Page 182 - ARM_19-1947_02

«6 Ա է Ւ Ա Զ »

ԿԱՐՄԻՐ ԲԼՈՒՐ Թոսրքիա միշտ մտա&ոգ գլխաւոր յատկանիշը խորՀբդային վարչաձեւին -

ււ ա Հ ման ա զ լ իւ ի իրենց զինուորական ռազմ ավար -

ձերը նուաղ գաղտնի պիտի կա՛տարէին Հ քիուսերր

(Շար. Մայիս 13ի թ խ է ն եւ վերջ) կը յարձակին իրենց քա րոզո ւթ իւննե ր ով, անթե -

Պրոֆ • Պիոալզովսկին տարիներէ ի վեր 1լու– լով եւ թռուցիկներով , զորս գաղտնի գործակալ–

սու մնաս իրէ կարմիր-Բ լուբի աւերակներս * "Բաղ– $Ա ոբՀ րգա յին կառա վա ր ո ւթ ի ւն ը չի դո Հան ար նե ր կբ ցրուեն թրքական քաղաքներ ո ւն մ էջ •

զատելով պեղումներու մ ամանակ գան ո ւ ած առա ր՜ մ իա յն Անղարա յի բաբո յական ^Լ՚*Ր՝Ո1ԼԼՀ ակաբացնե– (ծ-ղիմատարով կամ անկարգելով կը նետեն Ան աւո ո–

կաներ ր, Հանգամանօբէն ուսումնասիրելով անս — ով, գիւանագիտա կան ծան ուցադի րնեբո ւ ել մա - լուի Հսկայական աարածութիւննեբուն վրայ, ՛ուր

եաչ մամանակներու մշակոյթը, Անդրկովկասի մ էք մուլի ռաղմախաղերու միջոցաւ ,թ.ուրք մողովուր– կ՚ապրին միա յն գիւղացիները ։ Ա յս թռուցիկները

ապրող մողովոլրդնե բ՛ու կեն սա որ , սա վո բ ո լթիւն– գը շարունակ ջգաԳՐգիո– վիճակի մը մէջ պաՀ ելու կը պարունակէն մանաւանդ միամիտ նկարներ,

ներր եւ րարքերը, ան կուտայ չարադուշակՀրդեՀի Համար ։ Աիեւնոյն ատեն կ1՝ամբողջացնէ զինուորա­ նկատի ունենալով որ այդ գիլղաց ինե ր ը անգրա—

պայծառ բոցերով Լուսաւոր ուած գի շե րա յ ին մար­ կան կատարեալ պատ րասաո ւիմիւննե ր ը , Թուրքիան դէտ են, եւ կբ փառաբանեն խորՀ . բանակին ան–

տի Համոզեցուցիչ նկարագիրը։ եզերող երկաթէ շրջանակին եաեւ : Ամէն օր պարաելիութիւնր , զօրութիւնր եւ քաջագործու -

Ամրոցին մէջ կ՚ապրէին ուրարտական կառա– տեղեկադիրներ կը Հասնին թրքական իշխանու - թ ի ւննե ր ր ։ Անոնք կ ՝ըսե ն թէ (հու սե ր բ ՛ո ւնին ն ո ր

վարիչները ։ Ամրոցի շրջապատին մէջ պատսպար– թ իւննե բուն , սաՀմանին միւս կողմը տեղի ունե­ եւ զօրաւոր զէնքեր, որոնց քով Ամ երիկա ց ինե ր ո ւ

ո ւա ծ էր ա ւան մը , ո րո լ րն ա կիչներ ր տուրք կը ցած զինուորական էսումբեբոլ նոր շարմ ումներուն^ Հիւլէական ռումբերը խաղալիկ են, ու կը վստա -

վճա բէին ուրարտացի կուսակալին : կուսակալին մեքենաշարմ բանակներու ռազմափորձերուն , Հասնեն թէ մ ինակ ան՛ոնք են ո ր յաղթեցին Հ ի թ՜­

