Page 174 - ARM_19-1947_02
P. 174
•-1—-1
սուրբ գէորգ ԳԷՈՐԳ ՋԱՀՈՒՇ ձաբար օգնութեան պիտի Հասնէին։ Գրեթէ ամէսր
եՐԲ
6—7 օր Գասրմ րէկիձ <ՒՐ էէն Բմե Քա1եՐՀ՝
Գէորգ Չավուչ ողչ\ էք Հ
Տօն Է բազմաշխարհ ամբալջ *՚ՀայոՆր–եա|ն,— Մշռյ 1906 թուականէն մինչեւ 1907 յայտնի –Բէօսէ
հարազատ մեծաւնուսւ քաջին ,—. Ոյր ղրկ՛ե՛ց՛ աււրը
կան անուններ որոնք ի րենց ենթակայաւն Վրա \ պինպաշին Աուշ կուգայ : Ան ու/սաած էր Գէորգ
Հայրենիք երկրին, — Միշա քսան աարի
մեց– ա զգեցութէւե կր գործեն ։ Ա ուր բ Ս արգիս ՚ զօ ծաււայ՚եց Ազգին : Զավուշր ող1 բռնել կամ սպաննել : ՛Բանի մը ան
րավար եւ 1$ անափոլթկէ Սուրբ Գէորգ եկոգ ե գա՜ գամ կր կռուին ,քաչ Գէորգր ոզք առող1 գուբս կ,,լ
ցող սերունդներու վրա յ անջնջելիէ կնիք գրած են ւ գայ :
Այո երկու ան ուսն եւ՛րր շատ ընգՀան բացած էին վ էր այս ուժ եզ կտրիճը, սաբՀատ , Գէորգ Վերչդն կռիւին կարծես մ աՀ ր կր սպասէր մեր
մեր աշխարՀ ին մ է ^ Հ Տարօնի Ա * կարապետի վան Տավուշ ; Ո՛ւ.ր որ կռիւ ընէր ուրախութեամբ եւ քաշին։ կռիւ Աուլուխ գԻ՚֊գԻ՝» մէ1< Ռուրէն Տ–
քի տաճարէն երբ ներս կբ մանէինք անմ իրապէս պայծառ երեսով գուբս կուգար , սարսափ ձգելով Մինասեանի եւ Գէորգ Զավուշի ղեկավարութեամբ
աչքի կբ զարնէր Ա* Գէորգի գունաւոր պատկերք, թուրք ա գաներու, եւ քիւրտ բէկեբոլ վրայ։ 1904– 16 յեղա,իոխականներու եւ երեք քիւրտերու (Գա
ուր Հ եր ո ս ր սանձակոծ հրիՎաբի վյրայ նստած , ն ի– ին , երբ Ա ասուն ր երեք ամիս դիմադբեց թուրք սրմ բէկի <ձղօլամաներէն) կր միանան գիւղէն 1 0 –
ղակը ձեռին կբ մխէ Վիշապի երախին մէ^ւ Այս բանա կն եբ ո Լ ու քիւրտ ա շի բէթնե բու , մ ասն ակ - 12 Հոգի , րնդամէնր 30 Հոգի, Ի"Կ թուրք բա .
պատկերք սարսռալի ազգեցութիւն կը Գ"րծէր Հա ցութեամբ Անդրանիկի , Հրայրի , ԱեպուՀի , Մ ակ նա կը 1 500^5՛ աւելի եւ քէւրա ա չ ի րէթապետներ :
ւատացեալներու , մ անտ լան գ պատանիներու եւ րատի , Գ . Տավուշի , կորիւնի ( Գոմ սա յ ք*սօ) եւն * Կռիւը չսկսած ք-էօսէ պինպաշին զինո ւո րնե րո ւն կր
մանուկներու վրայ , եւ ամէն արս լ Հայկակ սուրբ քաջերու , որոնց թիւ,ը գրեթէ Հա բիւրի կբ Հ աս– յա յանէ թէ ինք ուխտած է ԳԷ"քԳ Զ ավուլը ողք
Գէորգ ԼՀլլալ կբ բաղձար : Աուրբ Գէոբգը Տարօնի նէր եւ որոնք զինուաՀյ– էին անկանոն զէնքերով, բռնել կամ սպաննել։ Աինուորները Ա՝ուՀամմէաի
մողոՎուրդի բերնին մէջ կլոբուելով գար ձեր էր% Հայն ալը ե լ ջախմախլը) , Մ շս յ քսյզաքի Թուրքեր բ Հրա -
երբեք վրայ երդում կ՚ընեն թէ պիտի Հպատակէն
ՀձՍբգորգ» : աՀուգողի մատնուած էին ։ Հայ Քաջերբ
ՀՒ ՛յնգներ ո ., գիւ ՚յ՚րներւ, ՜՛էրերբ Հւ չնահանջեցին։ Եկան Աուշբ գրաւելու։ Թուբքերբ մանին։ Գիւղի եզերքը տան մը մէՀ որուն միայն
սար չա՝փ"վ կը Հաւատային Հա՛րիւրաւոր դիակներ Աուշ կը բերէին , Հա է
Հետեւեալ երեք գէխա- կարիճներ բ դի մ ադրեց ին ամրոզ*Է երեք ամիս , ի– պատեր ր մնացած էին , դիրք կ(Լ բռնեն Ռուրէն ,
ւոր սուբբեբուֆ , զանոնք յիչելով իրենց նեղ վա յ ր~ Գէորգ , Աէյտօն, Մքօն, Աուլուխ գիւղացի Աադօն
կեասնեբուն * րենց յո յս ր Գզելո՛վ <ձ՝ք՝եռի՝%ին վրա յ թէ կուգայ ու Ջըրօն : Այս վերշդնները կռիւէն երկու օր վերչ
