սեղանապետի Պ՛ Ենովք Արմէն։ Ու այր­

բու ել փոքր ամա սնութեանց պալարէն Հազիւ առ -- Ա* խ , զաւակս , իմ մա Հ ս քու առք ելդ /|/– ելս հիւսուածքի պէս կր քակուի կՀծիկր բանախօ­
լաք ։ Չտեսնէ ի* • • »
էք ա մա սլ է ս ազատած , Թուրքիա իրեն նշանախօսք սութեանց՝ երգիծական մանրավէպէ րու , երգերու

ընտրեց , <ձՈչ մէկ օտար փոխառութիւձհդ ։ ՝Բ՝ԸՐԳըն Նորէն՛ բան չՀասկցայ ։ Ո՚այց այս անգամ ե– եւ ա րտ ասանո ւթ իւննե ր ո Լ :

Լօզանի մէք կ^ըոէբ Եսմէթի , «Գրամի Համար մե֊ կաւ յ բռնեց ձեռքէս ու տարաւ անկոզինիս մօտ : Պիտի խնայեմ ՀձՅառաք^ի սուղ սիւնակներր ,

զի պիտի ղիմէք կրկին» : թ*ուբքեբուն կր սլատաՀի Կբ նայիմ ։ Կբ նայի ինքն ալ ինծի ։ Զաւա՜կս– • • ամէնուն անու ն՛.. ե րր յիշատակելու հաճոյքէն ղրկե­

ա յ սօ ր տյն , ո րմ է ա յնքան կք խ ո ւս ա փէին ։ կբ Այսչա՛փ մ իա յն ; Ա՛նտ ցածբ չեմ գիտեր Հ Կբ լով թէ ինքզինքս եւ թէ հիւրերն ու հիւրրնկալնե–

թուի՝ թէ իրենց ներկա լ ճդնաժամ ի\ն\ երկու չա ր — նայիմ : Աչքեբբ թրքած են ։ Կոպեբբ կ՚ըսես , րր : Մ իա յն կր բա ւա կան ան ա մ ո ւր ո լագծե լո վ աղօտ

ե ւս ց փոքրագոյնը կհընտրեն ։ Ու ծափ կբ զարնեն տաքցած եք կա թի մ բ գո յնբ ունին ՚. ամփովաւմր երկու երաէեշտագէտԽերոլ խօսքե -

եւ ուրախ են , այգ փոխառութեան չա բ իքին Հա — Գէ՚Հ Հագուէ , տզաս , Հ ագո լէ , Հիմա կու բուն : *Լ . Աարգսեանր կազմա^– էր գրալոր յոլշե —

մար ։ Ոքքա\ն\ տար բե ր է ուրեմն Թուբքիո յ ե րէ կբ գան շուները ; րու փունք մր , իր երբեմնի ա\շակերտին հանգի -

ներկայէն.: Այս նշան է ոյժթ թէ տկարութեան : •Ա*օրս խօսքը կիսատ մնաց ։ Վյարէն՛ սուր պումներուն, արուեստի նուաճումներուն ել վե ֊

Այս նոր Թ՛ուբքիո յ մասնակի սնանկութիւնբ չէ** , : ձայն մը ոռնալով եկաւ ու Հասաւ մեզի . րելքի՚Խ նուիրուած , ուր խանդավառօրէն կ՝ողֆռւ -

Հոգ չէ թէ այգ աԿղՐոլ՜"ՔՐ քատագովա^– օթհ\ իսկ --• էթուտ, կէս Ժամէն պէտք է մեկնիք ՚. նէր ու կր շնո րհաւորէր Ա. Պարթեւեանր, իբրեւ

կբ պարարտանային դրացիի մը ոսկիներով։ 8ե - կազմուած, հասուն ու արդիական վարպետ մր ,

սա յ գերմանական ոսկի մարքերոՎ։ Բրիտանա՛կան Ա այքս շո ւա քած թողուց զիս % Վ*ագեո ի պա–

