Page 179 - ARM_19-1947_02
P. 179
8ԱՌԱՋ
ԱԱԿՈԲ ՚ԲԻԻՖԷՃԽԱՆ «Մեղի Համագո : 1Հ6^3Ո&Ոէ մըն է, ճերմակ ՅԱԿ11Բ ՕՇԱԿԱՆ
ուրուական մը։»
(Աշակերտի չնչին տուրք)
Տետո յ , իրարու յաթո Րգե ց ին քննադատական
Կերպով մը ինքզինքս չեմ կչւցաձ– Հաշտեցնել, Հետեւեալ յօդուածներ բ։ Ռուսահայ Գբակասու -
ամէնուն ծանօթ Հ իմակս լան անունին , Օշականին , թիւն վերնագրին տակ* — Աւետիս Իսահակեսւն7 Օշակա՛ն ,
թերեւս անոր Համար որ նախկին անունր սե րսւօ֊ Աւեսւիս Ահարոնեան ու Քննադատութիւնը Ռուսա Հայ դպրութեանց անզուգական ուսուցիչ, որ–
րէն կապուած է ինծի , շրջանի մր մէչ^ , ուր գրա հայ գրականութեանն ւքէջ : Մեր վիպագիրներն ու գեգրած անունդ անգամ խո րՀ բղան ի շ բաղմ ա–
կանութեան նոլիրուե լու Հաւաքականդ ոգին գեռ. րաասաեւլծներր խորադիրներով^ Գրիգոր Զօհբապ գալետն մշակոյթի - ինքնատիպ է ե լ եղական՝
այնքան տիրական էր ամէնուս Համար : Այսօր Ո լ Դանիէլ Վարուժան։ Ա ասնաւորապէս՝ ուշա - գրագէտ ին , քննադատին եւուսոլցչին Հանգունակ ։
խանդաղատանքով կր սեւեռեմ նայուածքս գէպի գրութեան արժանի է Վարուժանին վրայ դրած Օշակա՛ն ;
անցեալին այգ կենսունակ օրերուն ,այն Հպարտու ընդարձակ ուսումնասիրութիւնը ։ Աուրբ Ա ես րոպի նուիրական ուխտավայր X
թիւնով թէ, անվիճելի Համբաւի տիրացած այս Վե բ լուծումի նորանո ր պեղումներ կտտա րե - «Ամենասուրբ գերեզման : Հանճարի Հող : Անն ինք
գրագէտ ր, իր տաղանդին կանխագուշակ առածին լով, ՝Բիւֆէճեան՝ այս Հ/սրքոՎ՝ մէթտեղ կը բերէր սԿոՂ ադամ անդեայ ապառաժի» սրբավայր՛, Ա խ–
ծիլեր ր կ՚արձակէր , րլլայ իբրեւ քննադատ , րլ - գիտելու, դատելու ու արժեւո րելու բնատուր ամանթօք , գիւցազնաշունչ, ամպրոպային եւ
լայ իբբել վիպագիր , Իզմիրի մէթ, \9\\ին Հիմ֊ Հիրք •> ըսենք Հոտառութիւն մը որ շատ քիչերու, ան մաՀ *
նտծ ու խմբագրած « Հ ա յ Գրականութիւն» ամսա տրուած է եւ շատ քիչ անգամ այնքան թափ ու 0շակա՚ն ,
թերթիս՝ էթերուն *իրայ։ խորութիւն ստացած որեւէ քննադատի քով Տ ԻսԿ
Օր Արտաշէս 3 ա ր ո ւթ ի ւն ե ան վիմացնէր ոճի ու ա րտա յա յտութեան յստակ ու գիւտաւոր Տիրական վարպետ Հալ դպրութեանց , վեՀ ա–
ինծի, թէ ՝Քիւֆէճեան անունով նոր գրող մր կ՝ու Հիւսուածքը՝ գա գա փա րն ե ր ո ւն ու սաՀմ ան ո ւմն ե - նունդ արժեցուցիբ * Յիսուն տարի ^ տիւ եւ գիէեր^
էք է ա շխատակց ի լ թերթիս • նաել աւե լցնե լոՎ ու բուն կր Հագցնէր տարօրինակ Հմայք մ ք ։ Ան այս գալարեցար , կր գալաբթս տակաւին X Կիսադաբ
շեշտելով որ , ան արմանի է քաջալերանքի : Տա պէս շարունակեց երկար ատեն, Հակառակ Հոս Հոն՝ եան տ առ տապսան*քողԼ, նուիրում ով եւ տաժանքով՝
րակոյս Հունէ ի Տ ա ր ո ւթ ի ւն ե ան ի գա ա ո ղո ւթ ե ան փոքրիկ ստյթաքումնեբու, ինչպէս՝ Մեհեան Հան գուն փարեցար Հայ մե՜ծ գործին, մշակոյթին ;
վրայ։ Ու սպասեցի ։ *ք–անի մր օր յեաոյ, ստացա յ դէսին մէթ վՀարթենք»նեբու աննշան շարքը X Օշակա՛ն ,
իւֆէճեանին , եթէ չեմ սխալեր , իր առաթին քն Տազթ ոլ. Հպարտ կազնիի նման բարձրացաւ, Հսկա յ տիտան աշխատանքի , յիսուն Հատոր
նադատական
«Ուր ուականը» յօդուածը, որուն Վերնագիրն էր ճիւղեր արձակեց յ իր ալի ւն ոտ արմ ատ ին ցանցր ծանր բեռով, չսպառեցիր սրտիդ, մտքիդ ճոխ
ՀԱղեքսանգը Փանոսեան) : տարածեով մեր գրականութեան ամէնէն անծանօթ գանձերուն մթերքը, զոր բաշխեցիր մեծաաունի
Ղ-սւնատ մելանոՎ գրուած , սեղմ տողերու երակներուն շուրթ : շռայլութեամբ ( առանց Հա շիլ պաՀանթելու : Տու
