Page 158 - ARM_19-1947_02
P. 158
Ս Փ Ի Ն ՛Բ Ս Ը ՕՐՈԻԱՆ ՇԱՐԺՈՒՄԷՆ ՀԵՏ կայիս* Հակառակ զօր* Տր *7*»Հ/՛ կազմած «Ֆրան–
ան -
սաց ի Ժոզովուրզ ի Համա խմ բումբին , որուն
ղամԳւեբու թիւ,ը մէկ միլիոնի Հասած է* կ՚ըսեն։
երկիրը*
Ֆ ո ս Ա ս ա յ ի ԱեէքիԱ ռոզեդ Ինչ որ ամէնէն աւելի կը նեղէ այս ու մի–
(ի. եւ վերջին մաս) տնտեսական վիճակն է ։ Մ անաւանդ Հացի
Մատամ քշօժէնի շողացոլց օղերու. վւրլանյ>–Տ#է–– սի աազնապր։ Աւելի ճիշտ կ՚րլլայ ըսել՝ պայքար
Զ°ր * տը Կոլի նոր կազմակերպութիւնը ան՝ - կառավարութեան
ՐՐ՛. Սեղմեց կարմրածեփ շըթները։ ք»ր ՜Հողին կր եւ գիւղացիներու մ իք եւ ։ Ասոր
սպառ նիւթ կր ճարէ միքազդա յին մ ամ ուլին եւ Հետեւանքք
փայլէր իր "եւ. ու օծանուտ մ աղե րէն աւելի ։ * աճում սեւ շուկայի, Հակառակ այն
քաղաքադէ տնեքո ւն , որոնք ղան աղան գուշակու - իրողութեան
Որ Ֆրան սա պարէն արտադրող եր
Անշարմ՝ ան կր կշռէր իր ԼՀսռլիքր ։ Ատենը չէր թիւններ կր կատարեն (լք ր ան սայի ապագայի մա — կիր մըն է ։ Աղատ աղբ ո ւթենէն
ի վեր երկիրը սլա–
գա յ թ ա կղո ւիժի ւն ստեղծելու ։ Ու երրեք մ ա ագի ր սին, Համաձայն իրենց Հայեցողութեան։ ԸնդՀա - րենաւոման
7 նախարարներ եկան, բայց անոնց ոք
չէր զէքելու՛, վախնալու , ղրկուելու իր ղէնքէն ։ նուր կարհ՜իքր ա յ ն է թէ՝ Ֆրա՛ն սա պիտի կրնայիր մէկը կրցաւ գլուխ ելլել բթամիտ
կարծուած զիւ–
Աղատ էր։ Ի^նչ կրնար ընել խեղճ Հայ մր։ Ու եր– նախկին արմանի գիրքր Դ " ա լ – ° ՚ լ միքաղգային քա ղացի ադաբակապաննե
բուն Հետ ։ Փաստեր ր ցոյց
րեք չար բան մբ պիաի չրնէր ան իք ցեղին դէմ ։ ղաքականութեան մէք, Հակառակ ներկայի քաղա էլ ու ա ան թէ մինչեւ Հիմա ՚շաՀողբ եղած է գիւղա–
՛հիմ ացի կաղ գոն ա պան ր շատ աւելի վտանգաւոր քական Հ ակամ ա ք տ ո ւթ եան ց ե լ տնտեսական եւ փն, որովՀետեւ կը մերմէ իր ապրանքնեբր ծախեք
էր ։ Ու ՀետղՀետէ աւելի վեՀ , արՀամարՀական՝ նիւթական գմուաբութիւեներուն ։ կառավարութեան որոշած սակով ու սեւ շուկան
կըժպտէր վեր էն՝ նայուածքը ուղղելով մերթ դրա Անոնց Հ ամ աձա յն Ֆ լան սա յի վեբելքր պիաի ՀետղՀետէ կ՚աճի , ստանալով վրգ"վիշ Համեմ ա–
ցիներուն՝ ըսելու Համար անոնց թէ յիմարութիւն կատարուի ոչ թէ շնոբՀիւ իր զինուորական ո լ – տութ իւննե ր ։
մրն էր եղածը ։ Անարգաբ էր գանգատը ։ իր գբօ– մին , ճա րտա բա րուեստական ա րտա գրութիւնն ե -
չտկը բարեկամ էր երկրին ու կողքի՛ն ունէր բո լո ր բուն կամ ներքին ճակատ ին վրա ւ տիրող Հանդար– \,ոյն պատճառին պէտք է վերագրել նաեւ Հա
յաղթականներ ո ւն գր օշե երր : Ու Մ ատամ էօժէնի , ցի եւ միսի տագնապը, որ մասնաւորաբար կբ ճն
աո ւթե ան , այլ չնորՀիւ իր ա շխա րՀ ա գրական՝ շէ ժողովուրդին
վրայ։ ճիշտ է թէ ձմրան խս -
՚ վերքապէս , կՀոլզէբ որ Հւ յբենակիցր Հեռանար նպաստաւոր դիրքին . իր կարող ա րՀ եստ ագի տ ո ւ– աութիւնր
ցանքերը դրեթէ կէս առ կէս փճացոլց ,
աղդուած իր անտար բե բո ւթենէն եւ փա կուէ ր Հար թեան՝, անվթար, մնացած տնտեսական եւ երկբա—
սակ այն կ առ ա վա բութի ւնր աղէտ ը դա ըմ անել ո լ
ցը , չբացատրուէր ։ Զպարղուէր իբ ազզոլրացոլ - գործական կազմ ա կերպս ւթեան ե լ մ անաւանդ շր– եւ ՝ի՝անսւաա յէն վաոլ–
նպատակով Մ ՛Ն ա Հ ան գն ե րէն սերմն աՀա տիկ , ձրի
թիւնր ։ ք՝այց միւսր կեցաՀչ է սլա ա ո ւՀ անին տակ՝ նոբՀիւ ֆրանսացի մ ո զո վո ւբ դի ապրելու յամ առ
թ ոմ ապսպրեց ք՛ասնաւո ր
կր ս սլաս է ր միշտ ո ր ե բեւա ր ցեղին գիտակցութիւ կամքին՝ ։
նը , ազգային սրբութեան ու կուսութեան մնա - Ֆրասայի փառքն ո ւ մեծութիւնը սկսան \870ի բաժնուելու Համար գիւղացիներուն ։ Իսկ այն ա–