Հ.Եա մեռնիմ քրզի եօթնանուան տէր Աշու մեղ օգնութեան ։ Հ՜Բեռի^ն ոչ միայն չօգնեց , այլեւ բանտ բեր ին –.Անոնց պատմութիւնն է որ կրգրեմ,
սուլթան Ար կարապետ Հ կոտորոլով Հայ քաջերու խում բեր, չձգեց որ թէ ինչպէս քա^ր մեռաւ։ Աուլուխի միւս կողմը որ
«Եա մեռնիմ քրղի արագաՀաս Աբսարգիս։ Ս ա ս ն ո յ օգնութե՛ան Հասն էին ։ Մ եր քաջերու ո աւր. կամուրջն է, յանձն ուա ծ էր Գալէին, Յա կոյին
«Եա մեռնիմ քըղի Խ՚անափութկէ Աբգէորգ։ մ ամ թե բ քբ կը պակասէ բ օրէ օր ։ Ստի սլ ո ւ՛ս ՀՀ– գրոՀ քանի մը զինուորներոլ հ. գիւղական խում բին ։Ա իւս
Ե*– *. ո՛ Վ ՀբաՀՔ* ա յ ս անուններ բ կբող ո ւխ՚ո էս– տուին եւ ճե*ղքռլոՎ Ի^րքա& բ ա ս ա \ յ ւ –ռԼ քի*՜րա ա~~ կողմր երեք քիւրտերու, 3 յեղափոխականներու
տեղիները այցելողներ բ առողջացած կբ վերադառ շիրէի^ներ , իջան Աշո # դաշտ , ղոՀ տուին աննման ե լ զիլղացիներու։ կռիւը կը սկսի 1907 Մայիս
նային * * • 27ին առաւօտեան մամը Տին : ՛Բէօսէ պինպաշին
Հբայ՝ԲՀ։ յառաջ կը խաղայ,, զինոլորներ իր ետելէն 100
հքտնավաւթկէ Ա . Գէոբգը իր անուան ի յ ի չ ա հ ՜ Այսպէս ամէն օր կրակը կբ թափէր Աշոք 150 քայլի վրայ կր պոռայ. ԹԷսլիմ Օլըն (անձ
տակ Տուրուբերան նաՀ ան ւլ ի ն մէջ ունէր բաղմա - դաշտին վրայ ; Անպակաս էին դէպքեր ե լ կռիւ - նատուր եղէք)։ Ս՛եր քաջեր ր ամէն միջոցով 1լ ոէ
թիւ "րբսյվսյյբեր , որոնց մէկբ կը գտնուէր մեր ներ։ Տի շեմ քանի մը կռիւներ* Բերդակ գիւղին զեն Հրամանատարը ՚ԲէօսԷն սպաննել եւ կր Հ աս—
գիլղի վերեւ, Բաղլու։ ճիշտ սրբավայբփն մօտիկ մէջ Գէոբդ Տավուշ 5 6 քաջերով Ալայբէկբ փաս ն ին իրենց նպատակին : Գէորգ Զավուշ գեռ ողջ էր
ւր դաարր ա ւ ո ք ւի ծւ մԲ բուսը խուսաի մտանեց : Տէր " 1 քէե(ւ թուրք զինուոր կամ եւ կը պոռար տղաքներուն թէ կրակեցէք այսթեւի
ր երեք մ եթր
չափազանց ո ւթ եան կը ներկայացնէ մ ան ւո ար մտ սպաննել, որովՀետեւ Հայ գիլդացիի
տրամագիծ Հաստութիւն , իսկ Լիւղերը այնպիսի վրայ պիտի թափէին իրենց կատաղութիւնը, բան– ՝Լրա,1 1 ա յ ս թեւին վրայ։ Անոնք որ տասնոց մավ–
տարածութիւն մը՝ որ Հազարէ աւելի ոչխաբներ տաբկելո՚վ դիւղապետր եւ երիտասարդներբ ։ զէր ունէին կր սկսին անխնայ զարնել։ Հոն 40 50
ամբան տօթին կբ զովանա յին ան ո բ շուքին տակ ։ Ուրիշ կռիւ մբ , - Գէորգ Տավուշ ութ ընկեր Թուրքեր կ՚իյնան, միւսները խուճապի մատնուած
Լյ՛առէն քանի մ ր մեթր անգին ան մա Հ՛ա՛կան աղ - ներով Նոբշէն իջաւ պա տ ա Հ ա բա ր , գի1Լ–գը կը պ՚ռ^ կը սկսին փախչիլ։ Ափսո՜ս որ Գէորգ Զավոլչ ար.
բիւր մը , խիստ պաղ ամ առը, իսկ նո յնքան ջերմ շարուի՛ մամը Յին , Գէորգ , Պօւլոս եւ Վյսղաբշակ , դէն վիրաւորուաձ֊ էր ; Երր թուրք զինոլորներր
ձմեռեր ։ ԱՀա այս ջուրն ալ մեր գիլղի կենսատու Անտրօն , Ա՛ իսաք , Ար ամ , Ա ողգոմցի Սիմ ոն Հ ոն սարսափաՀար կր փախչին՝ մեր քաջերն ալ վիրա
եւ գլխաւոր աղբիւրն էր Հ են ։ կռիւը կը սկսի , գիւղը կբ պա շար ուի երկու ւոր ր տուն մը կր փոխագրեն , բայց ուչ էր ե լ
Ս • Գէորղի ղլխաւո ր ո լիս ւո ա վ ա յրը կը գան ո լէ ր Հազար մանտա րմանեբով ու ղին ո ւո րնե բով։ Գիւ "ՌԲՔՐ "՞աՀացու։ Իրիկուան աբեւմոլտին մեր քա.
