Page 50 - ARM_19-1947_01
P. 50
աաա&ո
գային է լ քաղաքական կեանքէն մէ^ւ Իրենց ան֊.
ՆԵՐԳԱ՚ԼԹԻ էՈԻՐԶ Հով ցաճողԱեդ Հեթեթութէւննեբբ արգէն իրենցմէ Հեռա ցուց ած են
բոլոր պարկեշտ մարզիկն ու էրենց սեփական շբ*.
Հայերու իրենց Հայրենիք վերադարձը ար - ԽՄԻ ՝ — Ս^ւՓ^ԼիբայնաԹի «յտյոաջգիմակասշ. ջապաալՀձ :
տօնուեցաւ ք& . Մի՛ութեան նախարարական խոր - թերթերը չափ աւ սաեմաԹ չդն.ե|1ւվ իրենց հակա Խալէտ Պէկթաշ, էր մէեւնոյն ճառէն մէջ, Հա
Հուբգի կողմէ 1945 Դեկտեմբեր ՛՛Հին յայաարալ։ - դաշնակցականն մոլուցքին մէջ, այաւր ժողովուր - մակրանքով կը խօսէր Դաշնակցութեան մասէն,
ուած յատուկ ՛որոշումով։ Բնական է սպասեք գիւն միաքն ալ կը պղտորեն, զա|նազան քսութ-իւքս Գաշնակցութէւնն ու Համայնավարները՛, կը նկա -
որ ա յղ կարեւոր գործէ մ ասին Ա ոՎետնեբը ունե ներով։ <<Ազդակ» շաբաթաթ՛երթին հետեւեալ ի մ ն տէր Հայ ժ ալով ուր գի կարեւորագոյն Հոսանքները^
նան իրենց որոշ ծրագիր ր եւ քաղաքականութիւնը , բ ա յ ա կ ա ն ը գաղափար մը կուտայ ա յ դ մ ա ս ի ն ֊ \կը գանէր , որ այղ շրջանէն՝ Դաշնակցականներն ու
որուձն գանաղան կէաերր առնչութիւն՛ պիտի ՛ունե Համայնավարները յամառօբէն կբ շարունակեն Համայնավարները Համաձայն են արաբ ժողովուր
նան Հա յ ղաղյւ ւթ՛՛Լելաւ կեանքին Հետ է Հայ եւ արաբ ժողովուրդներու մ էջիւ թիւր իմա - դի Հանդէպ իրենց բռնած լիրքէն Լոլրք,* –ոլ կր
Նոյնքան րնական Է սպասել որ գբացի պետու - ց ութ իւննե ր ու գրգռումներ առաջացնելու իրենց յայտարարէր , թէ ^Համայնավարները Հիմա եղ–
Հայրենակից–
թէւնը, որուն շաՀեբուն գէմ* ուղղուած է Հայերու գ ա ւա ճ ան ա կան փո րձերբ ; բայրօրէն կը սեղմեն իրենց Դաշնակ
՝-
ներգաղթը , չմնայ անտար բեր եւ ջանայ իր ոյժերը Օր չանցնիր , ՛որ նոր մագրանք մը չսարքեն , ներ ուն ձեռքլքֆ Հ - Լիբանանի
ամ ե -
ներա՛ծ չափոյի դժուարացնել իր կողմէ տարա - նոր զրպարտութիւն մբ չՀ՚իւսեն , նոր թոյն մր Այսպէս ։ Այգ օրերուն այսինքն
գրուած Հայերու վերադարձը գէ"(է էրեն՛ց Հայ - չսրսկեն այգ ուղղոլթեամբ՛ եւ Աո ւբի ո յ ազատագրական պա յքարնե բոլ
րենիքո ; Կ^օգտագործեն ամէն առիթ, ներքին թէ ար նա տաք ՛ու վճռական շրջանին մենք արժան ի
Այս երկուքէն գուբս, Հայ ժողովուրդը պէտք տաքին ամէն երեւոյթ գ մօտաւոր թէ Հեռաւոր ա– 4 էինք Համակրանքի եւ ձեռքի եղբայրական սեղմու
մար -
է ունենայ իբ առանձին վե բա րե բմ ունքընեբդազթի մէն դէպք , յայտարարելու Համար , թէ Հա յո լ ֊ մի, իսկ Հնչակեանները « բոլոր պարկեշտ
Փետրուար
գործադրութեան կարգ մբ կէտերու շուրջ*, որոնք թեան ա յս կամ ա յն մ աս\ը կբ դաւէ Ար ա էն ե բ ո ւն դոց ^ ,արՀամաբՀանքին ։
կբնանա տարբերիլ Աո ւէե տներու ծրագբ էն ո լ գո բ - եւ արար երկիրներու անկախութեան : ՛Արդ , ի^նչ պատաՀեցաւ արդեօք 27
ծե լակեր պէն : Տիշենք միայն վերջին ու ամենաթարմ օրի - 1944 թուականէն ասդին։
Նախ քէննենք Հ արցին էութէՀնը էոր յայտնապէս նակբ Ան դբ յորդանանէ կողմէ առաջարկուած ինչո0ւ , ինչպէ^ս , ի՞նչ շարժառիթներով Հա -
Աեծն
քաղաքական է եւ ս ե բա օրէն կապուած է Հա յաս - Լ) ո ւր ի ո յ ծրագրի պարագան; Անմիջապէս որ մայնավարնեբը մէկէն փոխեց էն էրենց ղէրքը ել
տանի Հողայինւ պաՀան^ներուն Հետ ; *Լի բանան ի 1$ ո րՀրդա րա նը լքիաձայնութեամբ դէմ թշնամ ական ու ատելավառ պայքարի ձեռն ա՛ր կե -
քո * Հայաստանը իր քառորդ գար՛ու կեանքի •արտայայտ՛ուեցաւ այգ ծրագրին , Համայնավար - ցին Դաշնակցութեան գէ*ք : .Համայնավարներու