մ էթ խռնուած քառերու տողանցք մը Համթերու Վերի մէթբերումներուս նպատակն էբ ցուցնել իր , տուիր, տուի՛ր; Ու չբս իբ թէ՝ փոխարէնը
թիւնս կարծես կր գրգռէր , զայն լրացնելու քա թո ւ– թէ, ՝Բիւֆէճեան, այն ատեն շատ աւելի տրամ ա - քեղի որքանն պիաի արուի ;
թիւնս փորձի գնելով։ Ս /սկայն քանի մր տող յա– բանական գասաւ\ոբում կր դնէր իր վերլուծում - 0 շա կա՛ն,
սա թան ալէ վերթ, Հիացումս անկապտելի Րէէաէոլ– ներուն մէթ, իր եղբտկացութիւննեբբ կ՚առնէին Հա յ արուեստ ի վա սա ա կա ւո բ , անխոնթ մշակ,
աստիճան ում 1լ առնէր, ու 1լ անցնէի տողէ տող, անժխտելի ո ւթեան դբո շմը , Հ իմնաւոբած ՐԱ^քէոՎ. ե լ շինական յամտ ռութ իւն ^ Համբե բութ իւն , տո
առանց որեւէ դժուարութեան ։ Իր վեր լուծե՛լու արժէքներ ճանչնալոլ բնածին յայտնատեսութեան կունութիւն , Հանդարտութիւն, երկա՛ր, երկար
նոր՝ րա յց խիստ \ու աններող եղանակք , կր շա– վրայ ; ճամ բուդ Վրայ եւ գործովդ պատկառելէ , եղար
բունակէբ այնպիսի խառնուրդ մր որ կարծես կր ԱՈբ ; Նորը , գիտես , կը Հալածեն , չեն ընդունիր ,
խէմրեցնէր մէթս Հակազդումի ամէն ձգտում ; Ոճի Անդադար ու քանակով ան ս տ Հ մ ան Հբատա - կը քարկոծեն * * *
ո լ տրտայա յտութեան ինքնատիպ յղւսցքն տ լ աչ բակ ո ւթի ւննե բբ կը շար ո ւնա կուին դեռ ։ Առան ց Օշակա՛ն,
քերս 1լ առաթնո բգէբ Հրճուա լից ոստումներով իր ամ փոփում ի 1 աճապարանքով լո յս եկող այս զ ո ր ֊ Ես ալ եզ այ ուսուցիչ ; Ու ես ճանչցայ եւրո -
անուան կից մինչել վերթին տողք : ծերուն , կա րծե ս կբ պա կս ին իմ ճան չցածոլ Հ իա– պացի մեծաՀռչակ դասախօսներ , գիտնա՛կաններ
Այ ս յօդուածով իսկ , կր ծնէր մեր գրականու ցած ՝Բ ի ւֆէճ եան ին՝ Հոգն ու բծախնդրութիւնը; խոբաՀմուտ եւ մանկավարժ : Հետեւաբար , ներէ
թեան ամէնէն Հուժկու ու խորաթափանց , բայց Եթէ եղած է մէկը ո ր այս Հսկայ ու կանանչա ինծի, քեղ կբ ճանչնամ իբրեւ «իբԱ1)՚ւ» ՈՆ,ԱՈլցիչ ;
եւ ա յնպէս խիստ քննադատութեան մ բ արժանի գեղ ծառին վնասակար, <ըս ե լո ւ Համար մաՀացու Օշակ ան,
քննադատ բ % Հարուածներ տուած Ըէէայ * ա յ գ անձը Օշականը
Բիւֆէճեանի այդ գրութենէն Հետեւեալ մէթ - ինյշն իսկ է X Այսօր անոր վաստակին ծանրութեան Ուրեմն , իրա՛ւ ուսուցիչ , քառորդ դար մր ետ
բե ր ո ւմն ե րէս դատ ե լո ւթ կրնաք ե րեւակայել թէ տակ՝ որուն՝ Վրա յ դժբախտաբար , Հապճեսլբ ու երթանք։ Եւ բիւրաւոր Հայ որբերր ւապաաէն
ի՛նչ տեսակ նամակ մբ ուղղեց Փանոսեան ինծի ։ անփութո ւթիւն բ շ/ստ օտար տարբեր բեռնաւորած թող դառնան : Ազգր անոնց Հայրիկ, մայրիկ թող
«Օափակ ո ւթիւն ք ճակատագրական է իբ են , իր վաստկած աՐԳաՐա3Ի ՝ ^*ամբաւբ սկսած է րլլս՛ յ ու վստաՀ ի ձեր շունչին :
մէշ՛. Պէրպէբեան , Աէթեան, Թէրզեան ունին Հո. ստուեբուտի լ ու պակսի լ, շատերուն գնաՀատոլ - Ջեր շունչի՛՛ն : Բանի աղբիւր ի՛՛ն եւ բառերոլ
ղիի նե րքնամ աս մ բ ուր բանաստեղծ ի թեթեւ յու թեան նժարին մ էթ : Ա յգ ակնյայտ պա տճ առներու յորդ Հոսանքին % Ձեր շրթներէն կա խո ւած ենք :
Վրա ք ծան ր ան ալ զիս շատ Հ եռունեբ ը կրնան տա \,արեկացի ,Պետրոս Գուրեան , Աիամանթօ եւ Վա.
ղում կբ թրթռայ* ատեն՝ ատեն ասոնց ոտանաւո նիլ X Պիաի անդրադառնամ անոնցմէ մէկուն Վրայ; բուտան ու Մեծարենց։ Թող երկարի դասի պաՀր։
րին մէթ կր ցաթէ Հոգիին ռոԼՔւՀտ Ի^էռ*~ յաճախ Այն է ոճն ու լեզուն; Մենք դադարր սիրայօմ-ա^ր, սիրայօէեա ր կր զո–
գրագիտական ձեւերու միգամածին մէթ այլափոխ Այս մ արզին մ էթ ա յսօ բ 0 շա կան բ որքա՛ն Հեն.