ցորդր ։ Գոնէ այգքան մը՝ ե՜րբ երկիրներ կ՛աղա– ֆրանք եւ/իր ո լսական պատե բազմէն ետք ։ 1 870/» գաբակապաններր որոնք իրենց անձնական ցորենր
տաղբուէին գերութենէ եւ իր Հայրենիքր կր մնար նոր գաբաշրքան մը կր կազմէ Ֆրանսայի ազգա պիտի ցանէին, կառավարութիւնը խոստացալ ա–
միշտ գերի ։ Գոնէ ատելութիւն մը անոր բռնակա յին վերածնունդի պատմ ո ւթե ան էքեբուն մէք ։Այգ ն ոնց վարած իւրաքանչիւր երկուքոլկէս արտա -
լին գէմ * . . թուականէն վերքն է որ Ֆ Ր անսայ իդրա կան ութիւ– վար ցանքին իբրեւ Հատ ո լցո ւմ վճարել 2500 ֆր • :
Մ ատս։ մ էօմէնի կր սկսէր նեղուիլ։ Կ՚րմբռնէր նր եւ դիտութիւնր սկսաւ իր մեհ՜ա բժէք նպաստք Գժբախ տարար ա յս միքոցները մ եծ արդիւնք չր–
իբ սխալեր Հայերէն իսօսած ըլլալուն I Կը ղղքար ՚. բերել աշխարՀի : Գաղթավայրերու բեղուն դո ր - տուին : Փճացած ցանքին Հազիւ մէկ երրորդք ցան
Կը բռնէր երկու ձեռքերով ղրօշր զ"ր Հ"վր վեր ծ ո ւնէ ո ւթ ի ւն մր ստեղծուեցալ ։$չա րտա բա րուեստն ուած է * կառավարութիւնն ու գիւղացին կը լամա–
կը Հանէր քղանցքի մր պէս։ Ու իր մերկութեան ու սեղանաւորական Հ աստատո ւթի ւննե բբ աննա - ռին իրենց տեսակէտներուն վրա յ։ Գիւղացին կը
նախանձա խնգի բ՝ ան կը սեզմէր կար միր ու ՛իր– խընթաց վերելք մը ստացան ։ Եւ որ ամենակարե - պաՀ անքէ վերցնել ց\ոբենի վրա լ Հաստատուած
կաբար կտաւը իր կար մ իր եղս ւնգնե րով ։ Պէտք լորն է , ր ան ս ա նկատուեցալ խո րՀ բղան ի շրաղար Հակակշիռը,, ո րպէ սղի կարենայ աւելի բարձր դի՜
չունէր Հաշիւ տալու ։ Գտաւ վերքապէս ՐԱելիքը տութեան , քաղաքակրթութեան՛ , բա ր օբ ո ւթ ե ան : ներով վաճառել ,իսկ կառավարութիւնը կ՛ուզէ գի"
Մեր գրօշակն է*** Մենք Հայ չենք**» Ջե– Ղ,ափո լէոն Գ * ի եւ 1 939/՛ սաՀմանազբո ներոլ ներկայ սակր պաՀել անփոփոխ ;Աանաւանդ
զի ի՞նչ...
ւթե ան որ գեռ քանի մր ամիս առաք գիներու րնդՀանուր
Հայ չէ՚^ք եւ Հայերէն կը խօսիք*** ինչո^ւ անկումը նոյն պատճառնեբու արդիւնքն էին ան– տասր առ Հաքւիբի զեգչ մը կատարած էր։ կառա
կը գործածէք այգ լեզուն * * *Լաւ է որ թուրք մնաք ձեռնՀաս զինուորական վարիչներ եւ ժողովուրդի վար ո ւթի ւնր գիւգաց իներէն ցորենր կը զն է կեն
մ իշտ * * * բարոյական ցած մակարդակը ։ Գարձեալ պարտու դինարք 1003 ֆրանքէն, իսկ ինքը աղօրեպաննե -
Մ եհ՜ էր իր վրդովում ր ։ Լսահ՜ը վեր էր իր ըմ թիւն , ք՝ ե թեն ի եւ Լավալի վարչաձեւ եւ աՀա Գ • բուն կը ծախէ վնասով, 900 ֆր * կենգինա րը , պա–
բռնումէն ։ կը նա յ է ր երկնքին ամ բողք լո յս բ աչ– Հանրապետութիւն՝ ։ Հե լու Հ ամ ա ր Հացի գինը ։ \)ւ ո րովՀեաել գարին ,
քերուն մէք ։ Ա^նոնց մէք նաեւ ցասում մը ։ Ապա– Ուրեմն , կ*եզրակացնեն անոնք , 3)րանսայի վարսակք եւ նման լ՛ո յ սեր ր Հակակշռի ենթակա ք
կրնախըտ–
կիները կր փայլէին ղէմ առ գէմ ։ Ու գէմ առ գէմ վե րա կանգն ո ւմին եւ մեծութեան գրաւականը չի չեն, գիւղացփնե րբ փոխանակի ցորենի՝
անոնք սեւ
փայլակոգ անցեալի մր ե լ ապագայի մր միքեւ, կր Հ ա զ.ի ստնա ր իր գէնքի •ումք, ա լլ մարդկութեան, քեն ցանել յիշեալ բոյսեբբ եւ վաճառել աւելի դի
ասոնք ա /
շողային մարդուն երակներն ո լ քիգերր Հողէն խլ– դե զա ր ո ւե ս տնե ր ո ւ եւ գի տ ո ւթի ւննե ր ո ւ մ ատ ուցած շուկայով, յաճախ ցորենէն 3-4 անգամ
ո ւ ահ՜ հ՜առի մը բարակ արմ ա ան ե ր ո ւն պէս : ծառա յ ո ւթ ի ւնն ե ր ը ։ ՈրովՀետեւ այն զեզեցիկ նր– նով ։ կ առա վա ր ո ւթ ի ւն ք կը սպառնայ
Վար առէ՛ք սա խայտառակութիւնը , խ&լք/՛ ւաճումները ղո ր տեսանք , կա տ ա րո լա ծ ••ակակշռի տակ առնել յ
ե կէք * տԷԿԷն ,՛ Հոս Փարիզ է * * * աւելցուց ձա յնով են Ոնդ. ֊ Թէ որքան ետ գացած է ցորենի մ շա կութի ւնր