ընթացքին Հ1920—1945) հազիւ կրցաւ 25—30.000 ՚ ներու Հայերէն պաշտօնաթերթ Հ կողովուրդի այդ յանկարծական ղիմավւո խութ իւն ը արդիւնքն է
Հա յեր Հայրենիք ընգունիլ , Հակառակ ճաՀիճնե - Զայն՝ֆը փութաց շեփորել , թէ ՚իաշնակցոլթիւնը տեղակա ն՛ քաղաքականութեան կամ արաբակա՞ն
բու չորացման ծրագիրներուն եւ զանազան խոս կողմնակից է,Ա՝եծ Աուբիո^ կազմութեան եւ կ՚աշ դատին Հետ առնչութիւն ունեցող պատճառնեբու ,
տումներուն ։ խատի իրականացնել ղայն։ • թէ օտար ու մթին ազդակներու :
Իրողութիւն Է նոյնպէս որ մեր եր կիրը այս ի^նչ նպատակի , է^նչ արդիւնքի կը ձգտի Հա Այս Հարցումն երբ կոլգան^թէ Հայ եւ թէ ա -
պատերազմին ունեցաւ ոչ միա յն մ՛արդ կա յին կո - մա յն ավար պաշտօնաթերթը իր ա յս ելո յթով ։ կա բաբ տարրերէն։ Աւ Համայնավարները կր պատաս–
ր ո լստնեբ , նաեւ իբ տնտեսութիւնը վնասուեցալ , րելի® է երեւակայել որեւէ բնականոն մարդ , որ էսանեն երկուքին ալ, իւրաքանչիւրին Համար գոր
նիւթապէս ալ տուժեց, որովՀետեւ իբ աշխատան չկարենայ ինքնաբերաբար գտնել այս Հարցումին ծածելով բոլորովին տարբեր դիմակ ու տարրեր
քի արգինքը ֊յատկացուեցաւ պատերազմական պատասխանը * լ -. լեզու ;. ՝՝
՛նպատակներու • իսկ (Ա * Ա իութեան Համար խնդրո* լ Համայնավարներր է գո՛՛ւբ գառն՛ուկի մորթ կր՛ Արաբին կ՚բսեն * «Աենք կը պայքար ինք Դաշ
առարկայ է մեծ փոխառութեան մը կնքումը Մ* Հագնին եւ կը ջանան ար դա ր ան տ լ , առարկե լով , նակներուն դէմ, որովՀետեւ յանկարծ յէչեցինք
թէ սն ոն.ւ
ՆաՀանգներէն ։ թէ Արաբներուն ի՛բր թշնամի կը ներկայացնեն երկիրներու սրիներ սջ Հակառակ էին արար
Նմանապէս գիտենք թէ ^/ . Ա էութեան Համար 0՝աչնակցոլթիւնը միայն եւ ո՛չ թէ ամբողջ֊ Հա - ՛անկախութեան , կր\ գործ՛ակցին Աո ւ֊
ինչքան դժուար է իր սաՀ մ անն եր էն ներս ընգոլ - յու՚թիւնբ։ րիոյ եւ Լիբանան՛ի անկախութեան թշնամի անդ -
ն՚իլ տարբեր ի բ ա ւա կար զեր ո լ փա րժ ուած մարդիկ Այղպէս կՀբնեն թուրքերն ալ ^ ամէն անգամ լիական պետութեան Հետ , չեն ուզեր– անկեղծօրէն
որոնք իրենց մտա յնո ւթեամ բ աններդաշնակութիւն ՚ Ո Ր հ-Բ. փ՝որ&են վտանդել Աոլրիոյ եւ Լիբանանի Հա ք կա պո լիլ ու Հաւատարիմ քաղաքացիներ դառնաք,
սբ կրնան ստեղծել, այնքան։ ղոՀ ողոլթիւննե բու գաղո լթներռլն գոյութիւնը : ք\բովՀետեւքՒ ուր քերն այս երկիրներուն, նացի են, ֆաշիստ, մոլեռանդ,
գնով Հաստատուած եւ ծբագրեալ կեանքի մը մէՀւ ալ, Համա՛յնավարներուն պէս , շատ Լաւ գի՛տեն ,. ու ծա յ րա լեզ ազգայնական >> * . .
Հակառակ այս գժո լա ր ո ւթ ի ւնն ե ր ո ւն որոնք ՛ո բ ՛իա՛շնա կց ոլթեան գէ*^ ստեղծուած գրգռում ը, Իսկ Հայուն կ՚ըսեն * «Կը պայքար ինք Դաշնակ
կարելի է գեռ բազմապատկել, հ) * Միութիլնը ար - կը տ-արածուէ ամբողջ Հայ ժողովուրդին՝ վբայ։ ցութեան դէմ , որովՀետեւ թշնամի է Հա յասաանէհ
տակտբգ եւ կարեւոր պիւտճէ մը սաՀմանեց տսլսւ֊ Բայց Համայնավարները միայն Ղ՝աշնակցու ֊ ււ ւ ներգաղթին , ապազգայնացած կաղմակեբպու-
Հ ովե լու Համ ար Հա յեր ո լ իրենց Հ ա յ բեն իք Վերա թիւնր չէ որ կը զրպարտեն։ Անոնք իրենց զրպար թիլն է եւ կ՚ուսէ որ Հայ ժողովուրդը յիերջնակա–
գարձբ : Իր ^ունեցած սաՀմ անտ փակ առեւտրական տութիւնն ե րո ւն եւ մատնո ւթիւննե ր ուն թիրախ կր նապէս կապուած մնայ տ յս օտար երկիրներուն» **
նաւերը յ ատ կաց ո լց ա յ դ փոխագրոլթե ան , ե րբ դարձնեն բոլոր հայ կո ւս ա կցո ւթիւսն ե րը , մէկ «տ,, 1Ա գ ե ռ ինչե՚բ , ինչե՚բ կբ փ սփսան անկիւնէդ,
բոլոր պետոլթիլնները կբ տա ռա պինփո խագրա կան մէկ, կարգաւ, այգեպանին ու երեք կրօնաւորնե–֊ անկիւն , ականջէ ականջ ...