ուելու ենթաբկուելով : տար բե ր է ՛է՝ ի ւֆ Է ճ եան Է ն Հ /» աց արձակ տպէ ս ան - ՛Ի աս ար անդ ՝ Համակ յուղում ^ վերացում X Ու
Հ.Ազեքսանդբ Փանոսեան պուտ մ բ իսկ Հ ոգի ըմ բռնելի է անոր ա յս դէաԻ Վատ՝ շեղում բ \ ա մէնքս միաձոյլx Եգաբ մեզի մտերիմ X Եղբայրա
չուն ի բանաստեղծի : գ՛աւառական պատ կե բ ա ւո ր Տարուէ տարի, ղբական գո բծունէոլթեան նոյն կան գոբովանքոՎ , Հարուստ սրտով՝ դէպի որ -
բացատ բութեամբ մբ ան ալ պա Թակաւն սրինգ մբն Համեմ ատ ո ւթեամբ , իբ ոճը կո բ սն ց ո ւց ած է նախ բերս Հակեցար : Աշակերտը քեղի Համար արժէք
է , մէկ մբ վարէն մէյ մբն ալ վերէն ծակուած : կին պայծառութիւնը ու Հմայքը, ՀասնելոՎ այս– ունէր , ուշադրութեան արժանի էբ եւ յարգանքի
Կբ գրէ ամէն բանի վրայ : Իբերբ կբ տեսնէ իր օրուան մութ ու անՀրապոյբ ձեւին ։ Եթէ նկատի իբաւաաէբ :
յանգերուն բզզիւն ին մէթէն, իբր թէ մեղուներբ առնենք նաեւ, մեր լեզուին , քսենք ամէն լեզուի Ա իրեցիր մեզ X Մ ենք սիրեցինք դպրութիւնս ;
մեծադո յն բանաստեղծներն բ չ՛լայ ին : Ամենակեղծ քերականական կանոններու գէմ մ ե գանչող սխալ րասեբուդ մէչ, ոչ մէկ ձանձրոյթ։ Դա սարասդ
վիպականութիւն մ ք , Հիւկո յի տժգո յն Հետեւո - ները , որոնք կը վխտան իր գրուածքներուն ամէն մեղուանոց էր։ Ու ամէն Ոք, Հետաքրքիր , գործօն
գութեամ բ մ բ ծա յրէ ծա յր 1լ ուռեցնէ իր «Շողեր մասին մէթ, տաղանգոՎ թրդեղուած գրագէտի մը դերով ու թ"–ի1քի ուժգին թափոՎ ե՛ լ բոցավառ,
ու Ցօղեր» գիրքը։ Համար, Հարցը ծանրակշիռ Հանգամանք կը ստա֊չ ե՛ ւ թ ե ւա ւո ր՝ դէպի բարձունք անմ ատ չելի ճանա
«3 ալիտ են ա պէս տափակ նիւթեբու Վրայ յ ա ~ նայ ; չում ի եւ արուեստի :
լի տ են ա պէս կրկնելու Համ աբ Փանոսեան կբ գիմ է 0շակա՚ն ,
իր յանգի գործանոցին ։ Ո առերը կբ շարէ տաղա ՝Բննա գա տ ին՝ Համ ար , ոճը պէտք է նմ անի ու Համբեբատաբ , ան յ ի շ ա չա ր եւ սկեպտիկ ու -
չափութեան պարտագրած բո լո ր ճակատներուն ըլլայ սաւառնակի մը ետեւէն փչող ՀոՎին պէս , սուցիչ , աշակերտներէդ փոքրիկ , շա՛տ ՓՈՔՐԻ^
Վրա յ ; կբ Հագցնէ անոնց գաբդմ անակաւո բ սազա– որ ոչ միայն կը դիւրացնէ անոր ընթացքը , ա// թիւ մբ միայն քեղ կ՚ուրանայ X Ներէ անոնց ; Վար–
ւարտներ , ոսկեճամուկ զրաՀնեբ : Ու բառեբբ կր եւ 1լ աւելցնէ անոր արագութեան՛ աստիճան բ X գապ ետն տ ւբ ա ց ո զննեերք չ, ւնե ւ ւՀ ե -
Հ պ ատակ ին զօ ր ապետ ի մ ո գա կ ան գաւազան ին Աակայն եթէ օդանաւորդը ՀոՎր իր դիմաց ո ւնե– գիր, անոնք, օր մր , դա՛րձեալ քեղի պիտի դառ -
Հ աբ ո ւածն ե ր ո ւն ։ Ո ան ա կր կբ սկսի արշաւանքի նա լու դժբախտութիւն ր ունենա յ, իբ գնպցքը կբ նան :
Ու բառեբբ կբ քալեն շատ միօբինակ կշռոյթի մբ դանդաղի , Վտանգաւոր Րէէա է"լ աստիճան նո յն -
ընդմէթէն՝ որ խառն եր գի մ ր տ պա ւո բութիւն բ կր իսկ , Վայբկեաննեբ կուդան իբ ու սաւառնակին Օշակա՛ն ,
թողու Վրադ, կը քալեն անոնք մեծ խանդավա - գո յութեան Համար ։ Օչականին Համար , Հիմա Հ իր Ով իմ անբ ալ եր ախ տ իք ի ս պաՀ անթատ է բ եւ
ռութեամբ , աշխաբՀնեբ գրաւելու յ ա լա կն ո տ ո լ - ոճը ու լեզուն փոթորիկի Հանգամանք ստացած են, սիրելի ուսուցիչս, ներէ ինձ ալ, որովՀեսէկլՀ չե–
թեամբ պոռալով ,բայց շունչ տուող տիկերու պէս իր գո րծե բուն էութեան սպառնացող ; զա յ ինչ որ պէտք էր ըլլալ; Արեւմուտքի Հացին
կբ սմքին կէս ճամ բուն Հ Բիւֆէճեան , Հ Հա լ գրականութեան՛» մէթ սկսած Համար գ անոր Հեւքին պատճառաւ, ժամանակս կբ