խթ՚երլիններոփ։ Պէտք է ի մտի ունենալ թէ Հչա — տոլՀանբ։ քՏումբ մը Հրացանակիր ղինուոխն՚եք, հայ երաժշտութեան երկնակամարին վրայ։

րա շո լք բառբ , «պախշփշ» , Թուրքերէնէ մտած է Հպարտ Հպարտ կբ պատին։ Ակնդին մեր դրացիներն Արա Պարթեւեան նախ զուսպ ու հեղասահ բա­

ուրիշ լեղուեե բու մէք, եօուրտ» ին Հետ : Ել Գ^"– ՜Ը­ արդէն իրենց ծրարները կապած՝ կը սպասեն ։Աինք ռերով կր նոյ՛նացնէ արոլեստագէտր Կապո /տ Խ ա–

սել թէ Թուրքէ րը մարդկա յին քա գա քա կր թ ո լ - գիլգի Վարի ծա յ րէն յ "՛էք մնաց՛ողներու կարաւան

թեան տուրք չեն վճարած ՚ ՛մը քակուեբ է կուգա յ ։ կած՝ եկաւ , բռնեց ձեռքէս ու , տատամսել ով սան—

Գալով եռա ս ա զին ա\%\ ոչ նոր է , ո < ալ զ ո ւ. գ ա– Հ է * լ դժբախտ մանկութիւն , նորէն չեմ զգաբ ։ ղուխէն վար իքեցուց :

դի պո ւթ իւն : Ա • Ն*ԱՀ անգն երբ եր ախտա դիա ու - Արցունքներու մէք ա Հ ա՛ մ ա յ ր ս ալ, ծրարներբ շալ– Հիմա , սեմին վրայ կեցեր կր նայինք։ կարա–

թեան Հ ին պարտք մբ կո ւա ան Թուրքին եւ 8" յ - ւանրկր քալէ։ Զինուորներ , հրացա\ններր ձեռքե–

նին։ Օո/ն/ձն՝ անոր Համար որ պաբտուեցաւ։ Աակայն մեր ժամ ա նա կբ դեռ աւելի պաՀանք– բուն՝ խոժոռադէմ կր հետեւին։ Մենք գարձեա,

•Թուրքին՝ անոր Համ ար ոբ լաղթեց 0 ո յնեբուն : կոտ է, ու ալ աւելի առաք կ՝ երիք այ; Եթէ սակայնն չենք շարժիր : Ջ ենք կրնար : Բան մր կար , որ

8ամենայն դէպս \453ին , երբ Թուրքեր ր Պ ո լի ս ր իմ ոիրելի ո չ—կրօնակից Հայրենակիցներս կբ յա - մագնիսի պէս րոաեր էր մեր քղանցքէն։

գրաւեց ին , այն ա տ են տակաւ ին քա ր իւղի՝ Հոր մառին անպայման Հթհին կառչիլ, էլառաքարկեմ , ԱՀա յանկարծ , երկու ղինուոր՚Խեր զէնքերր

չկա ր երկրի վրայ , բա յց կար Համեմներու Հոտ ։ խոնարՀաբաբ , դոնէ զայն բաբեփո խե լ : Ե*– ա յ դ մեղի ուղղած՝ մօտեցան, քշեցին մեզ դուրս եւ

Ե՛– այս փնտռուած ապբանքբ Հնդկաստանէն Ե ւ~ Հետեւեալ կե պո վ •-՝ ղուո ր գոցեցին :

բոպա կուգաբ ցամ աքի ճամբով : Թուրքերը Պ ո լի– «Թագաւորացն եւ նախագաՀացն քրիստոնէից ,եւ ՚հէ՚Հ , հիմա շուտ րրէք որ կարաւանին ՝

)սբ գրաւելով , Մերձ աւոր Արեւելքի միւս իսլամ սուլթանացն ,1ւ փաշայի՚ցն ռնաիսագաՀացն մաՀմե– հասնիք, մռլտաց մէկր մեր ետեւէն, ապա թէ ոչ...