Ա ասն ո յ բարձրաւանդակին վրայ ։ Ա են ա ս տ ան մբ , ղէն խումբ մբ երիտասարդներ ալ կը միանան մեր ջերը կր Հաւաքուին գիւղէն Հեռանալու Համար,
իր վարդապետներով , իր րնկո յղի եւ լինչքի քաջերուն , կը քաղթեն առանց կորուստի ։կը սպան կր տեսնեն Գա լէ ի եւ Յա կոյի բացակայութիւնը :
ծառերով : Ա՛եր Հաւատացեալ երէցները կը պատ նուին յայտնի Հիւսէ յին աղան, մանտարմաներու Երկուքն ալ զոՀ գացած էին քանի մը գիւղացի ^
մէին որ վանքի ոչխարները առանց Հովիւի արօ— Հրամա՚ա՚տաբ եւ երկու, ենթասպայ ։ Երգելով կբ ներոլ Հետ։ Գէորգ Զավուշր ձիու վրայ կը դնեն,
տա վայր 1լ ե ր թա յին ու կբ վեբա դառնային ան - կռուէին մեր քաջերը ։ կր տանին Իյաշխալտազ գիւղը, քաղուած խոտերու
վտանգ ։ Գա յլերու ամրոզ2^ ՎոՀմ ակն Լ ր փակ բե Տ ո ւ նան գիւղի կռիւին ալ թուրք զին ո ւո րն ե ր "Ր՛՛՛նե րու տակ կր տեղաւորէն ել արտասուալից
րանով կբ մտնեն եզեր Հօտերու մէջ ո լ վւակ բե եւ ժանտարմաներ փախուստի կը դիմեն : Մեր քա– աչքերով կը Համբուրեն ե լ կը բամնուին : Գիւղին
րանով կբ Հեռանային անկէ ։ ՚Բիւրտ աւազակներու , ջերը անոնց ձիերբ գրաւելով կր նստին ե լ տ սլ աՀ ով ծանօթ Հաւատարիմ քիւրտի մը լուր կոլտան որ
*է"Լ1՚Ր՚եVV $ * "/՛գ/՛ անունէն սարսափած * նմա տեղ մբ կը Հա սնին , յետոյ ձիերու պո չեբբ կր իսնամք տանի, բայց մինչեւ քիւրտին գալը մեր
նապէս չէին գաչեբ վանքի փնչքերուն% Այն ան Հա– կտրեն ե լ քԱոսլետի կամ ո լրջին քով կը ձգեն որ սլաչտելի Հերոս ր մաՀացած էր>
ար որ փորձէր վանքի պտղատու ծառեր ո ւն Գաչի յ Մոլչէն. շատ Հեռու չէր I Կռիւի
երկրորդ օրր Գալէն ե լ Ցակօն կառավա
առանց աքտօնութեան , կբ կատղէր , կը դիւաՀա– Գէորգ այս պէս սարսափ ձգած էր Թուրքերու րութեան չէնքր փոխագրելով, գրին բանտարկ–
րէր ... ու ՝Բիւբտեբոլ վրայ : Ամէն կողմէ թուրք աղաներ եալներու խուցը։ 3 օր վերչր այգ «Հաւատարիմ
ԱՀա թէ ուր ծնած էի Գէորգ Տավուշ եւ ի ՛ ն չ ֊ եւ բէկեր Հաւատարմութիւն կը լայտնէին Գէորգ ՚Բիւրտը կարծելով թէ պարգեւ մր պիտի ստանայ ,
պէս ներշնչուաձ– իր անուան տէր սուրբէն : Ասոր Տավուշի ե լ դաշինք կը կնքէին իրեն Հետ , ինքպէս կառավարութեան լուր կուտայ , ե լ իսկոյն սայլով
վրայ աւելցուցէք Համիաեան խմդմութիւններբ , ախբաՀռչակ Մուսաւ բէկի ^ԳԲայբբ Գասըմ բէկ * մը Գէորղի մարմինր Ա ուշ կը բերեն։ Բայց ինչո՛՛վ
Համիտփէ Քիւրտերու ե լ լպիրշ ծաԱւո\գյւման ե ր ո Լ Գաշինքին Համտձայն թէ մէկբ ե լ թէ միւսբ թուբ։ք ապացուցանել թէ Գէորգ Զավոլշն է : Հոն բանտէն
բռնութ իւննե րը , եւ ձեր առ^եւ կ՚ունենաք Գէոբ կառավարութեան Հ ետ կռո լա ատեն , փո իւ ադա ր~ կը բերեն Պ ուլան ըխի Արամը, Նորշէնայ Մօսոն ,
գը , որ «ՏաՎոլշ՝^ մ ակգիր բ ստացաւ թշԳւամ ի էն,
իսկ եթէ ող^ մնացած ԱէլաԲ իր գի՚^աԿէո միւս
քաջեր ւ նման ինքն ալ ղօբլավղարալ ի կամ գնգւ ու. ա րի ւն ա լի կռի ւէ մ ը վե րջ կ" Ր "նց " լց Ի՚եք մ եր բար կ՚աղարտեն մեր Հա յո լ Հոգին։ Հէ՛՛յ ալլնարՀ ,
պԼ տիտղոսը ա պաՀ ո վա բա ր ստացած կ ըլլար , անձնուէբ Հերոսը ։ ո՛վ ^՛Արի՛ի Փ ա լ ա ; ք յ տունգ քանդուի . . . :
ինչպէս Անդբանիկբ , ԱեպուՀը , Մ ուրատը , Ամ բա Այն մամանակ ալ մեր վարիչներու մեծագոյն
տը , փեռին ե լ ո1~րիշ^՚եըը ։ Հոգբ նո ր սերունդն էր : Յարա՛տեւ թալանն ու Ո՚Հ , ո՞ւր ես, աննման Գէորգ, ո՞ւր ես, Ակ–
Գէո րգր մա ր մնացեալ մէկ ոգի էր որ սաւառ սպանդր , միւս կողմէ կառավարութեան նենգա - նունի։ Վեր առէք ձեր փայլուն ճակատը, պաՀ մր