ՀՀ.ԱՀ ա ա յս է Աղե քսանդբ Փ ան ո ս եան ին ասսլա– է նաեւ Խոնարհներու սքանչելի շարքը , Հօրքուր սպառի * * * Ղ՛ուն տաղանդին չես Հաւատար ; փեղի
րէզը մինչեւ 1890։ Վարդտն պատմուածքոՎ։ Ինչ ՀաճռյքոՎ կ*ըմ ֊ Համար, Աշխատանքն է ամէն ինչ; Չաշխատեցայ;
<յ; Չ ա ր ամիտներ ^ յաչաղկոտներ , պիտի բսէբ բոշխնոլէին անոնք : Արուեստագէտի տաք շունչը Ջեմ աշխատիր, արովՀետել նիւթին գերի ;
ինք , ուզած են կասկածի տակ ձգել իր Հաւատար– կը ծփայ Հոն՝ իւրաքանչիւր պա տ կեր ին Վրայ , Ներէ՛ , վարպետ :
մութիւնբ Հանդէպ Հայ բանաստեղծութեան ։ք*ամ– տիպարներու պարզ բայց կենդանի շարժունու - ԱՐՇԱԻԻՐ ԽԱՆԷՏԱ՞սԵԱ՚Օ
բասուած է ան իբր բանագող , ուրիշներուն փե թեամբ զանոնք ապրեցնելով ; Վարպետը գիտցածէ
տուրն ե բ ո վր զարդարուող : Ե ս կբ զարմ անամ ա յս ներարկել իւրաքանչիւր պատմուածքին բաբախուն Հարստութեան ու Հ\ո գերան ական Վե րլո ւծո ւմն ե -
ամ բա ս տ ան ո ւթե ան ՛քՐա ք ՚ «Հետեւողութեամբ» ամ բո ղթո ւթեան մբ Հմայքբ ; բու ճշգրտութեան , ա յգ գո բծին կբ պակսին Վէ
ստո բա գրուած բո լոր ո տ ան ա ւո րն ե րն Փ ան ս ե ան ին Ան իր գազափարներբ պատ աՀա րնե բու Վրայ էէ պի մ ր պա ր տ ա գր ած աուեալնեբբ , անոր ելք
ոսկո՛րէն ո լ ծուծէն են վւրթած, այնքան տափակ ձեւած, ա յ յ նախ յղացած է ազդեց ութեան որոլ> տուող տրամ ա բանակւ <ւն կառուցոլա ՚ւծքր 1բող.
թական ու ամփոփ է
ո լ անաբժէք են անոնք։ Հասարակ տեղիքներու Հի" Վիճակ մը ու անոր Համաձայն Հնարած Հարկ եղած
անալի սպառող մ բ ըլլալուն , իբ գո զո ւթ ի ւնն ե բն պատաՀաբներբ ։ Այսպէս առթի Վայրկեանին , ա– Օշական գրած Է նաեւ թատերգո ւթի ւնն եր ու
ալ բնականաբար ուրիշ յաՐԳո1է ապրանքներու Վբ– սլաց ո յցբ տալով ստեղծագործ . տաղանդի մբ տի բանաստեղծութիւն X Ապագան միայն կրնայ ըսեք
բայէն չէին կրնար բլլալ : ինք այն դժբախտ գրող րութեան X ՛ճիշդ այս պատճառաւ, ՚Բիւֆէճ եան թե թէ մեր ղրականութիւնր որքան Հարստացած է
ներէն է որոնց երեսին չենք քաշուիք պոռալու ի– պատմ ուածքնե րէն , ճշմ ա րտութիւնբ կբ ցոլա յ ա– անոնցմով ;
րենց մեռելութիւնք։ Հրաշք պիտի ր լ լ ա բ եթէ իր– ՛ւ "՛ւթ ու յստակապէս բանաւորութեան մ ը Վրայ Անկե ղծութեամբ կբ գրեմ այս տողեր բ եւ կը
մէն աող մր բան ոզթ մնայ։ Իր բոլոր կեբպարա– ամուր կերպով Հիմ դրած : փափաքիմ ո ը՝ աննպաստ կարծիքներու մ էթ սխա
նափոխութեանց մէթ ան մնացած է միչա միթակ, Օշական՝ պիտի անմաՀանայ Հայ դրա կան ու - լած ՐԷԼամ * Հպարտ կը զդամ ղիս նախկին աշխա
թեան մէթ, իր պատմուածքներռվ՝ մասնաւո բա -
միշտ տափակ : Տա թո բդաբա ր 1Լ0Ա՝Աւնթիք , պայլ - տակցի մը այս նախանձելի ՚Լ^՚Ր^ԼՔՐ տեսնելուս
նասեան, գլասիք, սէնպօլիստ նոյն իսկ^ Աղեքսան– պէս կարճ, ինչպէս երկինքէն ինկող կյնիկը : Համար X Ու կուգամ իր մենութեան մէթ^ մտերմ–
ԳՐՐ Փանոսեան դուրս չէ բերած ոչ մէկ գործ ո - հռ&ա-րհներու ճամբուն ոլղղութեամբ՝ ՀԱնա– օրէն իր ականթին փսփսալու յ
Վարպե՛տ , երկա բ երկար կեանք քեղի *
բուն վրա ք անՀատական կնիք ճանչնայինք ^ կամ &ոԸԳա8՝Տ>՚Ը. չ ա տ յետամնաց գործ մր կը մնայ ինձ
Որու մէթ ստեղծումի կրակ մը սիբէինք ։ Համար։ Հակառակ սլաիոլնակեձ՝ծ Հիւմ նիւթեբու ՋԱՐԵՀ ԳԱԶԱԶԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
ԱԱԿՈԲ ՚ԲԻԻՖԷՃԽԱՆ «Մեղի Համագո : 1Հ6^3Ո&Ոէ մըն է, ճերմակ ՅԱԿ11Բ ՕՇԱԿԱՆ