•եր կի րն եր ո ւն Հետ ա յ դ ճամ բաները գոցեցի\ն\ % Եւ– տականաց» ։ Այս Վարքին պա բ բե բութիւն բ կարելի Որո՞ւ հոգ։ Մեր քայլեր՛ն առաք չեն երթար։

ր ո սլ ա մնաց առանց Համեմի : Պէտք էր նոր ուզի– է գե ււ բստ կամ ս բա ր ե լա ւե լ , աւելց\1*ելոՎ «տէ րէ– Կուլանք։ կուլայ մեր տունն ալ կարծես։

ներ որոնել, դէպի Համեմ երթա լու Համար ։ ^ե — ս1էյԻս^Ր ) չաՀեբ , շէյխեր, քարդաբարնեբ , կոմի - Ջեռքս մօրս ՛ափին մէք, ակամայ սկսանք շար­

ն ս ւի ա ց ի Հանճաբեզ ծովագնաց */• ր ի ս թ ո ֆ ո րօ ՝Բո - սաբնեբ եւ ուրիշ խայտաբզէտ «երեւելիներ»։ ժիլ։ –Բալեցինք։ ՝Բ ի չ մրն ալ։ Ու երբ անկիւնր
դարձանք , ոչ ել ոչ ալ տեղր :
լոմ պօ այգ գործբ իբ վրայ առաւ։ Ամերիկա իր տունը •կԴրելէր

յայտն-ուիլը կբ պարտի յո յնեւթոլբք պայքարին ։ Իսկ եթէ կբ մեբժեն այս առաքարկս , այն ատեն

Ո^վ գիտէ, այլապէս եԲրբ պիտի մէքտեզ ելլէր եւ թոզ Հաճին բացատրել Հայ ազգային շաՀեբոլ կամ Գիւղէ՛ն գուբս, մեր կարաւանը, փոշիի ճեր -

ի նչ բնակչութիւն ունենար : Անկէ ասդին եռաստ­ նո յնիսկ կրօնի տեսակէտէն , տարբերութիւնը մակ սիւն մը ետին՝ կը յառաչանար յամ րօ րէն :

ղի կազմ ի չ տ ար բ ե բ ո ւն անուններ ր աՀէ բամ անե լի քրիստոնեայ եւ իսլամ իշվսանա ւո րներո ւ ։ Ոմ անց Կէս ճամբան ուրիշ կարաւաններ ալ եկա՛ն ու միա­

են։ Ու Թբումբն եբախտագիտակսյ/ն սլ ար ւո ք մը Համ ա ր ամէն ինչ պարզ է , ինչպէս չա բա բա ս տ ի կ ցան։ Հիմա ոչ ծայր ունինք եւ ոչ ա, թ ի ւ ։ Հա­

միայն կը Հատուցանէ , ինչպէս չլսուեցաւ , Հոգ չէ եռաստղը , քաղաքական կեանքի մ ռա յլ երկնքին զարնե՛՛ր ենք :

թէ Հի\նգ դաք ուշացաք֊ ըէէայ ։ Լաւ է ուշ քան եր՛­ Վրայ։ Աակայն փաստեքբ աւելի Համոզիչ են՛. 0 - Այսպէս, կիզիչ ար ելի մր տակ քալեցինք ան՛–
գիւղեր։
բեք X բինակ , քրիստոնեայ թադաւոբնեբբ չէի^ն որ նա— րնդհտտ։ Անցանք լեէլներ, քաղաքներ ու &այ^կ,

Երկու խօսք ալ մ ա սն ա ւորապէս քրիստոնեաք Հ ատակ Հայութենէն կո զո սլա ո ւ ե լով իբրեւ թբքա - ծեսանք մեռելներ։ Լսեցինք հռնդիւններ:

ազգակիցներուս : Ե&թագբելով որ ծանօթ ը լ լ ա յ թէ կան՝ դրամ ատան Հ իմնադբամ Պ ե բ լին պաՀ դրուած որ հաց ու չՈլր կ՝աղերսէին։