մը որ վերքին ազդարարութեան շեշտր ունէր ։ Հանբապէս գէնքի պարտ ո ւթ իւննե րէ վերք ։ Ֆ րանսա յ ի մէք , կարելի է գադափար կազմել Հե
Մ ատամ էօմէնի չպատասխանեց ։ Օիմար Հայ ,7) ր ան սա այսօր շատ աւ՛ելի պատ եՀ ութիւն ու տեւեալ թիւերէն « դերազմէն առաք Ֆրաանն սա—
յի մէք կը մշակուէր \ \ միլիոն արտավար ցորեն ,
րենասիրութիւն մր։ ք*այց յանկարծ լսուեցալ ու— նի վերստանալու իր 1919/ Համ աշխարՀա յի՛ն Հ,ր–
բիչ ձայն մր՝ նոյն շէնքէն , \վարի պատուՀանէն մայքն ու ազդեցոլթիլնը ։ ք*բ ազգային պաբտքր ա յս տա րի այդ թիւր իքած է (ձ մի էիոնի ։ \ 938/''Տք
նուազ է քան Մեծն ք*րիտանիոյ ունեցած պարտ - ա բտասաՀման էն. ներած ո ւած էր 34.000 թոն , այս
ուրկէ ներս կը մտնէր ու կ՚ելլէր թրքական դրօ քը * նուազ նոյն իսկ թերեւս Մ * կաՀանգ ներկն, տարի 1 .200.000 թոն , որուն Համար միայն Ամերի
շին ծայրը ։ Երեւցաւ կինը , պոռաց աւելի տւժ - Համ եմ ատ ե լով իլրաքան չիւր քաղաքացիի սլաքտ - կայի վճարած է 90 միլիոն տոլար* յա քո րգ տա
գին՝ Գէոլթր ՛Լեր ։ քը ։ ք*ր ելմ տացո յսք անշուշտ Հ աւա սարա կշռուած րի այս գումարը սիիտի բարձրանայ 300 միլիոն
Ատիպուած չենք լսելու ձեր լեզուն * * * կր չէ * բա յց *Ֆ րանսա՛ \ 91 Պէն ի վեր մ եր քմբռնած տոլար ի : ^
բաւէ , վեր քաշեցէք սա քուբքք* * * Երկու անգամ կերպով չէ Հ ա լա ս ա ր ա կշռած իր ելմ տացո յց՚ը I
ըսի*** Ա տիպուած չեմ զրկուելու արելէն * * * կը թղթաղրամի տեղատարափն ալ նորութիւն մր չէ* Նոյն Հակամարտ ո ՛թի ւնն եր ր նաեւ ար քառի
սլա առեմ * * * Ի^նչ կը կարծէք դուք ձեզ* * * ք1 շիւա քաղաքական կերպով Ֆ րանսա տարիներէ ի խնդրին մէք ։ Ֆրանսացի ագար ա կապանները կբ
նս ւՀ խ մը* * * Ինչ կր սպասեն ձեզի գաս մը տալու վեր այսքան միաձոյլ չէր եղած, նկատելով որ եր– պաՀ անքեն , որ անոր վաճառումբ ազատ ՐԱա լ եւ
Համ աո Ու կր խօսէր, կր խօսէր դառնալով իր կրին բնտ կչութի ւնր Համախմբուած է կաղմա - զերծ կառավարութեան եւ յանձնառո ւնե րո լ ոտն
ազդին, մինչ ա յ լա լած , գալկագէմ մարդ մը Մ ՛՛՛ կեր պո ւած գլխաւոր երեք կո ւսակց֊ո ւթի ւննե րո՝\– ձգութիւներէն ։ Փաստ է որ անցեալ անդամ երբ
տամ էօմէնի ի կողքին՝ վեր կը քաշէր դրօշակը , շուրք։ Իրականութեան մէք երկրին արտաքին քա կառավարութիւնը որդեգրեց այս գրութիւն ր ,
կր կակազէր, կբ բարկանար կնոք դէմ որ կբարդի– ղաքականութիւնը վա բոզն երր ա՚յգկո՛ւսա կց ո ւթ ի ւն Փարիզի սպանդանոցները լեցուեցան մսացու կեն
չէր դրօշակր ներս առնել, կբ Համակերպէր՝ ու - նե բն են* այսինքն Աքեր, կեդրոն ե լ Ջախեր ։ Այս դանիներով։ Վերքերս սակայն Ազգ* տնտեսու -
մաթափ; պարագային կեդրոն ր սելով պէտք է Հասկնալ Ըն թեան նախարարին միսին դիներ ր Հակա շռելու ո–
Բայց կիքերր արթնցած էին։ կ՚աւելնար րո - կեր վա բտկանները Հ ըոշումը՝ պատճառ դարձաւ որ անոնք կրկին Հրա
զո քո զն ե րո ւն թի լր : Գատաստան՝ մը պատոլՀ անէ Անգամ մը որ զաղ թ սւյին դմ ո ւա րո ւթ ի ւննե ր ր պարակէն քաշուին , առատ ասպարէզ տալով սեւ
ս/ ա տ ո ւՀ ան , սպառնական , նախատական ։ Ու կր Հարթուին եւ Ռուրի եւ Աաբի խնդիրներ ր կարդա՝– շուկային ։ Եւ Հիմա մսավաճառներուն մօտ կը
դողդղաք Մ ատամ էօմինիին ամ ուսինը ։ Հայ ու գրուին , այն ատեն 3)բանսա պիտի վերստանա յ Ա— ււ ան ււ ւ ի միայն Արժան թինէն եւ Ամերիկայէն ներ–
այնքան թշուառ դէմք մ ք՝ որ վարի Հայրենակիցը րեւմտեան Աւրոպայի իր նախկին դիրքր : Ու՜ - ահու ա ձ տուփի միսերր; Մինչդեռ Համաձայն
խորՀեցալ թէ իր մեկնումով մեծ շնորՀ մր ըրած բեմն Ֆ րանսա յի դիրքր ապաՀովուած է արտաքին սլաչաօնական տեղեկո ւթ իւննե րո լ այսօր Տէրանսա