եւ անոր ղօ րա խումրին պա րենաւո րմ ան ամ ր" ՚յք թնդանօթ ա յին փոըձեբուն , նոր շինուած պտՀ եստ­ լէ ր ին ու Հի րօՀ ի թո յին Լ^ափոն ի կա յորը ) ; Հա -

ծանրութիւնը էլ ի յնաբ աւանին բնակի չներունվբա ք նե րու , օղանաւային նոր կայաններու յարդարս Լ– մաձայն այս քարոզութեան , էք • բանակը կրնայ

եւ անոնք Հիմք ո ւն Էին գմգոՀ ըլլալս լ ՛իրենց ա Է՛­ մին եւ կազի ամրա րնե բու մա՛սին : երեք օրուան մէջ քանդել Անգլիան ու Ամերիկան ,

րեր Էն ։ Պուլկար իա յէն եկող ճամբորդներ կր Հաստա­ շնոբՀիլ իր նոր զէնքերուն :

Ամ բոցին պա տ ե ր ո ւն կպած֊ ողո րմ ելիւ Հ իւղե - տեն թէ՝ Համայնավարները տ իրացած ել աւելի Ջ°ՐՔ\Ը ^էԱ քամէ թրքական ելեւմուտքին մօտ

բուն մէջ երեւան եկած են ՀացաՀատիկներու պա՝– զօրացուցած են թրքական սաՀմանաղլխին վրա \ 75 աո, Հաբիւրր։ Այսպէս , Հակառակ անոր որ պա–
Գերմաններուն ամր ո ւ–
շարներ ցորեն , ղարի եւ կորեկ ։ ՀացաՀատի՛ կ– շինավ զինուորական բոլոր տերազմբ խնայեց իրեն, թրքական տնտեսութիւնը

նե րոլ մ եծ պաշարներ յա յան ա բե բ ո ւած են ամրոց ի թիւններ ր , ո րոնք կրնային ծառա յել այն ատեն պատերազմէն դուրս եկաւ տկարացած։ Ւ ր աղ -

պա՝Հ եստնե բուն մէջ , յատկապէս կնքուած Հսկա յ իբրեւ ն ա իւ ՛հա կա ն պատնէշ ։ քատացումը ստիպեց Ան գարա յի կա ռա՛Վա ր ո ւթ ի ւ–

կաւէ կարասներուն մէջ ։ կո վկա սեան սաՀմ անաղլխին ե ր կա յն քին վրա Հ նր, որպէսզի ութ ամիս առաջ, ոսկին արմ եզր կէ

Հնագէտի փո րձուած աչքր կը զանազանէ պա­ շատ աւելի տամ ան ե լի է թուրք զինուորին գո րծ բ ։ առ Հարիւր Համեմատութեամբ ; Գրամ մը որ

շարի երկու տեսակներ՝ Հին եւ նոր՛. Հին պաշար­ ԱաՀմանագլխի վայրերուն մէջ գտնուող լեռնա - պատերազմ ին ատեն ղուից երական ֆրանքին ՛ե ւ

ներու վրայ մ ամանա– կը իր Հետքը թողած է ւ Իսհ. շղթան ունի աւելի քան 3 4000 մ եթ ր բա րձրու - տոլարին չավւ ՀասաատունՀ էր ;

նո ր ր , որ Հաւաքուած է ամրոց ի կո րծանմ ան տա­ թիւն։ Լ\ ամ բան երր անանցանելի են ձմեռը* ա մ ա— Զինս ւո րաղրութ իւ1նը իրենց տուներէն կը Հե­
ջորիներով* մնա­
րին , գեռ ծեծուած չէէ աձքԻ ^էԻձսամ ԻՐ մտսյ - ռր կարելի է օդտագործել միայն ռացնէ ամ էն էն ում եղ եւ կորովի գի՚լզա՛ցիներ ր ել

կութեամբ եւ գիմացկունութեամբ ։ Այսպէս ու - յուն ցուրտը կբ սառեցնէ շարմանիւներուն ի-֊դն պատճառ կը դառնա յոր աշխատ աւո ր բա՛ղուկնե ր ր