նեցաւ մեր խոպան աշխարՀ ի վեբեւ • Ան ուր որ մ իա ու դիւանադիտական (հ.աԼաո–Ք 11 լ ձեր մոգա՛կան ձայնով փոթորկելու տարագիր Հա
/"ԱԳ^ԲԲ յոց Հ ոգին ։<ՀԱասմանց ծռերու» զգացումով Համա
Հասնէր յաղթանակի դափնին իրենն էր ։ ք*բ ներ - զանազան խոստումներէ յաճախ 1լանբանացնէին
կայութիւնք բաւական էր որ ամէնէն երկչոտ Հայն թուլաՀոգի Հայեր։ Հարկ էր ուրեմն մասնաւոր կելու թափառական Հայոլ Հոգին։ «Գէպի երկիրէ
ալ զէնք վերցնէ ր եւ խո յան ար թշնամի ին վրա յ է ուշադրութիւն դարձնել նոր սեբունդին վէբայ եւ ձեր նշանաբանը թող դարձի բերէ մեղ, ու վերա
ք՚բ ներկայութիւնբ բաւական էր նաեւ որ ամենա– լաւ Հա յբենասէ րնե ր եւ յեղափոխականներ պատ - դառնանք դարաւոր Արարատին ստորոտը, ո րպէ ո
գոռոզ ու անողորմ թշնամին անգամ խուճապաՀաբ բաս տել ։ առաջին Հանգրուան , ուրկէ ստեղծաղործող Հայ
ղէսքր լքէբ " ւ փաիլէր ՚ իր անբաման ընկերը Հրացանը ծունկերուն մփտքը, Հրաշագործ ^ ա յ բազուկը նոր թափով իր
բանէ առա9
Ես ԳէոՐԳԸ տեսա՛յ միայն մէկ անգամ , 1907- վրայ, Գէորգ ուշազբութիւնբ ամէն ճամբան պիտի գտնէ գէաի Վասպուրականի , Բար
ձր Հայքի ե լ Տուրուբերանի
ին , այսինքն իր սպաննուած տարին, երբ Հեր — դաբձուց մանուկներուն , ե լ խօսքր ինձ ուղղելով դակի բարեբեր , Գուրան բարձրաւան
կե ր ա գիւղացի յեղափոխական Ա լօն քանի մր ըն– ըսաւ * դաշտերը, ու անառիկ լեռները։
կե րնե րով մեր ղիւ֊ղբ կը գտնուէր : Մեր գիւղի մէք Ու այն մամանակ գալոց արմանաւոր սերուն
ապրող միակ ՝Բի ւբտբ , Ա,սլ տ ի ի Ա* աՀմուտ մատնե — Պիլփլիկ ագայ՝> ՊԷԺԼԷԿ. ա ղ ա յ » եկուր ք ո – դը թ՚՚ղ Հաւաքէ ցարդ մեր խոպան գալտերոլ մէք
լով զանոնք, գի*՜ղի աւերմանը պատճառ դարձաւ։ վը" ՚ Ի " կ ես լամառ անտ ա ր րե ո ո ւթեամ բ մը ւիա— անթաղ մնացած նաՀատակներոլ ոսկերոտիքր եւ
Ա լօն իր ընկերներով Հերոսական դիմադրութենէ րտծ մօրս , ՛անպատասխան կը ձգէ ի մեծ Հ ա յ ը է ամփոփէ Պանթէոնի մը մէջ, առանձին տեղ տալով
մը վերջ նաՀատակուեցալ եւ մարմինները փոխա Ա յն մամ տնակ գրպանէն Հանեց ոսկի մամ ա ց ո յց Գէորգներու , Հրայրներոլ , Անղրանիկներու , ինչ–
դրուեցան քաղաք ։ Գէոբգը չեմ դիտեր ո՛լր կր մը , եւ դեղեց իկ ատրճանակ մր ինձ նուի րե լու , պէս եւ ՝Բրիստափոր , Ձ.աւ արեան , (հոստոմնեբու
գտնուէր այգ մամանակ, բայց շատ չանցած իր պա յմ անաւ որ երթայի Համ բո յր մ բ տ՛ա լու ի բեն * ե լ մուտքի կամարի ճակտին արձանագրէ . « ծ -
ընկերներով եկաւ գի՚֊ղը եւ յանձնարարեց թալա եւ քանի մ բ խրատներ լսելու Հ րախտագէտ Հայրենիքի կողմէ իր արմանի զաւակ
ալ ծա"
նէն ճողոպրա^– Հատ ու կենտ անասուններն Երբ տեսաւ որ չափազանց անՀամարձակ եմ, ներուն » : >
խելով զէնքի յատկացնել ։ -* այս անգամ խօսքր Հօրս ուղղելով ըսաւ* Գէորգր մասնակցեցաւ քառասունէ աւելի կռիւ
իրիկուն մ րն էր ։ Մեր Հերոսին գլխաւորու * «Սաբգիս , կբ Վախնամ, որ եկող սեբունդբ ներու եւ միշտ յազթեց : իր խումբր յաղթական
թեամբ ֆետայինեբր իրենց շողշողուն ու պատ - մեր տեղբ քբռնէ՝^ ; դուրս եկաւ նաեւ իր ինկած օրը. իսկ իր թափած
կառազդու զէնքերով ներս մտան եւ բոլորոլելուք Անկէ ի վեր անռան քսւոա ս ո ւն երկար ու ւոա– արեան չիթերր ծնան նոր Գէորգներ , որոնք մեր
մեր նաՀապեաական թոնրի ^Ոք–/»^Հ»յ ծալլապատիե մանելի տարիներ : Եկաւ 1915/ Մեց– Աղէտր, ամ– ազատագական պայքարը Հասցուցին մեր պետա -
նստան ։ Առաջին կամ վերջին անգամ բ չէր ո ր կբ րոզք սերունգ մր անճ ի տ ո ւե ո ա լ : Մնասորգներս կանո ւթեան, 1918 Մայիս 28։