պիտի բ լ լա ր անոր։ Ու Հեռացաւ, խղճաՀար Հան ա շիւա ր Հ՛էն մ էք քաղաքական ներկայ պա յքա քներն չատ աւելի ար քառ. ունի քան պատերազմէն առաք։
դարտեցնել քան ա լո՛վ Հ ետա քրքիրները * ալ ծանք Հետեւանքներ չեն կրնար ունենալ ներ - Այս մտաՀոգութիւնները աւելի կը խանգարեն
ք*ան մը չէ * * * բան մր չկայ * * * պարկեշտ Ա՜ռնէի վերաչինութեան Նրաղիրը ( որուն գորձ-ա -
մ արդեր են • • » գրութեան Համար Ա . ՆաՀանգն,երը գնաց Լէօն
ք1 բ այս Հաստատում ր ոտքի կը Հանէը ոմանց Փողոցը կր ք" է ր յանկարծ։ Կր Հասնէր քարա Պլում : Այս առթիւ տրամագրուաճ վարկերր մեօ՝
, շնոր– երկինք
գութը ։ Ու կ՚աւելնար քիչ քէէ ասոնց թիւր փին։ Ու Րո/ոք՛ դէմքերր կ՚ուղղուէին գէպի մասով կը գործաձ-ուին պարէն ներաՆեքու Համար :
Հիլ դարձեալ Մ՝սէօ Անթուանին որ կր րոդոքէր բո ուրկէ կ՚անցնէին անՀամար սաւառնակներ ։ Վ^ե - ՜ . Ա– ՀԱՐ-ԷԼԵԱՆ
ղոքող Հայրենակիցներուն դէմ ։ Պէտք էր յարգեյ րէն՝ աղաւնիներու պէս։ Վարէն՝ գրեթէ տանիք–
թրքական գր°շր* Ի՛՛նչ վնաս տուած էին այգ նե քուն վրա յէն՝ Հ րե շտակափայլ ։ կ ր Հոսէր իրա ՄԱքքւ՚Քք՛ ֆրանսական պատուիրակ նչանակ -
մ արգի կը իրենց * . • րու բախող բիւրեղներու թրթռացում մը։ Ու մագ ուեցաւ ղօր • (հիւէն , որ ձ֊նաձ՜ է Ալժերիա ,ել 29
Ու քաքալե րուած՝ Մ ատամ էօմէնի կ՚ըսէր ՚* նիսական յարութեան խո րՀրգաւո ր զօ բութիւն մը տարի հա աո յած Հ ի " ֊ Ավ՚րէէէի "՝էք։ 1940^5՛ ս՛
իր ամուսինը պարզ խանութպան մըն էր միայն ։ կր յ ո լ զ է բ , կր գինովցնէր Հ ոգիներ ը : Ու պատոլ– րի ա լ՛ա ր
ՄեՌղք էր խանութի մք տէր Բէէալը* * * Ամէն մարդ Հ աննե ր ո ւն մ էք , մա յթե բուն վրա յ , փողոցին բր– ղիմագրեց Լիլի առքեւ, ե լ գերի բրռ -
խանութ ունէր ՚ կ՝՛ ա շիւ ւ աէր ապրելու Համ ար նակչութիւնր, եղբայրացած , միաձոյլ կր ծավտա– նուեցաւ, մինչեւ վերքին փամփոլշտր կռուելէ
մ իա յն < Կր մպ։ ՛էր։ Հարէր խանդավառութետմբ , ա բ ձա կե լո վ տա րի - վերք։ 1941/'Տ՛ արձակուելով, Աարոք անցաւ եւ
Աալարկնեբը կը սաՀէին Հ եռացողին ոտքե բուն նե բու գառնս ւթեամ բ խմ ո ր ո ւած ուրախութեան Հիւս– ԱփրիկէԻ ամբողք ֆրանսական բանակին
տակէն : Ու ան անսաՀման կարօտ ր ունէր սաՀե լու զառանցագին աղաղակներ ։ Ու բոլոր դէմքերը կբ Հրամանատար նչանակուեցաւ փոխան զօր. Վկ կա
սաՀող փողոցէն գուբս : Կը սաՀԷր նաեւ իբմէ ժպտէին արդարութեան յաղթանակին • Ու Մ ատամ նի : \942ին , երբ Գահակիցները ցամաք ելան ,
դուրս իր անձնականութիւնը , երբ կք լեցուէր ցե էշօժէնի կբ ժպտէր միշտ փրկուած՝ աւելի մեծ վարեց ֆրանսական յարձակողականը գերման բա
ղին բարութեամբն ու օտարութեան դառնութեամբ եռանդով ։ Մ ոռցուած էր մ իքադէպքը ; Որ Համ ա– նակին գէմ, Թունուզի մէք։ Նոյն տարուան դեկ
բր , երբ կ ըմ բռնէր թէ վատութ իւննե ըլլ արմանի կ ի րներ բեր ահ՝: Կը ժպտէր ՚. Հաշտութեան յագ - տեմբերին 70.00 ղինուոբներով կռուեցաւ 300
էին երբեմն ներման։ Կ՚երթար ա յ ն կոզմբ թանակ մր իր եւ դրացիներուն միքեւ ։ Հոգեկան քիլոմեթր ճակատի մր վրայ, զօր. Արնեմի բա -
ուր սալարկներով շինուած պատնէշ մը կար եւ Հաղորդութիւն մբ ։ Կր ժպտէր միշտ իր կարմիր նակթյ ղէմ, ամբողք երեք ամիս։ Յետոյ ՚է"ա3
տան մր աւերակը ՛ճակատագրին ճամ բութ ուր պի գրօշէն քով որ կր ծածանէ ր միշտ այս անդամ իր իտալական ճակատ (1943)։ Մալաքի սուլթանը
աի ճանչնար Հայ կնոք պատգամին ողբերգութիլ– փայտին հ՜այրը յաղթական դրօշներուն կողքին. . իսորՀըգաւոր գիրք մր բոն ահ՜ է ատենէ մը ի վեր,
կ. ՋՈ1ՎՈԻՄՀ։ V ՍԱՐԱՖԵԱՆ այնպէս որ հ-անր պա րտականութ իւննե ր կ իյնան–