բեմն, գէսվՔՐ սձեղի ունեցավ է ամառը,բերքը Հա­ ու զէ նքեբ բ ։ (ծ՝ ո քա տապը սոսկ ալ ի թշնա մի մըն է պակսին էապէս Հողագործա՛կան երկրի մը մէջ,որ

ւաքուած եւ ՝ դիզուած յ բայց ամ բոցի աւե ր ա կն ե– թուրք զինուորին՛ Համար, ոբ գէշ Հագուած է, ոչ միայն– բազուկի պէտքը ունի, Հապա նաեւ մ ե–
—
բուն մ էջ յայտնա բե բ ո լած ձեռքիաղօ ր իքն եբ ը գեռ Կ°շիկներբ Հինցած եւ մեկուսացավ, քաղաքակր քենաներու։ Ասոր Համար է որ Թուրքիա , որ բնա­

գործածուած֊ չեն ։ Բայց թշնամիին ձեռքր ընդ - թութ են էն , ո րՈլէսդի ան կարենա ր իրեն Հասցնե / կան կերպով պիտի կրնար գնաՀ ատելի օմանգա -

Հատած է կեանքը եւ դադրե ցուցած անտեսական դեղ եւ զօրաւոր սնունդ յ կութ իւն մր բերել սովէ տառապող երկիրներուն՝,

Հոգերն Աշխատանքները : Կով կաս ի Աղբ "վէճ ան ի ել ր աս տան ի թ ր - ինքն իսկ Հարկադրուած է ցորեն ներածել Ա * \–ա–

Ակիւթական այրուձին եբեւցած է ամրոցին քական վաք րամ ասն ութ ի ւնն եր էն փախստականներ Հանգներէն ել Աւստ բալի ա կէ ն՝ * * • Հողագործական

առջեւ ուրարտական տիրակալի Համար անոպա - որոնք յաջողեց ան խոյս տալ ռուսական կեդրոնաց– արտագրութիւններոլ աղքատացում ր ււ ւ. մ ե դ ան -

սելիօրէն, բայց ա՛լանի բնակիչներր սպասած են ման կայաններէն , կը Հաստա՛տեն թէ խոըՀբգային ղրադարձումր 1լ ունենալ երկրին տն՛տեսս ւ թե ահ

Ակիլթացիներուն սրտի տրոփիւնով եւ ղսպուած զին ո ւո րն եր ո ւն թիւր կ ո վկա սի մ էջ՝ երկու մ ի լի ո– վրայ։

յոյսերով նր կ՛՛անցնի։ Պ եր լինի եւ Եթէ թին ի գրաւման կռիւ­ Զինուորցուներր միայն գիւղացիները չեն սա­

Եւ պարիսպներու տակ սկսած գիձ^Ր^մԻ^1 ներուն մասնակցող թաթարական գունդեր կր բա­ կայն* սպսՏնեբ ալ պէտք են։ Այս պատճառով է
մարտի իրարանցման մամւձնա1լ՝ ՀբդեՀած են ամ­
րոցը։ նակին թրքական սաՀմանադլխին երկու Հարիւր որ թուրք երիտասարդութեան ընտրանին, ան որ

մղոն՝ շյ(՚ջաղծի մր վրայ։ Հոն կբ զանուին նմանա­ անՀ րամեշտ է երկրին արդիական վե րա շինութեան

.Ակսած է խուճապ ։ Անծանօթ , մորթէ սրա - պէս ղօրամ ասեր , որոնք կռո ւե ց ան 3)ինլտնտա լի Համար, մասնաւորաբար Եւրոպայի եւ Ամերիկայի

ծայր գլխարկներով մ արգոց բա ր ձրաց ո լցած աղ– դէմ։ Ասոնք մասնաւորաբար մարզուած են լեու - ՚; ՜Համալսարանն՛երէն եկող ւոարրր, խլուակ֊ է իրեԳւղ

մուկէն խրտչած ձին, բակին մէջ, կաբելով կա - նային կոիւներոլ Համար։ (թրքական սսլայակոյտբ պաշտօններէն՛ , երկրաչավւ , պետական պաշտօն—