տեսնէի մեր յեղափոխականներ բ % Անգբանիկր իր աչ ճողոպրելով մայր Հողէն, մեր րախա ր տուած
աշխարՀ ի չորս Հովերուն ու ձգելով երբեմնի մեր Փառք մեր Ազատագրական ճամբու վրայ ին
խում բով քանիցս Հ իւբբնկա լուած էր եւ ի բ լո– կենսատու գետերր, Արածանի , Արարս, Արեւել - կած յայա՛՛՛է ^ ւ անյայտ Հնչակէ.ան կամ Գաչնակ–
զալն ալ կբ յիշեմ : ԲայցԳէորգի տեսութիւնը նոյն եան Եփրատ , Տիգրիսն ու ճոր ոխ , ափ առինք օ– ց ա կան , Ր-ամկավար կամ Համայնավար բոլոր նա–
դաւ առաջինն ու վ^բջիԵԱ՝՛ Գմ բախ տա բաբ նոյն տարին գուռր , կապուրէն ե լ Նեղոսէն մինչեւ տ ա ա III կներունէ
տարին , Աայիս 27ին Աուլուխ գիւղի մէջ անողոք Սէն , Միսիսիվւի ե լ Ամազոն, որոնք աստիճանա– ԼԵԻՈ՚Ն ՏՕՆԻԿԷԱ՚Ն
Fonds A.R.A.M
սուրբ գէորգ ԳԷՈՐԳ ՋԱՀՈՒՇ ձաբար օգնութեան պիտի Հասնէին։ Գրեթէ ամէսր
եՐԲ
6—7 օր Գասրմ րէկիձ <ՒՐ էէն Բմե Քա1եՐՀ՝
Գէորգ Չավուչ ողչ\ էք Հ
Տօն Է բազմաշխարհ ամբալջ *՚ՀայոՆր–եա|ն,— Մշռյ 1906 թուականէն մինչեւ 1907 յայտնի –Բէօսէ
հարազատ մեծաւնուսւ քաջին ,—. Ոյր ղրկ՛ե՛ց՛ աււրը
կան անուններ որոնք ի րենց ենթակայաւն Վրա \ պինպաշին Աուշ կուգայ : Ան ու/սաած էր Գէորգ
Հայրենիք երկրին, — Միշա քսան աարի
մեց– ա զգեցութէւե կր գործեն ։ Ա ուր բ Ս արգիս ՚ զօ ծաււայ՚եց Ազգին : Զավուշր ող1 բռնել կամ սպաննել : ՛Բանի մը ան
րավար եւ 1$ անափոլթկէ Սուրբ Գէորգ եկոգ ե գա՜ գամ կր կռուին ,քաչ Գէորգր ոզք առող1 գուբս կ,,լ
ցող սերունդներու վրա յ անջնջելիէ կնիք գրած են ւ գայ :
Այո երկու ան ուսն եւ՛րր շատ ընգՀան բացած էին վ էր այս ուժ եզ կտրիճը, սաբՀատ , Գէորգ Վերչդն կռիւին կարծես մ աՀ ր կր սպասէր մեր
մեր աշխարՀ ին մ է ^ Հ Տարօնի Ա * կարապետի վան Տավուշ ; Ո՛ւ.ր որ կռիւ ընէր ուրախութեամբ եւ քաշին։ կռիւ Աուլուխ գԻ՚֊գԻ՝» մէ1< Ռուրէն Տ–
քի տաճարէն երբ ներս կբ մանէինք անմ իրապէս պայծառ երեսով գուբս կուգար , սարսափ ձգելով Մինասեանի եւ Գէորգ Զավուշի ղեկավարութեամբ
աչքի կբ զարնէր Ա* Գէորգի գունաւոր պատկերք, թուրք ա գաներու, եւ քիւրտ բէկեբոլ վրայ։ 1904– 16 յեղա,իոխականներու եւ երեք քիւրտերու (Գա
ուր Հ եր ո ս ր սանձակոծ հրիՎաբի վյրայ նստած , ն ի– ին , երբ Ա ասուն ր երեք ամիս դիմադբեց թուրք սրմ բէկի <ձղօլամաներէն) կր միանան գիւղէն 1 0 –
ղակը ձեռին կբ մխէ Վիշապի երախին մէ^ւ Այս բանա կն եբ ո Լ ու քիւրտ ա շի բէթնե բու , մ ասն ակ - 12 Հոգի , րնդամէնր 30 Հոգի, Ի"Կ թուրք բա .
պատկերք սարսռալի ազգեցութիւն կը Գ"րծէր Հա ցութեամբ Անդրանիկի , Հրայրի , ԱեպուՀի , Մ ակ նա կը 1 500^5՛ աւելի եւ քէւրա ա չ ի րէթապետներ :
ւատացեալներու , մ անտ լան գ պատանիներու եւ րատի , Գ . Տավուշի , կորիւնի ( Գոմ սա յ ք*սօ) եւն * Կռիւը չսկսած ք-էօսէ պինպաշին զինո ւո րնե րո ւն կր
մանուկներու վրայ , եւ ամէն արս լ Հայկակ սուրբ քաջերու , որոնց թիւ,ը գրեթէ Հա բիւրի կբ Հ աս– յա յանէ թէ ինք ուխտած է ԳԷ"քԳ Զ ավուլը ողք
Գէորգ ԼՀլլալ կբ բաղձար : Աուրբ Գէոբգը Տարօնի նէր եւ որոնք զինուաՀյ– էին անկանոն զէնքերով, բռնել կամ սպաննել։ Աինուորները Ա՝ուՀամմէաի
մողոՎուրդի բերնին մէջ կլոբուելով գար ձեր էր% Հայն ալը ե լ ջախմախլը) , Մ շս յ քսյզաքի Թուրքեր բ Հրա -
երբեք վրայ երդում կ՚ընեն թէ պիտի Հպատակէն
ՀձՍբգորգ» : աՀուգողի մատնուած էին ։ Հայ Քաջերբ
ՀՒ ՛յնգներ ո ., գիւ ՚յ՚րներւ, ՜՛էրերբ Հւ չնահանջեցին։ Եկան Աուշբ գրաւելու։ Թուբքերբ մանին։ Գիւղի եզերքը տան մը մէՀ որուն միայն
սար չա՝փ"վ կը Հաւատային Հա՛րիւրաւոր դիակներ Աուշ կը բերէին , Հա է