նոր մարղպանին վրայ։
Fonds A.R.A.M
ան -
սաց ի Ժոզովուրզ ի Համա խմ բումբին , որուն
ղամԳւեբու թիւ,ը մէկ միլիոնի Հասած է* կ՚ըսեն։
երկիրը*
Ֆ ո ս Ա ս ա յ ի ԱեէքիԱ ռոզեդ Ինչ որ ամէնէն աւելի կը նեղէ այս ու մի–
(ի. եւ վերջին մաս) տնտեսական վիճակն է ։ Մ անաւանդ Հացի
Մատամ քշօժէնի շողացոլց օղերու. վւրլանյ>–Տ#է–– սի աազնապր։ Աւելի ճիշտ կ՚րլլայ ըսել՝ պայքար
Զ°ր * տը Կոլի նոր կազմակերպութիւնը ան՝ - կառավարութեան
ՐՐ՛. Սեղմեց կարմրածեփ շըթները։ ք»ր ՜Հողին կր եւ գիւղացիներու մ իք եւ ։ Ասոր
սպառ նիւթ կր ճարէ միքազդա յին մ ամ ուլին եւ Հետեւանքք
փայլէր իր "եւ. ու օծանուտ մ աղե րէն աւելի ։ * աճում սեւ շուկայի, Հակառակ այն
քաղաքադէ տնեքո ւն , որոնք ղան աղան գուշակու - իրողութեան
Որ Ֆրան սա պարէն արտադրող եր
Անշարմ՝ ան կր կշռէր իր ԼՀսռլիքր ։ Ատենը չէր թիւններ կր կատարեն (լք ր ան սայի ապագայի մա — կիր մըն է ։ Աղատ աղբ ո ւթենէն
ի վեր երկիրը սլա–
գա յ թ ա կղո ւիժի ւն ստեղծելու ։ Ու երրեք մ ա ագի ր սին, Համաձայն իրենց Հայեցողութեան։ ԸնդՀա - րենաւոման
7 նախարարներ եկան, բայց անոնց ոք
չէր զէքելու՛, վախնալու , ղրկուելու իր ղէնքէն ։ նուր կարհ՜իքր ա յ ն է թէ՝ Ֆրա՛ն սա պիտի կրնայիր մէկը կրցաւ գլուխ ելլել բթամիտ
կարծուած զիւ–
Աղատ էր։ Ի^նչ կրնար ընել խեղճ Հայ մր։ Ու եր– նախկին արմանի գիրքր Դ " ա լ – ° ՚ լ միքաղգային քա ղացի ադաբակապաննե
բուն Հետ ։ Փաստեր ր ցոյց
րեք չար բան մբ պիաի չրնէր ան իք ցեղին դէմ ։ ղաքականութեան մէք, Հակառակ ներկայի քաղա էլ ու ա ան թէ մինչեւ Հիմա ՚շաՀողբ եղած է գիւղա–
՛հիմ ացի կաղ գոն ա պան ր շատ աւելի վտանգաւոր քական Հ ակամ ա ք տ ո ւթ եան ց ե լ տնտեսական եւ փն, որովՀետեւ կը մերմէ իր ապրանքնեբր ծախեք
էր ։ Ու ՀետղՀետէ աւելի վեՀ , արՀամարՀական՝ նիւթական գմուաբութիւեներուն ։ կառավարութեան որոշած սակով ու սեւ շուկան
կըժպտէր վեր էն՝ նայուածքը ուղղելով մերթ դրա Անոնց Հ ամ աձա յն Ֆ լան սա յի վեբելքր պիաի ՀետղՀետէ կ՚աճի , ստանալով վրգ"վիշ Համեմ ա–
ցիներուն՝ ըսելու Համար անոնց թէ յիմարութիւն կատարուի ոչ թէ շնոբՀիւ իր զինուորական ո լ – տութ իւննե ր ։
մրն էր եղածը ։ Անարգաբ էր գանգատը ։ իր գբօ– մին , ճա րտա բա րուեստական ա րտա գրութիւնն ե -
չտկը բարեկամ էր երկրին ու կողքի՛ն ունէր բո լո ր բուն կամ ներքին ճակատ ին վրա ւ տիրող Հանդար– \,ոյն պատճառին պէտք է վերագրել նաեւ Հա
յաղթականներ ո ւն գր օշե երր : Ու Մ ատամ էօժէնի , ցի եւ միսի տագնապը, որ մասնաւորաբար կբ ճն
աո ւթե ան , այլ չնորՀիւ իր ա շխա րՀ ա գրական՝ շէ ժողովուրդին
վրայ։ ճիշտ է թէ ձմրան խս -
՚ վերքապէս , կՀոլզէբ որ Հւ յբենակիցր Հեռանար նպաստաւոր դիրքին . իր կարող ա րՀ եստ ագի տ ո ւ– աութիւնր
ցանքերը դրեթէ կէս առ կէս փճացոլց ,
աղդուած իր անտար բե բո ւթենէն եւ փա կուէ ր Հար թեան՝, անվթար, մնացած տնտեսական եւ երկբա—
սակ այն կ առ ա վա բութի ւնր աղէտ ը դա ըմ անել ո լ
ցը , չբացատրուէր ։ Զպարղուէր իբ ազզոլրացոլ - գործական կազմ ա կերպս ւթեան ե լ մ անաւանդ շր– եւ ՝ի՝անսւաա յէն վաոլ–
նպատակով Մ ՛Ն ա Հ ան գն ե րէն սերմն աՀա տիկ , ձրի
թիւնր ։ ք՝այց միւսր կեցաՀչ է սլա ա ո ւՀ անին տակ՝ նոբՀիւ ֆրանսացի մ ո զո վո ւբ դի ապրելու յամ առ
թ ոմ ապսպրեց ք՛ասնաւո ր
կր ս սլաս է ր միշտ ո ր ե բեւա ր ցեղին գիտակցութիւ կամքին՝ ։
նը , ազգային սրբութեան ու կուսութեան մնա - Ֆրասայի փառքն ո ւ մեծութիւնը սկսան \870ի բաժնուելու Համար գիւղացիներուն ։ Իսկ այն ա–
ցորդր ։ Գոնէ այգքան մը՝ ե՜րբ երկիրներ կ՛աղա– ֆրանք եւ/իր ո լսական պատե բազմէն ետք ։ 1 870/» գաբակապաններր որոնք իրենց անձնական ցորենր