պը , շլացուցի՛չ բոցերէն սարսափած , խեղդուելով Համ ո ղո ւած է ,ո ր մ ա ք ա ջսւ իւ ւո (ի ո ւ քո վ ի Օտեսա յի եայ , առեւտրական , ուսուցիչ, կազմակերպիչ,

.անտանելի ծուխէն , ա յս ու ա յն կողմ նետած է Տ րամ ա մ ան ա ա ա յ, անուանումր երբեք արդիւնք չէ ծառա յելու Համար իբրեւ պաՀ եստ ի սպա յ , մ ա ր–

ինքզինք եւ բաց դուռներէն ներս վազած ամրոցի շնո բՀազրկում ի , ինչսլէս կը ջանա յին Հասկցնեք ղանքի երկաբամեայ շրջանի մը ընթացքին։ ի\ւբիշ

բնակիչներու կողմ էն լքուած գաՀ լիճ ր եւ մնացած Ա՛ո ս կոլայ ի շրջանակները • Հք՚Թէէրի նա խկին րսղ– ծանրակշիռ պար աղա ք մր՛* Եւրոպայի մնաց ե ա յ

այգ րոպէին փէչոգ աանիքի փլատակներու տակ։ թ ականը եւ Գեր մ անի ո յ խո րՀ բղա յին բանակներու մա սէն իր իւիստ կ ւլ ւլի ա ց ո լ մ ո վ ր թրքական առեւ -֊-
ընգՀ * Հրամանատարը
Աո խիր՜ի կո յտերոլն եւ աՀ ագին քա ր\ե բու ու տօնի է կո չուած ։ ուրիշ աւելի կարեւոր պաշ­ տուրը մեծապէս կը վնասուի * * *

Հողի Հ ասա շերտի տակէն 1չ երեւան մարդկային ՛Լու էլ /ւ ւ ան Համար մշտատեւ այս վախը, այս

կեանքի Հետքերը։ \,իւթական մշակոյթի առար - Անաց որ , քր՚ուսերը բնալ չեն ծածկեր իրենց յարձակմ ան \ե ր կի լղր ^ այս սպառնալիքը որ կր

կաներ բ կը ծանօթացնեն մեզ մարդոց կենցաղին 1ւ մ տ ա դ ր ո ւթ ի ւնն ե ր ը ։ Կ ո վկաս ի մ ամ ուլին մ էջ լե - ջլատէ ամէն ձեռներէցութիւն , կր մատնեն Թուր­

ընկերային յարա բե րո ւթե ան ց ; ցուն են յօդուածներ , որոնք կը փառաբանեն ռ՛ու­ քիան տեսակ մըուշակոըոյս վիճակի ,կր կըծենեբկ–*

ԳաՀ լիճի անկիւնը, ուր ինկած է ձիու կմախ­ սական ղինուոբներու զօրութիւնր ո լ անոնց զէնու– րին կենսունակութ իւն ը։ Ագգեըը ապրելու Հա -

քը, գտնուա^֊ է փաթթ\ոլած գորգ մը, Հաւանօրէն զրաՀին արդիացումը : Անոր մէջ մշտական եւ եր­ մար առաջին պայմանն է ապաՀովութիւնը * * * Ե~

տեղական արտագրութիւն ։ Գո բդին Հ ի ւս ո լած ~~ կար յօդուածներով կր արուին կովկասի մէջ բա - ՛թէ նոյն չափով շարունակուէբ խորՀբդային ջլա­

քին վերլուծումը որ ներկայիս կը կատարուի , նակող ղինուոբներու Հրամանատար ղօրավարնե — մարտ ր եւ եթէ նախագաՀ Թրում բնի ճառը չՀաս–

ցո յց կ՛ա տա յ թէ գունաւո®ր եղած է եւ լատկա - բուն կենսագրականներ ր , կր նկարագրեն ի պատիւ նէբ, որպէսզի Թուրքերը ապագային նային նուազ

պէս ի^նչ դոյներ ունեցած է ։ զքէնուորնեբուն տրուած ՀանդԷսներբ ել անոնց աս­ յոռետեսութեամբ , Թուրքիա պիտի սպառէր ինք­