Հետեւեալ երեք գէխա- կարիճներ բ դի մ ադրեց ին ամրոզ*Է երեք ամիս , ի– պատեր ր մնացած էին , դիրք կ(Լ բռնեն Ռուրէն ,
ւոր սուբբեբուֆ , զանոնք յիչելով իրենց նեղ վա յ ր~ Գէորգ , Աէյտօն, Մքօն, Աուլուխ գիւղացի Աադօն
կեասնեբուն * րենց յո յս ր Գզելո՛վ <ձ՝ք՝եռի՝%ին վրա յ թէ կուգայ ու Ջըրօն : Այս վերշդնները կռիւէն երկու օր վերչ
Հ.Եա մեռնիմ քրզի եօթնանուան տէր Աշու մեղ օգնութեան ։ Հ՜Բեռի^ն ոչ միայն չօգնեց , այլեւ բանտ բեր ին –.Անոնց պատմութիւնն է որ կրգրեմ,
սուլթան Ար կարապետ Հ կոտորոլով Հայ քաջերու խում բեր, չձգեց որ թէ ինչպէս քա^ր մեռաւ։ Աուլուխի միւս կողմը որ
«Եա մեռնիմ քրղի արագաՀաս Աբսարգիս։ Ս ա ս ն ո յ օգնութե՛ան Հասն էին ։ Մ եր քաջերու ո աւր. կամուրջն է, յանձն ուա ծ էր Գալէին, Յա կոյին
«Եա մեռնիմ քըղի Խ՚անափութկէ Աբգէորգ։ մ ամ թե բ քբ կը պակասէ բ օրէ օր ։ Ստի սլ ո ւ՛ս ՀՀ– գրոՀ քանի մը զինուորներոլ հ. գիւղական խում բին ։Ա իւս
Ե*– *. ո՛ Վ ՀբաՀՔ* ա յ ս անուններ բ կբող ո ւխ՚ո էս– տուին եւ ճե*ղքռլոՎ Ի^րքա& բ ա ս ա \ յ ւ –ռԼ քի*՜րա ա~~ կողմր երեք քիւրտերու, 3 յեղափոխականներու
տեղիները այցելողներ բ առողջացած կբ վերադառ շիրէի^ներ , իջան Աշո # դաշտ , ղոՀ տուին աննման ե լ զիլղացիներու։ կռիւը կը սկսի 1907 Մայիս
նային * * • 27ին առաւօտեան մամը Տին : ՛Բէօսէ պինպաշին
Հբայ՝ԲՀ։ յառաջ կը խաղայ,, զինոլորներ իր ետելէն 100
հքտնավաւթկէ Ա . Գէոբգը իր անուան ի յ ի չ ա հ ՜ Այսպէս ամէն օր կրակը կբ թափէր Աշոք 150 քայլի վրայ կր պոռայ. ԹԷսլիմ Օլըն (անձ
տակ Տուրուբերան նաՀ ան ւլ ի ն մէջ ունէր բաղմա - դաշտին վրայ ; Անպակաս էին դէպքեր ե լ կռիւ - նատուր եղէք)։ Ս՛եր քաջեր ր ամէն միջոցով 1լ ոէ
թիւ "րբսյվսյյբեր , որոնց մէկբ կը գտնուէր մեր ներ։ Տի շեմ քանի մը կռիւներ* Բերդակ գիւղին զեն Հրամանատարը ՚ԲէօսԷն սպաննել եւ կր Հ աս—
գիլղի վերեւ, Բաղլու։ ճիշտ սրբավայբփն մօտիկ մէջ Գէոբդ Տավուշ 5 6 քաջերով Ալայբէկբ փաս ն ին իրենց նպատակին : Գէորգ Զավուշ գեռ ողջ էր
ւր դաարր ա ւ ո ք ւի ծւ մԲ բուսը խուսաի մտանեց : Տէր " 1 քէե(ւ թուրք զինուոր կամ եւ կը պոռար տղաքներուն թէ կրակեցէք այսթեւի
ր երեք մ եթր
չափազանց ո ւթ եան կը ներկայացնէ մ ան ւո ար մտ սպաննել, որովՀետեւ Հայ գիլդացիի
տրամագիծ Հաստութիւն , իսկ Լիւղերը այնպիսի վրայ պիտի թափէին իրենց կատաղութիւնը, բան– ՝Լրա,1 1 ա յ ս թեւին վրայ։ Անոնք որ տասնոց մավ–
տարածութիւն մը՝ որ Հազարէ աւելի ոչխաբներ տաբկելո՚վ դիւղապետր եւ երիտասարդներբ ։ զէր ունէին կր սկսին անխնայ զարնել։ Հոն 40 50
ամբան տօթին կբ զովանա յին ան ո բ շուքին տակ ։ Ուրիշ կռիւ մբ , - Գէորգ Տավուշ ութ ընկեր Թուրքեր կ՚իյնան, միւսները խուճապի մատնուած
Լյ՛առէն քանի մ ր մեթր անգին ան մա Հ՛ա՛կան աղ - ներով Նոբշէն իջաւ պա տ ա Հ ա բա ր , գի1Լ–գը կը պ՚ռ^ կը սկսին փախչիլ։ Ափսո՜ս որ Գէորգ Զավոլչ ար.
բիւր մը , խիստ պաղ ամ առը, իսկ նո յնքան ջերմ շարուի՛ մամը Յին , Գէորգ , Պօւլոս եւ Վյսղաբշակ , դէն վիրաւորուաձ֊ էր ; Երր թուրք զինոլորներր
ձմեռեր ։ ԱՀա այս ջուրն ալ մեր գիլղի կենսատու Անտրօն , Ա՛ իսաք , Ար ամ , Ա ողգոմցի Սիմ ոն Հ ոն սարսափաՀար կր փախչին՝ մեր քաջերն ալ վիրա
եւ գլխաւոր աղբիւրն էր Հ են ։ կռիւը կը սկսի , գիւղը կբ պա շար ուի երկու ւոր ր տուն մը կր փոխագրեն , բայց ուչ էր ե լ
Ս • Գէորղի ղլխաւո ր ո լիս ւո ա վ ա յրը կը գան ո լէ ր Հազար մանտա րմանեբով ու ղին ո ւո րնե բով։ Գիւ "ՌԲՔՐ "՞աՀացու։ Իրիկուան աբեւմոլտին մեր քա.