տաղբուէին գերութենէ եւ իր Հայրենիքր կր մնար նոր գաբաշրքան մը կր կազմէ Ֆրանսայի ազգա պիտի ցանէին, կառավարութիւնը խոստացալ ա–
միշտ գերի ։ Գոնէ ատելութիւն մը անոր բռնակա յին վերածնունդի պատմ ո ւթե ան էքեբուն մէք ։Այգ ն ոնց վարած իւրաքանչիւր երկուքոլկէս արտա -
լին գէմ * . . թուականէն վերքն է որ Ֆ Ր անսայ իդրա կան ութիւ– վար ցանքին իբրեւ Հատ ո լցո ւմ վճարել 2500 ֆր • :
Մ ատս։ մ էօմէնի կր սկսէր նեղուիլ։ Կ՚րմբռնէր նր եւ դիտութիւնր սկսաւ իր մեհ՜ա բժէք նպաստք Գժբախ տարար ա յս միքոցները մ եծ արդիւնք չր–
իբ սխալեր Հայերէն իսօսած ըլլալուն I Կը ղղքար ՚. բերել աշխարՀի : Գաղթավայրերու բեղուն դո ր - տուին : Փճացած ցանքին Հազիւ մէկ երրորդք ցան
Կը բռնէր երկու ձեռքերով ղրօշր զ"ր Հ"վր վեր ծ ո ւնէ ո ւթ ի ւն մր ստեղծուեցալ ։$չա րտա բա րուեստն ուած է * կառավարութիւնն ու գիւղացին կը լամա–
կը Հանէր քղանցքի մր պէս։ Ու իր մերկութեան ու սեղանաւորական Հ աստատո ւթի ւննե բբ աննա - ռին իրենց տեսակէտներուն վրա յ։ Գիւղացին կը
նախանձա խնգի բ՝ ան կը սեզմէր կար միր ու ՛իր– խընթաց վերելք մը ստացան ։ Եւ որ ամենակարե - պաՀ անքէ վերցնել ց\ոբենի վրա լ Հաստատուած
կաբար կտաւը իր կար մ իր եղս ւնգնե րով ։ Պէտք լորն է , ր ան ս ա նկատուեցալ խո րՀ բղան ի շրաղար Հակակշիռը,, ո րպէ սղի կարենայ աւելի բարձր դի՜
չունէր Հաշիւ տալու ։ Գտաւ վերքապէս ՐԱելիքը տութեան , քաղաքակրթութեան՛ , բա ր օբ ո ւթ ե ան : ներով վաճառել ,իսկ կառավարութիւնը կ՛ուզէ գի"
Մեր գրօշակն է*** Մենք Հայ չենք**» Ջե– Ղ,ափո լէոն Գ * ի եւ 1 939/՛ սաՀմանազբո ներոլ ներկայ սակր պաՀել անփոփոխ ;Աանաւանդ
զի ի՞նչ...
ւթե ան որ գեռ քանի մր ամիս առաք գիներու րնդՀանուր
Հայ չէ՚^ք եւ Հայերէն կը խօսիք*** ինչո^ւ անկումը նոյն պատճառնեբու արդիւնքն էին ան– տասր առ Հաքւիբի զեգչ մը կատարած էր։ կառա
կը գործածէք այգ լեզուն * * *Լաւ է որ թուրք մնաք ձեռնՀաս զինուորական վարիչներ եւ ժողովուրդի վար ո ւթի ւնր գիւգաց իներէն ցորենր կը զն է կեն
մ իշտ * * * բարոյական ցած մակարդակը ։ Գարձեալ պարտու դինարք 1003 ֆրանքէն, իսկ ինքը աղօրեպաննե -
Մ եհ՜ էր իր վրդովում ր ։ Լսահ՜ը վեր էր իր ըմ թիւն , ք՝ ե թեն ի եւ Լավալի վարչաձեւ եւ աՀա Գ • բուն կը ծախէ վնասով, 900 ֆր * կենգինա րը , պա–
բռնումէն ։ կը նա յ է ր երկնքին ամ բողք լո յս բ աչ– Հանրապետութիւն՝ ։ Հե լու Հ ամ ա ր Հացի գինը ։ \)ւ ո րովՀեաել գարին ,
քերուն մէք ։ Ա^նոնց մէք նաեւ ցասում մը ։ Ապա– Ուրեմն , կ*եզրակացնեն անոնք , 3)րանսայի վարսակք եւ նման լ՛ո յ սեր ր Հակակշռի ենթակա ք
կրնախըտ–
կիները կր փայլէին ղէմ առ գէմ ։ Ու գէմ առ գէմ վե րա կանգն ո ւմին եւ մեծութեան գրաւականը չի չեն, գիւղացփնե րբ փոխանակի ցորենի՝
անոնք սեւ
փայլակոգ անցեալի մր ե լ ապագայի մր միքեւ, կր Հ ա զ.ի ստնա ր իր գէնքի •ումք, ա լլ մարդկութեան, քեն ցանել յիշեալ բոյսեբբ եւ վաճառել աւելի դի
ասոնք ա /
շողային մարդուն երակներն ո լ քիգերր Հողէն խլ– դե զա ր ո ւե ս տնե ր ո ւ եւ գի տ ո ւթի ւննե ր ո ւ մ ատ ուցած շուկայով, յաճախ ցորենէն 3-4 անգամ
ո ւ ահ՜ հ՜առի մը բարակ արմ ա ան ե ր ո ւն պէս : ծառա յ ո ւթ ի ւնն ե ր ը ։ ՈրովՀետեւ այն զեզեցիկ նր– նով ։ կ առա վա ր ո ւթ ի ւն ք կը սպառնայ
Վար առէ՛ք սա խայտառակութիւնը , խ&լք/՛ ւաճումները ղո ր տեսանք , կա տ ա րո լա ծ ••ակակշռի տակ առնել յ
ե կէք * տԷԿԷն ,՛ Հոս Փարիզ է * * * աւելցուց ձա յնով են Ոնդ. ֊ Թէ որքան ետ գացած է ցորենի մ շա կութի ւնր