միջոց՛ներու պակասէն ու այնքան դժուարացա^ են բուն առած ը յիշեցնող ճսձբպիկ ռազմավար ու - Զարմանալի է, որ տակաւին չեն ը՛մբռներ թէ,
ճամբորդոլթիւնները : ԱրտասաՀմանի. Հա լ բաբե ֊ թեամր ; նման ե ր կե րեսո ւթեամ բ , նման սնանկ ու խարդախ
ս իրական կազմ ակեր պո ւթիւննե բու օժանդակս լ - Ջէ՚^ք Հաւատար ։ կարդացէ՛ք ուրեմն եթէ միջոցներով չեն կրնար խաբ ել ոչ մէկը*, ոչ միւսը՚Հ
թեան եթէ մնացած Ը՛լլար , 50.000 Հոգիի ներգաղ ա րդէն չէք կարդացած կամ լսած ՚յյն– երկար^ Տակաւին կը յամառին չտեսնել եւ Հգգալ) թէ
թը քանի մբ ամիսնւեբոլ ընթացքին այնքան արագ ճառր , զո ր Աոլրիոյ եւ Լիբանանի Համայնավար Լիբանան ի եւ Ա ո ւր\իո յ մէջ այլեւս մարդ չկայ
օրէն տեղի չէր ունենար : պարագլուխ /է/ տլէտ Պէկթաշ կարդաց Նոր^անաիի որ չգիտնա յ ( թէ ուրկէ կուգա յ պառակտումի ,
կասկածէ ւէե ր է Որ ներգաղթը Համապատաս մէջ, 27 Փետրուար 1944/՚5>, արաբ ունկնդիրներոլ թշնամանքի եւ գրգռումներու այն՝ եզեռնաբոյր Հո -
խան է ամ էնէն առաջ սովետներս լ • Հ ամ՛ամիոլթե - ներկա յո ւթեան ։ Ա յգ ճառը ժամ տնակին Հ րատա– վը , զոր Համայնավար թերթերն ու վարձկանները
նա կան շաՀեբուն. եւ սեբտօրէն կապուած է Հայաս րակուեցաւ Համայնավար մամուլէնւ մէջ եւ. առան անխնայ կբ ցանեն Հայ եւ արաբ եղբայրական ժո
տա՛նի Հողային սլաՀ ան^ն ե ր ո ւն Հետ ; ձին գրքո յ կն ե բ ո վ բաշխուեցաւ տեղական ժոզո ֊ ղովուրդներուն միջեւ ; ^
Պէտք չէ մոռնալ որ Աոսկուայի ձայնասփիւռը վոլլյդին։ Ու տակաւին կը շարունակեն անգիտանալ ճըշ֊՛
եւ մամուլը «Հով
ն՛ոյն ատեն երբ յայտարարեցին ներգաղթը ,ու Համ ա յնավար պա ր ադլո ւխր , իր ա յ դ ճառ\էն մաբտութիւնը ծանօթ ասացուածքէն , թէ
արծար՛ծեցին Հայաստանի եւ Վ^րաստա– մ էջ , ա կնա ր կե լո վ Հն չա կեաննե ր ո ւն , կ ր յայտնէբ , ցանողը օր մր փոթորիկ կը Հնձէ» ։
նի Հողային պաՀան^էկքը, թուրքիոյ վարչապետ թէ էր ենք զի բ են ք րնկ ե բվա րա կ տն եւ, Ա ա րքս ի ու
Շիէ֊քբի Աաբաճօղլին 1946 Տունուար եին խօսելով ԷնկԷ լսի ա շա կեր ան ե ր ր նկատոո այգ պար ոննեբ ր ԶՈՀԻ ՄԸ ԹԱ՛ԼՈՒՄ Ը
Կաբսի ՝Հ,կր պա յքաբին արաբ ագգա յին ազատագրական
եւ Ար տտ Հան ի մասին, շեշտեց թԷ«ՄԷ\ հա–
տիկ Հայ չկայ այս շրջանին մէջ» : շարժ մ ան դէմ» եւ *Հնո յնիսկ արաբ մ շակո յ թ ր կ^ու—
՝՝ հլնգրոյ առարկայ ՀողերՀհւ վրայ Հայերու բանանք ։ Ու 1լ եզրակացնէ ր . ՀՀւէառյ* Աստուծոյ, ԼԻՈՆ • «Յառաջ» Հաղորդած էր եղերական
չգոյութիւնը Հաստատելու եւ արձագանգելու Հա մա Հը երիտասարդ Հայորդիի մը* Ա արգիս Ս ա՛ր -
մար, վճարուած օտար թղթակիցներ այդ շրջան– դիսեան, Լազարեւիչի , ՛որ ղոՀ գնաց Լիոնէ մէջ
| ները այցելեցին ու իրենց տ պա Լոր ութ Էւնն՛ե րը , թիւնյչ եւ զարմանք ունեցաւ \որ մեր մողով՛ուրգբ Հ ա՛ն ր ա կա ռքի ար կածի մը *
Հաղորդեցին միջաղգայէն մամուլին՝, յիչելով թէ իր նիւթական Հանգիստ պայմաններբ լքելով ս՝ո - Տ ո ւ զարկաւո բո ւ թիլն բ կա տա րո ւեց ալ Հ այ եւ
ջա րդո ւած է ին դժ բ, սխտ Հւ ՚ յ ե բ Ը ւ ոակկայան վետական երկիր կ՚երթայ ; ֆրանսացի խ՛ուռն բազմ՛ութեան մը ներկայու
ալ իրենց կարգին թուրքեր ջա բդած էին
Ներգաղթի առաջին կարաւանի մեկնումէն ա– թեան ։ Դժ բախտ երիտասարդի զէնքի լՀնկեըները
Ասկէ առաջ թուրք մամուլը առՀասաբակ մո– միսնեբ առաջ, երբ նոր պիտի սկսէին աբձանա - Հետեւեցան դագաղին իրենց դրօշակով, որուն
ռացտւթեանւ տուան՜ էր Հա յեբէը ; Դիտէր թէ իր գրութիւները , թուրք Հ ե ռագր ա կան գործ ակա լո լ– տակ Ա արդիս Հ աւատ արմ օր էն ծ առա յած էր
ղոՀերոլն , ան ի բաւուածնե բուե անունները ինչքան թիւնը սուտ լուրեր տարաձայնեց թէ Հալէպի Հա. 1937^ մինչեւ 1940։ Ցեաոյ գերի Գերմանիոյ մէչ