Ա ասն ո յ բարձրաւանդակին վրայ ։ Ա են ա ս տ ան մբ , ղէն խումբ մբ երիտասարդներ ալ կը միանան մեր ջերը կր Հաւաքուին գիւղէն Հեռանալու Համար,
իր վարդապետներով , իր րնկո յղի եւ լինչքի քաջերուն , կը քաղթեն առանց կորուստի ։կը սպան կր տեսնեն Գա լէ ի եւ Յա կոյի բացակայութիւնը :
ծառերով : Ա՛եր Հաւատացեալ երէցները կը պատ նուին յայտնի Հիւսէ յին աղան, մանտարմաներու Երկուքն ալ զոՀ գացած էին քանի մը գիւղացի ^
մէին որ վանքի ոչխարները առանց Հովիւի արօ— Հրամա՚ա՚տաբ եւ երկու, ենթասպայ ։ Երգելով կբ ներոլ Հետ։ Գէորգ Զավուշր ձիու վրայ կը դնեն,
տա վայր 1լ ե ր թա յին ու կբ վեբա դառնային ան - կռուէին մեր քաջերը ։ կր տանին Իյաշխալտազ գիւղը, քաղուած խոտերու
վտանգ ։ Գա յլերու ամրոզ2^ ՎոՀմ ակն Լ ր փակ բե Տ ո ւ նան գիւղի կռիւին ալ թուրք զին ո ւո րն ե ր "Ր՛՛՛նե րու տակ կր տեղաւորէն ել արտասուալից
րանով կբ մտնեն եզեր Հօտերու մէջ ո լ վւակ բե եւ ժանտարմաներ փախուստի կը դիմեն : Մեր քա– աչքերով կը Համբուրեն ե լ կը բամնուին : Գիւղին
րանով կբ Հեռանային անկէ ։ ՚Բիւրտ աւազակներու , ջերը անոնց ձիերբ գրաւելով կր նստին ե լ տ սլ աՀ ով ծանօթ Հաւատարիմ քիւրտի մը լուր կոլտան որ
*է"Լ1՚Ր՚եVV $ * "/՛գ/՛ անունէն սարսափած * նմա տեղ մբ կը Հա սնին , յետոյ ձիերու պո չեբբ կր իսնամք տանի, բայց մինչեւ քիւրտին գալը մեր
նապէս չէին գաչեբ վանքի փնչքերուն% Այն ան Հա– կտրեն ե լ քԱոսլետի կամ ո լրջին քով կը ձգեն որ սլաչտելի Հերոս ր մաՀացած էր>
ար որ փորձէր վանքի պտղատու ծառեր ո ւն Գաչի յ Մոլչէն. շատ Հեռու չէր I Կռիւի
երկրորդ օրր Գալէն ե լ Ցակօն կառավա
առանց աքտօնութեան , կբ կատղէր , կը դիւաՀա– Գէորգ այս պէս սարսափ ձգած էր Թուրքերու րութեան չէնքր փոխագրելով, գրին բանտարկ–
րէր ... ու ՝Բիւբտեբոլ վրայ : Ամէն կողմէ թուրք աղաներ եալներու խուցը։ 3 օր վերչր այգ «Հաւատարիմ
ԱՀա թէ ուր ծնած էի Գէորգ Տավուշ եւ ի ՛ ն չ ֊ եւ բէկեր Հաւատարմութիւն կը լայտնէին Գէորգ ՚Բիւրտը կարծելով թէ պարգեւ մր պիտի ստանայ ,
պէս ներշնչուաձ– իր անուան տէր սուրբէն : Ասոր Տավուշի ե լ դաշինք կը կնքէին իրեն Հետ , ինքպէս կառավարութեան լուր կուտայ , ե լ իսկոյն սայլով
վրայ աւելցուցէք Համիաեան խմդմութիւններբ , ախբաՀռչակ Մուսաւ բէկի ^ԳԲայբբ Գասըմ բէկ * մը Գէորղի մարմինր Ա ուշ կը բերեն։ Բայց ինչո՛՛վ
Համիտփէ Քիւրտերու ե լ լպիրշ ծաԱւո\գյւման ե ր ո Լ Գաշինքին Համտձայն թէ մէկբ ե լ թէ միւսբ թուբ։ք ապացուցանել թէ Գէորգ Զավոլշն է : Հոն բանտէն
բռնութ իւննե րը , եւ ձեր առ^եւ կ՚ունենաք Գէոբ կառավարութեան Հ ետ կռո լա ատեն , փո իւ ադա ր~ կը բերեն Պ ուլան ըխի Արամը, Նորշէնայ Մօսոն ,
գը , որ «ՏաՎոլշ՝^ մ ակգիր բ ստացաւ թշԳւամ ի էն,
իսկ եթէ ող^ մնացած ԱէլաԲ իր գի՚^աԿէո միւս
քաջեր ւ նման ինքն ալ ղօբլավղարալ ի կամ գնգւ ու. ա րի ւն ա լի կռի ւէ մ ը վե րջ կ" Ր "նց " լց Ի՚եք մ եր բար կ՚աղարտեն մեր Հա յո լ Հոգին։ Հէ՛՛յ ալլնարՀ ,
պԼ տիտղոսը ա պաՀ ո վա բա ր ստացած կ ըլլար , անձնուէբ Հերոսը ։ ո՛վ ^՛Արի՛ի Փ ա լ ա ; ք յ տունգ քանդուի . . . :
ինչպէս Անդբանիկբ , ԱեպուՀը , Մ ուրատը , Ամ բա Այն մամանակ ալ մեր վարիչներու մեծագոյն
տը , փեռին ե լ ո1~րիշ^՚եըը ։ Հոգբ նո ր սերունդն էր : Յարա՛տեւ թալանն ու Ո՚Հ , ո՞ւր ես, աննման Գէորգ, ո՞ւր ես, Ակ–
Գէո րգր մա ր մնացեալ մէկ ոգի էր որ սաւառ սպանդր , միւս կողմէ կառավարութեան նենգա - նունի։ Վեր առէք ձեր փայլուն ճակատը, պաՀ մր
նեցաւ մեր խոպան աշխարՀ ի վեբեւ • Ան ուր որ մ իա ու դիւանադիտական (հ.աԼաո–Ք 11 լ ձեր մոգա՛կան ձայնով փոթորկելու տարագիր Հա
/"ԱԳ^ԲԲ յոց Հ ոգին ։<ՀԱասմանց ծռերու» զգացումով Համա
Հասնէր յաղթանակի դափնին իրենն էր ։ ք*բ ներ - զանազան խոստումներէ յաճախ 1լանբանացնէին
կայութիւնք բաւական էր որ ամէնէն երկչոտ Հայն թուլաՀոգի Հայեր։ Հարկ էր ուրեմն մասնաւոր կելու թափառական Հայոլ Հոգին։ «Գէպի երկիրէ