ուրուական մը։»
(Աշակերտի չնչին տուրք)
Տետո յ , իրարու յաթո Րգե ց ին քննադատական
Կերպով մը ինքզինքս չեմ կչւցաձ– Հաշտեցնել, Հետեւեալ յօդուածներ բ։ Ռուսահայ Գբակասու -
ամէնուն ծանօթ Հ իմակս լան անունին , Օշականին , թիւն վերնագրին տակ* — Աւետիս Իսահակեսւն7 Օշակա՛ն ,
թերեւս անոր Համար որ նախկին անունր սե րսւօ֊ Աւեսւիս Ահարոնեան ու Քննադատութիւնը Ռուսա Հայ դպրութեանց անզուգական ուսուցիչ, որ–
րէն կապուած է ինծի , շրջանի մր մէչ^ , ուր գրա հայ գրականութեանն ւքէջ : Մեր վիպագիրներն ու գեգրած անունդ անգամ խո րՀ բղան ի շ բաղմ ա–
կանութեան նոլիրուե լու Հաւաքականդ ոգին գեռ. րաասաեւլծներր խորադիրներով^ Գրիգոր Զօհբապ գալետն մշակոյթի - ինքնատիպ է ե լ եղական՝
այնքան տիրական էր ամէնուս Համար : Այսօր Ո լ Դանիէլ Վարուժան։ Ա ասնաւորապէս՝ ուշա - գրագէտ ին , քննադատին եւուսոլցչին Հանգունակ ։
խանդաղատանքով կր սեւեռեմ նայուածքս գէպի գրութեան արժանի է Վարուժանին վրայ դրած Օշակա՛ն ;
անցեալին այգ կենսունակ օրերուն ,այն Հպարտու ընդարձակ ուսումնասիրութիւնը ։ Աուրբ Ա ես րոպի նուիրական ուխտավայր X
թիւնով թէ, անվիճելի Համբաւի տիրացած այս Վե բ լուծումի նորանո ր պեղումներ կտտա րե - «Ամենասուրբ գերեզման : Հանճարի Հող : Անն ինք
գրագէտ ր, իր տաղանդին կանխագուշակ առածին լով, ՝Բիւֆէճեան՝ այս Հ/սրքոՎ՝ մէթտեղ կը բերէր սԿոՂ ադամ անդեայ ապառաժի» սրբավայր՛, Ա խ–
ծիլեր ր կ՚արձակէր , րլլայ իբրեւ քննադատ , րլ - գիտելու, դատելու ու արժեւո րելու բնատուր ամանթօք , գիւցազնաշունչ, ամպրոպային եւ
լայ իբբել վիպագիր , Իզմիրի մէթ, \9\\ին Հիմ֊ Հիրք •> ըսենք Հոտառութիւն մը որ շատ քիչերու, ան մաՀ *
նտծ ու խմբագրած « Հ ա յ Գրականութիւն» ամսա տրուած է եւ շատ քիչ անգամ այնքան թափ ու 0շակա՚ն ,
թերթիս՝ էթերուն *իրայ։ խորութիւն ստացած որեւէ քննադատի քով Տ ԻսԿ
Օր Արտաշէս 3 ա ր ո ւթ ի ւն ե ան վիմացնէր ոճի ու ա րտա յա յտութեան յստակ ու գիւտաւոր Տիրական վարպետ Հալ դպրութեանց , վեՀ ա–
ինծի, թէ ՝Քիւֆէճեան անունով նոր գրող մր կ՝ու Հիւսուածքը՝ գա գա փա րն ե ր ո ւն ու սաՀմ ան ո ւմն ե - նունդ արժեցուցիբ * Յիսուն տարի ^ տիւ եւ գիէեր^
էք է ա շխատակց ի լ թերթիս • նաել աւե լցնե լոՎ ու բուն կր Հագցնէր տարօրինակ Հմայք մ ք ։ Ան այս գալարեցար , կր գալաբթս տակաւին X Կիսադաբ
շեշտելով որ , ան արմանի է քաջալերանքի : Տա պէս շարունակեց երկար ատեն, Հակառակ Հոս Հոն՝ եան տ առ տապսան*քողԼ, նուիրում ով եւ տաժանքով՝
րակոյս Հունէ ի Տ ա ր ո ւթ ի ւն ե ան ի գա ա ո ղո ւթ ե ան փոքրիկ ստյթաքումնեբու, ինչպէս՝ Մեհեան Հան գուն փարեցար Հայ մե՜ծ գործին, մշակոյթին ;
վրայ։ Ու սպասեցի ։ *ք–անի մր օր յեաոյ, ստացա յ դէսին մէթ վՀարթենք»նեբու աննշան շարքը X Օշակա՛ն ,
իւֆէճեանին , եթէ չեմ սխալեր , իր առաթին քն Տազթ ոլ. Հպարտ կազնիի նման բարձրացաւ, Հսկա յ տիտան աշխատանքի , յիսուն Հատոր
նադատական
«Ուր ուականը» յօդուածը, որուն Վերնագիրն էր ճիւղեր արձակեց յ իր ալի ւն ոտ արմ ատ ին ցանցր ծանր բեռով, չսպառեցիր սրտիդ, մտքիդ ճոխ
ՀԱղեքսանգը Փանոսեան) : տարածեով մեր գրականութեան ամէնէն անծանօթ գանձերուն մթերքը, զոր բաշխեցիր մեծաաունի
Ղ-սւնատ մելանոՎ գրուած , սեղմ տողերու երակներուն շուրթ : շռայլութեամբ ( առանց Հա շիլ պաՀանթելու : Տու
մ էթ խռնուած քառերու տողանցք մը Համթերու Վերի մէթբերումներուս նպատակն էբ ցուցնել իր , տուիր, տուի՛ր; Ու չբս իբ թէ՝ փոխարէնը