քիէ յի՚ջո՝Լին չ այնքան իրեն օգու՛տ է : Բայց թուրք յերբ, կաթոլիկ Հա յերբ դէմ են ներգաղթին ։ մինչեւ Հաշտ՛ութիւն ;
թերթերը լան՛կարծ իրենց էջերը ( ա յ ն բացին Հին Դեռ վեգերս Պոլաոյ «թանին» թերթը (1946 Հայ ընկերներու կողմէ դամբանական մը խօ
եւ նոր Հայկական խնգիբներու Համար ւ Լոյս աե - Դեկտեմբեր. 12) արտատպեց Նիւ֊ Եորքի ռուս սո– սեցաւ Դեղամ Տէր Անտբէասեան * «ի\ւթ օր ա -
սան Աղրպէյճս/եցի նախարարէ մը•, քքքալիլ փաշայի ցիալ ղեմ ոկբատ կուսակցութեան պա շտ օն ա թ ե ր թ աս ջ , ՛եղերական մաՀով մը Հնձուող Հ էք Աարգի -
յուշերբ , Հիւսէյին ^աՀիա վերստէն Հրաաարա ֊ «Սօցիալիսթիչէսքի Վէստնիք» թերթի մէջ լոյս սբ*, այսօր սեւ Հ՛ողին կը յանձնենք։ Ինչ որ էկրր–
կեց թալէաթի շինծու նօթերը , կրկին թարգման - տեսած յօդուածը ^ր^իմի եւ Հիւս • կովէլասի $՝ոլբ֊ ցան ընել թշնամիին գնգակն– ու ռումբը, ճակա -
էուեցան՛ Բժ * ՀԼալր իէվի , Նո ւպա ր փաշա յի ձեռ - քերուն տեղաՀանութեան մասին– «թանին» իր կող տ ագբա կ ան օր էն ըրին Հ ան բա կա ռքի մը ան ի ւնե -
նարկնե րո լ մ աս ին Ա ովետն եր ո ւ ատենօք լո յս ըն մէ՛ աւելցոլց Հետեւեա լ խո րՀ րդտծո ւթիւննե րբ . րը ... Տ ա ր ա րախ տ Սարգիս , ՚ եր իտասա բդու -
ծայած վաւերագրե բ ը Հ Այս Րոլորին մեծ ու պղաիկ է « Ե թ է Աու֊բիոյ մ1^ջ կամ այլուր կը գտ1նուին Հ՝Այեր թե անգ ամ էնէն թանկագին տարիներդ փուշ ու
էիր֊
վե րնադի րնե րը կը կազմ է ին Հ ետեւեալ մ ի տ քերբ , որոնք կնււգենՌուսիաերթալ, ՚անոն^ համար Խիիմ|ի տատասկի մէջ մաշեցուցիր, Հազիւ թէ սկսած
-
^՝Հայ^՚ՐՐ Ւ^էքէէ^" հրապուրուեցան Ո՝ուսերէն» , կամ Հիւս –Կսվկասի մէջ խիստ շատ տեղ պատրալի Հոտոտել կեանքի վարդենին , ինկար , ջարգուե
«(հուսերը ին՚չպէ^ս խաբեցին Հայերը» եւն՛։ Մեր տուած է ։ , Այլեւս պէտք չէ մնացած՜ կեղծիքներու, ցար , ինչպէս տերեւ մը աշնան» ;
.այ՛ն է կարսի ՛եւ Արտահանի երբեմնի բնակիչնե .
թեր թերէն ամանք փոխանակ կարճ կերպով արձա բուէն համար հող փնտււել » : Տան՛ուն Հետեւակաղօրքի \5$րդ գունդէ զին -
գանգ ըլլալու այգ գրութ իւննե բուն , ընդարձակ ուորներոլ Աիութեան , խօսեցաւ նախագաՀը^
բաժէն յատկացուցին պատմականէ այգ խեղաթիւ - Հաս կնա լի է թուրքերու իրարանցում ը : Անոնք ՒԽոՈ 1^6ա§ա. «կուդանք վերջին յարգանք մր մա
բումնեբոլն , որոնց միակ նպատակն Է անվստա - լաւ գիտեն որ պայքարր ի^ենց վերմակին շուրջն տուցանել քեզ , սիրելի Աարգիս , մեր Մ իութեան
Հ ո ւթ իլն , կասկած , յո ւս ա Հ ա տ ո ւթի ւն ու լքում է եւ ամէն կերպ կը ջանան շփոթութիւններ , խառ– դրօշակով, ՛որ կր ներկայացնէ բանակիդ ԳՐ°1Լ\)
ստեղծել մեր Հ՛ոգիներէն ներս * նակոլթիւններ ստեղծել, վնասելոլ ներգաղթին , ՛որուն տակ գո ւն/ծառայեց ի բ պարկեշտօրէն ու
Աւելի յատկանշական է թուրք մ ամուլէ վե * - Հայկական Դատի լուծման կռո լան էն Հ Հաւատարմաբար։ Ա եզէ Հետ քաջաբար մասնակ -
Սֆոյչ
բարեբումը Հայերու ներգաղթի Հանդէպ Հ գործա Հայ քաղաքական շրջանակները, ղործէչՆեբր ցեցար մեր գունդէն մղած բոլոր կռէւնեբ՛ուն ,
շուրջ
լեղոկ, սպառնալիք, սուտ, ամէն միթոց պէտք է զգոյշ ր լ լ ա ն անգիտակցօրէն չդիւբացնե - մասնաւորաբար Փըսանի , Պելժէոյ , Ա՝օպէօժի ,
դրեց շփոթութիւն ստեղծելու ալդ Հարցին լու Համար թրքական դաւադիր ծրագիրներր։ Պլաբէնեիի^ թուլէնիՀ Յետոյ 1940 Մայիս 28ին
օտար շրջանակներոլ մէջ։ Ն՚ոյնւիսկ «// ր տ ց տ ւո ւ ֊ Գ– ԼԱԶԵԱՆ սկսաւ գերութեանդ երկար գողգոթան ղէպի Դեր–,
Fonds A.R.A.M
գային է լ քաղաքական կեանքէն մէ^ւ Իրենց ան֊.