կան նաեւ անկբօ\ն^ Հա յեր 1 արդեօք կաբելի չէբ բ ի ֊ Հինգ միլիոն ոսկի անգլիականբ անտիրութենէ Անցան օրեր։ Մեր կարաւանը ձիւնի պէս հա–

րենց պատարագին յիշատակո ւթ ի լ\Նբ , «թագաւո - փրկեցին, ... մարդասիրաբար տիրանալով անոր, լեցաւ։ Ալ հազարներ չենք , Չնչին մաս մը միայն։

րացն քրիտոնէփց ել իշխանացն բարեպաշտից » երբ սպիտակ քարդը կբ տասանորդէ բ մեր մնա - Հոգնտծ ենք; Մաշած ենք մարմնով թէ հոգիով։

քնքել։ թւ այս, երկու պատճառով : Նախ քրիստոն­ ց ո զա ցբ ։ Այս եւ նման Հե րո սութ իւննե բու ԲայՅ այս քանը չէ ր բտւեր կարծես։ Ահա նո­

եայ թագաւո բներ բ ի^նչ օգուտ ել առնչութիւն Համ ար , ՛ո բոն ց ականատես ենք բո լո բս , րէն խաղի ելան գահիճներր , Առւրեր ոս կը շողշո­

ունեցած են Հայուն Հետ : Գալով բարեպաշտ «իշ­ եւ որոնց Հետեւանքն երբ երկար ատեն դեռ պիտի ղան։ Հրացաններ որ կր պայթին։ Խ՛արազաններ

խանաց» , անոնք շատոնց է որ գոյութիւն չոմնփն կրենք ազգովին, եւ որոնց թոլում ը կրնայ Հաս - որկը շաչին։ Կը հայհոյեն, կր հրկտկեն, կը կո­

մեր ի բա կան ո ւթեան– մէքւՈւ այլեւս վանք եւ ե կե– տորոՎայն գիրք մբ ստեղծել , անշուշտ մաքդիկ ղոպտեն , կր սպաննեն ;

գեցի չեն կառուցաներ , ինչպէս Հին֊ Հին գարե - արժանի 1լըԱան քրիստոնեայ Հայերու աղօթքնե - Այդ պահուն, յանկարծ, բիրտ ձեռքէ մը ա–

բուն։ ԸնդՀակառակն , աւերակ են վա1նւքերն ոլ ե - քուն մէք յիշատակուելու ՚. Հայեր, ել այս եղաւ րիւնոտ տապար մը բարձրացաւ ու ի^աւ խեղճ

կեգեցիներբ եւ մամուռք կ^ուռճանայ ան՝ոնց ոզբա- կրօ՛՛ն . . . : մօրս գլխաւն.. Մայրս մեռա՜ւ։ Իսկ ե՛՛ս, չեմ գի֊

լի փլատակներ ո ւն վբայ։ Հետեւաբար ոչ թէ իչ - Կ՝եբղ11ում, ոչ մէկ Հեգնութիւն։ Հակառակը, ուեր։ Ջե մ յիշեր։ Բայց երբ աչքս բացի, տեսա,

խան, այլ ժողովուրդ։ Ա ան աւանդ որ ազնուապե­ սիրտս կ՝ ար իմէ ի գրած ժամանակս : &ճ– Հոգիս որ ա՛նծանօթ –Բիլրտէրռլ մէջն եմ : Տուրի արիւ­

տական ալ է այս։ Անյարմար ազգային մոզովբ - կ՝՝ արտասուէ : նաներկ աչքեր կային։ Գէմքեր որ չէի ճանչնար։

գա կան՛ եկեղեցիի մը։ Այս է մեբ ժամանակի պա - ք^&ս^ւէ տօհ զա ա&1 V թշոտշ . Խօսքե ր որ չէի հասկնար :

հանքը։ կուլայի" ;

ԵՐՈԻԱՆԳ

Fonds A.R.A.M