թիւնս կարծես կր գրգռէր , զայն լրացնելու քա թո ւ– թէ, ՝Բիւֆէճեան, այն ատեն շատ աւելի տրամ ա - քեղի որքանն պիաի արուի ;
թիւնս փորձի գնելով։ Ս /սկայն քանի մր տող յա– բանական գասաւ\ոբում կր դնէր իր վերլուծում - 0 շա կա՛ն,
սա թան ալէ վերթ, Հիացումս անկապտելի Րէէաէոլ– ներուն մէթ, իր եղբտկացութիւննեբբ կ՚առնէին Հա յ արուեստ ի վա սա ա կա ւո բ , անխոնթ մշակ,
աստիճան ում 1լ առնէր, ու 1լ անցնէի տողէ տող, անժխտելի ո ւթեան դբո շմը , Հ իմնաւոբած ՐԱ^քէոՎ. ե լ շինական յամտ ռութ իւն ^ Համբե բութ իւն , տո
առանց որեւէ դժուարութեան ։ Իր վեր լուծե՛լու արժէքներ ճանչնալոլ բնածին յայտնատեսութեան կունութիւն , Հանդարտութիւն, երկա՛ր, երկար
նոր՝ րա յց խիստ \ու աններող եղանակք , կր շա– վրայ ; ճամ բուդ Վրայ եւ գործովդ պատկառելէ , եղար
բունակէբ այնպիսի խառնուրդ մր որ կարծես կր ԱՈբ ; Նորը , գիտես , կը Հալածեն , չեն ընդունիր ,
խէմրեցնէր մէթս Հակազդումի ամէն ձգտում ; Ոճի Անդադար ու քանակով ան ս տ Հ մ ան Հբատա - կը քարկոծեն * * *
ո լ տրտայա յտութեան ինքնատիպ յղւսցքն տ լ աչ բակ ո ւթի ւննե բբ կը շար ո ւնա կուին դեռ ։ Առան ց Օշակա՛ն,
քերս 1լ առաթնո բգէբ Հրճուա լից ոստումներով իր ամ փոփում ի 1 աճապարանքով լո յս եկող այս զ ո ր ֊ Ես ալ եզ այ ուսուցիչ ; Ու ես ճանչցայ եւրո -
անուան կից մինչել վերթին տողք : ծերուն , կա րծե ս կբ պա կս ին իմ ճան չցածոլ Հ իա– պացի մեծաՀռչակ դասախօսներ , գիտնա՛կաններ
Այ ս յօդուածով իսկ , կր ծնէր մեր գրականու ցած ՝Բ ի ւֆէճ եան ին՝ Հոգն ու բծախնդրութիւնը; խոբաՀմուտ եւ մանկավարժ : Հետեւաբար , ներէ
թեան ամէնէն Հուժկու ու խորաթափանց , բայց Եթէ եղած է մէկը ո ր այս Հսկայ ու կանանչա ինծի, քեղ կբ ճանչնամ իբրեւ «իբԱ1)՚ւ» ՈՆ,ԱՈլցիչ ;
եւ ա յնպէս խիստ քննադատութեան մ բ արժանի գեղ ծառին վնասակար, <ըս ե լո ւ Համար մաՀացու Օշակ ան,
քննադատ բ % Հարուածներ տուած Ըէէայ * ա յ գ անձը Օշականը
Բիւֆէճեանի այդ գրութենէն Հետեւեալ մէթ - ինյշն իսկ է X Այսօր անոր վաստակին ծանրութեան Ուրեմն , իրա՛ւ ուսուցիչ , քառորդ դար մր ետ
բե ր ո ւմն ե րէս դատ ե լո ւթ կրնաք ե րեւակայել թէ տակ՝ որուն՝ Վրա յ դժբախտաբար , Հապճեսլբ ու երթանք։ Եւ բիւրաւոր Հայ որբերր ւապաաէն
ի՛նչ տեսակ նամակ մբ ուղղեց Փանոսեան ինծի ։ անփութո ւթիւն բ շ/ստ օտար տարբեր բեռնաւորած թող դառնան : Ազգր անոնց Հայրիկ, մայրիկ թող
«Օափակ ո ւթիւն ք ճակատագրական է իբ են , իր վաստկած աՐԳաՐա3Ի ՝ ^*ամբաւբ սկսած է րլլս՛ յ ու վստաՀ ի ձեր շունչին :
մէշ՛. Պէրպէբեան , Աէթեան, Թէրզեան ունին Հո. ստուեբուտի լ ու պակսի լ, շատերուն գնաՀատոլ - Ջեր շունչի՛՛ն : Բանի աղբիւր ի՛՛ն եւ բառերոլ
ղիի նե րքնամ աս մ բ ուր բանաստեղծ ի թեթեւ յու թեան նժարին մ էթ : Ա յգ ակնյայտ պա տճ առներու յորդ Հոսանքին % Ձեր շրթներէն կա խո ւած ենք :
Վրա ք ծան ր ան ալ զիս շատ Հ եռունեբ ը կրնան տա \,արեկացի ,Պետրոս Գուրեան , Աիամանթօ եւ Վա.
ղում կբ թրթռայ* ատեն՝ ատեն ասոնց ոտանաւո նիլ X Պիաի անդրադառնամ անոնցմէ մէկուն Վրայ; բուտան ու Մեծարենց։ Թող երկարի դասի պաՀր։
րին մէթ կր ցաթէ Հոգիին ռոԼՔւՀտ Ի^էռ*~ յաճախ Այն է ոճն ու լեզուն; Մենք դադարր սիրայօմ-ա^ր, սիրայօէեա ր կր զո–
գրագիտական ձեւերու միգամածին մէթ այլափոխ Այս մ արզին մ էթ ա յսօ բ 0 շա կան բ որքա՛ն Հեն.