ՆԵՐԳԱ՚ԼԹԻ էՈԻՐԶ Հով ցաճողԱեդ Հեթեթութէւննեբբ արգէն իրենցմէ Հեռա ցուց ած են
բոլոր պարկեշտ մարզիկն ու էրենց սեփական շբ*.
Հայերու իրենց Հայրենիք վերադարձը ար - ԽՄԻ ՝ — Ս^ւՓ^ԼիբայնաԹի «յտյոաջգիմակասշ. ջապաալՀձ :
տօնուեցաւ ք& . Մի՛ութեան նախարարական խոր - թերթերը չափ աւ սաեմաԹ չդն.ե|1ւվ իրենց հակա Խալէտ Պէկթաշ, էր մէեւնոյն ճառէն մէջ, Հա
Հուբգի կողմէ 1945 Դեկտեմբեր ՛՛Հին յայաարալ։ - դաշնակցականն մոլուցքին մէջ, այաւր ժողովուր - մակրանքով կը խօսէր Դաշնակցութեան մասէն,
ուած յատուկ ՛որոշումով։ Բնական է սպասեք գիւն միաքն ալ կը պղտորեն, զա|նազան քսութ-իւքս Գաշնակցութէւնն ու Համայնավարները՛, կը նկա -
որ ա յղ կարեւոր գործէ մ ասին Ա ոՎետնեբը ունե ներով։ <<Ազդակ» շաբաթաթ՛երթին հետեւեալ ի մ ն տէր Հայ ժ ալով ուր գի կարեւորագոյն Հոսանքները^
նան իրենց որոշ ծրագիր ր եւ քաղաքականութիւնը , բ ա յ ա կ ա ն ը գաղափար մը կուտայ ա յ դ մ ա ս ի ն ֊ \կը գանէր , որ այղ շրջանէն՝ Դաշնակցականներն ու
որուձն գանաղան կէաերր առնչութիւն՛ պիտի ՛ունե Համայնավարները յամառօբէն կբ շարունակեն Համայնավարները Համաձայն են արաբ ժողովուր
նան Հա յ ղաղյւ ւթ՛՛Լելաւ կեանքին Հետ է Հայ եւ արաբ ժողովուրդներու մ էջիւ թիւր իմա - դի Հանդէպ իրենց բռնած լիրքէն Լոլրք,* –ոլ կր
Նոյնքան րնական Է սպասել որ գբացի պետու - ց ութ իւննե ր ու գրգռումներ առաջացնելու իրենց յայտարարէր , թէ ^Համայնավարները Հիմա եղ–
Հայրենակից–
թէւնը, որուն շաՀեբուն գէմ* ուղղուած է Հայերու գ ա ւա ճ ան ա կան փո րձերբ ; բայրօրէն կը սեղմեն իրենց Դաշնակ
՝-
ներգաղթը , չմնայ անտար բեր եւ ջանայ իր ոյժերը Օր չանցնիր , ՛որ նոր մագրանք մը չսարքեն , ներ ուն ձեռքլքֆ Հ - Լիբանանի
ամ ե -
ներա՛ծ չափոյի դժուարացնել իր կողմէ տարա - նոր զրպարտութիւն մբ չՀ՚իւսեն , նոր թոյն մր Այսպէս ։ Այգ օրերուն այսինքն
գրուած Հայերու վերադարձը գէ"(է էրեն՛ց Հայ - չսրսկեն այգ ուղղոլթեամբ՛ եւ Աո ւբի ո յ ազատագրական պա յքարնե բոլ
րենիքո ; Կ^օգտագործեն ամէն առիթ, ներքին թէ ար նա տաք ՛ու վճռական շրջանին մենք արժան ի
Այս երկուքէն գուբս, Հայ ժողովուրդը պէտք տաքին ամէն երեւոյթ գ մօտաւոր թէ Հեռաւոր ա– 4 էինք Համակրանքի եւ ձեռքի եղբայրական սեղմու
մար -
է ունենայ իբ առանձին վե բա րե բմ ունքընեբդազթի մէն դէպք , յայտարարելու Համար , թէ Հա յո լ ֊ մի, իսկ Հնչակեանները « բոլոր պարկեշտ
Փետրուար
գործադրութեան կարգ մբ կէտերու շուրջ*, որոնք թեան ա յս կամ ա յն մ աս\ը կբ դաւէ Ար ա էն ե բ ո ւն դոց ^ ,արՀամաբՀանքին ։
կբնանա տարբերիլ Աո ւէե տներու ծրագբ էն ո լ գո բ - եւ արար երկիրներու անկախութեան : ՛Արդ , ի^նչ պատաՀեցաւ արդեօք 27
ծե լակեր պէն : Տիշենք միայն վերջին ու ամենաթարմ օրի - 1944 թուականէն ասդին։
Նախ քէննենք Հ արցին էութէՀնը էոր յայտնապէս նակբ Ան դբ յորդանանէ կողմէ առաջարկուած ինչո0ւ , ինչպէ^ս , ի՞նչ շարժառիթներով Հա -
Աեծն
քաղաքական է եւ ս ե բա օրէն կապուած է Հա յաս - Լ) ո ւր ի ո յ ծրագրի պարագան; Անմիջապէս որ մայնավարնեբը մէկէն փոխեց էն էրենց ղէրքը ել
տանի Հողայինւ պաՀան^ներուն Հետ ; *Լի բանան ի 1$ ո րՀրդա րա նը լքիաձայնութեամբ դէմ թշնամ ական ու ատելավառ պայքարի ձեռն ա՛ր կե -
քո * Հայաստանը իր քառորդ գար՛ու կեանքի •արտայայտ՛ուեցաւ այգ ծրագրին , Համայնավար - ցին Դաշնակցութեան գէ*ք : .Համայնավարներու
ընթացքին Հ1920—1945) հազիւ կրցաւ 25—30.000 ՚ ներու Հայերէն պաշտօնաթերթ Հ կողովուրդի այդ յանկարծական ղիմավւո խութ իւն ը արդիւնքն է