^ աՀ ե կան են երբեմն ի դա Հ լիճի պա տեր էն կախ– պնջականութիւն տալու անՀ րամ ե շտ ո ւքմ ի ւնր ՚. Ա - նաբերաբար , եւ խորՀ * բանակները պիտի դրա -

ուած պղնձեայ զարդարուն վաՀանները, կապարճ– նոնց նպատակն է զինուորական ումով ել քանա— ւէ ին երկիր ր առանց կռուելու, ծափաՀաբուե լով

ներր, .որոնց վրա լ գծուած են զան՛ազան նկարներ՝ կով ազդել իրենց դրացի Թ ո ւր քեր ո ւն */ ՐԱ ք յ Ե*՜ իր Հեղինակութեան տակ գործող Հինգեր՛որդ գուն–

տ է գ ե րո վ եւ փո քրի կ վա Հ ան նե րով զին ո լա ծ ,լազ– եթէ լրտ՛եսուելու մշաատեւ երկիւղը չունենա լին — ղի մր կողմ է ։

միկներ, սրածայր սաղաւարտնե րով մարդիկ,

մարտական ձիերու վրայ նստած ։

ււյ ա են պղնձե այ իր ե՜րր՝ գաւաթներ , ապա՝ -

բանջաննեբ , գօտիներ , զարդանկարներով *Լար - ւուեցան այդ աղիւսներով, ուսումնասիրեցին եւ րաաունեաց ամբոցի պեղումներու, մամանակ , որ

դա ր ո ւած ,ել անոնց կարգին ա կնա դո րծ ա կան զար­ վարձարկեցին : Աղիւսի չափերը եւ որակը ^ընղուն– նոյնպէս կործանած է Հրդեհէն, Ե՛– եթէ կարմիր

մանալի նուրբ կեբտուածքով ոսկի օղեր : ուա՛ծ֊ են՛ իրբեւ ամէնայարմաբը շինա րա րութեան Բ լուր ի ամրոցը Համ ար ենք Ա-նի ի ամ բոցի Հ ե ռա ւո ր

ՊաՀ եստնե բուն մէջ գտնուած փափուկ ցռրենբ Հ ամ ար եւ արդէն ձեռնարկած են այգ տեսակի նախատիպը, ապա խօսքը կրնանք տալ մ ի ջնա -

շատ կը լիշեցնէ տեղական տեսակի փափուկ ցո - աղիւս արտադրել : զարեան Հայ պատ մ ագի ր Ար ի ս տ ա կէ ս Լաստի -

րենը , <ո ր այմմ կը մշակ՛ուի Հայաստանի մէջ։ Հետեւելով բան ո ւո րնե ր ո ւն , մ ենք կը տես - վե րաց ի ին , .որ ա յնյչան կենդան ի ղ ո յներտվ նկա -

՛Գա ն ււ ւած *են կոպիտ Հիւսուածքներ , որոնց նենք վւլատակնե բու տակէն Հ անո լած ածխացած ր ա գրած է իրեն մամ ա ն ա կա կի ց Հ ո յա կապ ամ բո­

վերլուծումը ցո յց կուտա ք ոբ պատրաստուած են դեբաննեբու նորանոր կտ՛որներ։ Հաստատուած է ցին կործանումը , ամ րոց մը որ դարեր շարաւ -

բուսական բնաթելէն , շատ Հաւանական է վուշէն ։ որ ատ՛ոնք սոճիի գերաններ ենւԲայց Արարատեան՛ նակ եղած է Հ ա յ Բագրատունի թագաւորներու

Վուշը ն շան ա կա լից դեր խ աղացած էՀայ Հար թավա յր ին մ էջ սոճիի անտառներ եր բեք չեն արքունիքը՛, «.Ապարանքը, այգ բարձրաբերձ կա–