ուելու ենթաբկուելով : տար բե ր է ՛է՝ ի ւֆ Է ճ եան Է ն Հ /» աց արձակ տպէ ս ան - ՛Ի աս ար անդ ՝ Համակ յուղում ^ վերացում X Ու
Հ.Ազեքսանդբ Փանոսեան պուտ մ բ իսկ Հ ոգի ըմ բռնելի է անոր ա յս դէաԻ Վատ՝ շեղում բ \ ա մէնքս միաձոյլx Եգաբ մեզի մտերիմ X Եղբայրա
չուն ի բանաստեղծի : գ՛աւառական պատ կե բ ա ւո ր Տարուէ տարի, ղբական գո բծունէոլթեան նոյն կան գոբովանքոՎ , Հարուստ սրտով՝ դէպի որ -
բացատ բութեամբ մբ ան ալ պա Թակաւն սրինգ մբն Համեմ ատ ո ւթեամբ , իբ ոճը կո բ սն ց ո ւց ած է նախ բերս Հակեցար : Աշակերտը քեղի Համար արժէք
է , մէկ մբ վարէն մէյ մբն ալ վերէն ծակուած : կին պայծառութիւնը ու Հմայքը, ՀասնելոՎ այս– ունէր , ուշադրութեան արժանի էբ եւ յարգանքի
Կբ գրէ ամէն բանի վրայ : Իբերբ կբ տեսնէ իր օրուան մութ ու անՀրապոյբ ձեւին ։ Եթէ նկատի իբաւաաէբ :
յանգերուն բզզիւն ին մէթէն, իբր թէ մեղուներբ առնենք նաեւ, մեր լեզուին , քսենք ամէն լեզուի Ա իրեցիր մեզ X Մ ենք սիրեցինք դպրութիւնս ;
մեծադո յն բանաստեղծներն բ չ՛լայ ին : Ամենակեղծ քերականական կանոններու գէմ մ ե գանչող սխալ րասեբուդ մէչ, ոչ մէկ ձանձրոյթ։ Դա սարասդ
վիպականութիւն մ ք , Հիւկո յի տժգո յն Հետեւո - ները , որոնք կը վխտան իր գրուածքներուն ամէն մեղուանոց էր։ Ու ամէն Ոք, Հետաքրքիր , գործօն
գութեամ բ մ բ ծա յրէ ծա յր 1լ ուռեցնէ իր «Շողեր մասին մէթ, տաղանգոՎ թրդեղուած գրագէտի մը դերով ու թ"–ի1քի ուժգին թափոՎ ե՛ լ բոցավառ,
ու Ցօղեր» գիրքը։ Համար, Հարցը ծանրակշիռ Հանգամանք կը ստա֊չ ե՛ ւ թ ե ւա ւո ր՝ դէպի բարձունք անմ ատ չելի ճանա
«3 ալիտ են ա պէս տափակ նիւթեբու Վրայ յ ա ~ նայ ; չում ի եւ արուեստի :
լի տ են ա պէս կրկնելու Համ աբ Փանոսեան կբ գիմ է 0շակա՚ն ,
իր յանգի գործանոցին ։ Ո առերը կբ շարէ տաղա ՝Բննա գա տ ին՝ Համ ար , ոճը պէտք է նմ անի ու Համբեբատաբ , ան յ ի շ ա չա ր եւ սկեպտիկ ու -
չափութեան պարտագրած բո լո ր ճակատներուն ըլլայ սաւառնակի մը ետեւէն փչող ՀոՎին պէս , սուցիչ , աշակերտներէդ փոքրիկ , շա՛տ ՓՈՔՐԻ^
Վրա յ ; կբ Հագցնէ անոնց գաբդմ անակաւո բ սազա– որ ոչ միայն կը դիւրացնէ անոր ընթացքը , ա// թիւ մբ միայն քեղ կ՚ուրանայ X Ներէ անոնց ; Վար–
ւարտներ , ոսկեճամուկ զրաՀնեբ : Ու բառեբբ կր եւ 1լ աւելցնէ անոր արագութեան՛ աստիճան բ X գապ ետն տ ւբ ա ց ո զննեերք չ, ւնե ւ ւՀ ե -
Հ պ ատակ ին զօ ր ապետ ի մ ո գա կ ան գաւազան ին Աակայն եթէ օդանաւորդը ՀոՎր իր դիմաց ո ւնե– գիր, անոնք, օր մր , դա՛րձեալ քեղի պիտի դառ -
Հ աբ ո ւածն ե ր ո ւն ։ Ո ան ա կր կբ սկսի արշաւանքի նա լու դժբախտութիւն ր ունենա յ, իբ գնպցքը կբ նան :
Ու բառեբբ կբ քալեն շատ միօբինակ կշռոյթի մբ դանդաղի , Վտանգաւոր Րէէա է"լ աստիճան նո յն -
ընդմէթէն՝ որ խառն եր գի մ ր տ պա ւո բութիւն բ կր իսկ , Վայբկեաննեբ կուդան իբ ու սաւառնակին Օշակա՛ն ,
թողու Վրադ, կը քալեն անոնք մեծ խանդավա - գո յութեան Համար ։ Օչականին Համար , Հիմա Հ իր Ով իմ անբ ալ եր ախ տ իք ի ս պաՀ անթատ է բ եւ
ռութեամբ , աշխաբՀնեբ գրաւելու յ ա լա կն ո տ ո լ - ոճը ու լեզուն փոթորիկի Հանգամանք ստացած են, սիրելի ուսուցիչս, ներէ ինձ ալ, որովՀեսէկլՀ չե–
թեամբ պոռալով ,բայց շունչ տուող տիկերու պէս իր գո րծե բուն էութեան սպառնացող ; զա յ ինչ որ պէտք էր ըլլալ; Արեւմուտքի Հացին