մը որ վերքին ազդարարութեան շեշտր ունէր ։ Հանբապէս գէնքի պարտ ո ւթ իւննե րէ վերք ։ Ֆ րանսա յ ի մէք , կարելի է գադափար կազմել Հե
Մ ատամ էօմէնի չպատասխանեց ։ Օիմար Հայ ,7) ր ան սա այսօր շատ աւ՛ելի պատ եՀ ութիւն ու տեւեալ թիւերէն « դերազմէն առաք Ֆրաանն սա—
յի մէք կը մշակուէր \ \ միլիոն արտավար ցորեն ,
րենասիրութիւն մր։ ք*այց յանկարծ լսուեցալ ու— նի վերստանալու իր 1919/ Համ աշխարՀա յի՛ն Հ,ր–
բիչ ձայն մր՝ նոյն շէնքէն , \վարի պատուՀանէն մայքն ու ազդեցոլթիլնը ։ ք*բ ազգային պաբտքր ա յս տա րի այդ թիւր իքած է (ձ մի էիոնի ։ \ 938/''Տք
նուազ է քան Մեծն ք*րիտանիոյ ունեցած պարտ - ա բտասաՀման էն. ներած ո ւած էր 34.000 թոն , այս
ուրկէ ներս կը մտնէր ու կ՚ելլէր թրքական դրօ քը * նուազ նոյն իսկ թերեւս Մ * կաՀանգ ներկն, տարի 1 .200.000 թոն , որուն Համար միայն Ամերի
շին ծայրը ։ Երեւցաւ կինը , պոռաց աւելի տւժ - Համ եմ ատ ե լով իլրաքան չիւր քաղաքացիի սլաքտ - կայի վճարած է 90 միլիոն տոլար* յա քո րգ տա
գին՝ Գէոլթր ՛Լեր ։ քը ։ ք*ր ելմ տացո յսք անշուշտ Հ աւա սարա կշռուած րի այս գումարը սիիտի բարձրանայ 300 միլիոն
Ատիպուած չենք լսելու ձեր լեզուն * * * կր չէ * բա յց *Ֆ րանսա՛ \ 91 Պէն ի վեր մ եր քմբռնած տոլար ի : ^
բաւէ , վեր քաշեցէք սա քուբքք* * * Երկու անգամ կերպով չէ Հ ա լա ս ա ր ա կշռած իր ելմ տացո յց՚ը I
ըսի*** Ա տիպուած չեմ զրկուելու արելէն * * * կը թղթաղրամի տեղատարափն ալ նորութիւն մր չէ* Նոյն Հակամարտ ո ՛թի ւնն եր ր նաեւ ար քառի
սլա առեմ * * * Ի^նչ կը կարծէք դուք ձեզ* * * ք1 շիւա քաղաքական կերպով Ֆ րանսա տարիներէ ի խնդրին մէք ։ Ֆրանսացի ագար ա կապանները կբ
նս ւՀ խ մը* * * Ինչ կր սպասեն ձեզի գաս մը տալու վեր այսքան միաձոյլ չէր եղած, նկատելով որ եր– պաՀ անքեն , որ անոր վաճառումբ ազատ ՐԱա լ եւ
Համ աո Ու կր խօսէր, կր խօսէր դառնալով իր կրին բնտ կչութի ւնր Համախմբուած է կաղմա - զերծ կառավարութեան եւ յանձնառո ւնե րո լ ոտն
ազդին, մինչ ա յ լա լած , գալկագէմ մարդ մը Մ ՛՛՛ կեր պո ւած գլխաւոր երեք կո ւսակց֊ո ւթի ւննե րո՝\– ձգութիւներէն ։ Փաստ է որ անցեալ անդամ երբ
տամ էօմէնի ի կողքին՝ վեր կը քաշէր դրօշակը , շուրք։ Իրականութեան մէք երկրին արտաքին քա կառավարութիւնը որդեգրեց այս գրութիւն ր ,
կր կակազէր, կբ բարկանար կնոք դէմ որ կբարդի– ղաքականութիւնը վա բոզն երր ա՚յգկո՛ւսա կց ո ւթ ի ւն Փարիզի սպանդանոցները լեցուեցան մսացու կեն
չէր դրօշակր ներս առնել, կբ Համակերպէր՝ ու - նե բն են* այսինքն Աքեր, կեդրոն ե լ Ջախեր ։ Այս դանիներով։ Վերքերս սակայն Ազգ* տնտեսու -
մաթափ; պարագային կեդրոն ր սելով պէտք է Հասկնալ Ըն թեան նախարարին միսին դիներ ր Հակա շռելու ո–
Բայց կիքերր արթնցած էին։ կ՚աւելնար րո - կեր վա բտկանները Հ ըոշումը՝ պատճառ դարձաւ որ անոնք կրկին Հրա
զո քո զն ե րո ւն թի լր : Գատաստան՝ մը պատոլՀ անէ Անգամ մը որ զաղ թ սւյին դմ ո ւա րո ւթ ի ւննե ր ր պարակէն քաշուին , առատ ասպարէզ տալով սեւ
ս/ ա տ ո ւՀ ան , սպառնական , նախատական ։ Ու կր Հարթուին եւ Ռուրի եւ Աաբի խնդիրներ ր կարդա՝– շուկային ։ Եւ Հիմա մսավաճառներուն մօտ կը
դողդղաք Մ ատամ էօմինիին ամ ուսինը ։ Հայ ու գրուին , այն ատեն 3)բանսա պիտի վերստանա յ Ա— ււ ան ււ ւ ի միայն Արժան թինէն եւ Ամերիկայէն ներ–
այնքան թշուառ դէմք մ ք՝ որ վարի Հայրենակիցը րեւմտեան Աւրոպայի իր նախկին դիրքր : Ու՜ - ահու ա ձ տուփի միսերր; Մինչդեռ Համաձայն
խորՀեցալ թէ իր մեկնումով մեծ շնորՀ մր ըրած բեմն Ֆ րանսա յի դիրքր ապաՀովուած է արտաքին սլաչաօնական տեղեկո ւթ իւննե րո լ այսօր Տէրանսա