Հա յեր Հայրենիք ընգունիլ , Հակառակ ճաՀիճնե - Զայն՝ֆը փութաց շեփորել , թէ ՚իաշնակցոլթիւնը տեղակա ն՛ քաղաքականութեան կամ արաբակա՞ն
բու չորացման ծրագիրներուն եւ զանազան խոս կողմնակից է,Ա՝եծ Աուբիո^ կազմութեան եւ կ՚աշ դատին Հետ առնչութիւն ունեցող պատճառնեբու ,
տումներուն ։ խատի իրականացնել ղայն։ • թէ օտար ու մթին ազդակներու :
Իրողութիւն Է նոյնպէս որ մեր եր կիրը այս ի^նչ նպատակի , է^նչ արդիւնքի կը ձգտի Հա Այս Հարցումն երբ կոլգան^թէ Հայ եւ թէ ա -
պատերազմին ունեցաւ ոչ միա յն մ՛արդ կա յին կո - մա յն ավար պաշտօնաթերթը իր ա յս ելո յթով ։ կա բաբ տարրերէն։ Աւ Համայնավարները կր պատաս–
ր ո լստնեբ , նաեւ իբ տնտեսութիւնը վնասուեցալ , րելի® է երեւակայել որեւէ բնականոն մարդ , որ էսանեն երկուքին ալ, իւրաքանչիւրին Համար գոր
նիւթապէս ալ տուժեց, որովՀետեւ իբ աշխատան չկարենայ ինքնաբերաբար գտնել այս Հարցումին ծածելով բոլորովին տարբեր դիմակ ու տարրեր
քի արգինքը ֊յատկացուեցաւ պատերազմական պատասխանը * լ -. լեզու ;. ՝՝
՛նպատակներու • իսկ (Ա * Ա իութեան Համար խնդրո* լ Համայնավարներր է գո՛՛ւբ գառն՛ուկի մորթ կր՛ Արաբին կ՚բսեն * «Աենք կը պայքար ինք Դաշ
առարկայ է մեծ փոխառութեան մը կնքումը Մ* Հագնին եւ կը ջանան ար դա ր ան տ լ , առարկե լով , նակներուն դէմ, որովՀետեւ յանկարծ յէչեցինք
թէ սն ոն.ւ
ՆաՀանգներէն ։ թէ Արաբներուն ի՛բր թշնամի կը ներկայացնեն երկիրներու սրիներ սջ Հակառակ էին արար
Նմանապէս գիտենք թէ ^/ . Ա էութեան Համար 0՝աչնակցոլթիւնը միայն եւ ո՛չ թէ ամբողջ֊ Հա - ՛անկախութեան , կր\ գործ՛ակցին Աո ւ֊
ինչքան դժուար է իր սաՀ մ անն եր էն ներս ընգոլ - յու՚թիւնբ։ րիոյ եւ Լիբանան՛ի անկախութեան թշնամի անդ -
ն՚իլ տարբեր ի բ ա ւա կար զեր ո լ փա րժ ուած մարդիկ Այղպէս կՀբնեն թուրքերն ալ ^ ամէն անգամ լիական պետութեան Հետ , չեն ուզեր– անկեղծօրէն
որոնք իրենց մտա յնո ւթեամ բ աններդաշնակութիւն ՚ Ո Ր հ-Բ. փ՝որ&են վտանդել Աոլրիոյ եւ Լիբանանի Հա ք կա պո լիլ ու Հաւատարիմ քաղաքացիներ դառնաք,
սբ կրնան ստեղծել, այնքան։ ղոՀ ողոլթիւննե բու գաղո լթներռլն գոյութիւնը : ք\բովՀետեւքՒ ուր քերն այս երկիրներուն, նացի են, ֆաշիստ, մոլեռանդ,
գնով Հաստատուած եւ ծբագրեալ կեանքի մը մէՀւ ալ, Համա՛յնավարներուն պէս , շատ Լաւ գի՛տեն ,. ու ծա յ րա լեզ ազգայնական >> * . .
Հակառակ այս գժո լա ր ո ւթ ի ւնն ե ր ո ւն որոնք ՛ո բ ՛իա՛շնա կց ոլթեան գէ*^ ստեղծուած գրգռում ը, Իսկ Հայուն կ՚ըսեն * «Կը պայքար ինք Դաշնակ
կարելի է գեռ բազմապատկել, հ) * Միութիլնը ար - կը տ-արածուէ ամբողջ Հայ ժողովուրդին՝ վբայ։ ցութեան դէմ , որովՀետեւ թշնամի է Հա յասաանէհ
տակտբգ եւ կարեւոր պիւտճէ մը սաՀմանեց տսլսւ֊ Բայց Համայնավարները միայն Ղ՝աշնակցու ֊ ււ ւ ներգաղթին , ապազգայնացած կաղմակեբպու-
Հ ովե լու Համ ար Հա յեր ո լ իրենց Հ ա յ բեն իք Վերա թիւնր չէ որ կը զրպարտեն։ Անոնք իրենց զրպար թիլն է եւ կ՚ուսէ որ Հայ ժողովուրդը յիերջնակա–
գարձբ : Իր ^ունեցած սաՀմ անտ փակ առեւտրական տութիւնն ե րո ւն եւ մատնո ւթիւննե ր ուն թիրախ կր նապէս կապուած մնայ տ յս օտար երկիրներուն» **
նաւերը յ ատ կաց ո լց ա յ դ փոխագրոլթե ան , ե րբ դարձնեն բոլոր հայ կո ւս ա կցո ւթիւսն ե րը , մէկ «տ,, 1Ա գ ե ռ ինչե՚բ , ինչե՚բ կբ փ սփսան անկիւնէդ,
բոլոր պետոլթիլնները կբ տա ռա պինփո խագրա կան մէկ, կարգաւ, այգեպանին ու երեք կրօնաւորնե–֊ անկիւն , ականջէ ականջ ...