ալ զէնք վերցնէ ր եւ խո յան ար թշնամի ին վրա յ է ուշադրութիւն դարձնել նոր սեբունդին վէբայ եւ ձեր նշանաբանը թող դարձի բերէ մեղ, ու վերա
ք՚բ ներկայութիւնբ բաւական էր նաեւ որ ամենա– լաւ Հա յբենասէ րնե ր եւ յեղափոխականներ պատ - դառնանք դարաւոր Արարատին ստորոտը, ո րպէ ո
գոռոզ ու անողորմ թշնամին անգամ խուճապաՀաբ բաս տել ։ առաջին Հանգրուան , ուրկէ ստեղծաղործող Հայ
ղէսքր լքէբ " ւ փաիլէր ՚ իր անբաման ընկերը Հրացանը ծունկերուն մփտքը, Հրաշագործ ^ ա յ բազուկը նոր թափով իր
բանէ առա9
Ես ԳէոՐԳԸ տեսա՛յ միայն մէկ անգամ , 1907- վրայ, Գէորգ ուշազբութիւնբ ամէն ճամբան պիտի գտնէ գէաի Վասպուրականի , Բար
ձր Հայքի ե լ Տուրուբերանի
ին , այսինքն իր սպաննուած տարին, երբ Հեր — դաբձուց մանուկներուն , ե լ խօսքր ինձ ուղղելով դակի բարեբեր , Գուրան բարձրաւան
կե ր ա գիւղացի յեղափոխական Ա լօն քանի մր ըն– ըսաւ * դաշտերը, ու անառիկ լեռները։
կե րնե րով մեր ղիւ֊ղբ կը գտնուէր : Մեր գիւղի մէք Ու այն մամանակ գալոց արմանաւոր սերուն
ապրող միակ ՝Բի ւբտբ , Ա,սլ տ ի ի Ա* աՀմուտ մատնե — Պիլփլիկ ագայ՝> ՊԷԺԼԷԿ. ա ղ ա յ » եկուր ք ո – դը թ՚՚ղ Հաւաքէ ցարդ մեր խոպան գալտերոլ մէք
լով զանոնք, գի*՜ղի աւերմանը պատճառ դարձաւ։ վը" ՚ Ի " կ ես լամառ անտ ա ր րե ո ո ւթեամ բ մը ւիա— անթաղ մնացած նաՀատակներոլ ոսկերոտիքր եւ
Ա լօն իր ընկերներով Հերոսական դիմադրութենէ րտծ մօրս , ՛անպատասխան կը ձգէ ի մեծ Հ ա յ ը է ամփոփէ Պանթէոնի մը մէջ, առանձին տեղ տալով
մը վերջ նաՀատակուեցալ եւ մարմինները փոխա Ա յն մամ տնակ գրպանէն Հանեց ոսկի մամ ա ց ո յց Գէորգներու , Հրայրներոլ , Անղրանիկներու , ինչ–
դրուեցան քաղաք ։ Գէոբգը չեմ դիտեր ո՛լր կր մը , եւ դեղեց իկ ատրճանակ մր ինձ նուի րե լու , պէս եւ ՝Բրիստափոր , Ձ.աւ արեան , (հոստոմնեբու
գտնուէր այգ մամանակ, բայց շատ չանցած իր պա յմ անաւ որ երթայի Համ բո յր մ բ տ՛ա լու ի բեն * ե լ մուտքի կամարի ճակտին արձանագրէ . « ծ -
ընկերներով եկաւ գի՚֊ղը եւ յանձնարարեց թալա եւ քանի մ բ խրատներ լսելու Հ րախտագէտ Հայրենիքի կողմէ իր արմանի զաւակ
ալ ծա"
նէն ճողոպրա^– Հատ ու կենտ անասուններն Երբ տեսաւ որ չափազանց անՀամարձակ եմ, ներուն » : >
խելով զէնքի յատկացնել ։ -* այս անգամ խօսքր Հօրս ուղղելով ըսաւ* Գէորգր մասնակցեցաւ քառասունէ աւելի կռիւ
իրիկուն մ րն էր ։ Մեր Հերոսին գլխաւորու * «Սաբգիս , կբ Վախնամ, որ եկող սեբունդբ ներու եւ միշտ յազթեց : իր խումբր յաղթական
թեամբ ֆետայինեբր իրենց շողշողուն ու պատ - մեր տեղբ քբռնէ՝^ ; դուրս եկաւ նաեւ իր ինկած օրը. իսկ իր թափած
կառազդու զէնքերով ներս մտան եւ բոլորոլելուք Անկէ ի վեր անռան քսւոա ս ո ւն երկար ու ւոա– արեան չիթերր ծնան նոր Գէորգներ , որոնք մեր
մեր նաՀապեաական թոնրի ^Ոք–/»^Հ»յ ծալլապատիե մանելի տարիներ : Եկաւ 1915/ Մեց– Աղէտր, ամ– ազատագական պայքարը Հասցուցին մեր պետա -
նստան ։ Առաջին կամ վերջին անգամ բ չէր ո ր կբ րոզք սերունգ մր անճ ի տ ո ւե ո ա լ : Մնասորգներս կանո ւթեան, 1918 Մայիս 28։
տեսնէի մեր յեղափոխականներ բ % Անգբանիկր իր աչ ճողոպրելով մայր Հողէն, մեր րախա ր տուած
աշխարՀ ի չորս Հովերուն ու ձգելով երբեմնի մեր Փառք մեր Ազատագրական ճամբու վրայ ին
խում բով քանիցս Հ իւբբնկա լուած էր եւ ի բ լո– կենսատու գետերր, Արածանի , Արարս, Արեւել - կած յայա՛՛՛է ^ ւ անյայտ Հնչակէ.ան կամ Գաչնակ–
զալն ալ կբ յիշեմ : ԲայցԳէորգի տեսութիւնը նոյն եան Եփրատ , Տիգրիսն ու ճոր ոխ , ափ առինք օ– ց ա կան , Ր-ամկավար կամ Համայնավար բոլոր նա–
դաւ առաջինն ու վ^բջիԵԱ՝՛ Գմ բախ տա բաբ նոյն տարին գուռր , կապուրէն ե լ Նեղոսէն մինչեւ տ ա ա III կներունէ
տարին , Աայիս 27ին Աուլուխ գիւղի մէջ անողոք Սէն , Միսիսիվւի ե լ Ամազոն, որոնք աստիճանա– ԼԵԻՈ՚Ն ՏՕՆԻԿԷԱ՚Ն
Fonds A.R.A.M