պիտի բ լ լա ր անոր։ Ու Հեռացաւ, խղճաՀար Հան ա շիւա ր Հ՛էն մ էք քաղաքական ներկայ պա յքա քներն չատ աւելի ար քառ. ունի քան պատերազմէն առաք։
դարտեցնել քան ա լո՛վ Հ ետա քրքիրները * ալ ծանք Հետեւանքներ չեն կրնար ունենալ ներ - Այս մտաՀոգութիւնները աւելի կը խանգարեն
ք*ան մը չէ * * * բան մր չկայ * * * պարկեշտ Ա՜ռնէի վերաչինութեան Նրաղիրը ( որուն գորձ-ա -
մ արդեր են • • » գրութեան Համար Ա . ՆաՀանգն,երը գնաց Լէօն
ք1 բ այս Հաստատում ր ոտքի կը Հանէը ոմանց Փողոցը կր ք" է ր յանկարծ։ Կր Հասնէր քարա Պլում : Այս առթիւ տրամագրուաճ վարկերր մեօ՝
, շնոր– երկինք
գութը ։ Ու կ՚աւելնար քիչ քէէ ասոնց թիւր փին։ Ու Րո/ոք՛ դէմքերր կ՚ուղղուէին գէպի մասով կը գործաձ-ուին պարէն ներաՆեքու Համար :
Հիլ դարձեալ Մ՝սէօ Անթուանին որ կր րոդոքէր բո ուրկէ կ՚անցնէին անՀամար սաւառնակներ ։ Վ^ե - ՜ . Ա– ՀԱՐ-ԷԼԵԱՆ
ղոքող Հայրենակիցներուն դէմ ։ Պէտք էր յարգեյ րէն՝ աղաւնիներու պէս։ Վարէն՝ գրեթէ տանիք–
թրքական գր°շր* Ի՛՛նչ վնաս տուած էին այգ նե քուն վրա յէն՝ Հ րե շտակափայլ ։ կ ր Հոսէր իրա ՄԱքքւ՚Քք՛ ֆրանսական պատուիրակ նչանակ -
մ արգի կը իրենց * . • րու բախող բիւրեղներու թրթռացում մը։ Ու մագ ուեցաւ ղօր • (հիւէն , որ ձ֊նաձ՜ է Ալժերիա ,ել 29
Ու քաքալե րուած՝ Մ ատամ էօմէնի կ՚ըսէր ՚* նիսական յարութեան խո րՀրգաւո ր զօ բութիւն մը տարի հա աո յած Հ ի " ֊ Ավ՚րէէէի "՝էք։ 1940^5՛ ս՛
իր ամուսինը պարզ խանութպան մըն էր միայն ։ կր յ ո լ զ է բ , կր գինովցնէր Հ ոգիներ ը : Ու պատոլ– րի ա լ՛ա ր
ՄեՌղք էր խանութի մք տէր Բէէալը* * * Ամէն մարդ Հ աննե ր ո ւն մ էք , մա յթե բուն վրա յ , փողոցին բր– ղիմագրեց Լիլի առքեւ, ե լ գերի բրռ -
խանութ ունէր ՚ կ՝՛ ա շիւ ւ աէր ապրելու Համ ար նակչութիւնր, եղբայրացած , միաձոյլ կր ծավտա– նուեցաւ, մինչեւ վերքին փամփոլշտր կռուելէ
մ իա յն < Կր մպ։ ՛էր։ Հարէր խանդավառութետմբ , ա բ ձա կե լո վ տա րի - վերք։ 1941/'Տ՛ արձակուելով, Աարոք անցաւ եւ
Աալարկնեբը կը սաՀէին Հ եռացողին ոտքե բուն նե բու գառնս ւթեամ բ խմ ո ր ո ւած ուրախութեան Հիւս– ԱփրիկէԻ ամբողք ֆրանսական բանակին
տակէն : Ու ան անսաՀման կարօտ ր ունէր սաՀե լու զառանցագին աղաղակներ ։ Ու բոլոր դէմքերը կբ Հրամանատար նչանակուեցաւ փոխան զօր. Վկ կա
սաՀող փողոցէն գուբս : Կը սաՀԷր նաեւ իբմէ ժպտէին արդարութեան յաղթանակին • Ու Մ ատամ նի : \942ին , երբ Գահակիցները ցամաք ելան ,
դուրս իր անձնականութիւնը , երբ կք լեցուէր ցե էշօժէնի կբ ժպտէր միշտ փրկուած՝ աւելի մեծ վարեց ֆրանսական յարձակողականը գերման բա
ղին բարութեամբն ու օտարութեան դառնութեամբ եռանդով ։ Մ ոռցուած էր մ իքադէպքը ; Որ Համ ա– նակին գէմ, Թունուզի մէք։ Նոյն տարուան դեկ
բր , երբ կ ըմ բռնէր թէ վատութ իւննե ըլլ արմանի կ ի րներ բեր ահ՝: Կը ժպտէր ՚. Հաշտութեան յագ - տեմբերին 70.00 ղինուոբներով կռուեցաւ 300
էին երբեմն ներման։ Կ՚երթար ա յ ն կոզմբ թանակ մր իր եւ դրացիներուն միքեւ ։ Հոգեկան քիլոմեթր ճակատի մր վրայ, զօր. Արնեմի բա -
ուր սալարկներով շինուած պատնէշ մը կար եւ Հաղորդութիւն մբ ։ Կր ժպտէր միշտ իր կարմիր նակթյ ղէմ, ամբողք երեք ամիս։ Յետոյ ՚է"ա3
տան մր աւերակը ՛ճակատագրին ճամ բութ ուր պի գրօշէն քով որ կր ծածանէ ր միշտ այս անդամ իր իտալական ճակատ (1943)։ Մալաքի սուլթանը
աի ճանչնար Հայ կնոք պատգամին ողբերգութիլ– փայտին հ՜այրը յաղթական դրօշներուն կողքին. . իսորՀըգաւոր գիրք մր բոն ահ՜ է ատենէ մը ի վեր,
կ. ՋՈ1ՎՈԻՄՀ։ V ՍԱՐԱՖԵԱՆ այնպէս որ հ-անր պա րտականութ իւննե ր կ իյնան–
նոր մարղպանին վրայ։
Fonds A.R.A.M