ն ի գիւղատնտե սութեան մ էջ եւ երկրի լ ե ո նա յին եղած, ան յիշելի մ ամ տնակներ էն Հոս աիրապե — ռււ ւց ո ւած ք ր , գեղեցիկ եւ մ եծ֊ յաբմ ա ր ո ւթ ի ւնն ե–

գօտիին շատ մ ր մա սերուն մէջ մինչեւ Հիմա ա, ա ած են ծառերո ւ սաղար իմ աւո բ տ ես ա կն ե ր ը ։ րով բոցավառուեցաւ Հոն բո յն դրած ան ար գա -

պաՀպանուած են Հսկայ երկանաքարեր , որոնց Անկասկած ուրարտացի կուսակալը նոր ամ - բո ւթեան առատ ութ են էն : Բո լո ր շին\ո լթ իւննե ր լչ

միջոցով վուշէն ձէթ կը Հանէին , իսկ վուշի բնա­ րոց ր կառուցանելու Համ ար սոճիի ծառե րը բեր եք վեըածուեցան՝ մ ո իւ ի ր ի Հսկա յական կո յտերոլ եւ

թելէն կը պատրաստէին տնային կոպիտ Հիւս - տուած է ՛ուրիշ վայրերէ ։ Աովսէս խորենացին , կաշառակերութիւնն ու խ ա ր գա ւան ան քնե ր բ որ կը

ուածքներ : ոլ ա ւո մ ելով Արտա շատ քաղաքի Հ իմն ո ւմ ր Ար ա - կատարուէին Հոն, դադրե ցան» ։

Բայց վերադառնանք կարմիր–Բլուրի աւե - ր ատ եան դաշտի մ էջ Ար տ ա շէ ս թագաւորի կող - Այդս/Է" ընգՀատեց եւ իր դո յո ւթիւնը ուրար՛­

րակներուն եւ անգամ մըն ալ գիտենք Հոն տար ^ մէն* Կ^Րսէ թէ <ձԱրաքսը կ՚օգնէր անոր անտառով» ։ տացի ի շիս ո զն ե ր ո ւ ամ րոցբ ;

ուած ա շիւ ա տ անքն ե րը : Հա ւան ա կան է որ ան ասա ան իւ իմը լաս տե րով ղր­

Բանուորները քայլ առ քայլ կը պեղեն եւ կր կուած֊ է Արաքսի միջոցով կարս ի շրջանէն , որ 1–լղարռւնի - Հրաղգան ի միւս կողմէն 1Լ անցնի
շերտերու տակ
Հանեն քաքերու եւ Հողի աՀագին Հարուստ էր շինարարական սոճիի Հիանալի տե - Երեւան - էջմիածին ասֆալտապատ ճանապար -

գտնուող շէ նքերր ։ սակներով ; Հը : Այդ ճանապարՀով անրնդՀատ կը սլանան ինք–

Արդէն լալ կԳրեւայ ամրոցի ընգՀանուր կի– Արտա շէ ս կը Հ ետեւէ ր իր ն ա խ՛ո ր դե ե ր ո ւն՝ նաշարմերՀ Եսկ երբ կարմի ր– Բլու րին վրսԱ ի՚2~

սադէմը ։ Ո ւրարաաց ինե րո ւ շինարարական աւանդութիւն - նէ գիշերը, այն բլուրէն ուր կանգնած էր երրեմ–

կարմ իր աղիւսէ շարուած պատերը պատկա­ ներուն :• նի ուրարտական ամրոցը, կը բաց ուի ելեկտրա -

ռելի տպաւորութիւն կը դո բծեն Հ Աղիւսները խո­ Ածխացած սոճիի գերանները , այդ ան ընդ - կան լոյսերով ողողուած Երեւանի Հիանալի ա\ե -

շոր են, Հիանալի կերպով թրծուած –.Երեւանի շի­ գըկելի գերանները, ինչպէս 1լ ըսէ \, * Աառը, մեծ սարանը :

նարարական կաղմակերպութիւնները Հետաքրքր - քանակութեամբ են յա յտնա բերուած Անիի Բագ - Կ– Ղ Ո Ր Ղ Ա ՚ Ն Ե Ա ՚ Ա

Fonds A.R.A.M