միջոց՛ներու պակասէն ու այնքան դժուարացա^ են բուն առած ը յիշեցնող ճսձբպիկ ռազմավար ու - Զարմանալի է, որ տակաւին չեն ը՛մբռներ թէ,
ճամբորդոլթիւնները : ԱրտասաՀմանի. Հա լ բաբե ֊ թեամր ; նման ե ր կե րեսո ւթեամ բ , նման սնանկ ու խարդախ
ս իրական կազմ ակեր պո ւթիւննե բու օժանդակս լ - Ջէ՚^ք Հաւատար ։ կարդացէ՛ք ուրեմն եթէ միջոցներով չեն կրնար խաբ ել ոչ մէկը*, ոչ միւսը՚Հ
թեան եթէ մնացած Ը՛լլար , 50.000 Հոգիի ներգաղ ա րդէն չէք կարդացած կամ լսած ՚յյն– երկար^ Տակաւին կը յամառին չտեսնել եւ Հգգալ) թէ
թը քանի մբ ամիսնւեբոլ ընթացքին այնքան արագ ճառր , զո ր Աոլրիոյ եւ Լիբանանի Համայնավար Լիբանան ի եւ Ա ո ւր\իո յ մէջ այլեւս մարդ չկայ
օրէն տեղի չէր ունենար : պարագլուխ /է/ տլէտ Պէկթաշ կարդաց Նոր^անաիի որ չգիտնա յ ( թէ ուրկէ կուգա յ պառակտումի ,
կասկածէ ւէե ր է Որ ներգաղթը Համապատաս մէջ, 27 Փետրուար 1944/՚5>, արաբ ունկնդիրներոլ թշնամանքի եւ գրգռումներու այն՝ եզեռնաբոյր Հո -
խան է ամ էնէն առաջ սովետներս լ • Հ ամ՛ամիոլթե - ներկա յո ւթեան ։ Ա յգ ճառը ժամ տնակին Հ րատա– վը , զոր Համայնավար թերթերն ու վարձկանները
նա կան շաՀեբուն. եւ սեբտօրէն կապուած է Հայաս րակուեցաւ Համայնավար մամուլէնւ մէջ եւ. առան անխնայ կբ ցանեն Հայ եւ արաբ եղբայրական ժո
տա՛նի Հողային սլաՀ ան^ն ե ր ո ւն Հետ ; ձին գրքո յ կն ե բ ո վ բաշխուեցաւ տեղական ժոզո ֊ ղովուրդներուն միջեւ ; ^
Պէտք չէ մոռնալ որ Աոսկուայի ձայնասփիւռը վոլլյդին։ Ու տակաւին կը շարունակեն անգիտանալ ճըշ֊՛
եւ մամուլը «Հով
ն՛ոյն ատեն երբ յայտարարեցին ներգաղթը ,ու Համ ա յնավար պա ր ադլո ւխր , իր ա յ դ ճառ\էն մաբտութիւնը ծանօթ ասացուածքէն , թէ
արծար՛ծեցին Հայաստանի եւ Վ^րաստա– մ էջ , ա կնա ր կե լո վ Հն չա կեաննե ր ո ւն , կ ր յայտնէբ , ցանողը օր մր փոթորիկ կը Հնձէ» ։
նի Հողային պաՀան^էկքը, թուրքիոյ վարչապետ թէ էր ենք զի բ են ք րնկ ե բվա րա կ տն եւ, Ա ա րքս ի ու
Շիէ֊քբի Աաբաճօղլին 1946 Տունուար եին խօսելով ԷնկԷ լսի ա շա կեր ան ե ր ր նկատոո այգ պար ոննեբ ր ԶՈՀԻ ՄԸ ԹԱ՛ԼՈՒՄ Ը
Կաբսի ՝Հ,կր պա յքաբին արաբ ագգա յին ազատագրական
եւ Ար տտ Հան ի մասին, շեշտեց թԷ«ՄԷ\ հա–
տիկ Հայ չկայ այս շրջանին մէջ» : շարժ մ ան դէմ» եւ *Հնո յնիսկ արաբ մ շակո յ թ ր կ^ու—
՝՝ հլնգրոյ առարկայ ՀողերՀհւ վրայ Հայերու բանանք ։ Ու 1լ եզրակացնէ ր . ՀՀւէառյ* Աստուծոյ, ԼԻՈՆ • «Յառաջ» Հաղորդած էր եղերական
չգոյութիւնը Հաստատելու եւ արձագանգելու Հա մա Հը երիտասարդ Հայորդիի մը* Ա արգիս Ս ա՛ր -
մար, վճարուած օտար թղթակիցներ այդ շրջան– դիսեան, Լազարեւիչի , ՛որ ղոՀ գնաց Լիոնէ մէջ
| ները այցելեցին ու իրենց տ պա Լոր ութ Էւնն՛ե րը , թիւնյչ եւ զարմանք ունեցաւ \որ մեր մողով՛ուրգբ Հ ա՛ն ր ա կա ռքի ար կածի մը *
Հաղորդեցին միջաղգայէն մամուլին՝, յիչելով թէ իր նիւթական Հանգիստ պայմաններբ լքելով ս՝ո - Տ ո ւ զարկաւո բո ւ թիլն բ կա տա րո ւեց ալ Հ այ եւ
ջա րդո ւած է ին դժ բ, սխտ Հւ ՚ յ ե բ Ը ւ ոակկայան վետական երկիր կ՚երթայ ; ֆրանսացի խ՛ուռն բազմ՛ութեան մը ներկայու
ալ իրենց կարգին թուրքեր ջա բդած էին
Ներգաղթի առաջին կարաւանի մեկնումէն ա– թեան ։ Դժ բախտ երիտասարդի զէնքի լՀնկեըները
Ասկէ առաջ թուրք մամուլը առՀասաբակ մո– միսնեբ առաջ, երբ նոր պիտի սկսէին աբձանա - Հետեւեցան դագաղին իրենց դրօշակով, որուն
ռացտւթեանւ տուան՜ էր Հա յեբէը ; Դիտէր թէ իր գրութիւները , թուրք Հ ե ռագր ա կան գործ ակա լո լ– տակ Ա արդիս Հ աւատ արմ օր էն ծ առա յած էր