կբ սմքին կէս ճամ բուն Հ Բիւֆէճեան , Հ Հա լ գրականութեան՛» մէթ սկսած Համար գ անոր Հեւքին պատճառաւ, ժամանակս կբ
ՀՀ.ԱՀ ա ա յս է Աղե քսանդբ Փ ան ո ս եան ին ասսլա– է նաեւ Խոնարհներու սքանչելի շարքը , Հօրքուր սպառի * * * Ղ՛ուն տաղանդին չես Հաւատար ; փեղի
րէզը մինչեւ 1890։ Վարդտն պատմուածքոՎ։ Ինչ ՀաճռյքոՎ կ*ըմ ֊ Համար, Աշխատանքն է ամէն ինչ; Չաշխատեցայ;
<յ; Չ ա ր ամիտներ ^ յաչաղկոտներ , պիտի բսէբ բոշխնոլէին անոնք : Արուեստագէտի տաք շունչը Ջեմ աշխատիր, արովՀետել նիւթին գերի ;
ինք , ուզած են կասկածի տակ ձգել իր Հաւատար– կը ծփայ Հոն՝ իւրաքանչիւր պա տ կեր ին Վրայ , Ներէ՛ , վարպետ :
մութիւնբ Հանդէպ Հայ բանաստեղծութեան ։ք*ամ– տիպարներու պարզ բայց կենդանի շարժունու - ԱՐՇԱԻԻՐ ԽԱՆԷՏԱ՞սԵԱ՚Օ
բասուած է ան իբր բանագող , ուրիշներուն փե թեամբ զանոնք ապրեցնելով ; Վարպետը գիտցածէ
տուրն ե բ ո վր զարդարուող : Ե ս կբ զարմ անամ ա յս ներարկել իւրաքանչիւր պատմուածքին բաբախուն Հարստութեան ու Հ\ո գերան ական Վե րլո ւծո ւմն ե -
ամ բա ս տ ան ո ւթե ան ՛քՐա ք ՚ «Հետեւողութեամբ» ամ բո ղթո ւթեան մբ Հմայքբ ; բու ճշգրտութեան , ա յգ գո բծին կբ պակսին Վէ
ստո բա գրուած բո լոր ո տ ան ա ւո րն ե րն Փ ան ս ե ան ին Ան իր գազափարներբ պատ աՀա րնե բու Վրայ էէ պի մ ր պա ր տ ա գր ած աուեալնեբբ , անոր ելք
ոսկո՛րէն ո լ ծուծէն են վւրթած, այնքան տափակ ձեւած, ա յ յ նախ յղացած է ազդեց ութեան որոլ> տուող տրամ ա բանակւ <ւն կառուցոլա ՚ւծքր 1բող.
թական ու ամփոփ է
ո լ անաբժէք են անոնք։ Հասարակ տեղիքներու Հի" Վիճակ մը ու անոր Համաձայն Հնարած Հարկ եղած
անալի սպառող մ բ ըլլալուն , իբ գո զո ւթ ի ւնն ե բն պատաՀաբներբ ։ Այսպէս առթի Վայրկեանին , ա– Օշական գրած Է նաեւ թատերգո ւթի ւնն եր ու
ալ բնականաբար ուրիշ յաՐԳո1է ապրանքներու Վբ– սլաց ո յցբ տալով ստեղծագործ . տաղանդի մբ տի բանաստեղծութիւն X Ապագան միայն կրնայ ըսեք
բայէն չէին կրնար բլլալ : ինք այն դժբախտ գրող րութեան X ՛ճիշդ այս պատճառաւ, ՚Բիւֆէճ եան թե թէ մեր ղրականութիւնր որքան Հարստացած է
ներէն է որոնց երեսին չենք քաշուիք պոռալու ի– պատմ ուածքնե րէն , ճշմ ա րտութիւնբ կբ ցոլա յ ա– անոնցմով ;
րենց մեռելութիւնք։ Հրաշք պիտի ր լ լ ա բ եթէ իր– ՛ւ "՛ւթ ու յստակապէս բանաւորութեան մ ը Վրայ Անկե ղծութեամբ կբ գրեմ այս տողեր բ եւ կը
մէն աող մր բան ոզթ մնայ։ Իր բոլոր կեբպարա– ամուր կերպով Հիմ դրած : փափաքիմ ո ը՝ աննպաստ կարծիքներու մ էթ սխա
նափոխութեանց մէթ ան մնացած է միչա միթակ, Օշական՝ պիտի անմաՀանայ Հայ դրա կան ու - լած ՐԷԼամ * Հպարտ կը զդամ ղիս նախկին աշխա
թեան մէթ, իր պատմուածքներռվ՝ մասնաւո բա -
միշտ տափակ : Տա թո բդաբա ր 1Լ0Ա՝Աւնթիք , պայլ - տակցի մը այս նախանձելի ՚Լ^՚Ր^ԼՔՐ տեսնելուս
նասեան, գլասիք, սէնպօլիստ նոյն իսկ^ Աղեքսան– պէս կարճ, ինչպէս երկինքէն ինկող կյնիկը : Համար X Ու կուգամ իր մենութեան մէթ^ մտերմ–
ԳՐՐ Փանոսեան դուրս չէ բերած ոչ մէկ գործ ո - հռ&ա-րհներու ճամբուն ոլղղութեամբ՝ ՀԱնա– օրէն իր ականթին փսփսալու յ
Վարպե՛տ , երկա բ երկար կեանք քեղի *
բուն վրա ք անՀատական կնիք ճանչնայինք ^ կամ &ոԸԳա8՝Տ>՚Ը. չ ա տ յետամնաց գործ մր կը մնայ ինձ
Որու մէթ ստեղծումի կրակ մը սիբէինք ։ Համար։ Հակառակ սլաիոլնակեձ՝ծ Հիւմ նիւթեբու ՋԱՐԵՀ ԳԱԶԱԶԵԱՆ
Fonds A.R.A.M