ղոՀերոլն , ան ի բաւուածնե բուե անունները ինչքան թիւնը սուտ լուրեր տարաձայնեց թէ Հալէպի Հա. 1937^ մինչեւ 1940։ Ցեաոյ գերի Գերմանիոյ մէչ
քիէ յի՚ջո՝Լին չ այնքան իրեն օգու՛տ է : Բայց թուրք յերբ, կաթոլիկ Հա յերբ դէմ են ներգաղթին ։ մինչեւ Հաշտ՛ութիւն ;
թերթերը լան՛կարծ իրենց էջերը ( ա յ ն բացին Հին Դեռ վեգերս Պոլաոյ «թանին» թերթը (1946 Հայ ընկերներու կողմէ դամբանական մը խօ
եւ նոր Հայկական խնգիբներու Համար ւ Լոյս աե - Դեկտեմբեր. 12) արտատպեց Նիւ֊ Եորքի ռուս սո– սեցաւ Դեղամ Տէր Անտբէասեան * «ի\ւթ օր ա -
սան Աղրպէյճս/եցի նախարարէ մը•, քքքալիլ փաշայի ցիալ ղեմ ոկբատ կուսակցութեան պա շտ օն ա թ ե ր թ աս ջ , ՛եղերական մաՀով մը Հնձուող Հ էք Աարգի -
յուշերբ , Հիւսէյին ^աՀիա վերստէն Հրաաարա ֊ «Սօցիալիսթիչէսքի Վէստնիք» թերթի մէջ լոյս սբ*, այսօր սեւ Հ՛ողին կը յանձնենք։ Ինչ որ էկրր–
կեց թալէաթի շինծու նօթերը , կրկին թարգման - տեսած յօդուածը ^ր^իմի եւ Հիւս • կովէլասի $՝ոլբ֊ ցան ընել թշնամիին գնգակն– ու ռումբը, ճակա -
էուեցան՛ Բժ * ՀԼալր իէվի , Նո ւպա ր փաշա յի ձեռ - քերուն տեղաՀանութեան մասին– «թանին» իր կող տ ագբա կ ան օր էն ըրին Հ ան բա կա ռքի մը ան ի ւնե -
նարկնե րո լ մ աս ին Ա ովետն եր ո ւ ատենօք լո յս ըն մէ՛ աւելցոլց Հետեւեա լ խո րՀ րդտծո ւթիւննե րբ . րը ... Տ ա ր ա րախ տ Սարգիս , ՚ եր իտասա բդու -
ծայած վաւերագրե բ ը Հ Այս Րոլորին մեծ ու պղաիկ է « Ե թ է Աու֊բիոյ մ1^ջ կամ այլուր կը գտ1նուին Հ՝Այեր թե անգ ամ էնէն թանկագին տարիներդ փուշ ու
էիր֊
վե րնադի րնե րը կը կազմ է ին Հ ետեւեալ մ ի տ քերբ , որոնք կնււգենՌուսիաերթալ, ՚անոն^ համար Խիիմ|ի տատասկի մէջ մաշեցուցիր, Հազիւ թէ սկսած
-
^՝Հայ^՚ՐՐ Ւ^էքէէ^" հրապուրուեցան Ո՝ուսերէն» , կամ Հիւս –Կսվկասի մէջ խիստ շատ տեղ պատրալի Հոտոտել կեանքի վարդենին , ինկար , ջարգուե
«(հուսերը ին՚չպէ^ս խաբեցին Հայերը» եւն՛։ Մեր տուած է ։ , Այլեւս պէտք չէ մնացած՜ կեղծիքներու, ցար , ինչպէս տերեւ մը աշնան» ;
.այ՛ն է կարսի ՛եւ Արտահանի երբեմնի բնակիչնե .
թեր թերէն ամանք փոխանակ կարճ կերպով արձա բուէն համար հող փնտււել » : Տան՛ուն Հետեւակաղօրքի \5$րդ գունդէ զին -
գանգ ըլլալու այգ գրութ իւննե բուն , ընդարձակ ուորներոլ Աիութեան , խօսեցաւ նախագաՀը^
բաժէն յատկացուցին պատմականէ այգ խեղաթիւ - Հաս կնա լի է թուրքերու իրարանցում ը : Անոնք ՒԽոՈ 1^6ա§ա. «կուդանք վերջին յարգանք մր մա
բումնեբոլն , որոնց միակ նպատակն Է անվստա - լաւ գիտեն որ պայքարր ի^ենց վերմակին շուրջն տուցանել քեզ , սիրելի Աարգիս , մեր Մ իութեան
Հ ո ւթ իլն , կասկած , յո ւս ա Հ ա տ ո ւթի ւն ու լքում է եւ ամէն կերպ կը ջանան շփոթութիւններ , խառ– դրօշակով, ՛որ կր ներկայացնէ բանակիդ ԳՐ°1Լ\)
ստեղծել մեր Հ՛ոգիներէն ներս * նակոլթիւններ ստեղծել, վնասելոլ ներգաղթին , ՛որուն տակ գո ւն/ծառայեց ի բ պարկեշտօրէն ու
Աւելի յատկանշական է թուրք մ ամուլէ վե * - Հայկական Դատի լուծման կռո լան էն Հ Հաւատարմաբար։ Ա եզէ Հետ քաջաբար մասնակ -
Սֆոյչ
բարեբումը Հայերու ներգաղթի Հանդէպ Հ գործա Հայ քաղաքական շրջանակները, ղործէչՆեբր ցեցար մեր գունդէն մղած բոլոր կռէւնեբ՛ուն ,
շուրջ
լեղոկ, սպառնալիք, սուտ, ամէն միթոց պէտք է զգոյշ ր լ լ ա ն անգիտակցօրէն չդիւբացնե - մասնաւորաբար Փըսանի , Պելժէոյ , Ա՝օպէօժի ,
դրեց շփոթութիւն ստեղծելու ալդ Հարցին լու Համար թրքական դաւադիր ծրագիրներր։ Պլաբէնեիի^ թուլէնիՀ Յետոյ 1940 Մայիս 28ին
օտար շրջանակներոլ մէջ։ Ն՚ոյնւիսկ «// ր տ ց տ ւո ւ ֊ Գ– ԼԱԶԵԱՆ սկսաւ գերութեանդ երկար գողգոթան ղէպի Դեր–,
Fonds A.R.A.M
